ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μακροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (Μακροοικονομική) Mankiw Gregory N., Taylor Mark P. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΖΙΟΛΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Το μέσο άτομο σε μια πλούσια χώρα, όπως είναι οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης, έχει εισόδημα που είναι δέκα φορές υψηλότερο του μέσου ατόμου σε μια φτωχή χώρα, όπως η Ινδία, ηινδονησίαήηνιγηρία. Αυτές οι μεγάλες διαφορές στο εισόδημα αντανακλούν σε μεγάλες διαφορές στην ποιότητα ζωής. Ακόμα και μέσα σε μια χώρα, διαχρονικά υπάρχουν μεγάλες μεταβολές στο βιοτικό. Στη Μεγάλη Βρετανία, τα τελευταία περίπου 100 χρόνια το μέσο εισόδημα όπως υπολογίζεται από το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά περίπου1,3% το χρόνο. Αν και το 1,3% μπορεί να φαίνεται μικρό, αυτός ο ρυθμός αύξησης σημαίνει ότι το μέσο εισόδημα διπλασιάζεται κάθε 50 χρόνια.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.1: Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 σε αγοραίες τιμές, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης κατά κεφαλήν, 2003 2011 ( )

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Το Διάγραμμα 22.1 παρουσιάζει το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρώπη των 27 από το 2003 έως το 2011. Η τάση ήταν ανοδική μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης, αλλά ακόμα κι έτσι, το μέσο άτομο στην Ευρώπη των 27 εξακολουθεί να βρίσκεται σε καλύτερη οικονομική κατάσταση το 2011 σε σχέση με το 2003. Οι ρυθμοί μεγέθυνσης διαφέρουν σημαντικά από χώρα σε χώρα. Σε κάποιες χώρες της Ανατολικής Ασίας, όπως στη Σιγκαπούρη, τη Νότια Κορέα και την Ταιβάν, το μέσο εισόδημα αυξάνεται με ρυθμό περίπου 7% το χρόνο τις τελευταίες δεκαετίες. Αντίθετα, σε κάποιες Αφρικανικές χώρες όπως το Τσαντ, η Αιθιοπία και η Νιγηρία, το μέσο εισόδημα λιμνάζει εδώ και πολλά χρόνια. Ποια εξήγηση μπορεί να δοθεί γι' αυτές τις τεράστιες διαφορές;

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Όπως έχουμε δει, το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) μιας οικονομίας μετρά: Tόσο το συνολικό εισόδημα της οικονομίας, Όσο και τη συνολική δαπάνη για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών της οικονομίας. Εδώ εστιάζουμε στους μακροπρόθεσμους παράγοντες που καθορίζουν το επίπεδο και την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ ΣΕ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Ως αφετηρία της μελέτης μας για τη μακροχρόνια μεγέθυνση θα χρησιμοποιήσουμε τις εμπειρίες που μας χάρισαν μερικές από τις οικονομίες του κόσμου. Tα στοιχεία δείχνουν ότι για τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα παραμείνουν οι πλουσιότερες και ότι οι φτωχότερες είναι καταδικασμένες για πάντα στη φτώχεια. Αλλά ποια εξήγηση μπορεί να δοθεί γι' αυτές τις αλλαγές στην πάροδο του χρόνου; Γιατί κάποιες χώρες κάνουν γρήγορα βήματα προς τα εμπρός και άλλες καθυστερούν και μένουν πίσω;

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Μερικές φορές η οικονομία βιώνει περιόδους έντονης μεγέθυνσης, ενώ άλλες εποχές η μεγέθυνση κινείται με πιο αργούς ρυθμούς και μερικές φορές συρρικνώνεται. Αλλά μπορούμε γενικά να ορίσουμε μια διαχρονική τάση η οποία εκφράζεται ως ποσοστό. Βρίσκουμε την τάση του ρυθμού μεγέθυνσης με τον εξής τύπο: Τάση ρυθμού μεγέθυνσης =(ΑΕΠ t2 ΑΕΠ t1 )/ΑΕΠ t1 Χ 100

