Αρχαία Ελληνική Γλώσσα

τεύχος 6 Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Πρόλογος Αγαπητέ µαθητή, Αγαπητή µαθήτρια, Στο τεύχος αυτό θα βρεις την ανάλυση της 6ης ενότητας του σχολικού βιβλίου Αρχαία Ελληνική Γλώσσα που διδάσκεσαι στη Β Γυµνασίου. To βιβλίο της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας της Β Τάξης του Γυµνασίου αποτελεί συνέχεια του βιβλίου της Α Tάξης και ακολουθεί την ίδια δοµή µε εκείνο. Η ανάλυσή µας είναι σύµφωνη µε τα αναλυτικά Προγράµµατα Σπουδών του Υπουργείου Παιδείας. Το σχολικό εγχειρίδιο αποτελείται από: چ 18 ενότητες συνολικά, چ ένα Επίµετρο µε παράλληλα κείµενα που εµείς τα αναλύουµε κατά ενότητα, چ ένα αλφαβητικό λεξιλόγιο και κατάλογο των ανωµάλων ρηµάτων, چ συγκεντρωτικούς πίνακες Γραµµατικής και Συντακτικού και τέλος چ σχεδιαγραµµατική παρουσίαση της Σύνθεσης, που είναι µέρος του Ετυµολογικού. Η κάθε ενότητα που αναλύουµε στο τεύχος που κρατάς στα χέρια σου παρουσιάζει την εξής σταθερή δοµή: Α. Κείµενο Β 1. Λεξιλόγιο και Β 2. Ετυµολογία Γ 1. Γραµµατική και Γ 2. Συντακτικό. Απόφθεγµα Ε. Παράλληλα κείµενα Η ανάλυση του Οργανισµού µας ακολουθεί τη δοµή του σχολικού βιβλίου, περιέχει όµως και κάποια πρόσθετα στοιχεία για να µάθεις καλύτερα τα αρχαία ελληνικά και για να αφοµοιώσεις τη διδακτέα ύλη. Στα τεύχη µας σου δίνουµε ανάλυση του κειµένου µε απαντήσεις στις σχετικές ερωτήσεις, ερµηνεία των λέξεων των Πινάκων και ανάλυση της ετυµολογίας, τη Γραµµατική και το Συντακτικό µε µεθοδικό τρόπο και ασκήσεις για εµπέδωση της ύλης. Ο σκοπός µας είναι να σε µυήσουµε στην αρχαία γλώσσα βήµα προς βήµα, µε τρόπο απλό και κατανοητό, ώστε τελικά να αγαπήσεις το µάθηµα. Καλή προσπάθεια! Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑ 6 Α ΜΕΡΟΣ 4 Β ΜΕΡΟΣ 33 Γ ΜΕΡΟΣ 44 ΜΕΡΟΣ 45 Ε ΜΕΡΟΣ 56 ΣΤ ΜΕΡΟΣ 63 2 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΕΝΟΤΗΤΑ 6 Η ΕΥΘΥΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙ ΕΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Πλάνο εργασίας Στην ενότητα αυτή θα διδαχθείς: Στο Α µέρος, ένα απόσπασµα από την Ἀπολογία Σωκράτους του ιστορικού Ξενοφώντα. Στο Β µέρος, 1. Τα οµόρριζα (απλά και σύνθετα) του ρήµατος πείθω και 2. Το σχηµατισµό των συνθέτων µε πρώτο συνθετικό άκλιτη λέξη και, πιο συγκεκριµένα, επίρρηµα, πρόθεση ή αχώριστο µόριο. Στο Γ µέρος, 1. Τα επίθετα της γ κλίσης, 2. Την ερωτηµατική αντωνυµία τίς, τίς, τί και 3. Την αόριστη αντωνυµία τὶς, τὶς, τὶ. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 3

Α ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΚΕΙΜΕΝΟ-ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ- ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ-ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ-ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο συγγραφέας Ο Ξενοφώντας (427-355 π.χ.) ήταν Αθηναίος ιστορικός. Γεννήθηκε στο δήµο Ερχιάς (σηµερινά Σπάτα της Αττικής) από οικογένεια εύπορη και αριστοκρατική. Ο πατέρας του Γρύλλος ανήκε στην τάξη των ιππέων. Ο Ξενοφώντας πήρε πολύ καλή µόρφωση. Είχε δασκάλους το φιλόσοφο Σωκράτη, το σοφιστή Πρόδικο και το ρητοροδιδάσκαλο Ισοκράτη. Το 401 π.χ. ο Ξενοφώντας στρατολογήθηκε ως µισθοφόρος στην εκστρατεία που οργάνωσε ο Κύρος ο Νεότερος εναντίον του αδερφού του Αρταξέρξη, διεκδικώντας την εξουσία του περσικού κράτους. Στη µάχη στα Κούναξα ο Κύρος σκοτώθηκε και το ελληνικό µισθοφορικό στράτευµα βρέθηκε εκτεθειµένο µέσα στα εχθρικά εδάφη. Σ αυτή τη δύσκολη στιγµή ο Ξενοφώντας τέθηκε επικεφαλής των Ελλήνων που τελικά κατόρθωσαν να φτάσουν στον Εύξεινο Πόντο και να σωθούν. Αυτό είναι το περιεχόµενο της Κύρου Ἀναβάσεως. Ο Ξενοφώντας παρέδωσε τους Έλληνες µισθοφόρους στις σπαρτιατικές δυνάµεις που µε αρχηγό το Θίβρωνα διεξήγαν πόλεµο εναντίον του Τισσαφέρνη στο πλευρό των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας το 399 π.χ. Λίγο αργότερα προσχώρησε και ο ίδιος στον σπαρτιατικό στρατό και το 396 ακολούθησε τον σπαρτιάτη βασιλιά Αγησίλαο στην εκστρατεία του στη Μ. Ασία εναντίον των Περσών. Ο Αγησίλαος, όµως, επέστρεψε στην Ελλάδα για να αντιµετωπίσει τον αντισπαρτιατικό συνασπισµό των ελληνικών πόλεων µε επικεφαλής τους Αθηναίους. Η µάχη έγινε στην Κορώνεια το 394. Εκεί πολέµησε και ο Ξενοφώντας. Κατηγορήθηκε τότε ως προδότης, εφόσον πολέµησε στο πλευρό των Σπαρτιατών και εναντίον των συµπατριωτών του Αθηναίων. Τον κατηγόρησαν ως φιλολάκωνα και τον εξόρισαν από την Αθήνα. Εγκαταστάθηκε στο Σκιλλούντα της Ηλείας και έγινε πρόξενος των Σπαρτιατών στην Ολυµπία. Μετά τη µάχη στα Λεύκτρα οι πολιτικές συνθήκες είχαν αλλάξει. Η Αθήνα, κάτω από την πίεση της Θήβας άρχισε να ξεχνά τις παλιές διαφορές της µε τη Σπάρτη. Οι Αθηναίοι φάνηκαν επιεικείς απέναντι στον Ξενοφώντα και τον ανακάλεσαν από την εξορία. Ο ίδιος δε θέλησε να γυρίσει πίσω όµως έστειλε τους δύο γιους του, το Γρύλλο και το ιόδωρο, να υπηρετήσουν στο αθηναϊκό ιππικό. Μάλιστα ο πρώτος σκοτώθηκε στη µάχη της Μαντίνειας (362 π.χ.). 4 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Το έργο του Το συγγραφικό έργο του Ξενοφώντα κατηγοριοποιείται σε τρεις οµάδες: α) Ιστορικά έργα: Κύρου Ἀνάβασις, Ἑλληνικά, Ἀγησίλαος, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, Κύρου Παιδεία. Με τα Ἑλληνικά, το κύριο ιστορικό του έργο σε επτά βιβλία, ο Ξενοφώντας συνεχίζει το ιστοριογραφικό έργο του Θουκυδίδη ως τη µάχη της Μαντίνειας. β) Φιλοσοφικά έργα: Ἀπομνημονεύματα, Συμπόσιον, Ἀπολογία Σωκράτους, Οἰκονομικός. γ) ιδακτικά έργα Πραγµατείες (περιέχουν συµβουλές και οδηγίες): Κυνηγετικός, Πόροι ή περί προσόδων, Περί ἱππικῆς, Ἱππαρχικός, Ἱέρων. Η αξία του έργου τού Ξενοφώντα Ο Ξενοφώντας δε διαθέτει τη διεισδυτικότητα ή τη βαθιά φιλοσοφηµένη πολιτική σκέψη του προκατόχου του Θουκυδίδη. Όµως µε τη σαφήνεια και την ακρίβεια της έκφρασης, µε τη ζωντάνια της περιγραφής, που θυµίζει ρεπόρτερ, έδωσε µια ξεκάθαρη εικόνα των πολιτικών εξελίξεων του 4ου αι. π.χ. ως την αποδυνάµωση των ιστορικών πόλεων κρατών της Ελλάδας. Οι φιλόσοφοι της Αλεξάνδρειας τον κατέτασσαν σταθερά µαζί µε τους µεγάλους προκατόχους του ιστορικούς, τον Ηρόδοτο και το Θουκυδίδη. Στη ρωµαϊκή εποχή τον ξεχώριζαν γιατί είχε συνδεθεί µε τη φιλολογία γύρω από το Σωκράτη αλλά και για την καθαρότητα των νοηµάτων, την απλότητα του ύφους και την ποικιλία των ενδιαφερόντων του. Μάλιστα χαρακτηρίστηκε ως «ἀττική μέλισσα» και «ἀττική μοῦσα» για τη γλώσσα του. Στην ουσία όµως προετοιµάζει την Κοινή γλώσσα της ελληνιστικής εποχής. Το έργο που εξετάζουµε Η Ἀπολογία Σωκράτους καταγράφει τον τρόπο σκέψης του Σωκράτη κατά τη διάρκεια της δίκης και της απολογίας του. ιασώζει πληροφορίες για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οδηγήθηκε ο µεγάλος φιλόσοφος στο θάνατο αντί να παρακαλέσει για επιείκεια ή να δεχτεί να φυγαδευτεί. Στα παρακάλια των µαθητών και των φίλων του απάντησε ότι η φωνή του δαιµονίου τού υποδεικνύει τη συνέπεια. Στο συγκεκριµένο απόσπασµα που εξετάζουµε ο Σωκράτης αντικρούει την κατηγορία του Μέλητου ότι διαφθείρει τους νέους. Άξονες της απολογίας του ήταν ο δίκαιος τρόπος της ζωής του και το ότι µε τη διδασκαλία του καλούσε τους νέους στην αρετή, την εγκράτεια και τη γνώση. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 5

Κείµενο ΣΩ. Ἀλλ ὅμως σύ με φῄς, ὦ Μέλητε, τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα τούς νέους διαφθείρειν; Καίτοι ἐπιστάμεθα μέν δήπου τίνες εἰσί νέων διαφθοραί σύ δέ εἰπέ εἴ τινα οἶσθα ὑπ ἐμοῦ γεγενημένον ἤ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἤ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν. ΜΕΛ. Ἀλλά ναί, μά Δί, ἐκείνους οἶδα οὕς σύ πέπεικας σοί πείθεσθαι μᾶλλον ἤ τοῖς γονεῦσι. ΣΩ. Ὁμολογῶ, περί γε παιδείας τοῦτο γάρ ἴσασιν ἐμοί μεμεληκός. Περί δέ ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι πείθονται ἤ τοῖς γονεῦσιν καί ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι πείθονται μᾶλλον ἤ τοῖς προσήκουσιν. Οὐ γάρ δή καί στρατηγούς αἱρεῖσθε, οὕς ἄν ἡγῆσθε περί τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους εἶναι; Οὐκοῦν θαυμαστόν καί τοῦτό σοι δοκεῖ εἶναι, ἐμέ τούτου ἕνεκα θανάτου ὑπό σοῦ διώκεσθαι, ὅτι περί τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις, περί παιδείας, βέλτιστος εἶναι ὑπό τινων προκρίνομαι; Ξενοφῶν, Ἀπολογία Σωκράτους, 19 21 (διασκευή) ες τώρα τις άγνωστες λέξεις του κειµένου. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Λέξεις και φράσεις φῄς τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα διαφθείρειν καίτοι ἐπιστάμεθα δήπου τίνες διαφθοραί Ερµηνεία - µετάφραση λες, υποστηρίζεις, ισχυρίζεσαι (πβ. ν.ε. φήµη, προφήτης, κατάφαση, απόφαση, αφασία) ότι ασχολούµενος µε τέτοια (πβ. ν.ε. επιτήδειος, επιτήδευµα, επιτηδευµατίας, ανεπιτήδευτος) ότι διαφθείρω (πβ. ν.ε. διαφθορά, αδιάφθορος, άφθαρτος, φθαρτός, ψυχοφθόρος) και όµως γνωρίζουµε καλά, έχουµε εµπειρία (πβ. ν.ε. επιστήµη, επιστήµονας, επιστηµοσύνη, πανεπιστήµιο) ίσως, βέβαια, αναµφίβολα ποιοι καταστροφείς, διαφθορείς 6 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

εἰπέ εἴ τινα οἶσθα οἶσθα ὑπ ἐμοῦ γεγενημένον ἤ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἤ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν μά Δί ἐκείνους οἶδα οὕς σύ πέπεικας σοί πείθεσθαι τοῦτο γάρ ἴσασιν ἐμοί μεμεληκός μᾶλλον ἤ τοῖς γονεῦσιν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι ἤ τοῖς προσήκουσιν οὐ γάρ δή καί στρατηγούς αἱρεῖσθε οὕς ἄν ἡγῆσθε περί τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους οὐκοῦν θαυμαστόν πες αν γνωρίζεις κάποιον γνωρίζεις (πβ. ν.ε. ιστορία, είδηση, είδωλο, συνείδηση, ειδικός) εξαιτίας µου ότι έχει γίνει (πβ. ν.ε. γεγονός, γόνος, γένος, γενιά, απόγονος, πατρογονικός, γενέθλια) ή από ευσεβής ανόσιος ή από συνετός αλαζόνας µα το ία γνωρίζω εκείνους τους οποίους εσύ έχεις πείσει (πβ. ν.ε. πείθω, πείσµα, πιθανός, πίστη, πιστός, πεποίθηση) να υπακούσουν σε σένα, να σε εµπιστεύονται γιατί γνωρίζουν ότι γι αυτό νοιάζοµαι (πβ. ν.ε. µέληµα, µεταµέλεια, αµελής, επιµελής, ατηµέλητος) περισσότερο παρά στους γονείς στις συνελεύσεις του λαού σ' όσους µιλούν πολύ συνετά παρά στους συγγενείς τους γιατί βέβαια και στρατηγούς δεν εκλέγετε (πβ ν.ε. αίρεση, αιρετικός, αρχαιρεσίες, αναίρεση, εξαίρεση, αυθαιρεσία) όσους ενδεχοµένως θεωρείτε (πβ. ν.ε. ηγέτης, ηγεσία, ηγεµόνας, αφηγητής, διήγηση, εισήγηση, καθηγητής) οι πιο συνετοί στα πολεµικά ζητήµατα λοιπόν περίεργο, θαυµαστό Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 7

σοι δοκεῖ εἶναι τούτου ἕνεκα θανάτου διώκεσθαι ὅτι προκρίνομαι βέλτιστος εἶναι σου φαίνονται ότι είναι (πβ. ν.ε. δόξα, δόγµα, δοκιµή, ένδοξος, επίδοξος, οµόδοξος, προσδοκώ) γι' αυτό το λόγο, εξαιτίας αυτού να αντιµετωπίζω κατηγορία που επισύρει ποινή θανάτου (πβ. ν.ε. διώκτης, δίωξη, τυχοδιώκτης, διωγµός) διότι θεωρούµαι καλύτερος (πβ. ν.ε. κρίση, κριτής, κριτήριο, απόκριση, ανάκριση, διάκριση, υποκρισία) ότι είµαι πάρα πολύ καλός Στο σηµείο αυτό σου δίνουµε τη µετάφραση του αρχαίου κειµένου. Όπως παρατηρείς στην αριστερή στήλη έχουµε τοποθετήσει τις λέξεις σε λογική σειρά και στη δεξιά βρίσκεται η αντίστοιχη µετάφραση. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Λογική σύνταξη ΣΩ. Ἀλλ ὅμως σύ φῄς, ὦ Μέλητε, με ἐπιτηδεύοντα τοιαῦτα διαφθείρειν τούς νέους; Καίτοι ἐπιστάμεθα μέν δήπου τίνες εἰσί διαφθοραί νέων σύ δέ εἰπέ εἰ οἶσθά τινα γεγενημένον ὑπ ἐμοῦ ἤ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἤ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν. ΜΕ. Ἀλλά ναί, μά Δί, οἶδα ἐκείνους οὕς σύ πέπεικας πείθεσθαι σοί μᾶλλον Μετάφραση ΣΩ. Αλλ όµως εσύ ισχυρίζεσαι, Μέλητε, ότι εγώ ασχολούµενος µε τέτοια διαφθείρω τους νέους; Κι όµως γνωρίζουµε, βέβαια, ποιοι είναι οι διαφθορείς των νέων και συ πες µου αν γνωρίζεις ότι κάποιος έχει γίνει εξαιτίας µου είτε από ευσεβής ανόσιος είτε από συνετός αλαζόνας. ΜΕ. Αλλά, µα το ία, ξέρω εκείνους που εσύ έχεις πείσει να υπακούν σε σένα περισσότερο 8 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ἤ τοῖς γονεῦσι. ΣΩ. Ὁμολογῶ, περί γε παιδείας ἴσασι γάρ τοῦτο ἐμοί μεμεληκός. Περί δέ ὑγιείας οἱ ἄνθρωποι πείθονται τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον ἤ τοῖς γονεῦσιν καί ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι πείθονται μᾶλλον τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι ἤ τοῖς προσήκουσιν. Οὐ γάρ δή καί στρατηγούς αἱρεῖσθε, οὕς ἄν ἡγῆσθε εἶναι φρονιμωτάτους περί τῶν πολεμικῶν; Οὐκοῦν καί τοῦτο δοκεῖ σοι θαυμαστόν εἶναι, ἐμέ διώκεσθαι ὑπό σοῦ θανάτου ἕνεκα τούτου, ὅτι προκρίνομαι ὑπό τινων βέλτιστος εἶναι περί τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις, περί παιδείας; παρά στους γονείς τους. ΣΩ. Το παραδέχοµαι όσον αφορά τουλάχιστον την παιδεία γιατί γνωρίζουν ότι γι αυτό νοιάζοµαι. Σχετικά πάλι µε την υγεία οι άνθρωποι υπακούν στους γιατρούς περισσότερο παρά στους γονείς και στη συνέλευση του λαού, βέβαια, όλοι ασφαλώς οι Αθηναίοι υπακούν περισσότερο στους συνετούς ρήτορες παρά στους συγγενείς τους. Εξάλλου δεν εκλέγετε και στρατηγούς όποιους ενδεχοµένως θεωρείτε ότι είναι οι πιο συνετοί στα πολεµικά; Λοιπόν σου φαίνεται και αυτό ότι είναι περίεργο, δηλαδή ότι εγώ αντιµετωπίζω κατηγορία που επισύρει την ποινή του θανάτου εξαιτίας αυτού, επειδή δηλαδή θεωρούµαι από κάποιους ότι είµαι πάρα πολύ καλός όσον αφορά το µεγαλύτερο αγαθό για τους ανθρώπους, δηλαδή την παιδεία; ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 9

