ΘΕΡΜΙΚΗ ΝΗΣΙ Α ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΕΙΚΤΗ ΥΣΦΟΡΙΑΣ (DI) ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΘΡΙΑΣΙΟ ΠΕ ΙΟ Α. ΜΑΥΡΑΚΗΣ 1, Α. ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΥ 2, Γ. ΘΕΟΧΑΡΑΤΟΣ 3, Σ. ΛΥΚΟΥ ΗΣ 4,. ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ 3, Κ. ΚΑΡΤΑΛΗΣ 3, Α. ΧΡΗΣΤΙ ΗΣ 5, Ν. ΠΙΤΣΙΤΑΚΗΣ 6, Χ. ΤΣΑΝΤΙΛΑΣ 7, Ν. ΨΟΥΝΗΣ 8 1 Φυσικός-Περιβαλλοντολόγος- Εκπαιδευτικός, 2 Φυσικός-Περιβαλλοντολόγος 3 Εργαστήριο Μετεωρολογίας, Πανεπιστήµιο Αθηνών 4 Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιµης Ανάπτυξης 5 Γραφείο Ελέγχου Ρύπανσης και Ποιότητας Περιβάλλοντος, Αναπτυξιακός Σύνδεσµος ήµων και Κοινοτήτων Θριασίου Πεδίο, 6 Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία 7 Χηµικός-Περιβαλλοντολόγος, 8 Φυσικός ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το περιβαλλοντικό πρόβληµα της περιοχής του Θριασίου Πεδίου επιδεινώνεται µε ανησυχητικούς ρυθµούς. Η εργασία αυτή σκοπό έχει τον εντοπισµό της ανάπτυξης Θερµικής Νησίδας σε αυτή την ιδιαίτερα βιοµηχανοποιηµένη περιοχή. Για τον σκοπό αυτό, χρησιµοποιήθηκαν δορυφορικά δεδοµένα από εικόνες NOAA, αφού πρώτα έγινε κατάλληλη επεξεργασία ώστε να είναι δυνατή η συσχέτιση τους µε τις επίγειες µετρήσεις. Ακολούθως, εξετάζεται η συµπεριφορά του δείκτη υσφορίας (DI), στις θέσεις: Ελευσίνα, Ασπρόπυργος, Παραλία Ασπροπύργου, κατά τη διάρκεια των ετών 1998-1999. Τα δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν, αφορούν ωριαίες τιµές της θερµοκρασίας και της υγρασίας του αέρα, καθώς και των συγκεντρώσεων του όζοντος (O 3 ). Τα συµπεράσµατα που συνολικά προέκυψαν συνοψίζονται ως ακολούθως: 1. Εµφάνιση τιµών θερµοκρασίας, µεγαλύτερες έως και 2.5 ο C από τις υπόλοιπες περιοχές του Λεκανοπεδίου µε την εµφάνιση των υψηλότερων διαφορών να εντοπίζεται κατά τη διάρκεια της ηµέρας. 2. Ισχυρή εµµονή στην εµφάνιση υψηλών ωριαίων τιµών του είκτη υσφορίας (DI), που το εύρος του καλυπτόµενου διαστήµατος, πιθανολογεί και µια «θερµική ρύπανση» του Θριασίου Πεδίου, µε σαφέστατη επίδραση της απόστασης από τη θάλασσα στις διαµορφούµενες τιµές του δείκτη. 3. Άµεση σχέση µεταξύ της πορείας του δείκτη DI και εκείνης του όζοντος. HEAT ISLAND AND THE COURSE OF DISCOMFORT INDEX AND OZONE CONCENTRATION IN THE THRIASIO FIELD A. MAVRAKIS 1, A. PAPADOPOULOU 2, G. THEOHARATOS 3, S. LYKOUDIS 4, D. ASIMAKOPOULOS 3, K. KARTALIS 3, A. CHRISTIDES 5, N. PITSITAKIS 6, H. TSANTILAS 7, N. PSOUNIS 8 1 Environmental Physicist High school teacher, 2 Environmental Physicist 3 Laboratory of Meteorology, University of Athens 4 National Observatory of Athens, Institute for Environmental Research & Sustainable Development 5 Bureau of Pollution Control and Environmental Quality of the Thriassion Pedion Area 6 Hellenic National Meteorological Service, 