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ Σε διαφορετικές χώρες συναντούμε διαφορετικές τάσεις, αλλά τι είναι αυτό που καθορίζει την τάση του ρυθμού μεγέθυνσης στο πέρασμα του χρόνου; Γιατί κάποιες χώρες φαίνεται ότι μπορούν να αναπτύσσονται με ταχύτερους ρυθμούς και να βγάζουν τους πολίτες τους από τη φτώχεια ενώ άλλες παλεύουν να καταφέρουν έστω και την παραμικρή μεγέθυνση, με αποτέλεσμα διαδοχικές γενιές να ζουν σε άθλιες συνθήκες;

ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Είναι πολύ εύκολο να εξηγήσουμε τις μεγάλες διακυμάνσεις που παρατηρούνται στο βιοτικό επίπεδο διαφορετικών χωρών. Όπως θα δούμε, η εξήγηση μπορεί να συνοψιστεί σε μία μόνο λέξη: παραγωγικότητα. Οόροςπαραγωγικότητα (productivity) αναφέρεται στην ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών που μπορεί να παράγει ένας εργαζόμενος σε μια καθορισμένη χρονική περίοδο.

Γιατί η παραγωγικότητα είναι τόσο σημαντική Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μιας οικονομίας μετρά: Το συνολικό εισόδημα όλων όσων συμμετέχουν στην οικονομία, και Τη συνολική δαπάνη για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών της οικονομίας. Μετρά αυτά τα δύο πράγματα ταυτόχρονα επειδή για την οικονομία ως σύνολο, πρέπεινα είναι ίσα. Με απλά λόγια, το εισόδημα μιας οικονομίας είναι η παραγωγή της οικονομίας.

Γιατί η παραγωγικότητα είναι τόσο σημαντική Μια χώρα μπορεί να απολαύσει ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο μόνο εάν μπορεί να παράγει μια μεγάλη ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών. Οι Δυτικοευρωπαίοι ζουν καλύτερα από τους Νιγηριανούς επειδή οι εργαζόμενοι στη Δυτική Ευρώπη είναι πιο παραγωγικοί από τους εργαζόμενους στη Νιγηρία. Οι Γιαπωνέζοι απολαμβάνουν ταχύτερη αύξηση στο βιοτικό επίπεδό τους από τους Μεξικάνους επειδή οι πρώτοι ζουν σε καθεστώς ταχύτερης αύξησης της παραγωγικότητας.

Οι καθοριστικοί παράγοντες της οικονομικής μεγέθυνσης Το ΑΕΠ σε οποιαδήποτε χώρα μπορεί να θεωρηθεί ως μετατόπιση της συνάρτησης παραγωγής μιας επιχείρησης, όπου το επίπεδο της παραγωγής εξαρτάται από τους παραγωγικούς συντελεστές που χρησιμοποιούνται. Στην ανάλυση που ακολουθεί δεχόμαστε ότι χρησιμοποιούνται μόνο δύο συντελεστές, το κεφάλαιο (Κ) και το εργατικό δυναμικό (ηεργασία), (L). Επομένως, σε ένα μακροοικονομικό επίπεδο, το ΑΕΠ μιας χώρας (Υ) είναι μια συνάρτηση του οικονομικού κεφαλαίου (Κ) και του ανθρώπινου κεφαλαίου (L) και αυτή η συνάρτηση εκφράζεται ως εξής: Υ = f(k,l)

Οι καθοριστικοί παράγοντες της οικονομικής μεγέθυνσης Το οριακό προϊόν του εργατικού δυναμικού είναι η μεταβολή στην παραγωγή (εκροή), δηλαδή το ΑΕΠ, που προκύπτει από τη μεταβολή στις εισροές του εργατικού δυναμικού: MP L Το οριακό προϊόν του κεφαλαίου είναι η μεταβολή στην εκροή (ΑΕΠ) που προκύπτει από τη μεταβολή στις εισροές του κεφαλαίου: MP K Το Υ/L είναι η μέση παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού (της εργασίας), δηλαδή η ποσότητα εκροής ανά εργαζόμενο. Αυτή η μέση παραγωγικότητα εξαρτάται από το λόγο του κεφαλαίου προς το εργατικό δυναμικό K/L.