Ερωτήσεις κατανόησης Τώρα που διάβασες το κείµενο προσπάθησε να απαντήσεις στις παρακάτω ερωτήσεις: 1) Ποια είναι τα πρόσωπα του διαλόγου και για ποιο θέµα συζητούν; Τα δύο πρόσωπα που συζητούν είναι ο µεγάλος φιλόσοφος και δάσκαλος Σωκράτης και ο κατήγορός του, ο Μέλητος. Στο απόσπασµά µας ο Σωκράτης προσπαθεί να αντικρούσει την κατηγορία του Μελήτου ότι διέφθειρε τους νέους της Αθήνας, παραθέτοντας τα δικά του επιχειρήµατα. 2) Τι ρωτά ο Σωκράτης το Μέλητο; Ο Σωκράτης ζητά ένα απτό παράδειγµα, µια χειροπιαστή απόδειξη που να µαρτυρεί ότι κάποιος νέος εξαιτίας του παρασύρθηκε και άλλαξε συµπεριφορά προς το χειρότερο. Ρωτά λοιπόν το Μέλητο αν γνωρίζει κάποιο νέο που από ευσεβής να έγινε ανόσιος ή από συνετός να έγινε αλαζόνας. Αν υπήρχε τέτοια περίπτωση, θα αποδεικνυόταν ότι ο Σωκράτης ως δάσκαλος ήταν αποτυχηµένος. 3) ίνει ο Μέλητος ένα συγκεκριµένο παράδειγµα διεφθαρµένου νέου; Ο Μέλητος δε συγκεκριµενοποιεί την κατηγορία. εν έχει να παρουσιάσει ένα συγκεκριµένο παράδειγµα νέου που λοξοδρόµησε. Η διατύπωσή του είναι γενικόλογη: «Ξέρω εκείνους που εσύ έχεις πείσει να υπακούν περισσότερο σε σένα παρά στους γονείς τους». Η µοµφή αυτή σκιαγραφεί ένα δάσκαλο που ασκεί µε τα λόγια του και τη µέθοδό του τεράστια επίδραση, ώστε οι µαθητές του να δίνουν προτεραιότητα σ αυτόν παρά στους γονείς τους. Έτσι ενώ ο σκοπός του Μέλητου είναι να κατηγορήσει το Σωκράτη, τελικά τον παρουσιάζει ως πρότυπο των µαθητών του, που τον ακολουθούν πιστά! 4) Τι οµολογεί ο Σωκράτης; Ο Σωκράτης παραδέχεται ότι εµπνέει τους µαθητές του, αλλά µόνο σε θέµατα παιδείας, εφόσον αυτό είναι το κύριο έργο του. Είναι απόλυτα λογικό εφόσον το µέληµά του είναι να εκµαιεύσει γνώσεις και να οδηγήσει τους µαθητές του στην αυτογνωσία, να δηµιουργεί ιδιαίτερο συναισθηµατικό δεσµό µε τους µαθητές του, που παραµένουν προσκολληµένοι σ αυτόν για να ωφεληθούν. 5) Ποια συλλογιστική µέθοδο χρησιµοποιεί ο Σωκράτης για να επιβεβαιώσει ότι σε κάθε περίπτωση οι άνθρωποι εµπιστεύονται τον ειδικό; Για να πείσει το Μέλητο, ο Σωκράτης χρησιµοποιεί αναλογίες. Οι µαθητές του τον εµπιστεύονται ως ειδικό όπως κάνουν οι άρρωστοι µε το γιατρό τους, οι Αθηναίοι µε τους συνετούς ρήτορες για πολιτικά θέµατα ή µε τους στρατηγούς για τα στρατιωτικά. Σε κάθε περίπτωση η άποψη του ειδικού έχει βαρύνουσα σηµασία, καθώς αυτός είναι ο πλέον κατάλληλος για να αντιµετωπίσει θέµατα που γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. 10 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

6) Ποιο γεγονός θεωρεί αξιοπερίεργο ο Σωκράτης; Το αξιοπερίεργο είναι να καταδιώκεται ένας άνθρωπος που προτιµάται ως ο καλύτερος σε ένα συγκεκριµένο τοµέα. Όσον αφορά το Σωκράτη, ο τοµέας αυτός είναι η παιδεία, η οποία χαρακτηρίζεται ως µέγιστο αγαθό, ως το σηµαντικότερο αγαθό για τους ανθρώπους. Είναι λοιπόν αντιφατικό και παράλογο τη στιγµή που όλοι αναγνωρίζουν την αξία του, ο Σωκράτης να αντιµετωπίζει κατηγορία που επισύρει ποινή θανάτου. Ερµηνευτικά σχόλια Σωκράτης ℵ Ο βίος του: Ο Σωκράτης καταγόταν από το δήµο της Αλωπεκής και ήταν γιος του λιθοξόου Σωφρονίσκου και της µαίας Φαιναρέτης. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 470 π.χ., λίγο µετά τους περσικούς πολέµους. Πήρε τη συνηθισµένη µόρφωση της εποχής: µουσική, ποίηση, γραφή, ανάγνωση, αριθµητική και γυµναστική και σπούδασε φυσική και µαθηµατικά. Αργότερα στράφηκε στη φιλοσοφία. Παντρεύτηκε µε την Ξανθίππη και απέκτησε τρία παιδιά. Γνωρίζουµε ότι στρατεύτηκε τρεις φορές κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέµου, την πρώτη φορά στην Ποτίδαια της Χαλκιδικής, τη δεύτερη στο ήλιο της Βοιωτίας και την τρίτη στην Αµφίπολη, κοντά στο Στρυµόνα. Πολέµησε µε αυταπάρνηση µάλιστα έσωσε στην πρώτη εκστρατεία τον Αλκιβιάδη, που κινδύνευσε, και στη δεύτερη τον Ξενοφώντα. Όταν το 406 π.χ. έγινε η δίκη των Αθηναίων στρατηγών που πολέµησαν στις Αργινούσες, γιατί δεν είχαν µαζέψει τα νεκρά σώµατα των ναυτών, ο Σωκράτης ήταν πρύτανης. Εναντιώθηκε στη γνώµη των πολλών που ψήφισαν τη θανατική καταδίκη των στρατηγών. Αυτή του η στάση προκάλεσε εχθρότητες που εκδηλώθηκαν αργότερα στη δίκη του. Την ίδια γενναία στάση κράτησε και απέναντι στους τριάντα τυράννους, το ολιγαρχικό καθεστώς που εγκατέστησαν οι Σπαρτιάτες στην Αθήνα µετά την ήττα της στον Πελοποννησιακό πόλεµο. Ο Σωκράτης πέθανε πίνοντας το κώνειο, το δηλητήριο µε το οποίο θανάτωναν όσους είχαν καταδικαστεί σε θάνατο. ε δέχτηκε τις προτάσεις των µαθητών του να τον φυγαδεύσουν από τη φυλακή, παρά πέθανε πιστός στις ιδέες που είχε διακηρύξει. ℵ Η διδασκαλία του: Με το Σωκράτη η φιλοσοφία άλλαξε κατεύθυνση, έγινε φιλοσοφία ηθική. Ο Σωκράτης έπαψε να ζητάει την αρχή της ζωής και φρόντισε να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής. Η µέθοδός του ήταν η µαιευτική: µε διάφορες ερωτήσεις άνοιγε την ψυχή του συνοµιλητή του, χωρίς αυτός να το αντιλαµβάνεται και έβγαζε από µέσα την αλήθεια. Ο Σωκράτης δεν είχε καµία σχολή, ούτε πληρωνόταν όπως οι σοφιστές. εν ίδρυσε κάποιο φιλοσοφικό σύστηµα, αν και από αυτόν ξεκίνησαν πολλοί φιλοσοφικοί τρόποι, όπως η διαλεκτική µέθοδος (= ο τρόπος του ἐρωτᾶν καί ἀποκρίνεσθαι, δηλαδή οι ερωταποκρίσεις). Επίσης δεν έγραψε κανένα έργο. Γι αυτόν µίλησαν µέσα από το έργο τους οι µαθητές του Πλάτωνας και Ξενοφώντας. Ο Πλάτωνας τον χρησιµοποιεί σαν βασικό πρόσωπο στους «ιαλόγους» του, ο Ξενοφώντας µιλά γι αυτόν στα Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 11

«Ἀπομνημονεύματα», στον «Οἰκονομικό», στην «Ἀπολογία» και αλλού. Κύρια σηµεία της σωκρατικής διδασκαλίας είναι τα εξής: η αναζήτηση της αλήθειας ο έλεγχος των πολιτών η πίστη στο «δαιµόνιο» η παραίνεση να γίνει ο άνθρωπος ενάρετος. ℵ Οι κατήγοροι του Σωκράτη ήταν τρεις, ο Μέλητος, ο Άνυτος και ο Λύκων. Ο Μέλητος ήταν γιος του Λάιου από την Κεκροπίδα φυλή. Στο διάλογο του Πλάτωνα Εὐθύφρων 2,Β περιγράφεται ως νέος, αδύνατος, ψηλός, ωχρός, µε µύτη κυρτή και µε µακριά, λεία µαλλιά. Ήταν άσηµος ποιητής τραγωδιών, που συχνά είχε σατιριστεί από τον Αριστοφάνη. Παρασύρθηκε από ανοησία και κακία και έγινε κατήγορος του Σωκράτη. Ο Άνυτος ήταν πλούσιος Αθηναίος, γιος του Ανθεµίωνος. Είχε χαρακτήρα βίαιο και ακόλαστο. Με τα χρήµατά του ενίσχυσε το δηµοκρατικό Θρασύβουλο να νικήσει τους τριάντα τυράννους και να αποκαταστήσει τη δηµοκρατία στην Αθήνα το 403 π.χ. Μ αυτή του την ιδιότητα σχετίστηκε µε την τάξη των πολιτικών, ανήκε όµως και στους δηµιουργούς, αφού ήταν βυρσοδέψης. Με το Σωκράτη οργίστηκε γιατί έλεγχε διαρκώς και τους µεν και τους δε (πολιτικούς δηµιουργούς). Η εχθρότητα του Άνυτου φαίνεται στον πλατωνικό διάλογο Μένων και στην Ἀπολογία. Ο Λύκων ήταν φτωχός Αθηναίος από την Ακαµαντίδα φυλή. Ήταν επαγγελµατίας ρήτορας. Ο Αριστοφάνης στην κωµωδία του Σφῆκες τον κατηγορεί ως µέθυσο. Είναι πιθανόν ότι παρασύρθηκε από τον Άνυτο µε χρήµατα για να κατηγορήσει το Σωκράτη. ℵ τούς νέους διαφθείρειν: Η επίσηµη κατηγορία του Μέλητου φυλαγόταν στο Μητρώο της Αθήνας. Τη διασώζει ο ιογένης Λαέρτιος ii.40. Ήταν διατυπωµένη ως εξής: «Τάδε ἀντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτει Σωφρονίσκου Ἀλωπεκῆθεν ἀδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν ἡ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων, ἕτερα δέ καινά δαιμόνια εἰσηγούμενος. ἀδικεῖ δέ καί τούς νέους διαφθείρων τίμημα θάνατος». ( ιαπράττει αδίκηµα ο Σωκράτης, επειδή δεν πιστεύει στους θεούς που πιστεύει η πόλη, αλλά εισάγει νέες, καινούριες θεότητες. ιαπράττει αδίκηµα και επειδή διαφθείρει τους νέους. Ως ποινή προτείνεται θάνατος). ℵ περί δέ ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς, τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι πείθονται μᾶλλον ἤ τοῖς προσήκουσιν: Ο Σωκράτης µιλά για τους γιατρούς και τους ικανούς ρήτορες ως ἐπιστήμονας ή ἐπαΐοντας, δηλαδή ως ειδικούς σε θέµατα υγείας και πολιτικής αντίστοιχα. Το ίδιο ισχύει και για τον δάσκαλο, που είναι ο ειδικός για να µυήσει το µαθητή στη γνώση. Επιπλέον, όπως πίστευε ο Σωκράτης, ο δάσκαλος είναι και καθηγητής, δηλαδή οδηγός προκειµένου ο µαθητής να κατανοήσει τον εαυτό του και να οδηγηθεί µέσα από τα πράγµατα στην αρετή. 12 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ℵ θανάτου ὑπό σοῦ διώκεσθαι: Στην αρχαία Αθήνα η νοµοθεσία δεν καθόριζε το είδος και το µέγεθος της ποινής. Ούτε ο δικαστής επίσης ήταν αρµόδιος γι αυτό. Την ποινή υποδείκνυε ο κατήγορος. Είδαµε πιο πάνω στην κατηγορία του Μέλητου να ορίζεται τίµηµα θάνατος. Ο κατηγορούµενος απ την πλευρά του αντιπρότεινε µια ποινή και το δικαστήριο επέλεγε και επέβαλε µια από τις δύο προτάσεις. Στη δίκη του Σωκράτη, µετά την καταδίκη του µε 281 καταδικαστικές ψήφους και 220 αθωωτικές, ο Μέλητος επέµενε στη θανατική ποινή. Ο Σωκράτης αντιπρότεινε δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο, επειδή πρόσφερε υψηλές υπηρεσίες στην πόλη, προφανώς ειρωνευόµενος τους δικαστές και το Μέλητο. Τελικά πρότεινε ως ποινή ένα µικρό χρηµατικό πρόστιµο, αλλά οι δικαστές απέρριψαν την πρότασή του. Νοηµατική ανάλυση του περιεχοµένου Ο Σωκράτης για να αντικρούσει την κατηγορία του Μέλητου περί διαφθοράς των νέων του ζητά να προσκοµίσει ως αποδεικτικό στοιχείο την περίπτωση ενός νέου που εξαιτίας του Σωκράτη έγινε από ευσεβής, ανόσιος ή από συνετός, αλαζόνας. Η απάντηση του Μέλητου µιλά γενικώς για νέους πιστούς και αφοσιωµένους στο δάσκαλο περισσότερο παρά στους γονείς. Ο Σωκράτης παραδέχεται ότι έτσι συµβαίνει, αλλά αποκλειστικά σε θέµατα παιδείας, γιατί αυτή είναι το κύριο µέληµά του. Στη συνέχεια ο Σωκράτης επιχειρηµατολογεί για την αξία του ειδικού φέρνοντας παραδείγµατα από το χώρο της υγείας, το χώρο της πολιτικής και των πολεµικών. Όταν σ όλους αυτούς τους τοµείς προτιµάται ο ειδικός, φαντάζει παράλογο να καταδιώκουν το Σωκράτη που ως ειδικός παρέχει το ύψιστο αγαθό, δηλαδή την παιδεία. Είναι τελικά λογικό να τον εµπιστεύονται οι µαθητές του. Κεντρική ιδέα Ο Σωκράτης ως ειδικός σε θέµατα παιδείας είναι λογικό να περιστοιχίζεται από αφοσιωµένους µαθητές που τον εµπιστεύονται περισσότερο απ ό,τι τους γονείς τους. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ Γραµµατική αναγνώριση Ἀλλ ὅμως σύνδεσµος αντιθετικός σύνδεσµος αντιθετικός Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 13

φῄς ρήµα, δεύτερο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής φημί τοιαῦτα αντωνυµία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθµού τοιοῦτος, τοιαύτη, τοιοῦτο(ν) εικτική αντωνυµία ἐπιτηδεύοντα τούς νέους µετοχή, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού, χρόνου ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ἐπιτηδεύω επίθετο, αρσενικού γένους, αιτιατικής πτώσης, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης ὁ νέος, ἡ νέα, τό νέον Εδώ πρόκειται για ουσιαστικοποιηµένο επίθετο, ὁ νέος, τοῦ νέου. διαφθείρειν απαρέµφατο ενεστώτα, ενεργητικής φωνής διαφθείρω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: διαφθείρω, ΠΑΡΑΤ.: διέφθειρον, ΜΕΛΛ.: διαφθερῶ, ΑΟΡ.: διέφθειρα, ΠΑΡΑΚ.: διέφθαρκα, ΥΠΕΡΣ.: διεφθάρκειν καίτοι σύνδεσµος αντιθετικός ἐπιστάμεθα ρήµα, πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, µέσης φωνής ἐπίσταμαι τίνες αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης ονοµαστικής, πληθυντικού αριθµού τίς, τίς, τί Ερωτηµατική αντωνυµία εἰσί ρήµα, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα εἰμί διαφθοραί ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης ονοµαστικής, πληθυντικού αριθµού, α κλίσης ἡ διαφθορά, τῆς διαφθορᾶς εἰπέ ρήµα, δεύτερο ενικό πρόσωπο, προστακτικής αορίστου, ενεργητικής φωνής λέγω Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: λέγω, ΠΑΡΑΤ.: ἔλεγον, ΜΕΛΛ.: λέξω και ἐρῶ, ΑΟΡ.: ἔλεξα και εἶπον, ΠΑΡΑΚ.: εἴρηκα, ΥΠΕΡΣ.: εἰρήκειν εἰ τινα υποθετικός σύνδεσµος αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού τίς, τίς, τί Αόριστη αντωνυµία οἶσθα ρήµα, δεύτερο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής οἶδα 14 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ὑπ = ὑπό ἐμοῦ πρόθεση που συντάσσεται µε γενική και δηλώνει την αιτία αντωνυµία α προσώπου, πτώσης γενικής, αριθµού ενικού ἐγώ, σύ, Προσωπική αντωνυµία γεγενημένον µετοχή, αρσενικού γένους, αιτιατικής πτώσης, ενικού αριθµού, χρόνου παρακειµένου, µέσης φωνής γίγνομαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: γίγνομαι, ΠΑΡΑΤ.: ἐγιγνόμην, ΜΕΛΛ.: γενήσομαι, ΑΟΡ.: ἐγενόμην, ΠΑΡΑΚ.: γέγονα και γεγένημαι, ΥΠΕΡΣ.: ἐγεγόνειν και ἐγεγενήμην ἐξ/ἐκ εὐσεβοῦς πρόθεση που συντάσσεται µε γενική και δηλώνει κατάσταση επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, γ κλίσης ὁ/ἡ εὐσεβής, τό εὐσεβές Είναι τριγενές και δικατάληκτο. ἀνόσιον επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού, β κλίσης ὁ/ἡ ἀνόσιος, τό ἀνόσιον Είναι τριγενές και δικατάληκτο. σώφρονος επίθετο, αρσενικού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, γ κλίσης ὁ/ἡ σώφρων, τό σῶφρον Είναι τριγενές και δικατάληκτο. ὑβριστήν μά + αιτιατική ἐκείνους ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού ὁ ὑβριστής, τοῦ ὑβριστοῦ Μόριο (για όρκο) αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθµού ἐκεῖνος, ἐκείνη, ἐκεῖνο εικτική αντωνυµία οἶδα ρήµα, πρώτο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής οἶδα οὕς αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθµού ὅς ἥ ὅ Αναφορική αντωνυµία πέπεικας ρήµα, δεύτερο ενικό πρόσωπο, οριστικής παρακειµένου, ενεργητικής φωνής πείθω Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 15

Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: πείθω, ΠΑΡΑΤ.: ἔπειθον, ΜΕΛΛ.: πείσω, ΑΟΡ.: ἔπεισα, ΠΑΡΑΚ.: πέπεικα, ΥΠΕΡΣ.: ἐπεπείκειν σοί αντωνυµία, β προσώπου, πτώσης δοτικής, ενικού αριθµού ἐγώ, σύ, Προσωπική αντωνυµία πείθεσθαι απαρέµφατο, χρόνου ενεστώτα, µέσης φωνής πείθομαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: πείθομαι, ΠΑΡΑΤ.: ἐπειθόμην, ΜΕΛΛ.: πείσομαι, ΑΟΡ.: ἐπιθόμην, ΠΑΡΑΚ.: πέπεισμαι και πέποιθα, ΥΠΕΡΣ.: ἐπεπείσμην και ἐπεποίθειν μᾶλλον Επίρρηµα συγκριτικού βαθµού. ηλώνει ποσό. Θετικός βαθµός: μάλα Υπερθετικός βαθµός: μάλιστα ἤ τοῖς γονεῦσι ιαζευκτικός σύνδεσµος ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, πληθυντικού αριθµού, γ κλίσης ὁ γονεύς, τοῦ γονέως Φωνηεντόληκτο, καταληκτικό, µονόθεµο ὁμολογῶ ρήµα, πρώτο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ὁμολογῶ Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ὁμολογῶ, ΠΑΡΑΤ.: ὡμολόγουν, ΜΕΛΛ.: ὁμολογήσω, ΑΟΡ.: ὡμολόγησα, ΠΑΡΑΚ.: ὡμολόγηκα, ΥΠΕΡΣ.: ὡμολογήκειν περί πρόθεση που συντάσσεται µε γενική και δηλώνει την αναφορά παιδείας τοῦτο ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, α κλίσης ἡ παιδεία, τῆς παιδείας αντωνυµία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού οὗτος, αὕτη, τοῦτο εικτική αντωνυµία ἴσασιν μεμεληκός ρήµα, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα, ενεργητικής φωνής οἶδα µετοχή, ουδετέρου γένους, αιτιατικής πτώσης, ενικού αριθµού, χρόνου παρακειµένου μέλει (= απρόσωπο ρήµα) 16 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς πείθονται ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, α κλίσης ἡ ὑγιεία, τῆς ὑγιείας ουσιαστικό, αρσενικού γένους, δοτικής πτώσης, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης ὁ ἰατρός, τοῦ ἰατροῦ ρήµα, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, µέσης φωνής πείθομαι Αρχικοί χρόνοι: βλ. παραπάνω πείθεσθαι ταῖς ἐκκλησίαις γε ουσιαστικό, θηλυκού γένους, δοτικής πτώσης, πληθυντικού αριθµού, α κλίσης ἡ ἐκκλησία, τῆς ἐκκλησίας Βεβαιωτικό µόριο πάντες αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης ονοµαστικής, πληθυντικού αριθµού πᾶς, πᾶσα, πᾶν Αόριστη επιµεριστική αντωνυµία φρονιμώτατα Επίθετο, υπερθετικού βαθµού, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης φρονιμώτατος, φρονιμωτάτη, φρονιμώτατον Θετικός: φρόνιμα, Συγκριτικός: φρονιμώτερα τοῖς λέγουσι µετοχή, αρσενικού γένους, δοτικής πτώσης, πληθυντικού αριθµού, χρόνου ενεστώτα, ενεργητικής φωνής λέγω Αρχικοί χρόνοι: βλ. παραπάνω εἰπέ τοῖς προσήκουσιν µετοχή, αρσενικού γένους, δοτικής πτώσης, πληθυντικού αριθµού, χρόνου ενεστώτα προσήκω Ουσιαστικοποιηµένη µετοχή: οἱ προσήκοντες = οι συγγενείς στρατηγούς ουσιαστικό, αρσενικού γένους, αιτιατικής πτώσης, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης ὁ στρατηγός, τοῦ στρατηγοῦ αἱρεῖσθε ρήµα, δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, µέσης φωνής αἱροῦμαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: αἱροῦμαι, ΠΑΡΑΤ.: ᾑρούμην, ΜΕΛΛ.: αἱρήσομαι, ΑΟΡ.: εἱλόμην, ΠΑΡΑΚ.: ᾕρημαι, ΥΠΕΡΣ.: ᾑρήμην ἡγῆσθε ρήµα, δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, µέσης φωνής ἡγοῦμαι Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 17

Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: ἡγοῦμαι, ΠΑΡΑΤ.: ἡγούμην, ΜΕΛΛ.: ἡγήσομαι, ΑΟΡ.: ἡγησάμην, ΠΑΡΑΚ.: ἥγημαι, ΥΠΕΡΣ.: ἡγήμην τῶν πολεμικῶν θαυμαστόν δοκεῖ τούτου Ουσιαστικοποιηµένο επίθετο, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης τά πολεμικά = τα πολεµικά ζητήµατα επίθετο, ουδετέρου γένους, πτώσης ονοµαστικής, ενικού αριθµού, β κλίσης θαυμαστός, θαυμαστή, θαυμαστόν ρήµα, τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής ενεστώτα απρόσωπο ρήµα δοκεῖ αντωνυµία, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού οὗτος, αὕτη, τοῦτο εικτική αντωνυµία ἕνεκα θανάτου διώκεσθαι πρόθεση που συντάσσεται µε γενική και δηλώνει την αιτία ουσιαστικό, αρσενικού γένους, γενικής πτώσης, ενικού αριθµού, β κλίσης ὁ θάνατος, τοῦ θανάτου απαρέµφατο, χρόνου ενεστώτα, µέσης φωνής διώκομαι Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: διώκομαι, ΠΑΡΑΤ.: ἐδιωκόμην, ΜΕΛΛ.: διώξομαι, ΑΟΡ.: ἐδιωξάμην, ΠΑΡΑΚ.: δεδίωγμαι, ΥΠΕΡΣ.: ἐδεδιώγμην ὅτι τοῦ μεγίστου Σύνδεσµος αιτιολογικός επίθετο, υπερθετικού βαθµού, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, β κλίσης μέγιστος, μεγίστη, μέγιστον Θετικός: μεγάλου, Συγκριτικός: μείζονος ἀγαθοῦ βέλτιστος Ουσιαστικοποιηµένο επίθετο, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, β κλίσης τό ἀγαθόν, τοῦ ἀγαθοῦ επίθετο, υπερθετικού βαθµού, αρσενικού γένους, πτώσης ονοµαστικής, ενικού αριθµού β κλίσης βέλτιστος, βελτίστη, βέλτιστον Θετικός: ἀγαθός, Συγκριτικός: βελτίων τινων αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθµού τίς, τίς, τί Αόριστη αντωνυµία προκρίνομαι ρήµα, πρώτο ενικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, µέσης φωνής προκρίνομαι 18 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Αρχικοί χρόνοι: ΕΝΕΣ.: προκρίνομαι, ΠΑΡΑΤ.: προε(ου)κρινόμην, ΜΕΛΛ.: προκρινοῦμαι, ΑΟΡ.: προε(ου)κρινάμην, ΠΑΡΑΚ.: προκέκριμαι, ΥΠΕΡΣ.: προε(ου)κεκρίμην Πίνακες κλίσεων Ουσιαστικά Ενικός Αριθµός Ονοµ. ἡ διαφθορά ὁ ὑβριστής ὁ γονεύς ἡ παιδεία Γεν. τῆς διαφθορᾶς τοῦ ὑβριστοῦ τοῦ γονέως τῆς παιδείας οτ. τῇ διαφθορᾷ τῷ ὑβριστῇ τῷ γονεῖ τῇ παιδείᾳ Αιτ. τήν διαφθοράν τόν ὑβριστήν τόν γονέα τήν παιδείαν Κλητ. ὦ διαφθορά ὦ ὑβριστά ὦ γονεῦ ὦ παιδεία Πληθυντικός Αριθµός Ονοµ. αἱ διαφθοραί οἱ ὑβρισταί οἱ γονεῖς αἱ παιδεῖαι Γεν. τῶν διαφθορῶν τῶν ὑβριστῶν τῶν γονέων τῶν παιδειῶν οτ. ταῖς διαφθοραῖς τοῖς ὑβρισταῖς τοῖς γονεῦσι ταῖς παιδείαις Αιτ. τάς διαφθοράς τούς ὑβριστάς τούς γονέας τάς παιδείας Κλητ. ὦ διαφθοραί ὦ ὑβρισταί ὦ γονεῖς ὦ παιδεῖαι Ενικός Αριθµός Ονοµ. ἡ ὑγιεία ὁ ἰατρός ὁ ἄνθρωπος ἡ ἐκκλησία Γεν. τῆς ὑγιείας τοῦ ἰατροῦ τοῦ ἀνθρώπου τῆς ἐκκλησίας οτ. τῇ ὑγιείᾳ τῷ ἰατρῷ τῷ ἀνθρώπῳ τῇ ἐκκλησίᾳ Αιτ. τήν ὑγιείαν τόν ἰατρόν τόν ἄνθρωπον τήν ἐκκλησίαν Κλητ. ὦ ὑγιεία ὦ ἰατρέ ὦ ἄνθρωπε ὦ ἐκκλησία Πληθυντικός Αριθµός Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 19

Ονοµ. αἱ ὑγίειαι οἱ ἰατροί οἱ ἄνθρωποι αἱ ἐκκλησίαι Γεν. τῶν ὑγιειῶν τῶν ἰατρῶν τῶν ἀνθρώπων τῶν ἐκκλησιῶν οτ. ταῖς ὑγιείαις τοῖς ἰατροῖς τοῖς ἀνθρώποις ταῖς ἐκκλησίαις Αιτ. τάς ὑγιείας τούς ἰατρούς τούς ἀνθρώπους τάς ἐκκλησίας Κλητ. ὦ ὑγίειαι ὦ ἰατροί ὦ ἄνθρωποι ὦ ἐκκλησίαι Ενικός Αριθµός Πληθυντικός Αριθµός Ονοµ. ὁ στρατηγός ὁ θάνατος οἱ στρατηγοί οἱ θάνατοι Γεν. τοῦ στρατηγοῦ τοῦ θανάτου τῶν στρατηγῶν τῶν θανάτων οτ. τῷ στρατηγῷ τῷ θανάτῳ τοῖς στρατηγοῖς τοῖς θανάτοις Αιτ. τόν στρατηγόν τόν θάνατον τούς στρατηγούς τούς θανάτους Κλητ. ὦ στρατηγέ ὦ θάνατε ὦ στρατηγοί ὦ θάνατοι Επίθετα Ενικός Αριθµός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ/ἡ εὐσεβής τό εὐσεβές ὁ/ἡ ἀνόσιος τό ἀνόσιον Γεν. τοῦ/τῆς εὐσεβοῦς τοῦ εὐσεβοῦς τοῦ/τῆς ἀνοσίου τοῦ ἀνοσίου οτ. τῷ/τῇ εὐσεβεῖ τῷ εὐσεβεῖ τῷ/τῇ ἀνοσίῳ τῷ ἀνοσίῳ Αιτ. τόν/τήν εὐσεβῆ τό εὐσεβές τόν/τήν ἀνόσιον τό ἀνόσιον Κλητ. ὦ εὐσεβές ὦ εὐσεβές ὦ ἀνόσιε ὦ ἀνόσιον Πληθυντικός Αριθµός Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό και Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ/αἱ εὐσεβεῖς τά εὐσεβῆ οἱ/αἱ ἀνόσιοι τά ἀνόσια Γεν. τῶν εὐσεβῶν τῶν εὐσεβῶν τῶν ἀνοσίων τῶν ἀνοσίων οτ. τοῖς/ταῖς εὐσεβέσι τοῖς εὐσεβέσι τοῖς/ταῖς ἀνοσίοις τοῖς ἀνοσίοις Αιτ. τούς/τάς εὐσεβεῖς τά εὐσεβῆ τούς/τάς ἀνοσίους τά ἀνόσια Κλητ. ὦ εὐσεβεῖς ὦ εὐσεβῆ ὦ ἀνόσιοι ὦ ἀνόσια 20 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Ενικός Αριθµός Ονοµ. ὁ/ἡ σώφρων τό σῶφρον Γεν. τοῦ/τῆς σώφρονος τοῦ σώφρονος οτ. τῷ/ τῇ σώφρονι τῷ σώφρονι Αιτ. τόν/τήν σώφρονα τό σῶφρον Κλητ. ὦ σῶφρον ὦ σῶφρον Πληθυντικός Αριθµός Ονοµ. οἱ/αἱ σώφρονες τά σώφρονα Γεν. τῶν σωφρόνων τῶν σωφρόνων οτ. τοῖς/ ταῖς σώφροσι τοῖς σώφροσι Αιτ. τούς/τάς σώφρονας τά σώφρονα Κλητ. ὦ σώφρονες ὦ σώφρονα Ενικός Αριθµός Ονοµ. ὁ φρονιμώτατος ἡ φρονιμωτάτη τό φρονιμώτατον Γεν. τοῦ φρονιμωτάτου τῆς φρονιμωτάτης τοῦ φρονιμωτάτου οτ. τῷ φρονιμωτάτῳ τῇ φρονιμωτάτῃ τῷ φρονιμωτάτῳ Αιτ. τόν φρονιμώτατον τήν φρονιμωτάτην τό φρονιμώτατον Κλητ. ὦ φρονιμώτατε ὦ φρονιμωτάτη ὦ φρονιμώτατον Ενικός Αριθµός Ονοµ. οἱ φρονιμώτατοι αἱ φρονιμώταται τά φρονιμώτατα Γεν. τῶν φρονιμωτάτων τῶν φρονιμωτάτων τῶν φρονιμωτάτων οτ. τοῖς φρονιμωτάτοις ταῖς φρονιμωτάταις τοῖς φρονιμωτάτοις Αιτ. τούς φρονιμωτάτους τάς φρονιμωτάτας τά φρονιμώτατα Κλητ. ὦ φρονιμώτατοι ὦ φρονιμώταται ὦ φρονιμώτατα Ενικός Αριθµός Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 21

Ονοµ. ὁ θαυμαστός ἡ θαυμαστή τό θαυμαστόν Γεν. τοῦ θαυμαστοῦ τῆς θαυμαστῆς τοῦ θαυμαστοῦ οτ. τῷ θαυμαστῷ τῇ θαυμαστῇ τῷ θαυμαστῷ Αιτ. τόν θαυμαστόν τήν θαυμαστήν τό θαυμαστόν Κλητ. ὦ θαυμαστέ ὦ θαυμαστή ὦ θαυμαστόν Πληθυντικός Αριθµός Ονοµ. οἱ θαυμαστοί αἱ θαυμασταί τά θαυμαστά Γεν. τῶν θαυμαστῶν τῶν θαυμαστῶν τῶν θαυμαστῶν οτ. τοῖς θαυμαστοῖς ταῖς θαυμασταῖς τοῖς θαυμαστοῖς Αιτ. τούς θαυμαστούς τάς θαυμαστάς τά θαυμαστά Κλητ. ὦ θαυμαστοί ὦ θαυμασταί ὦ θαυμαστά Ενικός Αριθµός Ονοµ. ὁ μέγιστος ἡ μεγίστη τό μέγιστον Γεν. τοῦ μεγίστου τῆς μεγίστης τοῦ μεγίστου οτ. τῷ μεγίστῳ τῇ μεγίστῃ τῷ μεγίστῳ Αιτ. τόν μέγιστον τήν μεγίστην τό μέγιστον Κλητ. ὦ μέγιστε ὦ μεγίστη ὦ μέγιστον Πληθυντικός Αριθµός Ονοµ. οἱ μέγιστοι αἱ μέγισται τά μέγιστα Γεν. τῶν μεγίστων τῶν μεγίστων τῶν μεγίστων οτ. τοῖς μεγίστοις ταῖς μεγίσταις τοῖς μεγίστοις Αιτ. τούς μεγίστους τάς μεγίστας τά μέγιστα Κλητ. ὦ μέγιστοι ὦ μέγισται ὦ μέγιστα Αντωνυµίες 22 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Ενικός Αριθµός α πρόσωπο β πρόσωπο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ἐγώ σύ τοιοῦτος τοιαύτη τοιοῦτο(ν) Γεν. ἐμοῦ, μου σοῦ, σου τοιούτου τοιαύτης τοιούτου οτ. ἐμοί, μοι σοί, σοι τοιούτῳ τοιαύτη τοιούτῳ Αιτ. ἐμέ, με σέ, σε τοιοῦτον τοιαύτην τοιοῦτο(ν) Πληθυντικός Αριθµός α πρόσωπο β πρόσωπο Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ἡμεῖς ὑμεῖς τοιοῦτοι τοιαῦται τοιαῦτα Γεν. ἡμῶν ὑμῶν τοιούτων τοιούτων τοιούτων οτ. ἡμῖν ὑμῖν τοιούτοις τοιαύταις τοιούτοις Αιτ. ἡμᾶς ὑμᾶς τοιούτους τοιαύτας τοιαῦτα ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΑ ΑΟΡΙΣΤΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ Ενικός Αριθµός Αρσ./Θηλ. Ουδέτερο Αρσ./Θηλ. Ουδέτερο Ον. τίς τί τίς τί Γεν. τίνος και τοῦ τίνος και τοῦ τινός και του τινός και του οτ. τίνι και τῷ τίνι και τῷ τινί και τῳ τινί και τῳ Αιτ. τίνα τί τινά τί Πληθυντικός Αριθµός Αρσ./Θηλ. Ουδέτερο Αρσ./Θηλ. Ουδέτερο Ον. τίνες τίνα τινές τινά και ἄττα Γεν. τίνων τίνων τινῶν τινῶν οτ. τίσι(ν) τίσι(ν) τισί τισί Αιτ. τίνας τίνα τινάς τινά και ἄττα Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 23

Ενικός Αριθµός Ον. ἐκεῖνος ἐκείνη ἐκεῖνο οὗτος αὕτη τοῦτο Γεν. ἐκείνου ἐκείνης ἐκείνου τούτου ταύτης τούτου οτ. ἐκείνῳ ἐκείνῃ ἐκείνῳ τούτῳ ταύτῃ τούτῳ Αιτ. ἐκεῖνον ἐκείνην ἐκεῖνο τοῦτον ταύτην τοῦτο Κλητ. οὗτος αὕτη Πληθυντικός Αριθµός Ον. ἐκεῖνοι ἐκεῖναι ἐκεῖνα οὗτοι αὗται ταῦτα Γεν. ἐκείνων ἐκείνων ἐκείνων τούτων τούτων τούτων οτ. ἐκείνοις ἐκείναις ἐκείνοις τούτοις ταύταις τούτοις Αιτ. ἐκείνους ἐκείνας ἐκεῖνα τούτους ταύτας ταῦτα Κλητ. Ενικός Αριθµός Πληθυντικός Αριθµός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ον. ὅς ἥ ὅ οἵ αἵ ἅ Γεν. οὗ ἧς οὗ ὧν ὧν ὧν οτ. ᾧ ᾗ ᾧ οἷς αἷς οἷς Αιτ. ὅν ἥν ὅ οὕς ἅς ἅ Μετοχές Ενικός αριθµός Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ἐπιτηδεύων ἐπιτηδεύουσα ἐπιτηδεῦον Γεν. ἐπιτηδεύοντος ἐπιτηδευούσης ἐπιτηδεύοντος οτ. ἐπιτηδεύοντι ἐπιτηδευούσῃ ἐπιτηδεύοντι Αιτ. ἐπιτηδεύοντα ἐπιτηδεύουσαν ἐπιτηδεῦον 24 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Κλητ. ἐπιτηδεύων ἐπιτηδεύουσα ἐπιτηδεῦον Πληθυντικός αριθµός Ον. ἐπιτηδεύοντες ἐπιτηδεύουσαι ἐπιτηδεύοντα Γεν. ἐπιτηδευόντων ἐπιτηδευουσῶν ἐπιτηδευόντων οτ. ἐπιτηδεύουσι ἐπιτηδευούσαις ἐπιτηδεύουσι Αιτ. ἐπιτηδεύοντας ἐπιτηδευούσας ἐπιτηδεύοντα Κλητ. ἐπιτηδεύοντες ἐπιτηδεύουσαι ἐπιτηδεύοντα Ενικός αριθµός Ον. γεγενημένος γεγενημένη γεγενημένον Γεν. γεγενημένου γεγενημένης γεγενημένου οτ. γεγενημένῳ γεγενημένῃ γεγενημένῳ Αιτ. γεγενημένον γεγενημένην γεγενημένον Κλητ. γεγενημένε γεγενημένη γεγενημένον Πληθυντικός αριθµός Ον. γεγενημένοι γεγενημέναι γεγενημένα Γεν. γεγενημένων γεγενημένων γεγενημένων οτ. γεγενημένοις γεγενημέναις γεγενημένοις Αιτ. γεγενημένους γεγενημένας γεγενημένα Κλητ. γεγενημένοι γεγενημέναι γεγενημένα Ενικός Αριθµός Πληθυντικός Αριθµός Αρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ. Ον. λέγων λέγουσα λέγον λέγοντες λέγουσαι λέγοντα Γεν. λέγοντος λεγούσης λέγοντος λεγόντων λεγουσῶν λεγόντων οτ. λέγοντι λεγούσῃ λέγοντι λέγουσι λεγούσαις λέγουσι Αιτ. λέγοντα λέγουσαν λέγον λέγοντας λεγούσας λέγοντα Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 25