7 Environmental Chemist, 8 Physicist ABSTRACT The environmental problem of the Thriassio Plain area has been increasing in an alarming way. This study attempts to identify the development of a heat island in this particularly industrialized area. For this aim, data from NOAA satellite images were used, after being properly treated so as to ensure their high correlation with surface-based measurements. Τhe hourly variation of the discomfort index (DI) at Elefsis, Aspropyrgos and Paralia Aspropyrgou, during the 1998-1999 period, is examined. In this respect, hourly values of air temperature and relative humidity, as well as ozone concentration are used. The conclusions drawn can be summarized as follows: 1. Air temperature rises up to 2.5 o C higher than the rest of the Greater - 948 -
Athens area, mainly during daytime. 2. Persistently high Discomfort Index values, in a way that could indicate the presence of thermal pollution over the examined area. The magnitude of the Discomfort Index values depends greatly on the distance from the seashore. 3. There is a direct relationship between the Discomfort Index and Ozone concentration. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ένα από τα προβλήµατα που έχει επιφέρει η βιοµηχανοποίηση και αστικοποίηση του Θριασίου Πεδίου είναι και η εµφάνιση ποσοτικών και χωρικών διαφοροποιήσεων των τιµών της θερµοκρασίας αέρος σε διάφορες περιοχές του. Για την εκτίµηση της χωρικής κατανοµής των τιµών της θερµοκρασίας, γίνεται συνδυασµένη χρήση δορυφορικών και επίγειων δεδοµένων. Επιπλέον εξετάζεται η πορεία του είκτη υσφορίας (DI), και των συγκεντρώσεων του όζοντος στην ευρύτερη περιοχή του Θριασίου Πεδίου κατά τη διάρκεια των ηµερών που κάλυπταν τα δορυφορικά δεδοµένα και ακολούθως κατά τη διάρκεια των ετών 1998-1999. Ο είκτης υσφορίας είναι ένας από τους πιο αξιόπιστους και ευρέως χρησιµοποιούµενους βιοκλιµατικούς δείκτες. Στηρίζεται στις µεταβολές της θερµοκρασιακής και υγροµετρικής κατάστασης µε άµεσες επιπτώσεις στο αίσθηµα άνεσης του πληθυσµού. Ορίζεται από την σχέση (Paliatsos and Nastos, 1999): DI=Τa-,55 (1-,1RH) (Τa-14,5), όπου, Τ η Θερµοκρασία Αέρος σε O C και RH η Σχετική Υγρασία σε %. Προσδιορίζεται ως η θερµοκρασία ήρεµης ατµόσφαιρας κορεσµένης από υδρατµούς µε µέση ταχύτητα ανέµου.2 m/sec, που έχει τις ίδιες επιπτώσεις στην ανθρώπινη άνεση µε την υπό έρευνα υφιστάµενη ατµοσφαιρική κατάσταση σε άτοµα που ηρεµούν. Στην παρούσα εργασία χρησιµοποιούµε σαν τιµή αναφοράς του είκτη την τιµή 24, άνω της οποίας περισσότερο από το 5% του πληθυσµού εµφανίζει αίσθηση υσφορίας. Τέλος, γίνεται αναφορά στην πορεία των συγκεντρώσεων του όζοντος επειδή στην κατώτερη ατµόσφαιρα εισπνέεται από τον άνθρωπο και απορροφάται από τους φυτικούς και άλλους ζώντες οργανισµούς. Στην κατώτερη ατµόσφαιρα το όζον παράγεται φωτοχηµικά µε µια σειρά πολύπλοκων αντιδράσεων που συµµετέχουν κυρίως πρωτογενείς ρύποι. Οι συγκεντρώσεις του επιφανειακού όζοντος επηρεάζονται ισχυρά από τις µετεωρολογικές συνθήκες µε συνέπεια, να εµφανίζουν µεταβλητότητα από χρόνο σε χρόνο. 