Οι καθοριστικοί παράγοντες της οικονομικής μεγέθυνσης Η παραγωγικότητα της εργασίας θα αυξηθεί αν αυξηθεί το κεφάλαιο. Εξαιτίας ωστόσο του φθίνοντος οριακού προϊόντος, ο ρυθμός αύξησης της μέσης παραγωγικότητας της εργασίας θα μειώνεται όσο αυξάνεται το κεφάλαιο ανά εργαζόμενο. Επομένως, η οικονομική μεγέθυνση εξαρτάται από: Το κεφάλαιο ανά εργαζόμενο, και Τη μέση παραγωγικότητα της εργασίας.

Οι καθοριστικοί παράγοντες της οικονομικής μεγέθυνσης Η επένδυση είναι δαπάνη σε φυσικό κεφάλαιο στην οικονομία σε μελλοντική παραγωγική δυνατότητα. Η επένδυση χρηματοδοτείται από την αποταμίευση. Το επίπεδο της επένδυσης σε μια οικονομία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τον καθορισμό του λόγου κεφαλαίου/εργασίας. Με την πάροδο του χρόνου οι οικονομίες γνωρίζουν αυξήσεις στο πληθυσμό τους και επιπλέον, το υπάρχουν κεφάλαιο υπόκειται σε απόσβεση: Τα μηχανήματα φθείρονται ή καθηλώνονται, οι εγκαταστάσεις σκουριάζουν ή χαλάνε και χρήζουν αντικατάστασης.

Οι καθοριστικοί παράγοντες της οικονομικής μεγέθυνσης Η δαπάνη για επενδύσεις μπορεί να ταξινομηθεί σε δύο κατηγορίες: Η ακαθάριστη επένδυση είναι το συνολικό ποσό που δαπανάται σε κεφάλαιο ανά χρονική περίοδο σε μια οικονομία, και Η καθαρή επένδυση είναι η ακαθάριστη δαπάνη σε κεφάλαιο μείον το ποσό που δαπανάται για την αντικατάσταση υπαρχόντων αποθεμάτων με άλλα λόγια, η δαπάνη σε νέο κεφάλαιο και όχι σε απόσβεση. Ο ρυθμός απόσβεσης και ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού είναι βασικοί παράγοντες για τον καθορισμό της επένδυσης που απαιτείται προκειμένου ο λόγος κεφαλαίου/εργασίας να παραμείνει σταθερός.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Φυσικό κεφάλαιο Οι εργαζόμενοι είναι περισσότερο παραγωγικοί εάν έχουν εργαλεία με τα οποία μπορούν να δουλέψουν. Το απόθεμα του εξοπλισμού και των κτιρίων που χρησιμοποιούν για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών ονομάζεται φυσικό κεφάλαιο ή απλώς κεφάλαιο. Για παράδειγμα, όταν οι ξυλουργοί κατασκευάζουν έπιπλα, χρησιμοποιούνπριόνια, τόρνους και τρυπάνια. Το κεφάλαιο είναι εισροή στην παραγωγική διαδικασία, το οποίο όμως στο παρελθόν υπήρξε αποτέλεσμα εκροής από την παραγωγική διαδικασία.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Ανθρώπινο κεφάλαιο Ένας δεύτερος προσδιοριστικός παράγοντας της παραγωγικότητας είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο. Ανθρώπινο κεφάλαιο είναι ο οικονομικός όρος για τη γνώση και τις δεξιότητες που αποκτούν οι εργαζόμενοι μέσω: Της εκπαίδευσης, Της κατάρτισης, και Της εμπειρίας. Το ανθρώπινο κεφάλαιο συμπεριλαμβάνει τα προσόντα που αποκτήθηκαν από προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης, στο δημοτικό, το γυμνάσιο, το λύκειο, το πανεπιστήμιο και στην επαγγελματική εκπαίδευσης για ενήλικες που λογίζονται ως εργατικό δυναμικό.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Φυσικοί πόροι Ένας τρίτος προσδιοριστικός παράγοντας της παραγωγικότητας είναιοι φυσικοί πόροι ταμέσαδηλαδή που παρέχονται από τη φύση, όπως η γη, τα ποτάμια και τα ορυκτά αποθέματα. Οι φυσικοί πόροι διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: σε ανανεώσιμους και μη ανανεώσιμους. Το δάσος είναι ένα παράδειγμα ανανεώσιμου φυσικού πόρου. Παρόλο που οι φυσικοί πόροι μπορούν να είναι σημαντικοί, δεν είναι απαραίτητοι προκειμένου μια οικονομία να είναι ιδιαίτερα παραγωγικήστην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Φυσικοί πόροι Η Ιαπωνία, γιαπαράδειγμα, είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες, αν και διαθέτει ελάχιστους φυσικούς πόρους. Το διεθνές εμπόριο είναι αυτό που κάνει δυνατή την επιτυχία της Ιαπωνίας. Η Ιαπωνία εισάγει πολλούς από τους φυσικούς πόρους που χρειάζεται, όπως το πετρέλαιο, και εξάγει τα βιομηχανικά της αγαθά σε οικονομίες που είναι πλούσιες σε φυσικούς πόρους.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Τεχνογνωσία Ένας τέταρτος προσδιοριστικός παράγοντας της παραγωγικότητας είναι η τεχνογνωσία ηκατανόησηδηλαδή των καλύτερων τρόπων παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Η τεχνογνωσία παίρνει πάρα πολλές μορφές. Από τη στιγμή που ο Henry Ford εισήγαγε επιτυχώς τις γραμμές παραγωγής, τον ακολούθησαν και άλλοι κατασκευαστές αυτοκινήτων. Μόνο η εταιρία Coca Cola γνωρίζει τη συνταγή του αναψυκτικού της. Άλλα είδη τεχνολογίας είναι ιδιόκτητα για μικρό χρονικό διάστημα. Όταν μια φαρμακευτική εταιρία ανακαλύπτει ένα νέο φάρμακο, το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας δίνει σ αυτή την εταιρία το δικαίωμα να είναι ο αποκλειστικός κατασκευαστής του συγκεκριμένου φαρμάκου.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Τεχνογνωσία Η διάκριση μεταξύ τεχνογνωσίας και ανθρώπινου κεφαλαίου είναι σημαντική. Η γνώση είναι η ποιότητα των συγγραμμάτων, ενώ Το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι ο χρόνος που αφιέρωσε ο πληθυσμός για να τα διαβάσει. Η παραγωγικότητα των εργαζομένων εξαρτάται και από την ποιότητα των συγγραμμάτων που υπάρχουν και από το χρόνο που διέθεσαν για να τα μελετήσουν.

