ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΕΠΛ 435: ΑΛΛΗΛΕΠΙ ΡΑΣΗ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ Ακαδηµαϊκό Έτος 2004 2005, Χειµερινό Εξάµηνο Καθ.: Νίκος Τσαπατσούλης ΤΕΛΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ Η εξέταση αποτελείται από δύο µέρη. Το πρώτο περιλαµβάνει 20 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και βαθµολογείται µε 30 µονάδες. Κάθε ερώτηση έχει µόνο µία ορθή απάντηση και οι ορθές απαντήσεις πρέπει να µεταφερθούν στον πίνακα που σας δίνεται στην τελευταία σελίδα. Το δεύτερο µέρος περιλαµβάνει ερωτήσεις κρίσεως και ασκήσεις και βαθµολογείται µε 70 µονάδες. ΙΑΡΚΕΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 3 ΩΡΕΣ ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ! ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ: ΜΕΡΟΣ Α ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΜΕΡΟΣ Β ΣΥΝΟΛΟ
ΜΕΡΟΣ Β: ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ Άσκηση 1 (38 µονάδες): Σας έχει ανατεθεί η ανάπτυξη της διεπιφάνειας για το σύστηµα διαχείρισης Βιβλιοθήκης του Πανεπιστηµίου Κύπρου. Το σύστηµα θα εγκατασταθεί στο χώρο της Βιβλιοθήκης και θα το χρησιµοποιούν µόνο οι βιβλιοθηκάριοι: (a) Να προτείνετε δύο µεθοδολογίες συλλογής δεδοµένων που θα χρησιµοποιούσατε για την καταγραφή των απαιτήσεων των χρηστών. Αιτιολογήστε τις επιλογές σας. - (4 µονάδες) (b) Να δώσετε µια προδιαγραφή απαίτησης για κάθε µια από τις παρακάτω κατηγορίες προδιαγραφών - (4 µονάδες): Λειτουργικές εδοµένων (ποιες πληροφορίες πρέπει να δίνονται σε σχέση µε τα αντικείµενα δοµές της εφαρµογής) Περιβαλλοντικές (φυσικός χώρος συστήµατος, κοινωνικό περιβάλλον χρήστη, οργανωτική δοµή υποστήριξη χρήστη, απαιτούµενος τεχνολογικός εξοπλισµός) Χρηστών (είδος και χαρακτηριστικά χρηστών) (c) Να περιγράψετε µε διαγράµµατα JSD (Jackson Structured Diagrams) τις παρακάτω εργασίες: - (15 µονάδες) ανεισµός βιβλίου σε κάποιο πελάτη Επιστροφή βιβλίου από κάποιο πελάτη Παραλαβή νέου βιβλίου στη βιβλιοθήκη (d) Να κατασκευάσετε τα πρότυπα χαµηλής πιστότητας για τις οθόνες των εργασιών του ερωτήµατος (c). Να δικαιολογήσετε τις όποιες υποθέσεις έχετε κάνει. -(15 µονάδες) Απάντηση (a) Με δεδοµένο τον µικρό αριθµό χρηστών και τις ιδιοµορφίες του χώρου και χρόνου εκτέλεσης των λειτουργιών του συστήµατος δυο πιθανές µεθοδολογίες συλλογής δεδοµένων είναι η παρατήρηση πεδίου και οι ηµιδοµηµένες συνεντεύξεις (b) Λειτουργικές: Αυτόµατος προσδιορισµός θέσης βιβλίου (Ράφι / Θέση) εδοµένων: Κατάσταση βιβλίου (διαθέσιµο, δανεισµένο, διαθέσιµα αντίτυπα) Περιβαλλοντικές: Φυσικός χώρος => καµία ιδιαίτερη απαίτηση, κοινωνικό περιβάλλον => καµία ιδιαιτερότητα, Οργανωτική δοµή => Υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης Πανεπιστηµίου Κύπρου, Εξοπλισµός => Σύστηµα διαχείρισης βάσης δεδοµένων µε πολλούς χρήστες (όχι Microsoft Access) Χρήστες: Ικανοί στη χρήση υπολογιστή, πολύ καλοί γνώστες