2. Ε ΟΜΕΝΑ Οι δορυφορικές εικόνες NOAA που µας έγιναν διαθέσιµες αφορούν το χρονικό διάστηµα από 14-7 έως 21 7, έχουν διακριτική ικανότητα 1,1 km και παραχωρήθηκαν από το Εργαστήριο Τηλεπισκόπησης του Τοµέα Φυσικής Εφαρµογών του Πανεπιστηµίου Αθηνών (Katsoulis and Theoharatos, 1985; Proedrou et al., 1997). Τα επίγεια δεδοµένα που χρησιµοποιήθηκαν διετέθησαν από το ΓΕΡΠΠΕ και την ΕΜΥ. Τα δεδοµένα από το ΓΕΡΠΠΕ (βλ. βιβλιογραφία) αφορούν ωριαίες τιµές θερµοκρασίας και σχετικής υγρασίας του αέρα και των συγκεντρώσεων του όζοντος και καλύπτουν την χρονική περίοδο 14 έως 21 Ιουλίου 1997 και ολόκληρα τά έτη 1998-1999, ενώ της ΕΜΥ αφορούν ωριαίες τιµές θερµοκρασίας και σχετικής υγρασίας από το τοπικό αεροδρόµιο (ΑΕ) κατά τα έτη 1997 και 1998. 3. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΑΕΡΑ Τα στοιχεία από τις δορυφορικές εικόνες NOAA, αφορούν θερµοκρασίες εδάφους. Τα δεδοµένα των δύο θερµικών υπέρυθρων καναλιών AVHHR (κανάλι 4 µε φασµατική δειγµατοληψία 1.3-11.3 και κανάλι 5 µε φασµατική δειγµατοληψία 11.5-12.5), χρησιµοποιούνται γιά την παρακολούθηση των νεφών, τον προσδιορισµό της θερµοκρασίας και της εδαφικής υγρασίας, Μηλιαρέσης (23). - 949 -
Πίνακας 1. Χαρακτηριστικά των θέσεων των επίγειων σταθµών του Θριασίου Κωδικός Θέσης Περιγραφή Θέσης Μετρήσεων Απόσταση από την Θάλασσα (m) S7 Παραλία Ασπροπύργου 4 S2 ηµοτικό Parking Ελευσίνας 1 S6 Ασπρόπυργος 2 ΑΕ Αεροδρόµιο 2 S22 Θριάσιο Νοσοκοµείο 25 Επειδή δεν υπάρχουν στοιχεία της θερµοκρασίας εδάφους, η συσχέτιση των δορυφορικών δεδοµένων γίνεται µε θερµοκρασίες αέρος από τους αντίστοιχους σταθµούς εδάφους. Η συσχέτιση αυτή παρέχει µόνο ποιοτικά συµπεράσµατα. Ελέγχθηκε η συσχέτιση µεταξύ των επίγειων και των δορυφορικών δεδοµένων θερµοκρασίας τόσο για κάθε σταθµό ξεχωριστά, όσο και για το σύνολο των διαθέσιµων δεδοµένων από όλους τους σταθµούς µαζί. Η στατιστική σηµαντικότητα του εκάστοτε συντελεστή συσχέτισης ελέγχθηκε µέσω ενός t-test. Οπως φαίνεται στον Πίνακα 2, σε όλες τις περιπτώσεις προκύπτει ότι t>>t.25, άρα δεν γίνεται αποδεκτή η µηδενική υπόθεση H, υπάρχει εποµένως γραµµική συσχέτιση µεταξύ των επίγειων και δορυφορικών µετρήσεων. Από τη στατιστική επεξεργασία των δορυφορικών και επίγειων δεδοµένων που αφορούν το χρονικό διάστηµα 14 έως 21 Ιουλίου 1997, προκύπτει ότι ο συντελεστής συσχέτισης που µεταξύ δορυφορικών και επίγειων δεδοµένων είναι υψηλός, της τάξης του.95, πράγµα το οποίο επιτρέπει τη χρήση των δορυφορικών εικόνων για την εξαγωγή ποιοτικών συµπερασµάτων για τη χωρική κατανοµή της θερµοκρασίας. Εξετάζοντας