Πώς καθορίζεται η παραγωγικότητα Τεχνογνωσία Η τεχνολογική πρόοδος σημαίνει ότι η ποιότητα του φυσικού και ανθρώπινου κεφαλαίου βελτιώνεται. Επομένως: Για οποιαδήποτε δεδομένη ποσότητα κεφαλαίου και εργασίας, η μέση παραγωγικότητα των δύο είναι υψηλότερη και μπορεί να παραχθεί υψηλότερη εκροή από τους παραγωγικούς συντελεστές της οικονομίας. Η τεχνική πρόοδος μπορεί ουσιαστικά να βοηθήσει στην αντιστάθμιση των επιδράσεων του φθίνοντος οριακού προϊόντος.

Η οικονομική μεγέθυνση και η κυβερνητική πολιτική Το βιοτικό επίπεδο μιας κοινωνίας εξαρτάται από την ικανότητά της να παράγει αγαθά και υπηρεσίες, και η παραγωγικότητά της εξαρτάται από το φυσικό κεφάλαιο, το ανθρώπινο κεφάλαιο, τους φυσικούς πόρους και την τεχνολογική γνώση. Τι μπορεί να κάνει η κυβερνητική πολιτική για να αυξήσει την παραγωγικότητα και να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο;

Η σπουδαιότητα της αποταμίευσης και της επένδυσης Αν σήμερα η οικονομία παράγει μια μεγάλη ποσότητα νέων κεφαλαιουχικών αγαθών, τότε αύριο: θα έχει ένα μεγαλύτερο απόθεμα κεφαλαίου και θα μπορεί να παράγει περισσότερα από όλα τα είδη αγαθών και υπηρεσιών. Επειδή οι πόροι δεν επαρκούν, η δέσμευση περισσότερων πόρων στην παραγωγή κεφαλαίου συνεπάγεται: Τη χρήση λιγότερων πόρων για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών που προορίζονται για άμεση κατανάλωση. Για να επενδύσει, δηλαδή, η κοινωνία περισσότερο σε κεφάλαιο, θα πρέπει να καταναλώσει λιγότερο και να αποταμιεύσει περισσότερο από το τρέχον εισόδημά της.

