ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 8 η : Η Βουλή Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Περιεχόμενα ενότητας Η θέση της Βουλής στο πολίτευμα Οι αρμοδιότητες της Βουλής (νομοθετικές, δικαστικές, ο κοινοβουλευτικός έλεγχος, άλλες αρμοδίοτητες) Η σύγκλιση της Βουλής Τα είδη των βουλευτικών συνόδων Η οργάνωση και λειτουργία της Βουλής Οι επιτροπές της Βουλής 4
Σκοποί ενότητας Να κατανοηθεί η θέση της Βουλής στο πολίτευμα της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας Να παρουσιαστούν τα είδη των αρμοδιοτήτων της Βουλής Να καταστεί σαφής ο τρόπος σύγκλισης, οργάνωσης και λειτουργίας της Βουλής 5
Βουλή ΘΕΣΗ ΒΟΥΛΗΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Η Βουλή εκφράζει τη λαϊκή κυριαρχία = δρα εν ονόματι του εκλογικού σώματος πρώτη μετά το εκλογικό Σώμα θέση στην ιεραρχία των οργάνων οι λειτουργικές της δυνατότητες εξαρτώνται και από το πώς συλλαμβάνουν το θεσμό οι πολιτικές δυνάμεις που υλοποιούν το καθημερινό πολιτικό γίγνεσθαι
Αρμοδιότητες Βουλής Νομοθεσία Κοινοβουλευτικός έλεγχος των πράξεων και παραλείψεων της Κυβέρνησης Ανάδειξη κρατικών οργάνων Δημόσιος κοινοβουλευτικός διάλογος Δικαστικές αρμοδιότητες 7
Νομοθετικές αρμοδιότητες Βουλής αναθεώρηση νομοθετική λειτουργία προϋπολογισμό,, απολογισμό, ισολογισμό κανονισμό Βουλής νόμο για κατάσταση πολιορκίας και παράταση μέτρων κατάστασης ανάγκης (48 3 και 4) επικυρώνει διεθνείς συμβάσεις 28 1 καθορίζει αποζημίωση και ατέλειες βουλευτών (63 1 και 2) 8
Νομοθετικό έργο της Βουλής 1. Η αναθεώρηση του Συντάγματος διακριτό αυτοτελές πολιτειακό όργανο δύο συνεχόμενες περιόδους άρθρο 110 Συντάγματος και ά. 119 Κανονισμού Βουλής 2. Η ψήφιση τυπικών νόμων Η κύρια λειτουργία συζητά, επεξεργάζεται και ψηφίζει τους τυπικούς νόμους Οι νόμοι ψηφίζονται είτε από την Ολομέλεια της Βουλής των Ελλήνων είτε από τις αρμόδιες διαρκείς κοινοβουλευτικές επιτροπές άρθρο 72 παρ. 1 Σ.= ποια νομοσχέδια (με βάση το περιεχόμενό τους) συζητούνται και ψηφίζονται από την Ολομέλεια πχ. τα νομοσχέδια που οργανώνουν την προστασία ενός ατομικού δικαιώματος ή που ερμηνεύουν αυθεντικά έναν προηγούμενο νόμο ή ο εκλογικός νόμος επίσης, όλοι οι νόμοι για τους οποίους το Σύνταγμα απαιτεί μιαν ειδική πλειοψηφία πχ. η αμνηστία για πολιτικά εγκλήματα, η αναγνώριση σε διεθνείς οργανισμούς αρμοδιοτήτων που προβλέπονται από το Σύνταγμα κλπ 9
Νομοθετικό έργο της Βουλής 3. Η ψήφιση του Κανονισμού της Βουλής Η Βουλή ψηφίζει μόνη της (χωρίς, δηλ., τη σύμπραξη του Προέδρου της Δημοκρατίας) τον Κανονισμό της και τις τροποποιήσεις που επιφέρει σε αυτόν (άρθρο 65 παρ. 1 Σ.) 4. Η ψήφιση του προϋπολογισμού, του απολογισμού και του γενικού ισολογισμού του Κράτους και της Βουλής (άρθρο 72 παρ. 1 εδ. β Σ.) 5. Η έγκριση των προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης (άρθρο 79 παρ. 8 Σ.) 6. Η απόφαση για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος (άρθρο 44 παρ. 2 Σ.) 7. Η απόφαση για τη θέση σε εφαρμογή του νόμου για την κατάσταση πολιορκίας (άρθρο 48 Σ.) 8. Η παροχή συγκατάθεσης για αναστολή των εργασιών της Βουλής για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των τριάντα ημερών ή για επανάληψη της αναστολής των εργασιών κατά την ίδια βουλευτική σύνοδο (άρθρο 40 παρ. 3 Σ.).