Κλητ. λέγων λέγουσα λέγον λέγοντες λέγουσαι λέγοντα Χρονικές αντικαταστάσεις ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ἐπιτηδεύοντα διαφθείρειν εἰσίν γιγνόμενον ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ἦσαν ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ἐπιτηδεύσοντα διαφθερεῖν ἔσονται γενησόμενον ΑΟΡΙΣΤΟΣ ἐπιτηδεύσαντα διαφθεῖραι ἐγένοντο γενόμενον ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ἐπιτετηδευκότα διεφθαρκέναι γεγόνασι γεγενημένον ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ἐγεγόνεσαν ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ πείθεις πείθεσθαι ὁμολογῶ λέγουσι ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ἔπειθες ὡμολόγουν ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ πείσεις πείσεσθαι ὁμολογήσω λέξουσι ΑΟΡΙΣΤΟΣ ἔπεισας πιθέσθαι ὡμολόγησα εἰποῦσι ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ πέπεικας πεπεῖσθαι ὡμολόγηκα εἰρηκόσι ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ἐπεπείκεις ὡμολογήκειν ΧΡΟΝΟΙ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ πείθονται εἶναι διώκεσθαι προκρίνομαι ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ἐπείθοντο προεκρινόμην ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ πείσονται ἔσεσθαι διώξεσθαι προκρινοῦμαι ΑΟΡΙΣΤΟΣ ἐπίθοντο γενέσθαι διώξασθαι προεκρινάμην 26 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ πεπεισμένοι εἰσί(ν) γεγονέναι δεδιῶχθαι προκέκριμαι ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ πεπεισμένοι ἦσαν προεκεκρίμην Εγκλιτικές αντικαταστάσεις ΟΡΙΣΤΙΚΗ εἰσί(ν) πέπεικας πείθονται προκρίνομαι ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ὦσι πεπεικώς ᾖς πείθωνται προκρίνωμαι ΕΥΚΤΙΚΗ εἴησαν/ εἶεν πεπεικώς εἴης πείθοιντο προκρινοίμην ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ ἔστων / ὄντων/ ἔστωσαν πεπεικώς ἴσθι πειθέσθων ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ εἶναι πεπεικέναι πείθεσθαι προκρίνεσθαι ΜΕΤΟΧΗ ὤν / οὖσα / ὄν πεπεικώς κυῖα κός πειθόμενος η ον προκρινόμενος η ον ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ Συντακτική ανάλυση 1. Ἀλλ ὅμως σύ με φῄς, ὦ Μέλητε, τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα τούς νέους διαφθείρειν;: Κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (φῄς) και δηλώνει το πραγµατικό. φῄς: ρήµα, σύ: υποκείµενο, διαφθείρειν: ειδικό απαρέµφατο, αντικείµενο του ρήµατος, με: υποκείµενο του απαρεµφάτου (ετεροπροσωπία), τούς νέους: αντικείµενο του απαρεµφάτου, ἐπιτηδεύοντα: επιρρηµατική τροπική / αιτιολογική µετοχή, συνηµµένη στο με (που είναι και υποκείµενό της), τοιαῦτα: σύστοιχο αντικείµενο της µετοχής, ὦ Μέλητε: κλητική προσφώνηση 2. Καίτοι ἐπιστάμεθα μέν δήπου: Κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (ἐπιστάμεθα) και δηλώνει το πραγµατικό. ἐπιστάμεθα: ρήµα, ἡμεῖς: εννοείται ως υποκείµενο Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 27

3. τίνες εἰσί νέων διαφθοραί: ευτερεύουσα ονοµατική, πλάγια ερωτηµατική πρόταση, αντικείµενο στο ρ. ἐπιστάμεθα της πρότασης 2. Εισάγεται µε την ερωτηµατική αντωνυµία τίνες (µερικής άγνοιας) και εκφέρεται µε οριστική γιατί δηλώνει το πραγµατικό. εἰσί: ρήµα, τίνες: υποκείµενο, διαφθοραί: κατηγορούµενο, νέων: γενική αντικειµενική από το διαφθοραί 4. σύ δέ εἰπέ: Κύρια πρόταση επιθυµίας (γιατί εκφέρεται µε προστακτική). εἰπέ: ρήµα, σύ: υποκείµενο 5. εἴ τινα οἶσθα ὑπ ἐμοῦ γεγενημένον ἤ ἐξ εὐσεβοῦς ἀνόσιον ἤ ἐκ σώφρονος ὑβριστήν: ευτερεύουσα ονοµατική, πλάγια ερωτηµατική πρόταση, αντικείµενο στο ρήµα εἰπέ της πρότασης 4. Εισάγεται µε το σύνδεσµο εἰ (ολικής άγνοιας) και εκφέρεται µε οριστική, γιατί δηλώνει το πραγµατικό. οἶσθα: ρήµα, σύ: εννοείται ως υποκείµενο, τινά: αντικείµενο, γεγενημένον: κατηγορηµατική µετοχή συνηµµένη στο τινά (που είναι και δικό της υποκείµενο), ἤ ἀνόσιον ἤ ὑβριστήν: κατηγορούµενα στο τινά, ἐξ εὐσεβοῦς ἐκ σώφρονος: εµπρόθετοι προσδιορισµοί που δηλώνουν κατάσταση, ὑπ ἐμοῦ: εµπρόθετος προσδιορισµός της αιτίας 6. Ἀλλά ναί, μά Δί, ἐκείνους οἶδα: Κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (οἶδα) και δηλώνει το πραγµατικό. οἶδα: ρήµα, ἐγώ: εννοείται ως υποκείµενο, ἐκείνους: αντικείµενο, μά Δία: όρκος 7. οὕς σύ πέπεικας σοί πείθεσθαι μᾶλλον ἤ τοῖς γονεῦσι: ευτερεύουσα αναφορική πρόταση. πέπεικας: ρήµα, σύ: υποκείµενα, οὕς: άµεσο αντικείµενο στο ρήµα, πείθεσθαι: τελικό απαρέµφατο, έµµεσο αντικείµενο στο ρήµα, οὕς: υποκείµενο στο απαρέµφατο (ετεροπροσωπία), σοί: αντικείµενο του απαρεµφάτου, μᾶλλον: επιρρηµατικός προσδιορισµός του ποσού, ἤ τοῖς γονεῦσι: β όρος σύγκρισης Να θυµάσαι: Για να έχουµε σύγκριση πρέπει να υπάρχει επίθετο ή επίρρηµα συγκριτικού βαθµού (εδώ: μᾶλλον). Ο β όρος σύγκρισης εκφέρεται µε το ἤ + οµοιότροπα µε τον α όρο. ηλαδή: σοί (α όρος) ἤ τοῖς γονεῦσι (β όρος). 28 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

8. Ὁμολογῶ, περί γε παιδείας: Κύρια πρόταση, κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (ὁμολογῶ) και δηλώνει το πραγµατικό. ὁμολογῶ: αναφοράς ρήµα, ἐγώ: εννοείται ως υποκείµενο, περί παιδείας: εµπρόθετος προσδιορισµός της 9. τοῦτο γάρ ἴσασιν ἐμοί μεμεληκός: Κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (ἴσασιν) και δηλώνει το πραγµατικό. ἴσασιν: ρήµα, οὗτοι: εννοείται ως υποκείµενο, τοῦτο: αντικείµενο, μεμεληκός: κατηγορηµατική µετοχή, συνηµµένη στο αντικείµενο του ρήµατος τοῦτο (που είναι και δικό της υποκείµενο), ἐμοί: δοτική προσωπική 10. Περί δέ ὑγιείας τοῖς ἰατροῖς μᾶλλον οἱ ἄνθρωποι πείθονται ἤ τοῖς γονεῦσιν: Κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (πείθονται) και δηλώνει το πραγµατικό. πείθονται: ρήµα, οἱ ἄνθρωποι: υποκείµενο, τοῖς ἰατροῖς: αντικείµενο, μᾶλλον: επιρρηµατικός προσδιορισµός του ποσού, ἤ τοῖς γονεῦσι: β όρος σύγκρισης (µε α όρο τοῖς ἰατροῖς), περί ὑγιείας: εµπρόθετος προσδιορισµός της αναφοράς Να θυµάσαι: Ο β όρος σύγκρισης (τοῖς γονεῦσι) έχει την ίδια συντακτική λειτουργία µε τον α όρο, δηλαδή είναι επίσης αντικείµενο στο ρήµα. 11. καί ἐν ταῖς ἐκκλησίαις γε πάντες δήπου οἱ Ἀθηναῖοι τοῖς φρονιμώτατα λέγουσι πείθονται μᾶλλον ἤ τοῖς προσήκουσιν: Κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται µε οριστική (πείθονται) και δηλώνει το πραγµατικό. πείθονται: ρήµα, οἱ Ἀθηναῖοι: υποκείµενο, πάντες: κατηγορηµατικός προσδιορισµός στο Ἀθηναῖοι, τοῖς λέγουσι: επιθετική µετοχή, αντικείµενο στο ρήµα, μᾶλλον: επιρρηµατικός προσδιορισµός του ποσού, ἤ τοῖς προσήκουσιν: β όρος σύγκρισης, φρονιμώτατα: σύστοιχο αντικείµενο στη µετοχή τοῖς λέγουσι, ἐν ταῖς ἐκκλησίαις: εµπρόθετος προσδιορισµός του χρόνου Να θυµάσαι: Ο β όρος σύγκρισης (τοῖς προσήκουσιν) είναι επίσης αντικείµενο στο ρήµα, όπως και ο α όρος (τοῖς λέγουσι). 12. Οὐ γάρ δή καί στρατηγούς αἱρεῖσθε;: Κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 29

οὐχ αἱρεῖσθε: ρήµα, ὑμεῖς: εννοείται ως υποκείµενο, στρατηγούς: κατηγορούµενο 13. οὕς ἄν ἡγῆσθε περί τῶν πολεμικῶν φρονιμωτάτους εἶναι: ευτερεύουσα ονοµατική αναφορικουποθετική πρόταση, αντικείµενο στο ρ. αἱρεῖσθε της πρότασης 12. ἡγῆσθε: ρήµα, ὑμεῖς: εννοείται ως υποκείµενο, εἶναι: ειδικό απαρέµφατο, αντικείµενο στο ρήµα, οὕς: υποκείµενο στο απαρέµφατο (ετεροπροσωπία), φρονιμωτάτους: κατηγορούµενο στο οὕς, περί τῶν πολεμικῶν: εµπρόθετος προσδιορισµός της αναφοράς. Να θυµάσαι: Η πρόταση 13 κρύβει υπόθεση (οὕς ἄν ἡγῆσθε) και η 12 απόδοση (αἱρεῖσθε) υποθετικού λόγου που δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο µέλλον. 14. Οὐκοῦν θαυμαστόν καί τοῦτό σοι δοκεῖ εἶναι, ἐμέ τούτου ἕνεκα θανάτου ὑπό σοῦ διώκεσθαι;: Κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση. οὐ δοκεῖ: ρήµα, τοῦτο: υποκείµενο, σοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου, εἶναι: ειδικό απαρέµφατο, αντικείµενο, τοῦτο: υποκείµενο του απαρεµφάτου (ταυτοπροσωπία), θαυμαστόν: κατηγορούµενο, διώκεσθαι: τελικό απαρέµφατο, επεξήγηση στο τοῦτο, ἐμέ: υποκείµενο στο απαρέµφατο διώκεσθαι, ὑπό σοῦ: εµπρόθετος προσδιορισµός του ποιητικού αιτίου, θανάτου: γενική της ποινής, τούτου ἕνεκα (αναστροφή πρόθεσης): εµπρόθετος προσδιορισµός της αιτίας Να θυµάσαι: 1. Η γενική της ποινής (θανάτου) συνοδεύει συγκεκριµένα ρήµατα όπως εδώ το διώκομαι (= κατηγορούµαι). ηλώνει την ποινή στην οποία καταδικάζεται κάποιος. 2. Αναστροφή πρόθεσης έχουµε όταν η πρόθεση πηγαίνει στη δεύτερη θέση αντί να είναι στην αρχή. ηλαδή τούτου ἕνεκα (αναστροφή) = ἕνεκα τούτου (κανονικά). 15. ὅτι περί τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ ἀνθρώποις, περί παιδείας, βέλτιστος εἶναι ὑπό τινων προκρίνομαι: ευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, που λειτουργεί ως επεξήγηση στο τούτου ἕνεκα της πρότασης 14. προκρίνομαι: ρήµα, ἐγώ: εννοείται ως υποκείµενο, εἶναι: ειδικό απαρέµφατο, αντικείµενο, ἐγώ: υποκείµενο στο απαρέµφατο (ταυτοπροσωπία), βέλτιστος: κατηγορούµενο στο υποκείµενο του απαρεµφάτου, ὑπό τινων: εµπρόθετος προσδιορισµός του ποιητικού αιτίου, περί τοῦ ἀγαθοῦ: εµπρόθετος προσδιορισµός της αναφοράς, τοῦ μεγίστου: επιθετικός προσδιορισµός στη λέξη ἀγαθοῦ, ἀνθρώποις: δοτική προσωπική χαριστική, περί παιδείας: εµπρόθετος προσδιορισµός της αναφοράς, επεξήγηση στο περί τοῦ μεγίστου ἀγαθοῦ. 30 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙ Α 46 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Ποια είναι η κατηγορία που διατυπώνει ο Μέλητος εις βάρος του Σωκράτη; Ποιο αποδεικτικό στοιχείο τον καλεί να προσκοµίσει ο Σωκράτης; Πώς εξειδικεύεται η κατηγορία στην απάντηση που δίνει ο Μέλητος; Αππάάννττηησσηη Α Η κατηγορία που διατυπώνει ο Μέλητος σε βάρος του Σωκράτη είναι ότι µε τη διδασκαλία του (τοιαῦτα ἐπιτηδεύοντα) διαφθείρει τους νέους. Ο Σωκράτης δεν ικανοποιείται µ αυτή τη γενικόλογη διατύπωση και ζητά από το Μέλητο να παρουσιάσει µια συγκεκριµένη περίπτωση µαθητή που άλλαξε χαρακτήρα και έγινε από ευσεβής ανόσιος ή από συνετός αλαζόνας. Με ένα τέτοιο αποδεικτικό στοιχείο ίσως ο Μέλητος γίνει πιστευτός. Η απάντηση του Μέλητου δεν αναφέρεται και πάλι σε συγκεκριµένο πρόσωπο, εξειδικεύει όµως την κατηγορία: ο Σωκράτης πείθει τους µαθητές του να του είναι πιστοί περισσότερο απ ό,τι στους γονείς τους. Η προσκόλληση στο δάσκαλο και η αποµάκρυνση από τους γονείς συνιστά για το Μέλητο µια µορφή διαφθοράς των νέων. 2. Αποδέχεται ή όχι ο Σωκράτης τη θέση του κατηγόρου του ότι οι νέοι ακολουθούν περισσότερο το δάσκαλό τους παρά τους γονείς τους; Πώς αιτιολογεί ο Σωκράτης τη συµπεριφορά των µαθητών του; Αππάάννττηησσηη Α Ο Σωκράτης µε τη µονολεκτική απάντηση ὁμολογῶ αποδέχεται τη θέση του Μέλητου ότι οι νεαροί µαθητές του προσκολλώνται σ αυτόν παρά στους γονείς τους, αλλά διευκρινίζει ότι αυτό συµβαίνει σε θέµατα παιδείας. Για να αιτιολογήσει τη συµπεριφορά τους καταρχήν επισηµαίνει πως οι µαθητές του αναγνωρίζουν ότι η κύρια φροντίδα του είναι η µόρφωσή τους. Στο πρόσωπό του, δηλαδή, αναγνωρίζουν τον ειδικό. Στη συνέχεια ο Σωκράτης παρουσιάζει ανάλογες περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι εµπιστεύονται τον ειδικό: στα θέµατα υγείας υπακούν στο γιατρό, σε θέµατα πολιτικά στους ικανούς ρήτορες, σε θέµατα πολεµικά στους συνετούς στρατηγούς. Οι γονείς και οι συγγενείς δεν έχουν τίποτε να προσφέρουν. 3. Γιατί, κατά τη γνώµη του Σωκράτη, η κατηγορία σε βάρος του είναι παράλογη; Αππάάννττηησσηη Α Η κατηγορία σε βάρος του Σωκράτη είναι παράλογη. Έχει προηγηθεί ο αναλογικός συλλογισµός µε τον οποίο ο Σωκράτης απέδειξε ότι σε κάθε περίπτωση όλοι δείχνουν εµπιστοσύνη στον ειδικό, στον αρµόδιο, στο κατάλληλο πρόσωπο που έχει τις γνώσεις και την ικανότητα να παράγει αποτέλεσµα. Ο Σωκράτης θεωρεί αξιοπερίεργο να κατηγορείται και να καταδιώκεται µε την ποινή του θανάτου, ενώ Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 31

παρέχει ως ειδικός το µέγιστο αγαθό, που είναι η παιδεία. Μάλιστα προκρίνεται ως βέλτιστος, δηλαδή προτιµάται ως πολύ καλός στον τοµέα του. εν είναι παράλογο να κατηγορείται επειδή είναι ειδικός, τη στιγµή που απέδειξε την αξία του ειδικού; 4. Σε ένα κείµενο 100-120 λέξεων να αποδώσετε την επιχειρηµατολογία του Σωκράτη. Αππάάννττηησσηη Α Ο Σωκράτης κλονίζει καταρχήν το κατηγορητήριο ζητώντας από το Μέλητο να παρουσιάσει συγκεκριµένη περίπτωση διεφθαρµένου νέου. Στη συνέχεια παραδέχεται ότι οι νέοι αναγνωρίζουν την αξία του σε θέµατα παιδείας και για να αποδείξει την αξία του ειδικού προχωρά σε αναλογικό συλλογισµό. Σε θέµατα υγείας όλοι εµπιστεύονται τους γιατρούς. Στις πολιτικές συζητήσεις στην εκκλησία του δήµου υπακούν στους συνετούς ρήτορες. Τέλος οι Αθηναίοι εκλέγουν στρατηγούς, και πάλι, τους πιο συνετούς. Το συµπέρασµα, που προκύπτει αβίαστα, διατυπώνεται µε τη µορφή ρητορικής ερώτησης. εν είναι αξιοπερίεργο όταν σ όλους τους τοµείς γίνεται σεβαστός ο ειδικός, στον τοµέα της παιδείας, που είναι και ο σπουδαιότερος, ο Σωκράτης ως ειδικός να καταδιώκεται; Ο Σωκράτης, µάλιστα, χρησιµοποιεί στην τελική του διατύπωση δύο φορές τον υπερθετικό βαθµό θεωρείται βέλτιστος (= πάρα πολύ καλός) στην παροχή του µέγιστου (= ανώτερου, σπουδαιότερου) αγαθού. 32 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Β ΜΕΡΟΣ Β1. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ πείθω θ. πειθ, πιθ, ποιθ Στο κείµενο του Α µέρους συναντήσαµε τους τύπους: πέπεικας: β ενικό πρόσωπο οριστικής Παρακειµένου, ενεργητικής φωνής πείθεσθαι: απαρέµφατο Ενεστώτα, µέσης φωνής πείθονται: γ πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, µέσης φωνής Θα ασχοληθούµε όπως αντιλαµβάνεσαι µε τα οµόρριζα του ρήµατος πείθω, που εµφανίζει τα τρία θέµατα: πειθ, πιθ, ποιθ Οµόρριζα Στην Αρχαία Ελληνική ἡ Πειθώ θεότητα, κόρη της Αφροδίτης. Κατά τον Ερµησιάνακτα κατατασσόταν ανάµεσα στις Χάριτες. Ναοί της υπήρχαν στην Κόρινθο, την Αθήνα και αλλού. τό πίστωμα (ουσ.) ὁ πιστικός, ἡ πιστική, τό πιστικόν (επίθ.) ἡ πειθανάγκη (ουσ.) ἀπειθῶ βεβαίωση, εγγύηση, εχέγγυο 1. πιστός 2. πειστικός βία µε το πρόσχηµα της πειθούς ή της παράκλησης. Παροιµιώδης ήταν στην αρχαιότητα η πειθανάγκη των Θεσσαλών και των Σπαρτιατών. είµαι ανυπάκουος, απείθαρχος ἀναπείθω 1. πείθω κάποιον και τον προσελκύω προς το µέρος µου 2. παρακινώ κάποιον να κάνει κάτι 3. εξαπατώ, αποπλανώ, διαφθείρω παραπείθω 1. πείθω κάποιον και τον προσελκύω 2. εξαπατώ ὁ, ἡ εὔπειστος, τό εὔπειστον (επίθ.) 1. αυτός που πείθεται εύκολα 2. πιθανός Στην Αρχαία Ελληνική και Νέα Ελληνική ἡ πειθώ (ουσ.): (α.ε)/(ν.ε) η ικανότητα να πείθει κανείς τους άλλους ΣΥΝ. πειστικότητα π.χ. Ασκούσε τεράστια πειθώ στους οπαδούς του. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 33