Η σπουδαιότητα της αποταμίευσης και της επένδυσης Η υποστήριξη της αποταμίευσης και της επένδυσης είναι ένας τρόπος με τον οποίο μια κυβέρνηση μπορεί: Να ενθαρρύνει τη μεγέθυνση και, Να βελτιώσει μακροπρόθεσμα το βιοτικό επίπεδο.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.2: Μεγέθυνση και επένδυση

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.2: Μεγέθυνση και επένδυση Το (α) παρουσιάζει το μέσο ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ για 19 χώρες την περίοδο 1961 2011. Το (β) αποτυπώνει το μέσο ποσοστό του ΑΕΠ που κάθε χώρα προορίζει για επενδύσεις την ίδια περίοδο. Γίνεται σαφές από το διάγραμμα ότι η επένδυση και η μεγέθυνση συσχετίζονται θετικά.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.3: Αποτύπωση της συνάρτησης παραγωγής

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.3: Αποτύπωση της συνάρτησης παραγωγής Αυτό το διάγραμμα δείχνει πώς η ποσότητα κεφαλαίου ανά εργαζόμενο επηρεάζει την ποσότητα εκροής ανά εργαζόμενο. Άλλοι παράγοντες που καθορίζουν την παραγωγή, όπως το ανθρώπινο κεφάλαιο, οι φυσικοί πόροι και οι τεχνολογία διατηρούνται σταθεροί. Η καμπύλη γίνεται πιο επίπεδη όσο αυξάνεται η ποσότητα του κεφαλαίου εξαιτίας των φθινουσών αποδόσεων κεφαλαίου.

Φαινόμενο ταχύτερης προσέγγισης Σε φτωχές χώρες, οι εργαζόμενοι δεν διαθέτουν ούτε τα πιο απαραίτητα εργαλεία με αποτέλεσμα, η παραγωγικότητά τους να είναι χαμηλή. Μικρές ποσότητες επενδύσεων σε κεφάλαιο θα βελτίωναν σημαντικά την παραγωγικότητά τους. Σε πλούσιες χώρες οι εργαζόμενοι έχουν μεγάλη ποσότητα κεφαλαίου με το οποίο και αυτό εξηγεί εν μέρει την υψηλή παραγωγικότητά τους. Έχοντας όμως μια υψηλή ποσότητα κεφαλαίου ανά εργαζόμενο, πρόσθετες επενδύσεις σε κεφάλαια θα έχουν σχετικά μικρή επίδραση στην παραγωγικότητα.

Φαινόμενο ταχύτερης προσέγγισης Φαινόμενο ταχύτερης προσέγγισης: το φαινόμενο που παρατηρείται όταν οι χώρες που ξεκινούν από μια κακή οικονομική κατάσταση μεγεθύνονται ταχύτερα από τις χώρες που ξεκινούν από μια καλή οικονομική κατάσταση.

Η επένδυση από το εξωτερικό Η επένδυση από το εξωτερικό παίρνει διάφορες μορφές. Η BMW θα μπορούσε να κατασκευάσει ένα εργοστάσιο κατασκευής αυτοκινήτων στην Πορτογαλία. Μια κεφαλαιουχική επένδυση της οποίας η ιδιοκτησία και η λειτουργία γίνεται από ένα ξένο πρόσωπο ονομάζεται άμεση ξένη επένδυση. Εναλλακτικά, ένας Γερμανός μπορεί να αγοράσει μετοχές μιας πορτογαλικής επιχείρησης. Μια επένδυση που χρηματοδοτείται από ξένα κεφάλαια αλλά λειτουργεί από εγχώριους κατοίκους ονομάζεται επένδυση ξένου χαρτοφυλακίου.

Η επένδυση από το εξωτερικό Η επένδυση από το εξωτερικό δεν έχει την ίδια επίδραση σε όλα τα μέτρα της οικονομικής ευημερίας. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν είναι το εισόδημα που αποκτάται μέσα στη χώρα, από κατοίκους της χώρας και από αλλοδαπούς, ενώ Το ακαθάριστο εθνικό προϊόν είναι το εισόδημα που αποκτάται από κατοίκους μιας χώρας, μέσα στη χώρα, αλλά και στο εξωτερικό. Όταν η BMW ανοίγει το εργοστάσιο αυτοκινήτων της στην Πορτογαλία, κάποιο από το εισόδημα που δημιουργεί το εργοστάσιο αποκτάται από ανθρώπους που δε ζουν στην Πορτογαλία.

