Παροιμίες και φράσεις παροιμιώδεις «Αλεπού που κοιμάται κότες δεν πιάνει» Όποιος τεμπελιάζει δεν αποκτά υλικά αγαθά (ή δεν πετυχαίνει τους σκοπούς του). «Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας» Λέγεται για περιπτώσεις που είναι διαφορετικές από άλλες, αν και μοιάζουν κάπως. «Άλογο από τσαΐρι και γυναίκα απ το πανηγύρι, ποτέ μην πιθυμήσεις» Γιατί, όπως το άλογο στο λιβάδι είναι καλοθρεμμένο και σε ξεγελά, έτσι και η γυναίκα στο πανηγύρι είναι στολισμένη και σε εξαπατά για την ομορφιά της. «Άλλοι βγάζουν το λαγό απ το ρουμάνι κι άλλοι τονε τρώγουνε» Άλλοι κουράζονται, για να προετοιμάσουν ένα προϊόν ή για να τελειώσουν μια εργασία, κι άλλοι το απολαμβάνουν. «Αν δε λαλήσουν τα όργανα, κι αν δε σφαχτεί ο τράγος, απίστευτο μου φαίνεται να ναι δικός μου ο γάμος» Για τους δύσπιστους και τους επιφυλακτικούς. «Αν πέσει ανάσκελα ο γάιδαρος, θεό δεν αντικρίζει» Μερικούς μόνο οι κακοτυχίες τους κάνουν να συλλογιστούν την ύπαρξη του Θεού. «Άνθρωπο από σπίτι και σκύλο από μαντρί» Πρέπει κανείς να διαλέγει για σύντροφό του άνθρωπο από καλή οικογένεια και σκύλο από μαντρί, γιατί η οικογένεια είναι το καλύτερο σχολείο κοινωνικής αγωγής, μέσα στο οποίο ο άνθρωπος καλλιεργείται και ολοκληρώνεται. «Αντίς να βογκήσει το βόδι, βογκάει το αμάξι»
Λέγεται γι αυτούς που παραπονιούνται για παθήματα που έπαθαν άλλοι. «Αν το κοράκι έχεις οδηγό, μόνο σε ψοφίμι θα σε πάει» Ο κακός ηγέτης ή δάσκαλος σε οδηγεί στην καταστροφή. «Άπιαστα πουλιά, χίλια στον παρά» Οι υποσχέσεις είναι εύκολες και δε στοιχίζουν καθόλου, γι αυτό εύκολα τις δίνει κανείς στους άλλους. «Από γίγαντα δανείσου κι από αλεπού αλαργίσου» Καλύτερα να δανείζεσαι από σκληρούς παρά από πονηρούς. «Από τον κόρακα «κρα» θ ακούσεις» Από κακούς ανθρώπους μην περιμένεις καλά έργα. «Απ του διαβόλου το μαντρί, μήτ ερίφι μήτε αρνί» Από το διάβολο (ή από κακούς ανθρώπους) δεν πρέπει να ζητάμε καμιά εξυπηρέτηση ούτε να χρησιμοποιούμε κάτι δικό τους. «Αρνί που βλέπει ο θεός, ο λύκος δεν το τρώει» Όποιος άνθρωπος προστατεύεται από το θεό, δεν πρέπει να φοβάται από κανέναν κίνδυνο. «Βάζουν τον τρελό να βγάλει το φίδι απ την τρύπα» Οι πονηροί βάζουν τον πιο επιπόλαιο και ανόητο σύντροφό τους για να επιτελέσει τις επικίνδυνες φάσεις μιας κοινής προσπάθειας. «Βαρεί το σαμάρι ν ακούσει ο γάιδαρος» Άλλος φταίει κι άλλον κατηγορεί, γιατί δε θέλει να του το πει κατευθείαν. «Βόδι να μην αλώνιζε, κόρη να μην εγέννα και νιος να μην εθέριζε, ποτέ του δε θα γέρνα» Η δουλειά για τους άντρες και οι γέννες για τη γυναίκα είναι μια