(α.ε) 1. το λογικό επιχείρηµα 2. η ευπείθεια, η υπακοή πειστικός ή όν (επίθ.): αυτός που έχει τη δύναµη να πείθει, να επηρεάζει και να διαµορφώνει τη γνώµη των άλλων π.χ. πειστικό επιχείρηµα / πειστική απόδειξη µαρτυρία απάντηση κριτική π.χ. Τα πειστικά επιχειρήµατα και οι αποδείξεις του δικηγόρου εξασφάλισαν την αθώωση του κατηγορουµένου. τό πεῖσμα (ουσ.): 1. (α.ε.) καραβόσκοινο µε το οποίο δενόταν το πλοίο στην ξηρά 2. επιβεβαίωση / (ν.ε) έντονη επιµονή ΣΥΝ. ισχυρογνωµοσύνη ΦΡ. από πείσµα = από εγωιστική επιµονή, από αντίδραση το βάζω πείσµα να = αποφασίζω σε πείσµα (κάποιου) = αντίθετα από τις επιθυµίες ή τις προβλέψεις κάποιου κάνω πείσµατα = κάνω νάζια π.χ. ιεκδίκησε µε πείσµα το µετάλλιο και το κέρδισε. πιστεύω (ρήμα): 1. αναγνωρίζω κάτι ή κάποιον ως αληθινό π.χ. Σε πιστεύω, γιατί είσαι ειλικρινής άνθρωπος. 2. εµπιστεύοµαι ως αξιόπιστο ή ως ικανό π.χ. Πιστεύω στις δυνατότητές σου δεν θα µε απογοητεύσεις. 3. δέχοµαι, ασπάζοµαι ως ιδεολογία π.χ. Πολλοί πιστεύουν τυφλά στην τύχη. / Πιστεύω στη δηµοκρατία. 4. ελπίζω π.χ. Πιστεύω ότι όλα θα πάνε καλά. 5. (θρησκ.) το πιστεύω = το σύµβολο της πίστεως που αρχίζει µε τη λέξη «πιστεύω» ΦΡ. να το δω και να µη το πιστέψω = λέγεται για πράγµατα απίθανα που ευχόµαστε να συµβούν π.χ. δεν πιστεύω στ αφτιά µου / στα µάτια µου = δυσκολεύοµαι να συνειδητοποιήσω κάτι ἡ πίστις ( η) (ουσ.): 1. βεβαιότητα ότι κάτι είναι αληθινό ΑΝΤ. αµφιβολία, δυσπιστία, απιστία π.χ. βαθιά, φλογερή πίστη 2. το θρήσκευµα 3. η εµπιστοσύνη σε κάποιον ή κάτι π.χ. Μη δείξεις πίστη στα λόγια του έχει αποδειχθεί ψεύτης πολλές φορές. 4. (Οικον.) ιαβεβαίωση, πράξη µε την οποία κάποιος δανείζει ένα ποσό µε τη συµφωνία ότι θα του επιστραφεί µε τόκο ΦΡ. µου έβγαλες την πίστη = µε ταλαιπώρησες µα την πίστη µου = λέγεται για να δηλώσουµε έκπληξη ή για να βεβαιώσουµε ότι λέµε αλήθεια υπέρ πίστεως και πατρίδος = αγώνας για τη θρησκεία και την πατρίδα καλῇ τῇ πίστει = με καλόπιστη διάθεση καλή πίστη (στις συναλλαγές) = εντιμότητα, ειλικρίνεια πιστός ή όν (επίθ.): 1. ευλαβής οπαδός μιας θρησκείας π.χ. Οι πιστοί χριστιανοί κατακλύζουν τις εκκλησίες κάθε Κυριακή. 2. σταθερός, αφοσιωμένος, συνεπής π. χ. Μένω πιστός στις αξίες μου / στις αρχές μου / στα ιδανικά μου / στο λόγο μου. 34 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

3. ακριβής π.χ. Η πιστή µετάφραση δεν αποδίδει πάντα όλες τις λεπτοµέρειες του αρχαίου κειµένου. πιστῶ (ρήμα): 1. πιστώνω, δίνω με πίστωση 2. καταγράφω σε λογιστικό βιβλίο το χρηματικό ποσό που δίνεται σε κάποιον ως πίστωση ἡ πιστότης ( τητα) (ουσ.): (α.ε.) 1. ειλικρίνεια, τιμιότητα 2. σταθερότητα / (ν.ε) η ακρίβεια στην απόδοση ενός πράγματος π.χ. Όλοι θαύµασαν την υψηλή πιστότητα του στερεοφωνικού συστήµατος. ἡ πίστωσις ( η) (ουδ.): 1. (α.ε) διαβεβαίωση 2. (ν.ε) παροχή χρημάτων ως δανείου 3. οι πιστώσεις = ποσά που δαπανά η εκτελεστική εξουσία με την άδεια της νομοθετικής ΦΡ. επί πιστώσει = με δυνατότητα πληρωμής στο μέλλον (ΑΝΤ. τοις μετρητοίς) πίστωση χρόνου = η προθεσμία που δίνεται σε κάποιον για να ολοκληρώσει ένα έργο π.χ. Αυξάνονται οι πιστώσεις για τις δαπάνες στο χώρο της παιδείας. ὁ πιστωτής (ουσ.): (α.ε) εγγυητής (ν.ε) αυτός που δανείζει χρήματα με πίστωση πιστωτικός ή ό (επίθ.): αυτός που σχετίζεται με την πίστωση π.χ. Έκανα όλα τα ψώνια µου µε πιστωτική κάρτα. πιθανός ή ό (επίθ.): (α.ε.) 1. αυτός που μπορεί να πείθει, ο πειστικός 2. αυτός που δεν εξαπατά 3. αυτός που πείθεται εύκολα, ο εύπιστος / (ν.ε) αναμενόμενος, ενδεχόμενος π.χ. Πιθανή εξέλιξη της κρίσης αποτελεί το ξέσπασµα πολέµου στη Μέση Ανατολή. ΦΡ. Είναι πιθανόν να / πιθανόν να / πιθανώς να διεξαχθούν εκλογές τον Οκτώβρη. ἡ πιθανότης ( τητα) (ουσ.): (α.ε) πειστικότητα / (ν.ε) αναμενόμενη εξέλιξη, ενδεχόμενο π. χ. Η πιθανότητα να εμφανιστεί είναι πολύ μικρή. ΦΡ. κατά πάσα(ν) πιθανότητα = σύμφωνα με την πιο πιθανή εκδοχή, το πιθανότερο νόμος των πιθανοτήτων = ο στατιστικός υπολογισμός των προϋποθέσεων να εκδηλωθεί ένα φαινόμενο ή όχι ἡ πεποίθησις ( η) (ουσ.): (α.ε) εμπιστοσύνη / (ν.ε) 1. απόλυτη βεβαιότητα, ατράνταχτη πίστη ΑΝΤ. αμφιβολία, αβεβαιότητα π.χ. Είναι βαθιά ριζωµένη µέσα µου η πεποίθηση ότι θα τα καταφέρω. 2. οι πεποιθήσεις: οι αρχές κάποιου, τα φρονήματά του π.χ. Ο Σωκράτης καταδικάστηκε για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. ΦΡ. με την πεποίθηση ότι = με τη βεβαιότητα εκ πεποιθήσεως = συνειδητά, λόγω αρχών π.χ. Είναι εκ πεποιθήσεως εργένης. πειθαρχῶ (ρήμα): (α.ε) / (ν.ε) υπακούω στους ανωτέρους, εκτελώ εντολές, πείθομαι σε κανόνες ΑΝΤ. απειθαρχώ π.χ. Είναι καθήκον των µαθητών να πειθαρχούν στους κανόνες του σχολείου. ἡ πειθαρχία (ουσ.): υπακοή στους ανωτέρους, υποταγή σε κανόνες ή νόμους ΣΥΝ. ευπείθεια ΑΝΤ. απείθεια, απειθαρχία Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 35

π.χ. Στο σχολείο µας επικρατεί αυστηρή πειθαρχία. πειθήνιος ος ον (επίθ.): 1. (α.ε.) (για άλογο) αυτό που υπακούει στα ηνία / (γενικότερα) υπάκουος. Στη ν.ε. πειθήνιος α ο: αυτός που πειθαρχεί απόλυτα χωρίς να προβάλλει αντιρρήσεις, ο υπάκουος ΣΥΝ. πειθαρχικός, υπάκουος ΑΝΤ. απείθαρχος, ανυπάκουος π.χ. Οι φίλοι του τον έχουν µετατρέψει σε πειθήνιο όργανό τους. πιστοποιῶ (ρήμα): βεβαιώνω τη γνησιότητα, εκδίδω πιστοποιητικό π.χ. Ο γραφολόγος πιστοποίησε επίσηµα τη γνησιότητα της υπογραφής. πιθανολογῶ (ρήμα): (α.ε) χρησιμοποιώ πιθανά επιχειρήματα για να πείσω / (ν.ε) θεωρώ ενδεχόμενο, πιθανό ΣΥΝ. υποθέτω π.χ. Πιθανολογείται ότι θα έχουµε πρόωρες εκλογές. ἐμπιστεύω (α.ε) / εμπιστεύομαι (ν.ε) (ρήμα): 1. δείχνω εμπιστοσύνη, στηρίζομαι σε κάποιον ή κάτι π.χ. Εµπιστεύτηκε το θέµα της υγείας του στο γιατρό του. 2. εκμυστηρεύομαι κάτι σε έμπιστο πρόσωπο π.χ. εν εµπιστεύοµαι σε κανέναν τα προσωπικά µου. ΦΡ. εμπιστεύομαι κάποιον με κλειστά μάτια = τον εμπιστεύομαι απόλυτα μεταπείθω (ρήμα): αλλάζω τη γνώμη κάποιου π.χ. εν ήθελε να παρακολουθήσει τον αγώνα αλλά τον µετέπεισαν οι φίλοι του. καταπείθω (ρήμα): πείθω κάποιον εντελώς ώστε να μην έχει καμιά αμφιβολία π.χ. Ο δικηγόρος κατέπεισε τους πάντες µε την τελευταία του αγόρευση. διαπιστεύω (ρήμα): (α.ε) έχω εμπιστοσύνη σε κάποιον / (ν.ε) ορίζω διπλωματικό εκπρόσωπο σε ξένο κράτος π.χ. Ένας νέος πρέσβης διαπιστεύθηκε στην πρεσβεία µας στη Βουλγαρία. ἀξιόπιστος ος ον (α.ε) / αξιόπιστος η ο (ν.ε) (επίθ.): αυτός που αξίζει να τον εμπιστευτείς και να βασιστείς πάνω του ΣΥΝ. έμπιστος ΑΝΤ. αναξιόπιστες π.χ. Οι πληροφορίες µου προέρχονται από αξιόπιστη πηγή. εὔπιστος ος ον (α.ε) / εύπιστος η ο (ν.ε) (επίθ.): αυτός που πιστεύει εύκολα ΣΥΝ. ευκολόπιστος, αφελής, αγαθός ΑΝΤ. δύσπιστος π.χ. Παρασύρεται εύκολα γιατί είναι πολύ εύπιστος. ἡ ἀπείθεια (ουσ.): άρνηση υπακοής, ανυπακοή, απειθαρχία π.χ. Τιµωρήθηκε αυστηρά για την απείθειά του στις εντολές των ανωτέρων του. ἀπειθής ής ές (επίθ.): (α.ε) / (ν.ε) αυτός που δεν υπακούει ΣΥΝ. ανυπάκουος, απείθαρχος ΣΥΝ. υπάκουος, ευπειθής π.χ. Οι απειθείς υπάλληλοι πέφτουν στη δυσµένεια του εργοδότη τους. Στη Νέα Ελληνική το πειστήριο (ουδέτερο του αρχαίου επιθέτου πειστήριος α ον: πειστικός) (ουσ.): αντικείμενο που αποδεικνύει την τέλεση εγκλήματος, οτιδήποτε βεβαιώνει την ενοχή ή αθωότητα κάποιου ΣΥΝ. 36 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

απόδειξη, τεκμήριο π.χ. Τα δακτυλικά αποτυπώµατα που βρέθηκαν στο χώρο του εγκλήµατος αποτελούν αδιάσειστο πειστήριο της ενοχής του. η πειστικότητα (ουσ.): η ικανότητα κάποιου να πείθει π.χ. Τον θαύµασαν όλοι για την πειστικότητα των επιχειρηµάτων του. πιστευτός ή ό (επίθ.): αυτός που μπορεί κανείς να τον πιστέψει ΣΥΝ. αξιόπιστος, φερέγγυος ΑΝΤ. απίστευτος π.χ. Η αντικειµενικότητα που δείχνει σε όλες τις περιστάσεις, τον κάνει απόλυτα πιστευτό. πεισμώνω (ρήμα): 1. προκαλώ το πείσμα κάποιου, του δημιουργώ οργή ΣΥΝ. εκνευρίζω π.χ. Τα λόγια σου µε πείσµωσαν. 2. γίνομαι ισχυρογνώμων, επιμένω από αντίδραση ΣΥΝ. (καθημ.) μουλαρώνω ΑΝΤ. υποχωρώ π.χ. Το µωρό πείσµωσε και χτυπάει τα πόδια του στο πάτωµα. ο πεισματάρης / η πεισματάρα (ουσ.): αυτός που πεισμώνει και δεν υποχωρεί ΣΥΝ. ισχυρογνώμων, ξεροκέφαλος, αδιάλλακτος ΑΝΤ. διαλλακτικός, συζητήσιμος, υποχωρητικός π.χ. Ο µικρός είναι πολύ πεισµατάρης θα αναγκαστώ να του αγοράσω το παιχνίδι. πειθαναγκάζω (ρήμα): πιέζω κάποιον χρησιμοποιώντας ψυχολογική βία ή απειλή, ώστε τελικά να υπακούσει π.χ. Πειθαναγκάστηκε να πουλήσει το κτήµα του για να ξοφλήσει τα χρέη του. η εμπιστοσύνη (ουσ.): πίστη στην αξιοπιστία / στις ικανότητες / στην αξία κάποιου ΑΝΤ. αμφισβήτηση, δυσπιστία, αμφιβολία π.χ. Κέρδισε την εµπιστοσύνη όλων χάρη στον εξαιρετικό της χαρακτήρα. ΦΡ. έχω τυφλή εμπιστοσύνη σε κάποιον = εμπιστεύομαι απόλυτα χαίρω της εμπιστοσύνης = θεωρούμαι απόλυτα έμπιστος ψήφος εμπιστοσύνης = η εμπιστοσύνη της απόλυτης πλειονοψηφίας της βουλής προς την κυβέρνηση, που εκδηλώνεται κατόπιν ψηφοφορίας π.χ. Η κυβέρνηση µετά την ανάγνωση των προγραµµατικών της δηλώσεων ζήτησε ψήφο εµπιστοσύνης από τη Βουλή. απείθαρχος η ο (επίθ.): αυτός που δεν πειθαρχεί ΣΥΝ. ανυπάκουος, απειθής ΑΝΤ. υπάκουος, πειθαρχημένος, πειθήνιος π.χ. Στο στρατό δεν µπορείς να είσαι απείθαρχος. το διαπιστευτήριο (γράμμα) και συνηθ. τα διαπιστευτήρια (ουσ.): επίσημο κυβερνητικό έγγραφο με το οποίο ένας διπλωματικός αντιπρόσωπος διορίζεται σε μια άλλη χώρα π.χ. Ο νέος πρεσβευτής της Ιταλίας στη χώρα µας παρουσιάστηκε στον πρόεδρο της ηµοκρατίας για να επιδώσει τα διαπιστευτήριά του. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 37

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙ ΕΣ 47 ΚΑΙ 48 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Να συµπληρώσετε τα κενά µε την καταλληλότερη από τις παρακάτω λέξεις, αφού τη µεταφέρετε στο σωστό τύπο: πιθανότητα, πειθαρχία, πειστικότητα, πειθήνιος, πιστότητα, πίστωση, εµπιστεύοµαι. α. Η είναι αναγκαία για την αποτελεσµατικότητα ενός στρατού. β. Η. της µετάφρασης θα πιστοποιηθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών. γ. Η.. να κερδίσει στις εκλογές είναι πολύ µικρή. δ. Ζήτησε χρόνου, για να συγκεντρώσει τα χρήµατα που απαιτούνταν. ε. Υποστήριξε µε. την άποψή του και τελικά κατάφερε να πείσει. στ. Τον. απόλυτα. Γνωριζόµαστε αρκετά χρόνια και ξέρω ότι είναι έντιµος. ζ. Έχει γίνει.. όργανό τους. Ακολουθεί τις αποφάσεις των συνεταίρων του χωρίς να εκφράζει προσωπική γνώµη και αντιρρήσεις. Αππάάννττηησσηη Α α. Η πειθαρχία είναι αναγκαία για την αποτελεσµατικότητα ενός στρατού. β. Η πιστότητα της µετάφρασης θα πιστοποιηθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών. γ. Η πιθανότητα να κερδίσει στις εκλογές είναι πολύ µικρή. δ. Ζήτησε πίστωση χρόνου, για να συγκεντρώσει τα χρήµατα που απαιτούνταν. ε. Υποστήριξε µε πειστικότητα την άποψή του και τελικά κατάφερε να πείσει. στ. Τον εµπιστεύοµαι απόλυτα. Γνωριζόµαστε αρκετά χρόνια και ξέρω ότι είναι έντιµος. ζ. Έχει γίνει πειθήνιο όργανό τους. Ακολουθεί τις αποφάσεις των συνεταίρων του χωρίς να εκφράζει προσωπική γνώµη και αντιρρήσεις. 2. Να κατατάξετε τις οµόρριζες του ρ. πείθω λέξεις στην κατάλληλη κατηγορία: πεῖσμα, πειστικός, πεισματικός, πίστις, πιστός, πίστωσις, πιστότης, πιθανός, πιθανότης, πεποίθησις. Ουσιαστικά ενέργεια - αποτέλεσµα παράγωγο του παράγωγο του επίθετα κατάσταση ενέργειας επιθ. πιθανός επιθ. πιστός 38 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Α Αππάάννττηησσηη Ουσιαστικά ενέργεια αποτέλεσµα παράγωγο του παράγωγο του επίθετα κατάσταση ενέργειας επιθ. πιθανός επιθ. πιστός πίστις πίστωσις πεποίθησις πεῖσμα πιθανότης πιστότης πειστικός πεισματικός πιστός πιθανός 3. Να αναζητήσετε στο Λεξιλογικό Πίνακα τα αντώνυµα των λέξεων: διαλλακτικός. ανακρίβεια υποταγή. ανυπακοή.. αβεβαιότητα πειθήνιος.. Αππάάννττηησσηη Α διαλλακτικός πεισματάρης ανυπακοή πειθαρχία ανακρίβεια πιστότης αβεβαιότητα πεποίθησις ( η) υποταγή ἀπείθεια πειθήνιος ἀπειθής Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 39

Β2. ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ Πρώτο συνθετικό λέξη άκλιτη (επίρρηµα, πρόθεση, αχώριστο µόριο) Στη σύνθεση νέων λέξεων το πρώτο συνθετικό µπορεί να είναι µια άκλιτη λέξη, όπως: επίρρηµα π.χ. πάλιν νόστησις = η εκ νέου επιστροφή πρόθεση (που µένει αµετάβλητη ή δέχεται φθογγικές παθήσεις) π.χ. ἔν δοξος, ἔμ πειρος συν αίνεσις, συγ γνώμη αχώριστο µόριο π.χ. δύσ μορφος Στους πίνακες που ακολουθούν αναλύουµε τα παραδείγµατα του σχολικού βιβλίου, δίνοντας σε παρένθεση τη σηµασία της άκλιτης λέξης που χρησιµεύει κάθε φορά ως α συνθετικό: Άκλιτη λέξη ως α συνθετικό 1. επίρρηµα εὖ (= καλά) ἄγχι (=κοντά) ἀεί (= πάντα) ἄνω (= πάνω) κάτω χαμαί (=στη γη) πάλιν (= ξανά) δίς, τρίς (= δυο, τρεις) ὀψέ/ ὀψι (= αργά) ὀπι(σ)θεν / ὀπισθο (= πίσω) εὐ σεβής, εὔ ελπις, εὐ τυχής Ἀγχί αλος (= κοντά στη θάλασσα) ἀγχί νους (= συνετός, µυαλωµένος) ἀνω φερής κατω φερής χαμαι λέων, χαμ ερμπής παλιν νόστησις, παλιγ γενεσία, παλίρ ροια δισ μύριοι, τρισ μύριοι ὀψι μαθής ὀπισθό δομος ὁμοῦ / ὁμό (= µαζί) ὁμο λογέω, ῶ, ὁμό γλωσσος, ὁμο εθνής. 2. πρόθεση εἰς (= µέσα) ἐν ἐκ/ἐξ (= έξω) πρός εἰσ άγω (= φέρνω µέσα) ἔν δοξος (ὁ ἐν δόξῃ = ο φηµισµένος) ἐξ άγω (= φέρνω έξω) προσ-έχω 40 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