τα σχήµατα 1 και 2, τα οποία παρουσιάζουν την κατανοµή της θερµοκρασίας στην περιοχή ενδιαφέροντος, όπως αυτή προκύπτει από τις δορυφορικές εικόνες καθώς και το Σχήµα 3 το οποίο παρουσιάζει χαρακτηριστικές θερµοκρασίες αέρα από τους επίγειους σταθµούς του Θριάσιου και του Λεκανοπεδίου, είναι εµφανές ότι στο Θριάσιο Πεδίο έχουµε εµφάνιση σηµαντικά υψηλότερων θερµοκρασιών, κυρίως κατά την διάρκεια της ηµέρας. Πίνακας 2. Στατιστικά συσχέτισης µεταξύ δορυφορικών και επίγειων δεδοµένων. Όλοι οι Σταθµοί S7 S2 S22 ΑE /7/1997 19/7/1997 R.95.95.97.95.97.99 N 13 12 9 11 7 6 t 1.31 1. 1.74 1.15 9.24 19.92 t.25 2.2 2.22 2.36 2.21 2.57 2.77 Η µορφή της χωρικής κατανοµής της θερµοκρασίας στο Θριάσιο παραπέµπει άµεσα στον χαρακτηρισµό της ως θερµική νησίδα (Σχήµα 1) ενώ οι θερµοκρασίες κατά τη διάρκεια της ηµέρας φτάνουν να είναι έως και 2.5 ο C υψηλότερες σε σχέση µε το Λεκανοπέδιο της Αθήνας (Σχήµα 3). Κατά τη διάρκεια της νύκτας οι θερµοκρασίες επανέρχονται σε επίπεδα αντίστοιχα των υπολοίπων περιοχών της Αττικής (Σχήµα 2). Είναι χαρακτηριστικό ότι το Θριάσιο Πεδίο δεν χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά πυκνή δόµηση η οποία συνήθως θεωρείται υπεύθυνη για την ανάπτυξη του φαινοµένου της Θερµικής νησίδας. Αντίθετα, η δόµηση είναι µάλλον ήπια ενώ υπάρχουν και σηµαντικές ακάλυπτες εκτάσεις. Η αιτία της τοπικής αυτής υπερθέρµανσης θα πρέπει να αναζητηθεί στη λειτουργία πλήθους βιοµηχανικών και βιοτεχνικών µονάδων στη περιοχή (περίπου 25 δραστηριότητες), η οποία συνεπάγεται και αυξηµένη κατανάλωση καυσίµων άρα και εκπεµπόµενου θερµικού φορτίου. - 95 -
23 C T<34 C 34 C T<38 C 38 C T<42 C 42 C T<43.5 C 43.5 C T<46 C 46 C T<48 C 48 C T<5 C 5 C T<54 C Σχήµα 1. ορυφορική κατανοµή θερµοκρασίας στις 15, Σάββατο, 19/7/1997 και Κυριακή 2/7/1997 25 C T<26.5 C 24 C T<25 C 23 C T<24 C 22 C T<23 C 2.5 C T<22 C 19.5 C T<2..5 C 16 C T<19.5 C Σχήµα 2. ορυφορική κατανοµή θερµοκρασίας στις 4, Σάββατο, 19/7/1997 και Κυριακή 2/7/1997 37 36 Θερµοκρασία [oc] Temp Απόσταση [m] 25 35 Distance 2 34 15 33 32 1 31 5 S2 S22 AE S7 Penteli Elliniko N.Fil Spata Σχήµα 3. Απεικόνιση των τιµών της θερµοκρασίας για όλους τους σταθµούς της Αττικής και της απόστασης των σταθµών από την θάλασσα, για το Θριάσιο Πεδίο Είναι χαρακτηριστικό ότι η ένταση της νησίδας είναι µικρότερη κατά την Κυριακή οπότε το σύνολο σχεδόν των δραστηριοτήτων αναστέλλεται. Η γεωµορφολογία του Θριασίου Πεδίου, είναι παράγοντας που επίσης συµβάλλει στην εµφάνιση υψηλότερων θερµοκρασιών σε σχέση µε τις υπόλοιπες περιοχές. Χαρακτηρίζεται ως µια κλειστή λεκάνη, η οποία περικλείεται από ορεινό και λοφώδες ανάγλυφο, το οποίο δηµιουργεί έναν δίαυλο (βόρεια) προς τον ορεινό όγκο της Πάρνηθας, δύο (ανατολικά) προς το Λεκανοπέδιο Αθηνών και δύο διαύλους (νότια) προς το Σαρωνικό (έναν προς το υτικό Σαρωνικό και έναν προς τον Ανατολικό). Η απόσταση των κορυφών του ανάγλυφου που το - 951 -