των διαδικασιών της βιβλιοθήκης (c) Τα διαγράµµατα που ακολουθούν δεν είναι µοναδικά. Σηµαντικό είναι να πληρούν τις προδιαγραφές για τα JSD και να συµφωνούν µε τις οθόνες του ερωτήµατος (d). Επιπλέον υπάρχουν επιλογές (γενικές επιλογές) οι οποίες θα εµφαίνονται στις οθόνες χωρίς να ορίζονται στα διαγράµµατα τα οποία στοχεύουν στη περιγραφή του διαλόγου χρήστη υπολογιστή. Η υπόθεση για το τι συµβαίνει µε την επιλογή «ΑΚΥΡΟ» θα διευκρινίζεται στις προδιαγραφές. 2
(d) Οι οθόνες πρέπει να συµφωνούν µε τα διαγράµµατα JSD. Οι υλοποιήσεις ποικίλουν. 3
Άσκηση 2 (32 µονάδες): Θέλετε να τροποποιήσετε τη διεπιφάνεια του Microsoft Word, και συγκεκριµένα τα menu, µέσω της επιλογής customize (Tools=>Customize) για να προσαρµοστεί στις ανάγκες µιας συγκεκριµένης κατηγορίας χρηστών (π.χ. µηχανικοί). Εξετάζεται τρεις διαφορετικές διατάξεις (i) 8x8x4 (8 κύριες επιλογές µε 8 υποεπιλογές κάθε µια και 4 επιλογές περιεχοµένου για κάθε υποεπιλογή), (ii) 16x16 (16 κύριες επιλογές µε 16 υποεπιλογές) και (iii) 32x8 (32 κύριες επιλογές µε 8 υποεπιλογές). (a) ώστε, µε βάση τις οδηγίες σχεδιασµού και τα θεωρητικά µοντέλα που έχουµε εξετάσει στο µάθηµα, ένα θετικό και ένα αρνητικό στοιχείο για κάθε µια από τις τρεις διατάξεις. - (6 µονάδες) (b) Θα λαµβάνατε υπόψη τους περιορισµούς της βραχύβιας µνήµης (κανόνας 7 ± 2) κατά το σχεδιασµό των επιλογών στα menu; Αιτιολογήστε την απάντηση σας. - (2 µονάδες) (c) Από τη θεωρητική οπτική γωνία ποια από τις τρεις διατάξεις θεωρείται περισσότερο αποδοτική; Αιτιολογήστε την απάντηση σας. - (2 µονάδες) (d) Αν έπρεπε να επιλέξετε µία από τις ακόλουθες τεχνικές αξιολόγησης διεπιφανειών χρήστη: (i) Ανάλυση Πληκτρολογήσεων (Keystroke Level Model), (ii) Γνωστικό Περιδιάβασµα (Cognitive Walkthrough), (iii) Ευρετική Αξιολόγηση (Heuristic Evaluation), για την αξιολόγηση των παραπάνω διατάξεων menu ποια θα επιλέγατε και γιατί; - (4 µονάδες) (e) Να συγκρίνετε µε χρήση της µεθοδολογίας KLM την εργασία «Εισαγωγή Πίνακα Περιεχοµένων» για τις µεθόδους των διατάξεων 8x8x4 και 16x16 µε βάση τις εικόνες (Α) και (Β) αντίστοιχα (η εικόνα Γ είναι κοινή και στις δύο περιπτώσεις). Συµφωνεί το αποτέλεσµα της σύγκρισης σας µε την απάντηση στο ερώτηµα (c);- (6 µονάδες) (f) Θέλετε να ελέγξετε τα συµπεράσµατα σας για τις διατάξεις 8x8x4, 16x16, 32X8 χρησιµοποιώντας µια τεχνική αξιολόγησης µε τη συµµετοχή χρηστών. Καθορίστε τη διαδικασία αξιολόγησης έχοντας ως πρότυπο τη µεθοδολογία DECIDE και αιτιολογείστε (σύντοµα) τις αποφάσεις σας -(12 µονάδες) Εικόνα Α: Επιλογή Index and Tables στη διάταξη 8x8x4 Εικόνα B: Επιλογή Index and Tables στη διάταξη 16x16 4