Αρμοδιότητες Βουλής Νομοθετικές αρμοδιότητες Κοινοβουλευτικός έλεγχος των πράξεων και παραλείψεων της Κυβέρνησης Ανάδειξη κρατικών οργάνων Δημόσιος κοινοβουλευτικός διάλογος Δικαστικές αρμοδιότητες 11
Κοινοβουλευτικός έλεγχος (α) Τα μέσα αυτά κοινοβουλευτικού ελέγχου είναι τα ακόλουθα: 1. Οι αναφορές (άρθρο 125 ΚτΒ) Καθένας ή πολλοί μαζί μπορούν να απευθύνουν εγγράφως και επωνύμως παράπονα ή αιτήματα στη Βουλή των Ελλήνων οι Βουλευτές μπορούν, εάν το επιθυμούν, να υιοθετήσουν τις αναφορές αυτές Ο Υπουργός είναι υποχρεωμένος, εντός είκοσι πέντε ημερών, να απαντήσει στην αναφορά. 2. Οι αιτήσεις κατάθεσης εγγράφων (άρθρο 133 ΚτΒ) Οι βουλευτές έχουν το δικαίωμα να ζητούν εγγράφως από τους Υπουργούς την κατάθεση εγγράφων σχετικών με κάποια δημόσια υπόθεση. Ο Υπουργός οφείλει να καταθέσει εντός μηνός τα ζητούμενα έγγραφα Πάντως δεν μπορούν να κατατεθούν έγγραφα που αφορούν διπλωματικό ή στρατιωτικό ή σχετικό με την ασφάλεια του Κράτους μυστικό. 12
Κοινοβουλευτικός έλεγχος (β) 3. Οι ερωτήσεις (άρθρα 126 έως 128 ΚτΒ). Οι βουλευτές μπορούν να απευθύνουν εγγράφως στους Υπουργούς ερωτήσεις για οποιαδήποτε δημόσια υπόθεση Οι Υπουργοί οφείλουν να απαντούν εγγράφως στους ερωτώντες βουλευτές εντός είκοσι πέντε ημερών 4. Οι επίκαιρες ερωτήσεις (άρθρα 129 έως 132 ΚτΒ) Για θέματα της άμεσης επικαιρότητας κάθε Βουλευτής έχει δικαίωμα να υποβάλλει επίκαιρη ερώτηση που απευθύνεται στον Πρωθυπουργό ή τους Υπουργούς οι οποίοι απαντούν προφορικά μία φορά τουλάχιστον την εβδομάδα, ο Πρωθυπουργός απαντά ο ίδιος σε δύο τουλάχιστον επίκαιρες ερωτήσεις που αυτός επιλέγει 5. Οι συζητήσεις με πρωτοβουλία βουλευτών (άρθρα 128Β και 132Α ΚτΒ) Τόσο στις διαρκείς επιτροπές όσο και στην Ολομέλεια μπορεί, υπό ορισμένες προϋποθέσεις που αφορούν κυρίως την παραγωγή νομοθετικού έργου, να διεξάγονται με πρωτοβουλία βουλευτών συζητήσεις για θέματα γενικότερης σημασίας ή ενδιαφέροντος 13
Κοινοβουλευτικός έλεγχος (γ) 6. Οι επερωτήσεις (άρθρα 134 έως 137 ΚτΒ) αποσκοπούν στον έλεγχο της Κυβέρνησης για πράξεις ή παραλείψεις της οι βουλευτές που έχουν καταθέσει ερωτήσεις μπορούν να τις μετατρέψουν σε επερωτήσεις εάν κρίνουν ότι η απάντηση του Υπουργού δεν είναι επαρκής συζητούνται στην Ολομέλεια της Βουλής εάν υπάρχουν περισσότερες επερωτήσεις για το ίδιο θέμα, η Βουλή μπορεί να αποφασίσει την ταυτόχρονη συζήτησή τους, ή ακόμη και τη γενίκευση της συζήτησης. 7. Ο επίκαιρες επερωτήσεις (άρθρο 138 ΚτΒ) Για θέματα της άμεσης επικαιρότητας κάθε Βουλευτής έχει το δικαίωμα να υποβάλει επίκαιρη επερώτηση. οι επίκαιρες επερωτήσεις συζητούνται κάθε Δευτέρα στην Ολομέλεια αλλά και σε ορισμένες συνεδριάσεις του Τμήματος διακοπής των εργασιών Κατά γενικό κανόνα, οι διαδικασίες που προβλέπει ο Κανονισμός για τις επερωτήσεις εφαρμόζονται και στις επίκαιρες επερωτήσεις. 14