Η επένδυση από το εξωτερικό Η ξένη επένδυση είναι ένας τρόπος ανάπτυξης μιας χώρας. Επιπρόσθετα, η επένδυση από το εξωτερικό είναι ένας τρόπος για τις φτωχές χώρες να μάθουν τις πιο πρόσφατες τεχνολογίες που αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται σε πλουσιότερες χώρες.

Η εκπαίδευση Η εκπαίδευση είναι επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Στις αναπτυγμένες οικονομίες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής κάθε επιπλέον έτος εκπαίδευσης αυξάνει το εισόδημα του ατόμου, κατά μέσο όρο, κατά 10%. Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, όπου το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι ιδιαίτερα ανεπαρκές, το μισθολογικό χάσμα μεταξύ εκπαιδευμένων και των ανεκπαίδευτων εργαζομένων είναι ακόμα μεγαλύτερο. Η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, όπως και η επένδυση στο φυσικό κεφάλαιο, έχει ένα κόστος ευκαιρίας. Όταν οι μαθητές βρίσκονται στο σχολείο, χάνουν τους μισθούς που θα μπορούσαν να είχαν αν εργάζονταν. Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες τα παιδιά σταματούν το σχολείο σε μικρή ηλικία.

Η εκπαίδευση Το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην οικονομική μεγέθυνση, γιατί μεταβιβάζει θετικές εξωτερικότητες. Η εξωτερικότητα είναι η επίδραση των ενεργειών ενός ανθρώπου επάνω στην ευημερία ενός άλλου. Ένα εκπαιδευμένο άτομο μπορεί να δημιουργήσει νέες ιδέες για τον καλύτερο τρόπο παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ορισμένες φτωχές χώρες είναι η φυγή εγκεφάλων (brain drain) η μετανάστευση ατόμων με υψηλή εκπαίδευση σε πλούσιες χώρες, όπου μπορούν να απολαύσουν ένα υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Η διαρροή εγκεφάλων στο εξωτερικό κάνει τους συμπατριώτες τους που έχουν μείνει πίσω φτωχότερους.

Υγεία και διατροφή Ο όρος ανθρώπινο κεφάλαιο αναφέρεται συνήθως στην εκπαίδευση, αλλά μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει ακόμα έναν τύπο επένδυσης τους ανθρώπους: δαπάνη που οδηγεί σε πιο υγιή πληθυσμό. Όταν όλοι οι παράγοντες παραμένουν σταθεροί, οι πιο υγιείς εργαζόμενοι είναι πιο παραγωγικοί. Οι σωστές επενδύσεις στην υγεία του πληθυσμού βοηθούν το κράτος που τις κάνει να αυξήσει την παραγωγικότητα και το βιοτικό επίπεδό του.

Δικαιώματα ιδιοκτησίας, πολιτική σταθερότητα και καλή διακυβέρνηση Ένας άλλος τρόπος, με τον οποίο μπορούν οι πολιτικοί να ευνοήσουν την οικονομική μεγέθυνση, είναι η διασφάλιση της πολιτικής σταθερότητας. Μια σημαντική προϋπόθεση για τη λειτουργία του συστήματος τιμών είναι να υπάρχει, ευρέως μέσα στην οικονομία, σεβασμός για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Μια εταιρία εξόρυξης δε θα μπει στον κόπο να κάνει εξόρυξη σιδήρου εάν προσδοκά ότι το μέταλλο θα κλαπεί.

Δικαιώματα ιδιοκτησίας, πολιτική σταθερότητα και καλή διακυβέρνηση Σε πολλές χώρες το σύστημα της δικαιοσύνης δεν λειτουργεί καλά. Οι συμβάσεις δεν τηρούνται και οι απάτες πολλές φορές δεν τιμωρούνται. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις η κυβέρνηση όχι μόνο αποτυγχάνει να επιβάλλει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, αλλά στην πραγματικότητα τα καταπατά η ίδια.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.4: Δείκτης αντίληψης για τη διαφθορά

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 22.4: Δείκτης αντίληψης για τη διαφθορά Ο χάρτης παρουσιάζει τις αντιλήψεις που υπάρχουν για τη διαφθορά σε 176 χώρες σε όλο τον κόσμο. Όσο πιο σκούρο είναι το κόκκινο στο χάρτη, τόσο μεγαλύτερη θεωρείται ότι είναι η διαφθορά, ενώ Όσο πιο κίτρινο είναι, τόσο χαμηλότερα είναι τα επίπεδα διαφθοράς.

Τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, η πολιτική σταθερότητα και καλή διακυβέρνηση Μια από τις απειλές για τα δικαιώματα ιδιοκτησίας είναι η πολιτική αστάθεια. Όταν οι εξεγέρσεις και τα πραξικοπήματα είναι συχνά, υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες για την τήρηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στο μέλλον. Συγχρόνως, οι ξένοι έχουν λιγότερα κίνητρα για να επενδύσουν στη χώρα. Επομένως, η οικονομική ευημερία εξαρτάται, εν μέρει, από την πολιτική ευημερία. Μια χώρα με ικανό δικαστικό σύστημα, έντιμους κρατικούς αξιωματούχους και σταθερό σύνταγμα θα απολαμβάνει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο από μια χώρα με κακό δικαστικό σύστημα, διεφθαρμένους πολιτικούς και συχνές επαναστάσεις και πραξικοπήματα.

Το ελεύθερο διεθνές εμπόριο Μερικές από τις πιο φτωχές χώρες του κόσμου έχουν στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας και του επιπέδου διαβίωσης μέσα στη χώρα, αποφεύγοντας τις διασυνδέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο. Αυτό το επιχείρημα της νηπιακής βιομηχανίας, μαζί με μια γενική δυσπιστία απέναντι στους ξένους, οδήγησε κατά καιρούς τους πολιτικούς στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες να επιβάλουν δασμούς και άλλους εμπορικούς περιορισμούς. Οβαθμόςκατά τον οποίο μια χώρα έχει εμπορικές συναλλαγές με άλλεςκαθορίζεται και από τη γεωγραφία. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, όπως το Παρίσι, ηνέαυόρκη, το Χονγκ Κονγκ και το Λονδίνο, βρίσκονται δίπλα σε ωκεανούς ή στις όχθες ενός μεγάλου ποταμού.

Έρευνα και ανάπτυξη Ο κατεξοχήν λόγος στον οποίο οφείλονται τα σημερινά υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης, σε σχέση με αυτά του προηγούμενου αιώνα, είναι η πρόοδος της τεχνογνωσίας. Το τηλέφωνο, το τρανζίστορ, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και η μηχανή εσωτερικής καύσης. Κατά ένα μεγάλο μέρος η γνώση είναι δημόσιο αγαθό: Αφότου κάποιος ανακαλύψει κάτι, αυτό το κάτι προστίθεται στη δεξαμενή γνώσης της κοινωνίας και μπορούν να το χρησιμοποιήσουν ελεύθερα όλοι οι άλλοι. Η κυβέρνηση ενθαρρύνει την έρευνα και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών διαμέσου εργαστηρίων επιστημονικής έρευνας πουείναι κρατικάή διαμέσου ενός συστήματος επιχορηγήσεων για έρευνα.

Έρευνα και ανάπτυξη Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση ενθαρρύνει την έρευνα είναι το σύστημα ευρεσιτεχνιών. Η ευρεσιτεχνία δίνει στον εφευρέτη δικαίωμα ιδιοκτησίας επί της εφεύρεσής του, μετατρέποντας την καινούρια του ιδέα από δημόσιο αγαθό σε ιδιωτικό αγαθό. Το σύστημα ευρεσιτεχνίας προσφέρει στα άτομα και τις επιχειρήσεις το κίνητρο να ασχοληθούν με τη έρευνα.

Αύξηση Πληθυσμού Η πιο άμεση επίπτωση της αύξησης του πληθυσμού εντοπίζεται στο μέγεθος του εργατικού δυναμικού: Μεγάλος πληθυσμός σημαίνει περισσότερους εργαζόμενους για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Ταυτόχρονα σημαίνει περισσότερους ανθρώπους που καταναλώνουν αυτά τα αγαθά και τις υπηρεσίες.