πρό σύν (= µαζί) ἀνά (= πάνω / ξανά) κατά / καθ (= κάτω) διά παρά μετά ἀμφί (= από δύο πλευρές) ἀντί περί (= γύρω) ἐπί ἀπό ὑπό (= κάτω) ὑπέρ (= πάνω) προ-κρίνοµαι συν αινέω ῶ (= συµφωνώ) ἀνα λαμβάνω (= παίρνω πάνω µου) κατα γίγνομαι (= ασχολούµαι), καθορῶ (= βλέπω προς τα κάτω / καλά, καθαρά) δια-φθορά παρα-λαµβάνω µετα- πείθω ἀμφί δρομος ἀντι λέγω περι φέρω ἐπι τηδεύω ἀπο λαμβάνω ὑπό δικος (= αυτός που βρίσκεται κάτω από δίκη) ὑπερ άνω 3. Αχώριστο µόριο ἀ (στερητικό = χωρίς) δυσ (= κακός, δύσκολος) νη (στερητικό = χωρίς) ἄ δικος, ἄ υλος, ἄ γνωστος δύσ μορφος, δυσ τυχής νή ποινος (= ατιµώρητος), νη νεμία (= έλλειψη ανέµων) ἀρι, ἐρι, ζα (επιτακτικά = πολύ) ζά πλουτος (= πολύ πλούσιος), ἐρί τιμος (= πολύτιµος), ἀρί δηλος (= πολύ φανερός) ἡμι (από το επίθ. ἥμισυς = µισός) ἡμί θεος, ἡμι θανής Να θυµάσαι: Το στερητικό αχώριστο µόριο ἀ µπροστά από φωνήεν συνήθως γίνεται ἀν. π.χ. ἄν ανδρος, ἀν άξιος Μπορεί όµως να µείνει ἀ, αν το β συνθετικό άρχιζε άλλοτε από F (δίγαµµα) ή σ. π.χ. ἄ Fοπλος = ἄοπλος ἀ Fόρατος = ἀόρατος ἄ συπνος = ἄυπνος Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 41

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΙ Α 49 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Στο σηµείο αυτό θα βρεις ασκήσεις που αναφέρονται στο Β2 (ετυµολογικό µέρος). 1. Να σχηµατίσετε σύνθετες λέξεις της α.ε. (ουσιαστικά, επίθετα και ρήµατα, όπου είναι δυνατόν) µε τα συνθετικά που δίνονται: σύν + τέμνω. παρά + τείνω.. ἀνά + μορφόω, ῶ. ἀπό + φεύγω.. ἀ + δέω, δῶ (= δένω).. διά + γράφω ἀεί + κινέω, ῶ.. ἀ + ὁρίζω.. δυσ + τύχη. εὖ + γένος. ἐπί + ὅρκος ἐκ + τρέπω ἀ + θυμός κατά + φαίνω ἀπό + λαμβάνω.. ἀντί + δίκη. Α Αππάάννττηησσηη Ρήµα Ουσιαστικό Επίθετο σύν + τέμνω συντέμνω συντομία σύντομος ἀνά + μορφόω, ῶ ἀναμορφόω, ῶ ἀναμόρφωσις ἀ + δέω, δῶ ἄδετος ἀεί + κινέω, ῶ ἀεικίνητος δυσ + τύχη δυστυχέω, ῶ δυστυχία δυστυχής εὖ + γένος εὐγένεια εὐγενής ἐπί + ὅρκος ἐπιορκέω, ῶ ἐπιορκία ἐπίορκος ἐκ + τρέπω ἐκτρέπω ἐκτροπή ἔκτροπος παρά + τείνω παρατείνω παράτασις παράτονος ἀπό + φεύγω ἀποφεύγω ἀποφυγή διά + γράφω διαγράφω διαγραφή ἀ + ὁρίζω ἀοριστία ἀόριστος 42 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ἀ + θυμός ἀθυμία ἄθυμος κατά + φαίνω καταφαίνω κατάφασις καταφανής ἀπό + λαμβάνω ἀπολαμβάνω ἀντί + δίκη ἀντιδικέω, ῶ ἀντιδικία ἀντίδικος 2. Να χωρίσετε όλες τις σύνθετες λέξεις του Λεξιλογικού Πίνακα στα συνθετικά τους µέρη και να δηλώσετε στη συνέχεια τι µέρος του λόγου είναι το πρώτο συνθετικό τους. Αππάάννττηησσηη Α - πειθανάγκη < πείθω (ρήµα) + ἀνάγκη (ουσ.) - ἀναπείθω < ἀνά (πρόθεση) + πείθω (ρήµα) - παραπείθω < παρά (πρόθεση) + πείθω (ρήµα) - εὔπειστος < εὖ (επίρρηµα) + πείθω (ρήµα) - πειθήνιος < πειθώ (ουσ.) + ἡνία (ουσ.) - πιστοποιῶ < πιστός (επίθετο) + ποιῶ (ρήµα) - ἐμπιστεύω < ἐν (πρόθεση) + πιστεύω (ρήµα) - μεταπείθω < μετά (πρόθεση) + πείθω (ρήµα) - καταπείθω < κατά (πρόθεση) + πείθω (ρήµα) - διαπιστεύω < διά (πρόθεση) + πιστεύω (ρήµα) - ἀξιόπιστος < ἄξιος (επίθετο) + πιστός (επίθετο) - εὔπιστος < εὖ (επίρρηµα) + πιστός (επίθετο) - ἀπειθής < ἀ (αχώριστο µόριο) + πείθομαι (ρήµα) - ἀπείθαρχος < ἀ (αχώριστο µόριο) + πειθαρχώ (ρήµα) - διαπιστευτήριο < διά (πρόθεση) + πιστεύω (ρήµα) Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 43

Γ ΜΕΡΟΣ Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ 1. ΕΠΙΘΕΤΑ Γ ΚΛΙΣΗΣ Στο κείµενο του Α µέρους συναντήσαµε τους τύπους εὐσεβοῦς και σώφρονος που είναι η γενική πτώση ενικού αριθµού των επιθέτων ὁ εὐσεβής και ὁ σώφρων αντίστοιχα. Τα επίθετα αυτά είναι τριτόκλιτα και χαρακτηρίζονται ως τριγενή και δικατάληκτα γιατί έχουν µεν τρία γένη (αρσενικό θηλυκό ουδέτερο), αλλά στο αρσενικό και θηλυκό γένος έχουν την ίδια κατάληξη. Συγκεκριµένα λήγουν σε ης ης ες και ων ων ον, δηλαδή: ὁ ἡ εὐσεβής, τό εὐσεβές ὁ ἡ σώφρων, τό σῶφρον Ας τα δούµε πιο αναλυτικά: α. ικατάληκτα σιγµόληκτα σε ης, ης, ες ΚΛΙΣΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ/ἡ εὐσεβής τό εὐσεβές Γεν. τοῦ εὐσεβοῦς (< εὐσεβέσ ος) τοῦ εὐσεβοῦς (< εὐσεβέσ ος) οτ. τῷ εὐσεβεῖ (< εὐσεβέσ ι) τῷ εὐσεβεῖ (< εὐσεβέσ ι) Αιτ. τόν εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ α) τό εὐσεβές Κλητ. ὦ εὐσεβές ὦ εὐσεβές ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ/ αἱ εὐσεβεῖς (< εὐσεβέσ ες) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ α) Γεν. τῶν εὐσεβῶν (< εὐσεβέσ ων) εὐσεβῶν (< εὐσεβέσ ων) οτ. τοῖς / ταῖς εὐσεβέσι (< εὐσεβέσ σι) εὐσεβέσι (< εὐσεβέσ σι) Αιτ. τούς/τάς εὐσεβεῖς (< εὐσεβέσ ας) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ α) Κλητ. ὦ εὐσεβεῖς (< εὐσεβέσ ες) εὐσεβῆ (< εὐσεβέσ α) 44 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το θέµα του επιθέτου είναι εὐσεβεσ, λήγει δηλαδή σε εσ. Στην ονοµαστική ενικού (αρσ. και θηλ.) το ε τρέπεται σε η. Στις υπόλοιπες πτώσεις το σ αποβάλλεται και γίνονται συναιρέσεις, δηλαδή ε + ο > ου, ε + ι > ει, ε + α > η, ε + ε > ει. 2. Η αιτιατική πληθυντικού (αρσ. και θηλ.) σχηµατίζεται σε εις κατ αναλογία µε την ονοµαστική πληθυντικού. 3. Τα σιγµόληκτα επίθετα που δεν τονίζονται στη λήγουσα και είναι υπερδισύλλαβα (έχουν δηλαδή πάνω από δύο συλλαβές), ανεβάζουν τον τόνο στην κλητική ενικού του αρσενικού και θηλυκού γένους και στις τρεις όµοιες πτώσεις του ενικού του ουδετέρου. Επίσης στη γενική πληθυντικού τονίζονται στην παραλήγουσα. ες πιο κάτω και την κλίση: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ / ἡ συνήθης τό σύνηθες Γεν. τοῦ / τῆς συνήθους τοῦ συνήθους οτ. τῷ / τῇ συνήθει τῷ συνήθει Αιτ. τόν / τήν συνήθη τό σύνηθες Κλητ. ὦ σύνηθες ὦ σύνηθες ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ / αἱ συνήθεις τά συνήθη Γεν. τῶν συνήθων τῶν συνήθων οτ. τοῖς / ταῖς συνήθεσι τοῖς συνήθεσι Αιτ. τούς / τάς συνήθεις τά συνήθη Κλητ. ὦ συνήθεις ὦ συνήθη Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 45

β. ικατάληκτα ενρινόληκτα σε ων, -ων, -ον ΚΛΙΣΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ/ἡ σώφρων τό σῶφρον οἱ/ αἱ σώφρονες τά σώφρονα Γεν. τοῦ/τῆς σώφρονος τοῦ σώφρονος τῶν σωφρόνων τῶν σωφρόνων οτ. τῷ / τῇ σώφρονι τῷ σώφρονι τοῖς/ ταῖς σώφροσι τοῖς σώφροσι Αιτ. τόν/τήν σώφρονα τό σῶφρον τούς/τάς σώφρονας τά σώφρονα Κλητ. ὦ σῶφρον ὦ σῶφρον ὦ σώφρονες ὦ σώφρονα ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το θέµα του επιθέτου είναι σώφρον, λήγει δηλαδή σε ον. Στην ονοµαστική ενικού (αρσ. και θηλ.) το ο τρέπεται σε ω. 2. Τα υπερδισύλλαβα σύνθετα επίθετα σε ων, ων, ον ανεβάζουν τον τόνο τους στις πτώσεις που λήγουν σε ον, αλλά όχι πιο πάνω από τη λήγουσα του α συνθετικού, δηλαδή: ὁ ἡ εὐδαίμων, τό εὔδαιμον (ο τόνος ανέβηκε στο α συνθετικό εὔ δαιμον) αλλά ὁ ἡ μεγαλόφρων, τό μεγαλόφρον (ο τόνος δεν µπορεί να ανεβεί πιο πάνω από τη λήγουσα του α συνθετικού λέµε μεγαλό φρον κι όχι μεγάλο φρον). ες πιο κάτω και την κλίση: ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. ὁ ἡ εὐδαίμων τό εὔδαιμον Γεν. τοῦ / τῆς εὐδαίμονος τοῦ εὐδαίμονος οτ. τῷ / τῇ εὐδαίμονι τῷ εὐδαίμονι Αιτ. τόν / τήν εὐδαίμονα τό εὔδαιμον Κλητ. ὦ εὔδαιμον ὦ εὔδαιμον 46 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. οἱ / αἱ εὐδαίμονες τά εὐδαίμονα Γεν. τῶν εὐδαιμόνων τῶν εὐδαιμόνων οτ. τοῖς / ταῖς εὐδαίμοσι τοῖς εὐδαίμοσι Αιτ. τούς / τάς εὐδαίμονας τά εὐδαίμονα Κλητ. ὦ εὐδαίμονες ὦ εὐδαίμονα 2. Η ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ (τίς, τίς, τί) ΚΛΙΣΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. τίς τί τίνες τίνα Γεν. τίνος, τοῦ τίνος, τοῦ τίνων τίνων οτ. τίνι, τῷ τίνι, τῷ τίσι(ν) τίσι(ν) Αιτ. τίνα τί τίνας τίνα 3. Η ΑΟΡΙΣΤΗ ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ (τὶς, τὶς, τὶ) ΚΛΙΣΗ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Αρσενικό - Θηλυκό Ουδέτερο Ον. τὶς τὶ τινὲς τινά, ἄττα Γεν. τινός, του τινός, του τινῶν τινῶν οτ. τινί, τῳ τινί, τῳ τισὶ τισὶ Αιτ. τινὰ τὶ τινάς τινά, ἄττα Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 47

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Και οι δύο αντωνυµίες είναι τριγενείς και δικατάληκτες, δηλαδή παρουσιάζουν τρία γένη (αρσενικό θηλυκό ουδέτερο), αλλά στο αρσενικό και θηλυκό έχουν τις ίδιες καταλήξεις: Ερωτηµατική: τίς, τίς, τί (= ποιος ποια ποιο) Αόριστη: τὶς, τὶς, τὶ (= κάποιος κάποια κάποιο) 2. Οι δύο αντωνυµίες παρουσιάζουν τις ίδιες καταλήξεις, αλλά µε διαφορές στον τονισµό. Προσέχω επίσης ότι η ερωτηµατική έχει οξεία ( ) ενώ η αόριστη βαρεία (`) (στην ονοµαστική ενικού). ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙ ΕΣ 50 ΚΑΙ 51 ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 1. Να γράψετε τα επίθετα στον τύπο που ζητείται στην παρένθεση: ἀψευδής (γεν. εν. και πληθ. θηλ.) εὐδαίμων (αιτ. εν. και πληθ. ουδ.) ἀληθής (δοτ. εν. και πληθ. αρσ.) σώφρων (ονοµ. εν. και πληθ.ουδ.) συνήθης (γεν. εν. και πληθ. ουδ.) ἐλεήμων (αιτ. εν. και πληθ. αρσ.) Α Αππάάννττηησσηη ἀψευδής ἀψευδοῦς εὐδαίμων εὔδαιμον (γεν. εν. και πληθ. θηλ.) ἀψευδῶν (αιτ. εν. και πληθ. ουδ.) εὐδαίμονα ἀληθής ἀληθεῖ σώφρων σῶφρον (δοτ. εν. και πληθ. αρσ.) ἀληθέσι (ονοµ. εν. και πληθ. ουδ.) σώφρονα συνήθης συνήθους ἐλεήμων ἐλεήμονα (γεν. εν. και πληθ. ουδ.) συνήθων (αιτ. εν. και πληθ. αρσ.) ἐλεήμονας Όπως παρατηρείς τα τρία επίθετα της αριστερής στήλης είναι δικατάληκτα σιγµόληκτα σε ης, ης, ες, δηλαδή: 48 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ὁ ἀψευδής ἡ ἀψευδής τό ἀψευδές ὁ ἀληθής ἡ ἀληθής τό ἀληθές ὁ συνήθης ἡ συνήθης το σύνηθες Τα υπόλοιπα επίθετα της δεξιάς στηλης είναι δικατάληκτα ενρινόληκτα σε ων, ων, ον, δηλαδή: ὁ εὐδαίμων ἡ εὐδαίμων τό εὔδαιμον ὁ σώφρων ἡ σώφρων τό σῶφρον ὁ ἐλεήμων ἡ ἐλεήμων τό ἐλεῆμον 2. Να συµπληρώσετε τον κατάλληλο τύπο του επιθέτου που δίνεται στην παρένθεση: (εὐγενής) γείτονα (κακοδαίμων).. ἀνδρός (ἀτυχής) ἄνθρωπε (ἀγνώμων). σύμμαχε (ἐπιμελής) νεανίαις (μεγαλόφρων).. ἡγεμόνων (ψευδής) μῦθοι (ἄφρων). στρατηγοῖς Αππάάννττηησσηη Α Πριν συµπληρώσεις τα κενά, καλό είναι να γνωρίζεις τα τρία γένη των επιθέτων που ζητά η άσκηση. Αυτά είναι: ὁ ἡ εὐγενής, τό εὐγενές ὁ ἡ κακοδαίμων τό κακόδαιμον ὁ ἡ ἀτυχής, τό ἀτυχές ὁ ἡ ἐπιμελής, τό ἐπιμελές ὁ ἡ ψευδής, τό ψευδές ὁ ἡ ἀγνώμων τό ἄγνωμον ὁ ἡ μεγαλόφρων τό μεγαλόφρον ὁ ἡ ἄφρων τό ἄφρον Προσοχή: Τα υπερδισύλλαβα επίθετα κακοδαίμων, ἀγνώμων και μεγαλόφρων ανεβάζουν τον τόνο στις πτώσεις που λήγουν σε ον, όχι όµως πέρα από τη λήγουσα του α συνθετικού. Έτσι έχουµε: τό κακό δαιμον, τό ἄ γνωμον αλλά τό μεγαλό φρων (και όχι μεγάλο φρον, γιατί ο τόνος δεν πάει πιο πάνω από τη λήγουσα του α συνθετικού). Προχωρούµε τώρα στη συµπλήρωση των κενών: εὐγενῆ γείτονα κακοδαίμονος ἀνδρός ἀτυχές ἄνθρωπε ἄγνωμον σύμμαχε ἐπιμελέσι νεανίαις μεγαλοφρόνων ἡγεμόνων ψευδεῖς μῦθοι ἄφροσι στρατηγοῖς 3. Να κλιθούν οι παρακάτω φράσεις στον αριθµό που βρίσκονται: τίνες σύμμαχοι, τινί πόλει, τίνος ναοῦ, τινάς ἐλπίδας, χωρία τινά. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 49

Αππάάννττηησσηη Α Κλίνουµε τις φράσεις και στους δύο αριθµούς για να κάνεις εξάσκηση. Με έντονα γράµµατα βλέπεις την απάντηση στην άσκηση. ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ον. τίς σύμμαχος τίς πόλις τίς ναός Γεν. τίνος συμμάχου τινός πόλεως τίνος ναοῦ οτ. τίνι συμμάχῳ τινί πόλει τίνι ναῷ Αιτ. τίνα σύμμαχον τινά πόλιν τίνα ναόν Κλητ. (σύμμαχε) (πόλι) (ναέ) ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ον. τίνες σύμμαχοι τινές πόλεις τίνες ναοί Γεν. τίνων συμμάχων τινῶν πόλεων τίνων ναῶν οτ. τίσι(ν) συμμάχοις τισί(ν) πόλεσι τίσι(ν) ναοῖς Αιτ. τίνας συμμάχους τινάς πόλεις τίνας ναούς Κλητ. (σύμμαχοι) (πόλεις) (ναοί) ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ον. τίς ἐλπίς χωρίον τί Γεν. τινός ἐλπίδος χωρίου τινός / του οτ. τινί ἐλπίδι χωρίῳ τινί / τῳ Αιτ. τινά ἐλπίδα χωρίον τί Κλητ. (ἐλπίς) (χωρίον) 50 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ Ον. τινές ἐλπίδες χωρία τινά / ἄττα Γεν. τινῶν ἐλπίδων χωρίων τινῶν οτ. τισί(ν) ἐλπίσι(ν) χωρίοις τισί(ν) Αιτ. τινάς ἐλπίδας χωρία τινά / ἄττα Κλητ. (ἐλπίδες) χωρία 4. Στον παρακάτω διάλογο ο Σωκράτης προσπαθεί να νουθετήσει το µεγαλύτερο γιο του, ο οποίος είναι θυµωµένος µε τη µητέρα του. Να συµπληρώσετε κατά περίπτωση τους τύπους της αόριστης ή της ερωτηµατικής αντωνυµίας που ζητούνται και να αποδώσετε το περιεχόµενο του διαλόγου: - Εἰπέ μοι, ὦ παῖ, οἶσθα (ονοµ. πληθ. αρσ.) ἄνθρωποι ἀχάριστοι καλοῦνται; Καί μάλα (= βεβαίως). Καταμεμάθηκας (= έχεις συνειδητοποιήσει) οὖν τούς. (αιτ. εν. ουδ.) ποιοῦντας τό ὄνομα τοῦτο ἀποκαλοῦσιν; Τούς εὖ παθόντας (= αυτούς που ευεργετήθηκαν), ὅταν δυνάμενοι χάριν ἀποδοῦναι μή ἀποδῶσιν (= ενώ µπορούν να ξεπληρώσουν τη χάρη, δεν το κάνουν), ἀχαρίστους καλοῦσιν. Οὐκοῦν, εἴ γ οὕτως ἔχει τοῦτο, εἰλικρινής (ονοµ. εν. θηλ.) ἄν εἴη ἀδικία ἡ ἀχαριστία; Οὐκοῦν ὅσῳ ἄν.. (ονοµ. εν. αρσ.) μείζω ἀγαθά παθών μή ἀποδιδῷ χάριν, τοσούτῳ ἀδικώτερος ἄν εἴη;.. (αιτ. πληθ. αρσ.) οὖν, ἔφη, ὑπό.. (γεν. πληθ. αρσ.) εὕροιμεν ἄν μείζω εὐηργετημένους ἤ παῖδας ὑπό γονέων; Ξενοφῶν, Ἀπομνημονεύματα 2.2.1-3 Αππάάννττηησσηη Α Συµπληρώνουµε τα κενά, δηλώνοντας ταυτόχρονα στην παρένθεση το είδος της αντωνυµίας που χρειάζεται: - Εἰπέ μοι, ὦ παῖ, οἶσθα τίνες (ερωτηµατική) ἄνθρωποι ἀχάριστοι καλοῦνται; Καί μάλα. Καταμεμάθηκας οὖν τούς τί (ερωτηµατική) ποιοῦντας τό ὄνομα τοῦτο ἀποκαλοῦσιν; - Τούς εὖ παθόντας, ὅταν δυνάμενοι χάριν ἀποδοῦναι μή ἀποδῶσιν, ἀχαρίστους καλοῦσιν. Οὐκοῦν, εἴ γ οὕτως ἔχει τοῦτο, εἰλικρινής τις (αόριστη) ἄν εἴη ἀδικία ἡ ἀχαριστία; Οὐκοῦν ὅσῳ ἄν τις μείζω ἀγαθά παθών μή ἀποδιδῷ χάριν, τοσούτῳ ἀδικώτερος ἄν εἴη; Τίνας Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 51