Κοινοβουλευτικός έλεγχος (δ) 8. Η σύσταση εξεταστικών επιτροπών (άρθρο 144-149 ΚτΒ) για την εξέταση ειδικών ζητημάτων δημόσιου ενδιαφέροντος μετά πρόταση του ενός πέμπτου του όλου αριθμού των Βουλευτών (60 Βουλευτές) και απόφαση της Ολομέλειας της Βουλής, που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, η οποία δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τα δύο πέμπτα του όλου αριθμού των Βουλευτών (120 ψήφοι) ΠΡΟΣΟΧΗ: διάσταση Κανονισμού και Συντάγματος Αν το θέμα αφορά στην εξωτερική πολιτική ή την εθνική άμυνα, απαιτείται η απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των Βουλευτών (151 Βουλευτές) οι εξεταστικές επιτροπές έχουν όλες τις αρμοδιότητες των ανακριτικών αρχών και του εισαγγελέα πλημμελειοδικών. 9. Ο έλεγχος που ασκεί η Βουλή επί των Ανεξάρτητων Αρχών (ά. 138 ΚτΒ και 101Α Σ.) Κάθε Οκτώβριο, όλες οι Ανεξάρτητες Αρχές υποβάλλουν στον Πρόεδρο της Βουλής έκθεση με τα πεπραγμένα τους η Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας εξετάζει τις εκθέσεις και συντάσσει πορίσματα, στα οποία περιλαμβάνεται και η γνώμη της μειοψηφίας. 10. Κλήση μελών της Κυβέρνησης και άλλων από τις Διαρκείς Επιτροπές (ά. 41Α ΚτΒ) καλούν μέλη της Κυβέρνησης, Υφυπουργούς αλλά και κάθε άλλον, υπηρεσιακό παράγοντα ή μη για να παράσχει διευκρινήσεις για κάθε εξεταζόμενο ζήτημα. 15
Δικαστικές αρμοδιότητες Βουλής άσκηση ποινικής δίωξης κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας (άρθρα 49 Σ. και 159 ΚτΒ) άσκηση ποινικής δίωξης κατά όσων διατελούν ή διετέλεσαν μέλη της Κυβέρνησης ή Υφυπουργοί για αδικήματα που τέλεσαν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους (άρθρα 86 Σ. και 153 επ. ΚτΒ). παρέχει άδεια για την ποινική δίωξη βουλευτή για συκοφαντική δυσφήμηση που έκανε κατά την άσκηση των καθηκόντων του (άρθρο 61 παρ. 2 Σ.), καθώς και για οποιοδήποτε άλλο αδίκημα κατά τη διάρκεια της βουλευτικής περιόδου (άρθρο 62 Σ.). παρέχει τη συγκατάθεσή της για την απονομή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας χάρης σε Υπουργό που καταδικάστηκε κατά το ά. 86 Σ. (άρθρο 47 παρ. 3 Σ.) 16
Άλλες αρμοδιότητες της Βουλής εκλέγει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας (ΠτΔ) διαπιστώνει την αδυναμία του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του (άρθρο 34 παρ. 2 Σ.) Η Βουλή διαπιστώνει την αδυναμία του Πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του (ά. 38 2 του Συντάγματος και στο άρθρο 151Α ΚτΒ) Η Βουλή εκλέγει το Προεδρείο της (άρθρο 65 2 Σ.) 17
ΒΟΥΛΗ - Άρθρο 51 (Μέρος Γ Συντάγματος, Τμήμα Γ ) Είδαμε σε προηγούμενες ενότητες: Οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος (παρ. 2) Εκλέγονται με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία (παρ. 3) Οι εκλογές διενεργούνται ταυτόχρονα σε ολόκληρη την Επικράτεια (παρ. 4) Ψήφος αποδήμων (παρ. 4 εδ β) Υποχρεωτική η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος (παρ. 5) 18