περιβάλλουν κατά τη διεύθυνση Α- είναι 1km, ενώ κατά την διεύθυνση Β-Ν (έως την Σαλαµίνα) είναι 167m. Η περιοχή διαρέεται από πλήθος ρεµάτων. Στο Θριάσιο κατά µήκος των 15km των ακτών, τα 12km έχουν καταληφθεί από λιµενικές δραστηριότητες των βιοµηχανιών βιοτεχνιών. Για παράδειγµα, η νοµοθετηµένη βιοµηχανική περιοχή της Παραλίας Ασπροπύργου, η οποία εφάπτεται µε την ακτογραµµή φτάνει σε έκταση τα 35 χιλιάδες στρέµµατα, ενώ κατά µήκος της ακτογραµµής διέρχεται η Νέα Εθνική Οδός Αθηνών Κορίνθου. Στο Σχήµα 4 δίνεται η χωρική κατανοµή της θερµοκρασίας αέρος µόνο µε την χρήση επίγειων στοιχείων από το Θριάσιο Πεδίο, Sifakis et al. (1998). Από τις κατανοµές της θερµοκρασίας, φαίνεται ότι οι υψηλότερες θερµοκρασίες καταγράφονται στον αστικό ιστό της Ελευσίνας (S2), η οποία γειτνιάζει δυτικά µε την βιοµηχανική περιοχή Μάνδρας και στον οικισµό της Παραλίας Ασπροπύργου (S7) που βρίσκεται σε άµεση γειτνίαση µε την οµώνυµη βιοµηχανική περιοχή. Οι χωρικές κατανοµές που προκύπτουν, δείχνουν ότι η αναµενόµενη αύξηση της θερµοκρασίας, όσο µεγαλώνει η απόσταση από τη θάλασσα, διαταράσσεται από την ύπαρξη του αστικού ιστού και των βιοµηχανικών µονάδων. Είναι επίσης εµφανής η µειωµένη ένταση του φαινοµένου κατά την Κυριακή. Σ5 Σ5 Σ19 Σ4 Σ22 Σ19 Σ4 Σ22 ΑΕ Σ6 ΑΕ Σ6 Σ3 (21) Σ3 (21) Σ2 Σ2 Σ7 Σ7 ΕΑ ΕΑ Σχήµα 4. Κατανοµή θερµοκρασίας από επίγειους σταθµούς στις 15, Σάββατο, 19/7/1997 και Κυριακή 2/7/1997 4. Ο ΕΙΚΤΗΣ ΥΣΦΟΡΙΑΣ (DI) Ο υπολογισµός του είκτη έγινε για τρεις σταθµούς, συγκεκριµένα την Παραλία Ασπροπύργου (S7), το ηµοτικό Parking Ελευσίνας (S2) και το Θριάσιο Νοσοκοµείο (S22). Το Σχήµα 5 παρουσιάζει την ετήσια πορεία του είκτη υσφορίας και τον αριθµό συνεχόµενων ωρών κατά τις οποίες ο είκτης υπερβαίνει την τιµή 24. Ο είκτης εµφανίζει τις υψηλότερες τιµές στο πολεοδοµικό συγκρότηµα της Ελευσίνας, το οποίο αποτελεί και την πιο πυκνοκατοικηµένη περιοχή του Θριασίου, ενώ βρίσκεται και σε σχετικά µικρή απόσταση από τη θάλασσα, η οποία συνεισφέρει στην αυξηµένη σχετική υγρασία. Οι συνθήκες άνεσης είναι λιγότερο δυσµενείς στο σταθµό του Θριάσιου Νοσοκοµείου. Στο Σχήµα 6, και (γ) παρουσιάζονται οι ηµερήσιες πορείες του είκτη υσφορίας και του όζοντος για τους σταθµούς S2, S7 και S22, αντίστοιχα. Όπως αναµενόταν, οι πορείες των δύο παραµέτρων είναι παράλληλες. Το γεγονός αυτό σηµαίνει ότι οι συνθήκες δυσφορίας, κατά τις οποίες οι τιµές του είκτη υπερβαίνουν την τιµή 24, συνδυάζονται συχνά µε υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται µια εξαιρετικά δυσάρεστη κατάσταση για την ανθρώπινη υγεία. - 952 -