(ερωτηµατική) οὖν, ἔφη, ὑπό τίνων (ερωτηµατική) εὕροιμεν ἄν μείζω εὐηργετημένους ἤ παῖδας ὑπό γονέων; Μετάφραση Πες µου, παιδί µου, ξέρεις ποιοι άνθρωποι ονοµάζονται αχάριστοι; Και βέβαια. Έχεις συνειδητοποιήσει, λοιπόν, τι κάνουν αυτοί και τους αποκαλούν µ αυτό το όνοµα; Αυτούς που ευεργετήθηκαν, όταν, ενώ µπορούν να ξεπληρώσουν τη χάρη, δεν το κάνουν, τους αποκαλούν αχάριστους. Λοιπόν, αν βέβαια έτσι έχει αυτό, θα ήταν πολύ ξεκάθαρη αδικία η αχαριστία; Λοιπόν, όσο µεγαλύτερα καλά αφού δεχτεί κανείς δεν ξεπληρώνει τη χάρη, τόσο περισσότερο άδικος θα ήταν; Ποιους λοιπόν, είπε και από ποιους θα βρίσκαµε να έχουν δεχτεί µεγαλύτερες ευεργεσίες παρά τα παιδιά από τους γονείς τους; 5. Να βρείτε τη µορφή της απρόσωπης σύνταξης (απρόσωπο ρήµα ή απρόσωπη έκφραση) που χρησιµοποιείται στις παρακάτω προτάσεις: α. Τῶν ἀγαθῶν χρή τούς νέους ὀρέγεσθαι (= να επιθυμούν έντονα). β. Τούς βασιλέας δεῖ φιλανθρώπους εἶναι. γ. Τῷ ἄρχοντι ἔξεστι (= είναι δυνατόν) τοῖς νόμοις χρῆσθαι (= να εφαρμόζει). δ. Ἀνάγκη ἐστί ὑμῖν μάχεσθαι. ε. Καιρός ἐστι ἀποπλεῖν. στ. Δυνατόν ἐστιν τῷ στρατηγῷ αἱρεῖσθαι (= να επιλέγει) τὰ συμφέροντα. Αππάάννττηησσηη Α α. Τῶν ἀγαθῶν χρή τούς νέους ὀρέγεσθαι. Μετάφραση: Οι νέοι πρέπει να επιθυµούν έντονα τα καλά. - χρή: απρόσωπο ρήµα Επεξήγηση: Σου υπενθυµίζουµε ότι τα απρόσωπα ρήµατα και οι απρόσωπες εκφράσεις δέχονται ως υποκείµενό τους ένα απαρέµφατο. Εδώ: - ὀρέγεσθαι: τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα χρή. β. Τούς βασιλέας δεῖ φιλανθρώπους εἶναι. Μετάφραση: Οι βασιλείς πρέπει να αγαπούν τους ανθρώπους. - δεῖ: απρόσωπο ρήµα - εἶναι: τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα δεῖ. γ. Τῷ ἄρχοντι ἔξεστι τοῖς νόμοις χρῆσθαι. 52 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Μετάφραση: Στον άρχοντα είναι δυνατόν να εφαρµόζει τους νόµους. ἔξεστι: απρόσωπο ρήµα χρῆσθαι: τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο στο απρόσωπο ρήµα ἔξεστι. δ. Ἀνάγκη ἐστί ὑμῖν μάχεσθαι. Μετάφραση: Είναι ανάγκη εσείς να πολεµήσετε. ἀνάγκη ἐστί: απρόσωπη έκφραση μάχεσθαι: τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο στην απρόσωπη έκφραση ἀνάγκη ἐστί. ε. Καιρός ἐστι ἀποπλεῖν. Μετάφραση: Είναι η κατάλληλη στιγµή να αποπλεύσουµε / να αποπλεύσει κανείς. καιρός ἐστι: απρόσωπη έκφραση ἀποπλεῖν: τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο στην απρόσωπη έκφραση καιρός ἐστι. στ. Δυνατόν ἐστιν τῷ στρατηγῷ αἱρεῖσθαι τά συμφέροντα. Μετάφραση: Είναι δυνατόν στο στρατηγό να επιλέγει όσα συµφέρουν. δυνατόν ἐστιν: απρόσωπη έκφραση αἱρεῖσθαι: τελικό απαρέµφατο, υποκείµενο στην απρόσωπη έκφραση δυνατόν ἐστι. 6. Να βρείτε τα υποκείµενα των απαρεµφάτων στις παρακάτω προτάσεις: α. Ἄξιόν ἐστι ἡμᾶς τοῖς Ἀθηναίοις φίλους εἶναι. β. Δεῖ τόν δικαστήν ὀρθῶς δικάζειν. γ. Ἐλπίς ἐστι ἡμῖν τά πράγματα γενέσθαι βελτίω. δ. Ἔξεστιν ὑμῖν εἰς τήν πόλιν ἀπέρχεσθαι. ε. Τοῖς πλουσίοις οὐ προσήκει τούς πένητας ὑβρίζειν (= να εξευτελίζουν). στ. Ἀνάγκη ἐστίν τῷ πατρί τόν παῖδα καλῶς παιδεύειν. Αππάάννττηησσηη Α Επεξήγηση: Σου θυµίζουµε ότι το υποκείµενο του απαρεµφάτου µπαίνει σε πτώση αιτιατική. Αν δεν υπάρχει, τρέπουµε τη δοτική προσωπική, σε αιτιατική. α. Ἄξιόν ἐστι ἡμᾶς τοῖς Ἀθηναίοις φίλους εἶναι. Μετάφραση: Είναι σωστό εµείς να είµαστε φίλοι µε τους Αθηναίους. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 53

ἡμᾶς: υποκείµενο του τελικού απαρεµφάτου εἶναι. Η απρόσωπη έκφραση ἄξιόν ἐστι έχει υποκείµενο το εἶναι. β. Δεῖ τόν δικαστήν ὀρθῶς δικάζειν. Μετάφραση: Πρέπει ο δικαστής να δικάζει σωστά. τόν δικαστήν: υποκείµενο του τελικού απαρέµφατου δικάζειν. Το απρόσωπο ρήµα δεῖ έχει υποκείµενο το δικάζειν. γ. Ἐλπίς ἐστι ἡμῖν τά πράγματα γενέσθαι βελτίω. Μετάφραση: Ελπίζουµε ότι τα πράγµατα θα γίνουν καλύτερα / ότι θα βελτιωθούν. τά πράγματα: υποκείµενο του ειδικού απαρεµφάτου γενέσθαι. Η απρόσωπη έκφραση ἐλπίς ἐστι έχει υποκείµενο το γενέσθαι. δ. Ἔξεστιν ὑμῖν εἰς τήν πόλιν ἀπέρχεσθαι. Μετάφραση: Είναι δυνατόν σε σας να κατευθυνθείτε προς την πόλη. ὑμᾶς: υποκείµενο του τελικού απαρεµφάτου ἀπέρχεσθαι. Για να το βρούµε, τρέπουµε τη δοτική προσωπική (ὑμῖν) σε αιτιατική (ὑμᾶς). Το απρόσωπο ρήµα ἔξεστιν έχει υποκείµενο το ἀπέρχεσθαι. ε. Τοῖς πλουσίοις οὐ προσήκει τούς πένητας ὑβρίζειν. Μετάφραση: εν ταιριάζει στους πλούσιους να εξευτελίζουν τους φτωχούς. τούς πλουσίους: υποκείµενο του τελικού απαρεµφάτου ὑβρίζειν. Για να το βρούµε, τρέπουµε τη δοτική προσωπική (τοῖς πλουσίοις) σε αιτιατική (τούς πλουσίους) Το απρόσωπο ρήµα οὐ προσήκει έχει υποκείµενό του το ὑβρίζειν. στ. Ἀνάγκη ἐστὶν τῷ πατρί τόν παῖδα καλῶς παιδεύειν. Μετάφραση: Ο πατέρας είναι ανάγκη (= έχει την υποχρέωση) να µορφώνει σωστά το παιδί του. τόν πατέρα: υποκείµενο του τελικού απαρεµφάτου παιδεύειν. Για να το βρούµε, τρέπουµε τη δοτική προσωπική (τῷ πατρί) σε αιτιατική (τόν πατέρα). Η απρόσωπη έκφραση ἀνάγκη ἐστί έχει υποκείµενο το παιδεύειν. 54 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ΤΟ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Λίγα λόγια για το συγγραφέα και το έργο του Βροτοῖς πέφυκε τόν πεσόντα λακτίσαι. Αἰσχύλος, Ἀγαμέμνων στ. 885 Ο Αισχύλος, γιος του Ευφορίωνα, γεννήθηκε στην Ελευσίνα το 525 π.χ. και πέθανε το 456 π.χ. στη Γέλα της Σικελίας. Πολέµησε γενναία στο Μαραθώνα και τη Σαλαµίνα. Από τις 90 τραγωδίες του ακέραιες σώζονται οι εξής επτά: Πέρσαι, Ἱκέτιδες, Ἑπτά ἐπί Θήβας, Προμηθεύς Δεσμώτης και η τριλογία Ὀρέστεια (Ἀγαμέμνων Χοηφόροι Εὐμενίδες). Κέρδισε 13 νίκες από τις οποίες την πρώτη το 486 π.χ. Οι βασικές καινοτοµίες του που προώθησαν σηµαντικά τη διαµόρφωση του δράµατος είναι η εισαγωγή του δεύτερου υποκριτή, η ελάττωση της έκτασης των χορικών και η µείωση των ανδρών του χορού από 50 σε 12. Λεξιλόγιο βροτοῖς = ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, πληθυντικού αριθµού β κλίσης ὁ βροτός, τοῦ βροτοῦ (= ο άνθρωπος) πέφυκε = ρήµα, τρίτο ενικό πρόσωπο, οριστικής παρακειµένου, µέσης φωνής φύομαι (= φυτρώνω, είµαι εκ φύσεως) τόν πεσόντα (µετοχή αορίστου του ρήµατος πίπτω) = αυτόν που πέφτει λακτίσαι = απαρέµφατο αορίστου, ενεργητικής φωνής λακτίζω (= κλοτσώ) Μετάφραση «Είναι στη φύση των ανθρώπων να κλοτσούν αυτόν που έπεσε». Ερµηνεία Το γνωµικό του Αισχύλου αναφέρεται στην τακτική των ανθρώπων να απαξιώνουν εντελώς κάποιον που έχασε τη δύναµή του (οικονοµική, πολιτική ή κοινωνική). Είναι γνωστό ότι όσο κανείς ευηµερεί όλοι τον σέβονται και τον υπολογίζουν από φόβο ή από ανάγκη, µόλις όµως ξεπέσει, τον υποτιµούν κι αυτοί οι ίδιοι που τον υπηρετούσαν. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 55

Ε Παράλληλο κείµενο Κείµενο ΛΑ.: Σοφός γάρ τοι σύ εἶ, ὦ Νικία. Ἀλλ ὅμως ἐγώ Λυσιμάχῳ τῷδε καί Μελησίᾳ συμβουλεύω σέ μέν καί ἐμέ περί τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων χαίρειν ἐᾶν, Σωκράτη δέ τουτονί, ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἔλεγον, μή ἀφιέναι εἰ δέ καί ἐμοί ἐν ἡλικίᾳ ἦσαν οἱ παῖδες, ταὐτά ἄν ταῦτ ἐποίουν. ΝΙ.: Ταῦτα μέν κἀγώ συγχωρῶ ἐάνπερ ἐθέλῃ Σωκράτης τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι, μηδένα ἄλλον ζητεῖν. Πλάτων, Λάχης 200 c Ο συγγραφέας Ο Πλάτωνας (427-347 π.χ.) ήταν από αριστοκρατική γενιά. Η οικογένεια του πατέρα του Αρίστωνα έφτανε µέχρι το βασιλιά Κόδρο ενώ η µητέρα του Περικτιόνη, ανιψιά του Κριτία, του σκληρότερου από τους τριάντα τυράννους και αδερφή του Χαρµίδη, καταγόταν από το Σόλωνα. Το πρώτο του όνοµα ήταν Αριστοκλής. Το όνοµα Πλάτων του δόθηκε αργότερα σαν δηλωτικό του πλατιού του στήθους και µετώπου. Στη µόρφωσή του καίρια επίδραση άσκησαν τα έπη του Οµήρου και του Ησιόδου, οι ελεγείες του Σόλωνα και τα αυστηρά γνωµικά του Θεόγνη του Μεγαρίτη. Οι σοφιστές τον µύησαν στη φιλοσοφία ενώ το 407 σε ηλικία 20 ετών, γνώρισε το Σωκράτη. Η γνωριµία του µε αυτόν, τον επηρέασε βαθιά. Μάλιστα µετά την καταδίκη και το θάνατο του Σωκράτη έφυγε για λίγο από την Αθήνα και πήγε στα Μέγαρα. Αργότερα ταξίδεψε στην Αίγυπτο και την Κυρήνη, όπου µυήθηκε στα Μαθηµατικά και τη Γεωµετρία. Το 389 ταξίδεψε στην Ιταλία όπου τον είχε καλέσει ο γιος και διάδοχος του τυράννου των Συρακουσών για σύµβουλό του, πιστεύοντας πως θα µπορούσε να εφαρµόσει τις πολιτικές του ιδέες. Στην Ιταλία ταξίδεψε άλλες δυο φορές το 366 π.χ. και το 361 π.χ. αλλά τα ταξίδια του απέτυχαν. Μετά το πρώτο ταξίδι ίδρυσε τη φιλοσοφική σχολή του, την Ακαδηµία που διατηρήθηκε µέχρι τον 6ο αι. µ.χ. ιάδοχοί του ήταν ο Σπεύσιππος και ο Ξενοκράτης. Μαθητής του υπήρξε και ο φιλόσοφος Αριστοτέλης. Το έργο του 56 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Χρονολογικά δεν ξέρουµε πότε άρχισε ο Πλάτωνας να γράφει. Πρώτα πρέπει να γράφτηκαν οι διάλογοι Ἴων, Πρωταγόρας, Λάχης, Εὐθύφρων, Ἀπολογία, Κρίτων, Γοργίας, Μενέξενος, Συμπόσιον κ.ά., µάλλον πριν την ίδρυση της Ακαδηµίας. Στη δεύτερη περίοδο ανήκουν η Πολιτεία, ο Φαῖδρος, ο Παρμενίδης, ο Θεαίτητος και στην τελευταία τα έργα: Σοφιστής, Πολιτικός, Τίμαιος, Νόμοι κ.ά. Στο διάλογο Λάχης οι στρατηγοί Νικίας και Λάχης έχουν διαφορετική γνώµη για την αξία των στρατιωτικών ασκήσεων µε βαρύ οπλισµό κι αυτό τους οδηγεί σ ένα διάλογο µε το Σωκράτη γύρω από τη φύση της ανδρείας. Γλωσσικά σχόλια τοι = βέβαια σέ μέν καί ἐμέ χαίρειν ἐᾶν = να αφήσουν κατά µέρος κι εσένα και µένα περί τῆς παιδείας = σχετικά µε την παιδεία τῶν νεανίσκων = των νέων Σωκράτη τουτονί = αυτόν εδώ το Σωκράτη ὅπερ = πράγµα το οποίο βέβαια μή ἀφιέναι = να µην τον αφήσουν εἰ = εάν ἐν ἡλικίᾳ ἦσαν οἱ παῖδες = ήταν τα παιδιά σε ηλικία µαθητείας ταὐτά ἄν ταῦτ ἐποίουν = τα ίδια θα έκανα κἀγώ συγχωρῶ = κι εγώ συµφωνώ ἐάνπερ = εάν βέβαια τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι = να φροντίσει για την παιδεία των νέων Γραµµατικά σχόλια εἶ τῷδε ρήµα, δεύτερο ενικό πρόσωπο, οριστικής Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής εἰμί αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης δοτικής, ενικού αριθµού ὅδε ἥδε τόδε εικτική αντωνυµία σέ αντωνυµία, β προσώπου, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού ἐγώ, σύ, Προσωπική αντωνυµία ἐμέ αντωνυµία, α προσώπου, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού ἐγώ, σύ, Προσωπική αντωνυµία Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 57

παιδείας νεανίσκων χαίρειν ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, α κλίσης ἡ παιδεία, τῆς παιδείας ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης ὁ νεανίσκος, τοῦ νεανίσκου απαρέµφατο Ενεστώτα ενεργητικής φωνής χαίρω ἐᾶν απαρέµφατο Ενεστώτα ενεργητικής φωνής ἐάω, ῶ τουτονί αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού οὑτοσί, αὑτηί, τουτί εικτική αντωνυµία οὗτος, αὕτη, τοῦτο. Το δεικτικό επίθηµα ί σηµαίνει «αυτός εδώ» ὅπερ αντωνυµία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού ὅσπερ, ἥπερ, ὅπερ Αναφορική αντωνυµία ἀρχῆς ἔλεγον ἀφιέναι ἡλικίᾳ ἦσαν ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης γενικής, ενικού αριθµού, α κλίσης ἡ ἀρχή, τῆς ἀρχῆς ρήµα, πρώτο ενικό πρόσωπο, οριστικής Παρατατικού, ενεργητικής φωνής λέγω απαρέµφατο Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ἀφίημι ουσιαστικό, θηλυκού γένους, πτώσης δοτικής, ενικού αριθµού, α κλίσης ἡ ἡλικία, τῆς ἡλικίας ρήµα, τρίτο πληθυντικό πρόσωπο, οριστικής Παρατατικού, ενεργητικής φωνής εἰμί παῖδες ουσιαστικό, αρσενικού γένους, πτώσης ονοµαστικής, πληθυντικού αριθµού, γ κλίσης ὁ παῖς, τοῦ παιδός ταὐτά = τά αὐτά (Κράση). Αντωνυµία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθµού αὐτός, αὐτή, αὐτό Οριστική αντωνυµία ταῦτα αντωνυµία, ουδετέρου γένους, πτώσης αιτιατικής, πληθυντικού αριθµού οὗτος, αὕτη, τοῦτο εικτική αντωνυµία 58 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ἐποίουν κἀγώ (= καί ἐγώ) ἐθέλῃ τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι μηδένα ρήµα, πρώτο ενικό πρόσωπο, οριστικής Παρατατικού, ενεργητικής φωνής ποιέω ῶ αντωνυµία, α προσώπου, πτώσης ονοµαστικής, ενικού αριθµού ἐγώ, σύ, Προσωπική αντωνυµία ρήµα, τρίτο ενικό πρόσωπο, υποτακτικής Ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ἐθέλω ουσιαστικό, ουδετέρου γένους, πτώσης γενικής, πληθυντικού αριθµού, β κλίσης τό μειράκιον, τοῦ μειρακίου απαρέµφατο Ενεστώτα, µέσης φωνής ἐπιμελέομαι οῦμαι αντωνυµία, αρσενικού γένους, πτώσης αιτιατικής, ενικού αριθµού μηδείς, μηδεμία, μηδέν Αόριστη επιµεριστική αντωνυµία ζητεῖν απαρέµφατο ενεστώτα, ενεργητικής φωνής ζητέω ῶ Συντακτικά σχόλια 1. Σοφός γάρ τοι σύ εἶ, ὦ Νικία: Κύρια πρόταση κρίσης. εἶ: ρήµα, σύ: υποκείµενο, σοφός: κατηγορούµενο στο υποκείµενο, ὦ Νικία: κλητική προσφώνηση 2. Ἀλλ ὅμως ἐγώ Λυσιμάχῳ τῷδε καί Μελησίᾳ συμβουλεύω σέ μέν καί ἐμέ περί τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων χαίρειν ἐᾶν, Σωκράτη δέ τουτονί, μή ἀφιέναι: Κύρια πρόταση κρίσης. συμβουλεύω: ρήµα, ἐγώ: υποκείµενο, Λυσιμάχῳ Μελησίᾳ: έµµεσα αντικείµενα, ἐᾶν μή ἀφιέναι: τελικά απαρέµφατα, άµεσα αντικείµενα στο ρήµα, Λυσίμαχον Μελησίαν (σε αιτιατική): υποκείµενα των ἐᾶν μή ἀφιέναι (ετεροπροσωπία), σέ μέν καί ἐμέ Σωκράτη δέ: άµεσα αντικείµενα του ἐᾶν (και υποκείµενα του χαίρειν), χαίρειν: τελικό απαρέµφατο, έµµεσο αντικείµενο του ἐᾶν, περί τῆς παιδείας: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει αναφορά, τῶν νεανίσκων: γενική κτητική στο παιδείας 3. ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἔλεγον: ευτερεύουσα αναφορική πρόταση. ἔλεγον: ρήµα, ἐγώ: εννοείται ως υποκείµενο, ἐξ ἀρχῆς: εµπρόθετος προσδιορισµός που δηλώνει χρόνο Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 59