Βουλή Άρθρο 51, παρ. 1 : Αριθμός βουλευτών = 200 x 300 19
Σύγκληση της Βουλής Βουλευτική περίοδος 4 ετών (53 1 Συντ.) Κατ εξαίρεση επιμήκυνση του χρόνου 53 3 περίπτωση πολέμου 48 2-4 κήρυξη χώρας σε κατάσταση ανάγκης συγκαλείται η Βουλή (ακόμη κι αν έχει διαλυθεί ή έχει λήξει η βουλευτική περίοδος) για να εγκρίνει το διάταγμα για αντιμετώπισή της 34 2 & 151 Καν. Βουλής αν ο ΠτΔ αδυνατεί να ασκήσει καθήκοντα για πάνω από 30 μέρες, συγκαλείται υποχρεωτικά εντός 15 ημερών η Βουλή, ακόμη κι αν έχει διαλυθεί, να αποφασίσει αν συντρέχει ανάγκη εκλογής νέου Προέδρου. Η Βουλή που συγκαλείται μετά τη λήξη της βουλευτικής περιόδου ή μετά τη διάλυσή της δεν μπορεί να εκλέξει νέο Πρόεδρο εφόσον κατά 32 5 εδ. β η εκλογή του αναβάλλεται μέχρι να συγκροτηθεί νέα Βουλή
Βουλή Βουλευτική περίοδος 4 ετών (53 1 Συντ.) Μετά τη λήξη θητείας διατάσσεται η διενέργεια γενικών βουλευτικών εκλογών μέσα σε 30 μέρες και ορίζεται η σύγκληση της νέας Βουλής μέσα σε άλλες 30 μέρες με προεδρικό διάταγμα που προσυπογράφεται από το Υπουργικό Συμβούλιο 21
Σύγκληση της Βουλής ά. 64 Σ. = τακτική σύνοδος αυτοδίκαιη σύγκληση 1 η Δευτέρα Οκτωβρίου ά. 40 1 Σ. = έναρξη εργασιών κηρύσσει ο ΠτΔ αυτοπροσώπως ή δια του Πρωθυπουργού και ο ΠτΔ τη λήξη της Τακτική σύνοδος 5μήνες (ά. 64 2 Σ.) 22
1. Τακτική μια φορά το χρόνο Βουλευτικές σύνοδοι Τρία είδη: είτε αυτοδίκαια 1η Δευτέρα του Οκτωβρίου (64 1) είτε με προεδρικό διάταγμα (40 1 και 22 1 ΚτΒ) Ίσως και νωρίτερα από αυτοδίκαια σύγκληση. Λήξη με προεδρικό διάταγμα Ψηφίζει κρατικό προϋπολογισμό (79 1) είτε ειδικό σχετικό νόμο. Διάρκεια: 64 2 α 5 μήνες 40 2 και 3 αναστολή από ΠτΔ, όχι μεγαλύτερη από 30 μέρες 64 2 β = υποχρεωτική παράταση για ψήφιση προϋπολογισμού 23
Βουλευτικές σύνοδοι Τρία είδη: 2. έκτακτη σύνοδος (40 1) Τη συγκαλεί ο ΠτΔ «κάθε φορά που το κρίνει εύλογο» δεν ορίζεται διάρκεια λόγοι = όλοι εκτός προϋπολογισμού 3. ειδική σύνοδος συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπου η Βουλή συγκαλείται υποχρεωτικά αν δεν βρίσκεται σε τακτική ή έκτακτη 34 2 Σ. και 151 ΚτΒ αν αδυναμία Προέδρου, για να αποφασίσει αν πρέπει να εκλέξει νέο ΠτΔ 32 5 γ για να εκλέξει ΠτΔ 84 1 για πρόταση εμπιστοσύνης προς την Κυβέρνηση 48 2 και 3 έγκριση νόμου για κατάσταση πολιορκίας, σύσταση εξαιρετικών δικαστηρίων και αναστολή συνταγματικών διατάξεων 24
Οργάνωση και λειτουργία Βουλής Ψηφίζει Κανονισμό (ά. 65 1) 65 2 = συγκρότηση σε σώμα Εκλέγει προεδρείο (ά 64-72 Σ) Ολομέλεια για κοινοβουλευτικό έλεγχο και νομοθετικό έργο Δυνατότητα 2 τμήματα (ά. 70 Σ) Στην Ολομέλεια θέματα ιδιαίτερης πολιτικής σημασίας Τμήμα διακοπών νομοθετικό έργο = 1/3 του όλου αριθμού ευκολία ψήφισης νομοσχεδίων υποτιμά τη Βουλή σε αποδοχή μόνο κυβερνητικών αποφάσεων 25