45 4 35 ΩΡΕΣ ΜΕ DI>24 DI-7-Π. Ασπροπύργου DI-Ελευσίνα 2 16 14 12 DI-S2-ORES>24 DI-S7-ORES>24 DI-S22-ORES>24 25 1 2 DI-Θριάσιο 8 15 6 4 1 2 5 ΙΑΝ ΦΕΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΥΝ ΙΟΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΕΚ Σχήµα 5. είκτης υσφορίας στο Θριάσιο Ετήσια πορεία, Συνεχόµενες ώρες µε τις τιµές DI > 24, γιά το χρονικό διάστηµα 13 έως 22 Ιουλίου 1997. 13/7/1997 14/7/1997 15/7/1997 16/7/1997 17/7/1997 /7/1997 19/7/1997 2/7/1997 21/7/1997 22/7/1997 21 21 O3-S22 DI-S22 O3-S7 DI-SO7 27 27 15 15 12 24 12 24 9 21 9 21 6 6 15 15 13-7-97 14-7-97 15-7-97 16-7-97 17-7-97-7-97 19-7-97 2-7-97 21-7-97 22-7-97 13-7-97 14-7-97 15-7-97 16-7-97 17-7-97-7-97 19-7-97 2-7-97 21-7-97 22-7-97 21 O3-S2 DI-S2 27 15 12 24 9 21 6 13-7-97 14-7-97 15-7-97 16-7-97 17-7-97-7-97 19-7-97 2-7-97 21-7-97 22-7-97 (γ) Σχήµα 6. Ηµερήσια πορεία του είκτη υσφορίας (άξονας δεξιά) και του Όζοντος (αριστερός άξονας σε µgr/m 3 ), για το χρονικό διάστηµα 13 έως 22 Ιουλίου 1997. 15 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα αποτελέσµατα που προκύπτουν, συνοψίζονται ως εξής: 1. Στην περιοχή του Θριάσιου Πεδίου αναπτύσσεται ισχυρό φαινόµενο θερµικής νησίδας. Η περιοχή εµφανίζεται περίπου 2.5 C θερµότερη από το Λεκανοπέδιο της Αθήνας. 2. Το φαινόµενο δεν συνδέεται τόσο πολύ µε την πυκνή δόµηση όσο µε τις έντονες βιοµηχανικές δραστηριότητες και την έκλυση θερµότητας από τις σχετικές καύσεις. Το γεγονός καταδεικνύει θερµική ρύπανση. 3. Η αναµενόµενη µεταβολή της θερµοκρασίας σε σχέση µε την απόσταση από την θάλασσα διαταράσσεται από την παρατηρούµενη θερµική νησίδα. - 953 -
4. Οι περιοχές στις οποίες παρουσιάζεται εντονότερη η θερµική νησίδα χαρακτηρίζονται και από συγκριτικά υψηλότερες και περισσότερο έµµονες τιµές του είκτη υσφορίας. Η γειτνίαση µε τη θάλασσα επιβαρύνει εν προκειµένω την κατάσταση. 5. Η εµφάνιση υψηλών τιµών του Όζοντος συµπίπτει, µε την εµφάνιση υψηλών τιµών του είκτη υσφορίας δηµιουργώντας ένα εξαιρετικά δυσάρεστο περιβάλλον για τα έµβια όντα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΕΡΠΠΕ: ελτία τύπου µε τα αποτελέσµατα µετρήσεων της ρύπανσης για τα έτη 1985-23. Μηλιαρέσης, Γ., 23: Φωτοερµηνεία Τηλεπισκόπηση. Εκδόσεις Ίων, pp.25, 132. Katsoulis, B., G. Theoharatos, 1985: Indications of the urban heat island in Athens. Journal of Climate and Applied Meteorology, 24. Paliatsos, A., P. Nastos, 1999: Relation between air pollution episodes and Discomfort Index in the greater Athens area, Greece. Global Nest, 1, 91-97. Proedrou, M., G. Theoharatos, C. Cartalis, 1997: Variations and trends in Annual and Seasonal Air Temperatures in Greece determined from ground and satellite measurements. Theoretical and Applied Climatology, 57. Sifakis, N., N. Soulakelis, D. Paronis, 1998: Quantitative mapping of air pollution density using Earth observations: a new processing method and application to an urban area. International Journal of Remote Sensing, 19. - 954 -