απ τις σοβαρές αιτίες φθοράς και γηρατειών. «Γάτα που κοιμάται ποντικούς δεν πιάνει» Όποιος τεμπελιάζει είναι φυσικό να μένει νηστικός. «Γέρικο άλογο καινούργια περπατησιά δε βάνει» Ο γέρος δεν αλλάζει εύκολα τρόπο ζωής, έστω κι αν πλουτίσει ή αλλάξει περιβάλλον. «Για να μη φάει ο γάτος το ψωμί, τρώει ο ποντικός τα ρούχα» Καμιά φορά με την τσιγκουνιά μας παθαίνουμε μεγαλύτερες ζημιές από το κέρδος που εξοικονομούμε. «Για το γαμπρό γεννά κι ο κόκορας, και για το γιο μήτ η κότα» Η συμπεριφορά των γονιών προς το γαμπρό συνήθως είναι σκανδαλωδώς ευνοϊκότερη από αυτήν προς το γιο τους. Έτσι κάνουν όλα τα χατίρια του γαμπρού αλλά σπάνια και τους γιου τους. «Δε γνωρίζει το σκυλί τον αφέντη του» Λέγεται για περιπτώσεις πού γίνεται μεγάλη σύγχυση και ανακατωσούρα. «Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα» Συχνά δυο άνθρωποι μαλώνουν μεταξύ τους για ξένες υποθέσεις. «Δυο λαγούς αν κυνηγάς, κι οι δυο θε να σου φύγουν» Πρέπει κάθε φορά να βάζουμε ένα στόχο, γιατί οι πολλοί στόχοι συγχρόνως δεν είναι εύκολο να επιτευχθούν στο βαθμό που πρέπει. «Εβάλανε την αλεπού τις κότες να φυλάει» Οι ηγέτες ή οι φύλακες, και γενικά αυτοί που έχουν κάποιο υπεύθυνο πόστο, πρέπει να επιλέγονται με προσοχή ώστε να είναι ακέραιοι άνθρωποι και να μην κάνουν κατάχρηση της εξουσίας
τους για δικό τους όφελος. «Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα» Σημαίνει ό,τι και η προηγούμενη. «Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα» Πριν κατηγορήσει κανείς κάποιον, πρέπει πρώτα να αναλογιστεί μήπως έχει κι αυτός το ίδιο ή παραπλήσιο ελάττωμα. «Έκανες το λύκο φίλο, βάστα και κομμάτι ξύλο» Πρέπει να παίρνουμε κάποιες προφυλάξεις στις σχέσεις μας με τους κακούς (ψεύτες, απατεώνες κλπ.) ώστε να μπορέσουμε να τους αντιμετωπίσουμε σε ώρα ανάγκης. «Εκεί που μας χρωστούσανε μας πήραν και το βόδι» Όταν μπλέξεις με καπάτσους και αδίστακτους ανθρώπους, όχι μόνο δε βρίσκεις το δίκιο σου αλλά βγαίνει και ζημιωμένος. «Ένας κούκος (ή χελιδόνι) δε φέρνει την άνοιξη» - Ένας μόνο ήρωας ή ηγέτης δε φέρνει τη νίκη ή την επιτυχία. - Από μια μόνο ένδειξη μη βιαζόμαστε να βγάλουμε συμπέρασμα. - Ένας μόνο τολμηρός δεν αρκεί για να σώσει την κατάσταση. Μάλι Ντομένικο, Παρασκευαΐδου Βαγγελιώ, Παρασκευαΐδου Ραφαηλία, Φωτίου Χριστίνα «Γάιδαρος - γαϊδάρα» Είναι μια έκφραση που μεταχειριζόμαστε, όταν θέλουμε να θίξουμε κάποιον για την κακή διαγωγή του ή για τους χοντρούς του τρόπους. Οι ετυμολόγοι μας διαφωνούν μεταξύ τους. Ο Γ. Χατζιδάκης το ετυμολογεί από το μεταγενέστερο γαϊδάριον. Ο πρώτος ετυμολόγος τον έγραψε Γάειραρον, από το «αεί δέρω!» κλπ. Η έκφραση που μας ενδιαφέρει όμως, πήρε τη σημασία αυτή από τον απρεπή, για μας, τρόπο των ερώτων του και από το μεγάλο πείσμα.