Επιτροπές Βουλής 1. Κοινοβουλευτικές ή διαρκείς (68 1 Σ.) Συνιστώνται και συγκροτούνται στην αρχή κάθε τακτικής συνόδου της Βουλής με απόφαση του Προέδρου της Βουλής επεξεργάζονται και να εξετάζουν σχέδια νόμων ή προτάσεις νόμων μπορούν να ασκούν και νομοθετικό έργο και κοινοβουλευτικό έλεγχο Προβλέπονται έξι (6) διαρκείς επιτροπές, οι εξής: Επιτροπή μορφωτικών υποθέσεων Επιτροπή εθνικής άμυνας και εξωτερικών υποθέσεων Επιτροπή οικονομικών υποθέσεων Επιτροπή κοινωνικών υποθέσεων Επιτροπή δημόσιας διοίκησης, δημόσιας τάξης και δικαιοσύνης Επιτροπή παραγωγής και εμπορίου Επίσης, δύο ειδικές διαρκείς επιτροπές, στις οποίες εφαρμόζονται οι διατάξεις περί διαρκών επιτροπών επιτροπή επί του απολογισμού και ισολογισμού του Κράτους (ΚτΒ άρθ. 31 Α) και επιτροπή ευρωπαϊκών υποθέσεων 26
Επιτροπές Βουλής (β) 2. Ειδικές (76 6 Σ.) για επεξεργασία συγκεκριμένων σχεδίων ή προτάσεων νόμων 20-30 βουλευτές 3. Επιτροπές για εθνικά ή ειδικότερου ενδιαφέροντος ζητήματα (ά. 44 και 45 ΚτΒ) η Βουλή ορίζει το αντικείμενο της μελέτης τους 4. Εσωτερικών θεμάτων Βουλής 5. Διεθνών σχέσεων (49 ΚτΒ) 6. Επιτροπή ΔΕΚΟ (άρθ. 49Α ΚτΒ) Δημοσίων επιχειρήσεων, τραπεζών και οργανισμών κοινής ωφέλειας 27
Επιτροπές Βουλής (γ) 7. Εξεταστικές επιτροπές (ά. 68 2 Σ.) μέσα κοινοβουλευτικού ελέγχου αρκεί πλειοψηφία 2/5 του συνόλου ( 120 βουλευτές) απόφαση για εξωτερική πολιτική & άμυνα 151 βουλευτές 8. Ειδική εξεταστική επιτροπή (ά. 86 3) Για την άσκηση δίωξης εναντίον προσώπου που είναι ή διατέλεσε μέλος της Κυβέρνησης ή Υφυπουργός απαιτείται πρόταση κατηγορίας και απόφαση της Βουλής που δέχεται τη πρόταση αυτή η πρόταση υποβάλλεται από τριάντα (30) τουλάχιστον βουλευτές και προσδιορίζει τις πράξεις ή τις παραλείψεις που είναι αξιόποινες, σύμφωνα με το νόμο για την ευθύνη των Υπουργών. λήψη απόφασης με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των Βουλευτών (151) για συγκρότηση ή όχι ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής για τη διεξαγωγή προκαταρκτικής εξέτασης η επιτροπή έχει όλες τις αρμοδιότητες εισαγγελέα πλημμελειοδικών, όταν αυτός διενεργεί προκαταρκτική εξέταση. 28
Βασική βιβλιογραφία Κ. Χρυσο γονου,, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2003, σ. 477-502. Ευ. Βενιζε λου, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, Αναθεωρημένη Έκδοση, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2008, σ. 522-540. Κ. Μαυρια,, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 2005, σ. 155-161 & 649-652 & 691-719. Δ. Τσα τσου,, Τόμος Β, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή 1993, σ. 204-237.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας Λίνα Παπαδοπούλου
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Τέλος Ενότητας Επεξεργασία: Δημήτριος Νικηφόρος Θεσσαλονίκη, Εαρινό Εξάμηνο 2012-2013