4. εἰ δέ καί ἐμοί ἐν ἡλικίᾳ ἦσαν οἱ παῖδες: ευτερεύουσα επιρρηµατική, υποθετική πρόταση. Εκφέρεται µε οριστική ιστορικού χρόνου (παρατατικού) και σε συνδυασµό µε την πρόταση 5, που είναι η απόδοσή της (µε δυνητική οριστική ἄν ἐποίουν), σχηµατίζει υποθετικό λόγο του µη πραγµατικού. ἦσαν: ρήµα, οἱ παῖδες: υποκείµενο, ἐν ἡλικίᾳ: εµπρόθετος προσδιορισµός του χρόνου, ἐμοί: δοτική προσωπική 5. ταὐτά ἄν ταῦτα ἐποίουν: Κύρια πρόταση κρίσης. Εκφέρεται µε δυνητική οριστική (ἄν ἐποίουν). ἄν ἐποίουν: ρήµα, ἐγώ: εννοείται ως υποκείµενο, προσδιορισµός στο ταῦτα ταῦτα: αντικείµενο, ταὐτά: επιθετικός 6. Ταῦτα μέν κἀγώ συγχωρῶ: Κύρια πρόταση κρίσης. συγχωρῶ: ρήµα, κἀγώ: υποκείµενο, ταῦτα: αντικείµενο 7. ἐάνπερ ἐθέλῃ Σωκράτης τῶν μειρακίων ἐπιμελεῖσθαι: ευτερεύουσα επιρρηµατική υποθετική πρόταση. Εκφέρεται µε υποτακτική (ἐθέλῃ) και σε συνδυασµό µε την πρόταση 8, που είναι η απόδοσή της σχηµατίζει υποθετικό λόγο του προσδοκωµένου. ἐθέλῃ: ρήµα, Σωκράτης: υποκείµενο, ἐπιμελεῖσθαι: τελικό απαρέµφατο, αντικείµενο στο ρήµα, Σωκράτης: υποκείµενο στο απαρέµφατο (ταυτοπροσωπία), τῶν μειρακίων: αντικείµενο στο απαρέµφατο. 8. μηδένα ἄλλον ζητεῖν (εννοείται λέγω / συμβουλεύω): Κύρια πρόταση κρίσης. λέγω / συμβουλεύω: εννοοείται ως ρήµα, ἐγώ: εννοείται ως υποκείµενο, ζητεῖν: τελικό απαρέµφατο, αντικείµενο στο ρήµα, ἡμᾶς: εννοείται ως υποκείµενο στο απαρέµφατο (ετεροπροσωπία), μηδένα: αντικείµενο στο απαρέµφατο, ἄλλον: επιθετικός προσδιορισµός στο μηδένα. Λογική σύνταξη ΛΑ.: Σύ γάρ τοι εἶ σοφός, ὦ Νικία. Ἀλλ ὅμως ἐγώ συμβουλεύω Λυσιμάχῳ τῷδε καί Μελησίᾳ σέ μέν καί ἐμέ ἐᾶν χαίρειν περί τῆς παιδείας τῶν νεανίσκων, Σωκράτη δέ τουτονί μή ἀφιέναι, ὅπερ ἐξ ἀρχῆς ἔλεγον Μετάφραση ΛΑ.: Εσύ, βέβαια, είσαι σοφός, Νικία. Αλλ όµως εγώ συµβουλεύω το Λυσίµαχο αυτόν εδώ και το Μελησία, εσένα κι εµένα να µας αφήσουν κατά µέρος (ήσυχους). σχετικά µε την παιδεία των νέων, το Σωκράτη όµως αυτόν εδώ να µην τον αφήσουν, πράγµα που έλεγα απ την αρχή. 60 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

εἰ δέ καί ἐμοί οἱ παῖδες ἦσαν ἐν ἡλικίᾳ ταὐτά ταῦτ ἄν ἐποίουν. ΝΙ.: Κἀγώ μέν ταῦτα συγχωρῶ ἐάνπερ Σωκράτης ἐθέλῃ ἐπιμελεῖσθαι τῶν μειρακίων, μηδένα ἄλλον ζητεῖν. Μάλιστα, αν και τα παιδιά µου ήταν σε ηλικία µαθητείας, αυτά τα ίδια θα έκανα. ΝΙ.: Και εγώ συµφωνώ µε αυτά αν βέβαια θέλει ο Σωκράτης να φροντίσει για την παιδεία των νέων, κανέναν άλλο να µην ζητήσουµε. Ερµηνευτικά σχόλια Λάχης (περίπου 472 418 π.χ.): Αθηναίος στρατηγός από το δήµο Αιξωνή, γιος του Μελανώπου. Το 427 π.χ. πολέµησε στη Σικελία, στον πόλεµο των Λεοντίνων εναντίον των Συρακουσίων. Επίσης το 424 π.χ. πολέµησε ως απλός στρατιώτης στη µάχη του ηλίου. Το 423 κατάφερε να πείσει τους Αθηναίους να συνάψουν ανακωχή ενός έτους µε τους Σπαρτιάτες, ενώ δύο χρόνια αργότερα βοήθησε στη σύναψη της «Νικίειας ειρήνης» ως συνεργάτης του Νικία. Σκοτώθηκε πολεµώντας στη Μαντίνεια, τον Αύγουστο του 418 π.χ. Έδωσε το όνοµά του σ έναν από τους διαλόγους του Πλάτωνα, στον οποίο είναι από τους κυριότερους συνοµιλητές. Νικίας (469 413 π.χ.): Αθηναίος πολιτικός και στρατιωτικός που καταγόταν από πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια. Το όνοµά του έχει συνδεθεί µε τον Πελοποννησιακό πόλεµο (413-404), όπου διακρίθηκε ως στρατηγός των Αθηναίων. Μάλιστα πρωτοστάτησε στη σύναψη της Νικίειας ειρήνης (421 π.χ.) που επονοµάστηκε έτσι από το δικό του όνοµα, ανάµεσα στους Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες. Συµµετείχε στη Σικελική εκστρατεία (415-413 π.χ.) ως ένας από τους τρεις στρατηγούς (Νικίας Αλκιβιάδης Λάµαχος). Μετά την ανάκληση του Αλκιβιάδη πίσω στην Αθήνα και το θάνατο του Λάµαχου, απέµεινε µόνος. Ο σπαρτιάτης στρατηγός Γύλιππος τον απέκλεισε, τον αιχµαλώτισε και τον θανάτωσε. Λυσιμάχῳ καί Μελησίᾳ: Ο Λυσίµαχος και ο Μελησίας επιθυµούσαν να εξασφαλίσουν µια καλή µόρφωση στα παιδιά τους, γι αυτό και ο Λάχης τους παραπέµπει στο Σωκράτη. Με την άποψη αυτή συµφωνεί και ο Νικίας. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 61

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1. Γιατί ο Λάχης και ο Νικίας θεωρούν ότι ο Σωκράτης είναι ο πλέον κατάλληλος για την εκπαίδευση των νέων; Ο Λάχης και ο Νικίας επιθυµούν να µην τους ενοχλούν για θέµατα παιδείας, αναγνωρίζοντας ότι οι ίδιοι δεν είναι κατάλληλοι γι αυτή τη δουλειά. Στέλνουν λοιπόν το Λυσίµαχο και το Μελησία στο Σωκράτη, γιατί αυτόν θεωρούν ως τον πλέον κατάλληλο, ως τον ειδικό, που θα φροντίσει για την παιδεία των νέων. Μάλιστα ο Λάχης ενισχύει την άποψή του µε το επιχείρηµα ότι αν είχε παιδιά σε ηλικία µαθητείας, θα τα έστελνε και ο ίδιος στο Σωκράτη. Απ την άλλη ο Νικίας αναγνωρίζει τη µοναδικότητα του Σωκράτη µε τη φράση «μηδένα ἄλλον ζητεῖν», δηλαδή «κανέναν άλλον να µην ψάξουµε». Προφανώς πιστεύει ότι ο Σωκράτης είναι καταξιωµένος δάσκαλος. 2. Ποιος, κατά τη γνώµη σας, είναι ο κοινός θεµατικός άξονας ανάµεσα στο παράλληλο κείµενο και στο κείµενο της Ενότητας; Ο κοινός θεµατικός άξονας ανάµεσα στα δύο κείµενα είναι η αξία του ειδήµονος, δηλαδή η αξία που έχει ο ειδικός σε θέµατα παιδείας, που δεν είναι άλλος από τον καταξιωµένο δάσκαλο. Στο κείµενο του Α µέρους ο Σωκράτης επιχειρηµατολογεί ο ίδιος για να αποδείξει ότι οι νέοι τον εµπιστεύονται ως τον καλύτερο, τον πλέον ειδικό. Στο παράλληλο κείµενο ο Λάχης και ο Νικίας επιβεβαιώνουν ακριβώς το ίδιο, ότι δηλαδή ο Σωκράτης πρέπει να προτιµηθεί ως ο καλύτερος. 62 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Για να εµβαθύνεις περισσότερο Πρόσθετες ασκήσεις για εµπέδωση της διδακτέας ύλης Κατανόησης 1. Τι κείµενο της Απολογίας του Σωκράτη έχει διαλογική µορφή. Ποια είναι τα πλεονεκτήµατα του διαλόγου; Ο διάλογος δηµιουργεί καλύτερο επικοινωνιακό κλίµα. Όσο σοβαρό κι αν είναι το θέµα, όπως εδώ η κατηγορία για διαφθορά των νέων που διατυπώνει ο Μέλητος, ο διάλογος δίνει παραστατικότητα και ζωντάνια. Κυριαρχεί βέβαια ως οµιλητής ο Σωκράτης, αλλά ρωτά και απαντά. Έτσι εντείνει την προσοχή του αναγνώστη, ο οποίος µπορεί καλύτερα να παρακολουθήσει όσα διαµείβονται και να ασκήσει κριτική. 2. Ο Σωκράτης εξαίρει την αξία του ειδικού. Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι παρασύρονται από τη γνώµη µη ειδικών (π.χ. στον τοµέα της υγείας). Γιατί πιστεύετε ότι συµβαίνει αυτό και ποιες συνέπειες µπορεί να έχει; Συχνά πολλοί παρασύρονται από την καλή φήµη που έχει αναπτύξει κάποιος µη ειδικός και τρέχουν σ αυτόν για να λύσουν το πρόβληµά τους. Αυτό συµβαίνει γιατί αγωνιούν να βρουν µια γιατρειά ή µια λύση ανεξάρτητα από το κόστος της. Έτσι πέφτουν θύµατα επιτήδειων που πουλούν µαγικές συνταγές ή κάνουν γιατροσόφια, χωρίς αποτέλεσµα. Η συνέπεια είναι να ταλαιπωρηθούν ψυχικά και συχνά σωµατικά, να χάσουν πολύτιµο χρόνο και χρήµατα και στο τέλος να απογοητευτούν. Ο πρακτικός γιατρός ή τεχνίτης µπορεί προσωρινά να διορθώσει µια κατάσταση αλλά όχι να τη θεραπεύσει, ακριβώς γιατί δε γνωρίζει σε βάθος τις λεπτοµέρειες και δε διαθέτει τα κατάλληλα µέσα και τις γνώσεις. Μόνον ο ειδικός που έχει εντρυφήσει στο πρόβληµα και έχει εξειδικευτεί, µπορεί να το αντιµετωπίσει καίρια και αποτελεσµατικά. 3. Παιδεία εκπαίδευση: να ορίσετε τις δύο έννοιες. Η παιδεία είναι η διαδικασία της αγωγής που στοχεύει στην άνοδο του πνευµατικού επιπέδου, στην ηθική και ψυχική καλλιέργεια του ατόµου και κατ επέκταση στην πρόοδο του πολιτισµού. Η εκπαίδευση είναι η συστηµατική µετάδοση γνώσεων µέσω ενός συγκεκριµένου εκπαιδευτικού προγράµµατος που παρέχεται από σχολεία κάθε βαθµίδας. Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 63

4. Ποιος ο ρόλος του γονιού στην εκπαίδευση των παιδιών τους; Οι γονείς εµπιστεύονται τα παιδιά τους στο εκπαιδευτικό σύστηµα που ισχύει την κάθε εποχή. Σαφώς έχουν την επιλογή «δηµόσιο ή ιδιωτικό σχολείο» ανάλογα µε τις οικονοµικές τους δυνατότητες. Πέρα από αυτό έχουν εκπροσώπηση στο εκάστοτε σχολείο µέσω του Συλλόγου γονέων και κηδεµόνων και µπορούν να κάνουν εισηγήσεις και θετικές παρεµβάσεις. Ωστόσο τον κύριο λόγο έχει ο εκπαιδευτικός, που αναλαµβάνει µε υπευθυνότητα τη µόρφωση και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Λεξιλογικές -Ετυµολογικές 1. Να δώσεις τον ορισµό των παρακάτω λέξεων: αξιόπιστος, εύπιστος, πειθαναγκαστικός, απείθαρχος Αππάάννττηησσηη Α αξιόπιστος: αυτός που αξίζει να τον εµπιστευτείς και να βασιστείς πάνω του. ΣΥΝ. έµπιστος, φερέγγυος εύπιστος: αυτός που πιστεύει εύκολα ΣΥΝ. ευκολόπιστος, αφελής, αγαθός ΑΝΤ. δύσπιστος πειθαναγκαστικός: υποχρεωτικός λόγω άσκησης ψυχολογικής βίας ή απειλών απείθαρχος: αυτός που δεν πειθαρχεί ΣΥΝ. ανυπάκουος, απειθής ΑΝΤ. υπάκουος, πειθαρχηµένος, πειθήνιος 2. Να σχηµατίσεις προτάσεις στη ν.ε. µε τις λέξεις: μεταπείθω, πιστοποίηση, πιθανολογώ, εμπιστευτικός Αππάάννττηησσηη Α εν ήθελε να συµµετάσχει στον ποδηλατικό αγώνα αλλά οι φίλοι του τον µετέπεισαν. Πήρε την κρατική πιστοποίηση για άριστη γνώση της Αγγλικής. Με τόση συννεφιά πιθανολογώ ότι θα βρέξει! Μου µίλησε σε εµπιστευτικό τόνο για τις ανησυχίες της. 3. Να σχηµατίσεις στην α.ε. δύο παράγωγα των λέξεων ἔχω, λέγω µε α συνθετικό άκλιτη λέξη. Αππάάννττηησσηη Α συν έχω (συν οχή, συν εκτικός) ἀντ έχω (ἀντ οχή, ἀνθ εκτικός) ἀμφι λέγω (ἀμφι λογία) 64 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

ἀντι λέγω (ἀντι λογία) 4. Να αναλύσεις στα συνθετικά µέρη τους τις σύνθετες λέξεις: ἀντιλέγω, νηνεμία (= άπνοια), καθορῶ, πρόοιδα, ὀψιμαθής, ὑπόστεγος Αππάάννττηησσηη Α Σύνθετη λέξη α συνθετικό β συνθετικό ἀντιλέγω ἀντι (πρόθεση) λέγω νηνεμία νη (αχώριστο µόριο) ἄνεμος καθορῶ κατά (πρόθεση) ὁρῶ πρόοιδα πρό (πρόθεση) οἶδα ὀψιμαθής ὀψέ (επίρρηµα) μανθάνω ὑπόστεγος ὑπό (πρόθεση) στέγη Γραµµατικές 1. Να κλίνεις τα επίθετα ὁ συνήθης, ὁ αὐθάδης και τό ἀσθενές. Στη συνέχεια να συγκρίνεις τα δύο πρώτα µε τον τονισµό του ἀσθενής. Αππάάννττηησσηη Α Ενικός αριθµός Ον. ὁ συνήθης ὁ αὐθάδης τό ἀσθενές Γεν. τοῦ συνήθους τοῦ αὐθάδους τοῦ ἀσθενοῦς οτ. τῷ συνήθει τῷ αὐθάδει τῷ ἀσθενεῖ Αιτ. τόν συνήθη τόν αὐθάδη τό ἀσθενές Κλητ. ὦ σύνηθες ὦ αὔθαδες ὦ ἀσθενές Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 65

Πληθυντικός αριθµός Ον. οἱ συνήθεις οἱ αὐθάδεις τά ἀσθενῆ Γεν. τῶν συνήθων τῶν αὐθάδων τῶν ἀσθενῶν οτ. τοῖς συνήθεσι τοῖς αὐθάδεσι τοῖς ἀσθενέσι Αιτ. τούς συνήθεις τούς αὐθάδεις τά ἀσθενῆ Κλητ. ὦ συνήθεις ὦ αὐθάδεις ὦ ἀσθενῆ Τα δύο πρώτα επίθετα ὁ συνήθης, ὁ αὐθάδης είναι βαρύτονα, δηλαδή δεν τονίζονται στη λήγουσα, οπότε στην κλητική ενικού του αρσενικού και θηλυκού, αλλά και στις τρεις όµοιες πτώσεις (ονοµ., αιτ., κλητ.) του ουδετέρου, ανεβάζουν τον τόνο. Λέµε: ὦ αὔθαδες (κλητ. αρσενικού και θηλυκού) τό αὔθαδες (ονοµ. αιτ. κλητ. ουδετέρου) Αντίθετα το επίθετο ὁ ἀσθενής είναι οξύτονο, δηλαδή τονίζεται στη λήγουσα, οπότε δεν ανεβάζει τον τόνο. Λέµε: ὦ ἀσθενές (κλητ. αρσενικού και θηλυκού) τό ἀσθενές (ονοµ. αιτ. κλητ. ουδετέρου) 2. Να γραφούν οι ζητούµενες πτώσεις των παρακάτω συνεκφορών: ἐπιφανής ἥρως (δοτ. πληθ.).. ποδήρης χιτών (αιτ. πληθ.).. εὐδαίμων ἀνήρ (κλητ. εν.).. αὐτάρκης πόλις (δοτ. εν.).. ἄφρων ἄνθρωπος (δοτ. πληθ.).. ἐπιμελής μαθητής (κλητ. εν.).. ἀληθής λόγος (ονομ. πληθ.).. Αππάάννττηησσηη Α ἐπιφανής ἥρως (δοτ. πληθ.) ἐπιφανέσι ἥρωσι ποδήρης χιτών (αιτ. πληθ.) ποδήρεις χιτῶνας εὐδαίμων ἀνήρ (κλητ. εν.) εὔδαιμον ἄνερ αὐτάρκης πόλις (δοτ. εν.) αὐτάρκει πόλει ἄφρων ἄνθρωπος (δοτ. πληθ.) ἄφροσι ἀνθρώποις ἐπιμελής μαθητής (κλητ. εν.) ἐπιμελές μαθητά ἀληθής λόγος (ονομ. πληθ.) ἀληθεῖς λόγοι 66 Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς

Εκπαιδευτικός Οργανισµός Ν. Ξυδάς 67