Εικόνα Γ: Πλαίσιο διαλόγου Index and Tables(κοινό και στις δύο διατάξεις) Απάντηση (a) (b) (c) (d) 8x8x4: (+) υνατότητα λογικής και ιεραρχικής οµαδοποίησης των επιλογών (-) Μικρότερη αποδοτικότητα (broad vs depth) και δυσκολία διερευνητικής εκµάθησης εξαιτίας µη ορατότητας επιλογών 16x16: (+) Ευκολία διερευνητικής εκµάθησης λόγω ορατότητας επιλογών (-) υσκολία λογικής και ιεραρχικής οµαδοποίησης των υποεπιλογών (-) Κάλυψη µεγάλου µέρους της οθόνης λόγω των 16 υποεπιλογών 32x16: (+) Καλός αριθµός υποεπιλογών που βοηθά σε καλή οµαδοποίηση τους (-) υσκολία τοποθέτησης των κύριων επιλογών στην οθόνη (-) υσκολία ανεύρεσης 32 κύριων επιλογών µε αποτέλεσµα την µη λογική ιεράρχηση των menu Όχι. Στα menu οι επιλογές είναι ορατές άρα δεν έχουµε ανάγκη για ενθύµηση αλλά για αναγνώριση Είναι προτιµότερες πολλές επιλογές και µικρότερο βάθος (breadth vs. depth) παρά το αντίστροφο: Ο χρόνος Τ για µια επιλογή από menu δίνεται από τη σχέση Τ=D (k+c log 2 b) όπου b το πλήθος των οριζόντιων επιλογών, και D το βάθος στην ιεραρχία (k και c εµπειρικές σταθερές) => Βλέπε ιάλεξη 5 / slide 15. Στη συγκεκριµένη περίπτωση έχουµε για τη διάταξη 8x8x4 => T=2 (k+c log 2 4) =2k+4c, για τη διάταξη 16x16 => T=1 (k+c log 2 16) =k+4c και για τη διάταξη 32x8 => T=1 (k+c log 2 8) =k+3c. Εποµένως αποδοτικότερη από θεωρητική σκοπιά θεωρείται η διάταξη 32x8. Το παραπάνω προέρχεται από τη θεωρητική σκοπιά και αφορά αποκλειστικά την αποδοτικότητα η οποία είναι όµως µόνο µια από τις παραµέτρους ευχρηστίας και σε πολλές περιπτώσεις όχι η πλέον σηµαντική. Επιπλέον, το πλήθος των οριζόντιων επιλογών δεν µπορεί να είναι ανεξέλεγκτα µεγάλο λόγω πρακτικών περιορισµών όπως το µέγεθος της οθόνης αλλά και ουσιαστικών περιορισµών όπως η θεµατική οργάνωση των menu. Η τεχνική που λογικά θα έπρεπε να επιλεγεί είναι το Γνωστικό Περιδιάβασµα γιατί η αποδοτικότητα στα menu επιλογής για µεγάλη γκάµα χρηστών (άπειρους, ευκαιριακούς, έµπειρους) η διερευνητική εκµάθηση και η ορατότητα των επιλογών είναι ιδιαίτερα κρίσιµη. Η ευρετική αξιολόγηση δεν είναι κατάλληλη γιατί στοχεύει σε ανεύρεση προβληµάτων 5
(e) (f) ευχρηστίας γενικότερα τα οποία όµως λογικά έχουν ήδη εντοπισθεί αφού το Microsoft Word είναι έτοιµο προϊόν και αυτό που εµείς θέλουµε να ελέγξουµε είναι η ειδική διαµόρφωση κάποιων menu. Από την άλλη µε τη µέθοδο KLM έχουµε δυσκολία ελέγχου αναλυτικά όλων των περιπτώσεων, και επιπλέον τα αποτελέσµατα που θα µας δώσει η µέθοδος είναι λίγο έως πολύ αναµενόµενα: χειρότερη θα είναι η διάταξη 8x8x4 ενώ δεν θα διαγνωστεί καµία διαφορά ανάµεσα στις διατάξεις 32x8 και 16x16 εκτός και αν γίνει λεπτοµερής χρήση του Νόµου του Fitt για το χρόνο µετακίνησης του ποντικιού στις επιλογές. Επιπλέον στη KLM έχουµε την υπόθεση έµπειρων χρηστών κάτι που δεν ισχύει στη περίπτωση του ερωτήµατος. Υποθέτουµε και στις δυο περιπτώσεις ότι αρχικά τα χέρια ευρίσκονται στο πληκτρολόγιο. 