Αλλοίωση κεφαλαίου Η υψηλή αύξηση του πληθυσμού μειώνει το ΑΕΠ ανά εργαζόμενο επειδή η ραγδαία αύξηση των εργαζομένων αναγκάζει το απόθεμα κεφαλαίου να μοιράζεται σε περισσότερα άτομα, δηλαδή να αραιώνει. Με άλλαλόγια, κάθε εργαζόμενος: Είναι εξοπλισμένος με λιγότερο κεφάλαιο, συνεπώς Έχει χαμηλή παραγωγικότητα, και Αντιστοιχεί χαμηλότερο ΑΕΠ ανά εργαζόμενο. Παρόλο που η ταχεία αύξηση του πληθυσμού δεν είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες είναι φτωχές, η μείωση του ρυθμού αύξησης του πληθυσμού θα βοηθούσε στην αύξηση του βιοτικού τους επιπέδου.

Αλλοίωση του κεφαλαίου Σε κάποιες χώρες ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται άμεσα με νόμους που ρυθμίζουν τον αριθμό των παιδιών που μπορεί να έχει μια οικογένεια. Η Κίνα επιτρέπει μόνο ένα παιδί ανά οικογένεια. Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο μια χώρα μπορεί να επηρεάσει την αύξηση του πληθυσμού συνδέεται με τις πολιτικές επιλογές που καλλιεργούν την ισοτιμία των γυναικών: Είναι ένας τρόπος για τις λιγότερο αναπτυγμένες οικονομίες να μειώσουν το ρυθμό της αύξησης του πληθυσμού και, ίσως, να αυξήσουν το βιοτικό τους επίπεδο.

Προώθηση της τεχνολογικής προόδου Κάποιοι οικονομολόγοι έχουν προτείνει ότι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού αποτέλεσε μέσο τεχνολογικής προόδου και οικονομικής ευημερίας. Αν υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι, αυξάνονται οι πιθανότητες ότι κάποιοι από αυτούς θα έχουν νέες ιδέες που θα οδηγήσουν σε τεχνολογική πρόοδο, η οποία θα ωφελήσει τους πάντες. Ο οικονομολόγος Michael Kremer έχει υποστηρίξει ότι σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, ο παγκόσμιος ρυθμός μεγέθυνσης έχει αυξηθεί όσο έχει αυξηθεί και ο παγκόσμιος πληθυσμός. Για παράδειγμα, η παγκόσμια μεγέθυνση ήταν ταχύτερη όταν ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν 1 δισ. (το οποίο συνέβη περίπου το 1800) παρά όταν ήταν μόνο 100 εκ.(γύρω στο 500 π.χ.).

Προώθηση της τεχνολογικής προόδου Η δεύτερη απόδειξη του Kremer προέρχεταιαπότησύγκρισητων διάφορων περιοχών του κόσμου. Αν η τεχνολογική πρόοδος είναι ταχύτερη όταν υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που κάνουν διάφορες ανακαλύψεις, τότε οι μεγαλύτερες περιοχές θα έπρεπε να βιώσουν ταχύτερη μεγέθυνση. Σε πολλές πλούσιες και αναπτυγμένες χώρες, η αύξηση του πληθυσμού είναι μόλις 1% ετησίως κατά τις πρόσφατες δεκαετίες, ενώ Σε πολλές χώρες, όπως εκείνες της υποσαχάριας Αφρικής, η αύξηση του πληθυσμού είναι πολύ μεγαλύτερη. Αν, λοιπόν, το επιχείρημα του Kremer είναι σωστό, γιατί αυτή η υψηλότερη αύξηση του πληθυσμού δεν βοηθά αυτές τις φτωχές χώρες να αναπτυχθούν;

Προώθηση της τεχνολογικής προόδου Το πρόβλημα είναι η δυσκολία στην εφαρμογή της τεχνολογίας λόγω: Της σπανιότητας ανθρώπινου κεφαλαίου και, ίσως, Της πολιτικής αστάθειας και Της διαφθοράς. Επιπλέον, επειδή πολλοί ταλαντούχοι άνθρωποι από λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές μεταναστεύουν προς πλουσιότερες, η αύξηση του πληθυσμού σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες μπορεί στην πραγματικότητα να ευνοεί την οικονομική μεγέθυνση των αναπτυγμένων χωρών.