«Γλίτωσε από του λύκου το στόμα» Οι προπάτορές μας, στηριζόμενοι στον ύμνο του Δαυίδ, έλεγαν: «σώσον εκ στόματος λέοντος», δηλαδή «σώσε τον από το στόμα του λιονταριού», κάθε φορά που θα πέθαινε ένα παιδί μιας οικογένειας, για ν αποφύγουν το κακό, μετά τη γέννα. Στη Λέσβο ακριβώς την τρίτη μετά από αυτή την ημέρα πέρναγαν το παιδί, που μόλις είχε γεννηθεί, από του λύκου το στόμα. Ήταν αυτό ένας ξύλινος γύρος, πάνω στον οποίο είχαν κολλήσει δέρμα λύκου. Αυτό το έθιμο το βλέπουμε και παλιότερα και ένας Νομοκανόνας του ΙΖ αιώνα κάνει λόγο για εκείνους: «οι οποίοι περούσι τα παιδία των από το στόμα του λύκου, τάχα δια να ζήσουν». Γι αυτό, για κάποιον που διαφεύγει τον κίνδυνο, λέμε σύμφωνα με την αρχαία παροιμία: «εκ λύκου στόματος», ότι «γλίτωσε από του λύκου το στόμα». «Γουρούνι» Η έκφραση «γουρούνι», προέρχεται από το βρόμικο τρόπο ζωής του γουρουνιού (χοίρος) σε βούρκους, ακαθαρσίες, νεκροταφεία κλπ. Λέγεται για άνθρωπο αναίσθητο και βρομιάρη. Σαββίδης Νίκος, Χαραλαμπίδης Λευτέρης (Ε Τάξη) «Δουλεύει σαν το σκυλί» Είναι μια έκφραση, που δεν έχει συγκεκριμένη εξήγηση. Λέγεται για το φιλόπονο άνθρωπο, παρότι το σκυλί δε διακρίνεται για την εργατικότητά του. Ο Αισχύλος στην τραγωδία «Αγαμέμνων» αρχίζει με το φρουρό, που λέει: «Τους θεούς παρακαλώ να με γλιτώσουν τέλος απ τα βάσανα αυτά, που ολάκερο ένα χρόνο σαν το σκυλί πάνω στων Ατρειδών τις στέγες κοιμάμενος». Παντού το σκυλί των πόλεων το συναντάμε να κοιμάται και όχι να εργάζεται. Δηλαδή, η φράση αυτή λέγεται κατ αντίφαση. Φαίνεται όμως, πως αρχικά αυτός που είπε τη φράση είχε υπόψη του τα τσοπανόσκυλα και τα κυνηγετικά, γιατί αυτά όλη την ημέρα φρουρούν το μαντρί από τους λύκους ή κυνηγάνε, τρέχοντας απ εδώ κι από εκεί.
«Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχερώνα» Κατά μία εκδοχή, που φαίνεται πως είναι και η επικρατέστερη, τη φράση αυτή την είπε ο Γέρος του Μοριά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, όταν βρισκόταν στη Ζάκυνθο (πριν αρχίσει η επανάσταση). Τότε άκουσε πως ο Ναπολέων Βοναπάρτης αυτοκράτορας της Γαλλίας μάλωνε με τον τσάρο της Ρωσίας, για το ποιος από τους δυο θα έπαιρνε την Πολωνία. - Τι είναι αυτή η Πολωνία; ρώτησε ο Κολοκοτρώνης. Του εξήγησαν τότε πως ήταν ένα κράτος, μια χώρα, που δεν ήταν ούτε γαλλική ούτε ρωσική και πως τσακωνόντουσαν οι δυο Μεγάλοι ποιος θα την πάρει. - Δυο ψυχικοί (γάιδαροι) μαλώνουνε σε ξένο αχυρώνα, είπε. Αλλά κι αν ο πρώτος δεν είναι ο Κολοκοτρώνης, αυτός, τουλάχιστον, μας την έκανε γνωστή. «Έβαλε το λύκο να φυλάξει τα πρόβατα» Όταν θέλουμε να υποδείξουμε πως δεν τοποθετήθηκε το κατάλληλο πρόσωπο, για να φυλάξει κάτι, μεταχειριζόμαστε τη φράση: «έβαλε ή έβαλαν το λύκο να φυλάξει τα πρόβατα». Η έκφραση έχει και αυτή την προέλευσή της από τους μύθους του Αισώπου: Κάποτε ένας βοσκός αντιλήφθηκε πως κάθε μέρα ένας λύκος ερχόταν πίσω από τα πρόβατά του. Στην αρχή φοβήθηκε πολύ και φυλαγόταν. Σιγά σιγά όμως πήρε θάρρος, γιατί είδε πως ο λύκος μάλλον τα φύλαγε τα πρόβατα, μια και ποτέ του δεν πείραξε κανένα. Τότε παραπήρε θάρρος και μια μέρα αποφάσισε να βάλει το λύκο να του φυλάξει τα πρόβατα κι αυτός να κατέβαινε στην πόλη, για να ψωνίσει. Έτσι κι έγινε. Αυτό, όμως, περίμενε και ο λύκος και σαν είδε τον τσοπάνη να απομακρύνεται, έπεσε απάνω στο κοπάδι και το αποδεκάτισε. Όταν γύρισε πίσω ο βοσκός και είδε τη συμφορά που του έκανε ο λύκος, κούνησε με λύπη το κεφάλι του λέγοντας: «ποιος μου είπε να εμπιστευτώ τα πρόβατά μου σε ένα λύκο;». «Είσαι μπούφος» - «Κουτός σαν τον μπούφο»
Είναι διαδεδομένη η γνώμη πως το πουλί μπούφος (ο Βύας, είδος κουκουβάγιας) είναι κουτός. Κι έτσι φτάσαμε στην κοινή έκφραση: «είσαι κουτός σαν τον μπούφο». Παρόλα αυτά ο μπούφος είναι αρκετά έξυπνος. Κατορθώνει πολύ εύκολα να εξασφαλίζει την τροφή του και να αποφεύγει τους διώκτες του. Η εντύπωση που σχηματίστηκε ότι είναι κουτός, ξεκινά από το ότι το πουλί αυτό είναι «νυχτόβιο», την ημέρα δε τα μάτια του δεν το βοηθάνε να βλέπει και μένουν σχεδόν απλανή. Αυτή την εντύπωση την ενισχύει το γεγονός ότι ο μπούφος αφήνει μια στριγκιά, σχεδόν υστερική, φωνή τη νύχτα. «Εκόστισε ο κούκος αηδόνι» Την περίοδο μετά το 1821 διατέθηκαν μεγάλα ποσά, για ν αποκτήσουμε και εμείς ένα ατμοκίνητο καράβι, αν και η πρόταση αυτή δεν ήταν των δικών μας, αλλά του Κόχραν. Κάποια μέρα, λοιπόν, έφτασε το αναμενόμενο ατμοκίνητο καράβι, για να το θαυμάσουν, όλοι όσοι κατέβηκαν στη θάλασσα, για να το υποδεχτούν και να το καμαρώσουν. Μαζί με το ανώνυμο πλήθος, βρισκόταν και ο γνωστός λαϊκός τροβαδούρος της εποχής, ο ποιητής Σπυριδιώνης, που καθώς είδε το καράβι και αναλογίστηκε πόσα λεφτά ξοδεύτηκαν γι αυτό, είπε στον παραστεκούμενο Γεννάδιο: - Λογιότατέ μοι, τούτο το ατιμοκίνητο (έκανε λογοπαίγνιο με το ατμοκίνητο), μας εκόστισε αηδόνι και εβγήκε κούκος! Μάλι Ντομένικο, Φωτιάδης Σωτήρης http://dim-rizou.pel.sch.gr/ergasies/zoa/page17.html