8x8x4 => t M (προσδιορισµός επιλογής insert) + t H (πληκτρολόγιο => ποντίκι) + t D (ποντίκι => insert) + t K (click insert) + t R (απόκριση στο click insert) + t M (προσδιορισµός επιλογής reference) + t D (ποντίκι => reference) + t K (click reference) + t R (απόκριση στο click reference) + t M (προσδιορισµός επιλογής Index and Tables) + t D (ποντίκι => Index and Tables) + t K (click Index and Tables) + t R (απόκριση στο click Index and Tables) + = t H + 3t M + 3t D + 3t K + 3t R 16x16 => t M (προσδιορισµός επιλογής Work) + t H (πληκτρολόγιο => ποντίκι) + t D (ποντίκι => Work) + t K (click Work) + t R (απόκριση στο click Work) + t M (προσδιορισµός επιλογής Index and Tables) + t D (ποντίκι => Index and Tables) + t K (click Index and Tables) + t R (απόκριση στο click Index and Tables) + = t H + 2t M + 2t D + 2t K + 2t R + Με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι η διάταξη 16x16 είναι πιο αποδοτική γεγονός που συµφωνεί µε το γενικό θεωρητικό αξίωµα εύρος αντί βάθος (breadth vs. depth) Στόχος αξιολόγησης => Έλεγχος αποδοτικότητας των τριών διατάξεων menu µε βάση πραγµατικούς χρήστες Ερωτήσεις - Κριτήρια = > Ανάθεση στους χρήστες να ολοκληρώσουν κάποιες εργασίες στο Microsoft Word οι οποίες θα είναι κυµαινόµενης δυσκολίας και αντιπροσωπευτικές των χρηστών (π.χ. Εισαγωγή πινάκων συγκεκριµένων διατάσεων, Εισαγωγή διαγραµµάτων, Εισαγωγή Μαθηµατικής Εξίσωσης, ηµιουργία επικεφαλίδων, Πίνακας περιεχοµένων κλπ) Μέθοδος - Τεχνική => Πειραµατική Μέτρηση απόδοσης χρηστών (αφού στόχος είναι ο έλεγχος αποδοτικότητας µε βάση πραγµατικούς χρήστες) Πρακτικά ζητήµατα => Αντιπροσωπευτικότα χρηστών ως προς τον αριθµό και την εµπειρία χρήσης του Microsoft Word Ηθικά θέµατα => Υπογραφή δήλωσης συµφωνίας για συµµετοχή χρηστών, διαδικασία διακοπής ανά πάσα στιγµή κλπ. Μετρήσεις => Χρόνος διεκπεραίωσης των εργασιών που έχουν ανατεθεί στους χρήστες, Αριθµός χρηστών που ολοκλήρωσαν κάθε εργασία κλπ. Για την ερµηνεία και αξιολόγηση των µετρήσεων αρκεί η εξαγωγή βασικών στατιστικών µεγεθών όπως η µέση τιµή και η τυπική απόκλιση µε βάση το συνολικό δείγµα χρηστών 6
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Μεθοδολογία DECIDE: Determine the goals that the evaluation addresses (Βασικός στόχος της διαδικασίας αξιολόγησης) Explore the specific questions to be answered (Ερωτήσεις που πρέπει να απαντηθούν ή κριτήρια που πρέπει να διερευνηθούν για την επίτευξη του στόχου της αξιολόγησης) Choose the evaluation paradigm or techniques to answer the questions (Επιλογή µεθοδολογίας αξιολόγησης Αναλυτική, διερευνητική ή πειραµατική) Identify practical issues that must be addressed (Επίλυση πρακτικών ζητηµάτων όπως επιλογή χρηστών, αξιολογητών και εξοπλισµού και αναγνώριση περιορισµών όπως χρονοδιάγραµµα και προϋπολογισµός) Decide how to deal with ethical issues (Χειρισµός ηθικών ζητηµάτων που προκύπτουν από τη διαδικασία αξιολόγησης π.χ. προσωπικά δεδοµένα χρηστών) Evaluate, interpret and present the data (Επεξεργασία, διερµηνεία και παρουσίαση των δεδοµένων που προέκυψαν από τη διαδικασία αξιολόγησης) 7
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ Ερώτηση Α Β Γ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8