«Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΙΑΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ»

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ: Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ: NOMIKH ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΙΑΚΟΠΗ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ» Μιστριώτη Θεοδώρα- Γεωργία Α.Μ.: 1340200200318 Υπεύθυνος Καθηγητής: Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος Λέκτορες: Σπύρος Βλαχόπουλος, Γιώργος Γεραπετρίτης Θερινό Εξάµηνο 2004

«Το δίκαιο του να φανερώνουµε τη γνώµη µας και τους συλλογισµούς µας, τόσο µε την τυπογραφία, όσο και µε άλλο τρόπο. το δίκαιο του να συναθροιζόµεθα ειρηνικά. η ελευθερία κάθε είδους θρησκείας, Χριστιανισµού, Τουρκισµού, Ιουδαϊσµού και τα λοιπά δεν είναι εµποδισµένα στην παρούσα διοίκηση. Όταν εµποδίζονται αυτά τα δίκαια είναι φανερόν, πως προέρχεται αυτό από τυραννίαν ή πως είναι ακόµη ενθύµηση του εξοστρακισθέντος δεσποτισµού, όπου απεδιώξαµεν». (Άρθρο 7 του Συνταγµατικού Σχεδιάσµατος του Ρήγα Φερραίου) 1

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.σελ.4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1)ΠΟΡΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ..σελ.5 2)ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ σελ.7 (α) Ατοµική, αµυντική νοµική φύση (β) Πολιτική νοµική φύση (γ) Μικτή νοµική φύση 3)ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ-ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ σελ.10 4)ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ..σελ.13 (α) Φυσικά πρόσωπα (β) Νοµικά πρόσωπα 5)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ. σελ.16 (α) Το θετικό περιεχόµενο-έννοιες «ήσυχης» και «άοπλης» (β) Το αρνητικό περιεχόµενο 6)ΕΙ Η ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΩΝ σελ.19 (α) Ιδιωτικές συναθροίσεις (β) ηµόσιες συναθροίσεις 7)Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΩΝ ΩΣ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ-Αρ.11 2Σ.σελ.23 8)ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ..σελ.25 (α) Η έννοια της «δηµόσιας ασφάλειας» (β) Η έννοια της «σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονοµικής ζωής» (γ) Ειδική αιτιολογία αστυνοµικής αρχής (δ) Ορισµένος χρόνος 9)ΕΝΝΟΙΑ ΕΠΙΦΥΛΑΞΗΣ ΝΟΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (κ Άρ.11 2Σ)... σελ.30 10)ΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ....σελ.31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β 1)ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΙΝΗΣΗΣ-ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ...σελ.32 2)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΚΙΝΗΣΕΩΣ..σελ.33 3)ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ...σελ.34 4)ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΙΝΗΣΕΩΣ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ...σελ.35 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ 1)ΠΛΑΣΤΗ ΝΟΜΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΘΕΜΕΛΙΩ ΩΝ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ..σελ.37 2)ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ.. σελ.38 3)ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ- ΙΑΚΟΠΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ.σελ.39 (α) Ζήτηµα (β) Λύσεις 4)ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ Ν..794/71 ΚΙΝΗΤΕΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΙΣ...σελ.42 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ......σελ.43 ΠΕΡΙΛΗΨΗ-ΛΗΜΜΑΤΑ....σελ.44 ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ.....σελ.45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... σελ.47 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαµόρφωση, έκφραση και διάδοση γνώµης δε γίνεται από τον άνθρωπο µόνο του, αλλά σε συνδυασµό µε άλλους ανθρώπους. Το δικαίωµα της συνάθροισης ανάγεται στην ελευθερία της οµαδικής πνευµατικής κίνησης και προπαρασκευάζει ή και εκφράζει την κοινωνική και πολιτική δραστηριότητα του ατόµου µέσα στην οµάδα. Τα Συντάγµατα επιβάλλουν περιορισµούς στην άσκηση των συνταγµατικών δικαιωµάτων για την πρόληψη καταχρήσεων, έτσι ώστε η άσκηση θεµελιώδους δικαιώµατος να µη δηµιουργεί αφόρητη κατάσταση για τα άτοµα που ζουν σε µια κοινωνία. Η ελευθερία κάθε ατόµου συνιστά το όριο µέχρι του οποίου φτάνει εκείνη των άλλων ατόµων, λαµβανοµένου υπόψη, ότι το άτοµο δε ζει µεµονωµένο, αλλά µέσα σε σύνολο συνανθρώπων του που έχουν τα ίδια δικαιώµατα, ώστε να επιβάλλεται ο αµοιβαίος σεβασµός αυτών. Σκοπός της εργασίας είναι η µελέτη των συνταγµατικά κατοχυρωµένων συναθροίσεων και ιδιαίτερα των δηµοσίων και ταυτόχρονα η µελέτη της ελευθερίας κίνησης, έτσι ώστε µέσα από τη συγκριτική έρευνα των δύο ελευθεριών να εξεταστούν ποια είναι τα όρια και ποιοι οι περιορισµοί του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι και κατά πόσο οι υπαίθριες συναθροίσεις δύνανται να παρακωλύουν τη συγκοινωνία και να διαταράσσουν την κυκλοφορία. 4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1)ΠΟΡΕΊΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ α. Το Προσωρινό Πολίτευµα της Ελλάδας κατά την «εν Επιδαύρω» Α Εθνική Συνέλευση, ο Νόµος της Επιδαύρου, δηλαδή το προσωρινό Πολίτευµα της Ελλάδας κατά την «εν Άστρει» Β Εθνική Συνέλευση, το Πολιτικό Σύνταγµα της Ελλάδας κατά την «εν Τροιζήνι» Γ Εθνική Συνέλευση και το Σύνταγµα της Ελλάδας της 18 ης Μαρτίου 1844 δεν αναφέρουν τίποτα για το δικαίωµα του «συνέρχεσθαι». β. Το άρθρο 10 του Συντάγµατος της Ελλάδας κατά την Β Εθνική Συνέλευση (1864) αναφέρει τα παρακάτω για το δικαίωµα του «συνέρχεσθαι»: «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως. µόνον εις τας δηµοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνοµία. Οι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύναται να απαγορευθούν, αν ως εκ τούτων επίκειται κίνδυνος εις την δηµόσιαν ασφάλειαν». γ. Το άρθρο 10 του Συντάγµατος της Ελλάδας κατά την Β Αναθεωρητική Βουλή (1911) αναφέρει τα παρακάτω για το δικαίωµα του «συνέρχεσθαι»: «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως. µόνον εις τας δηµοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνοµία. Οι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύναται να απαγορευθούν, αν ως εκ τούτων επίκειται κίνδυνος εις την δηµοσίαν ασφάλειαν». δ. Το άρθρο 13 του Συντάγµατος της Ελληνικής ηµοκρατίας της 3 ης Ιουλίου 1927 αναφέρει τα παρακάτω για το δικαίωµα του «συνέρχεσθαι»: «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως. µόνον εις τας δηµοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνοµία. Οι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται ν απαγορευθούν, αν ως εκ τούτων επίκειται κίνδυνος εις την δηµοσίαν ασφάλειαν, καθ όν τρόπον θέλει ορίσει ο νόµος». ε. Το άρθρο 10 του Συντάγµατος της Ελλάδας της 1 ης Ιανουαρίου 1952 αναφέρει τα παρακάτω για το δικαίωµα του «συνέρχεσθαι»: «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως. Μόνον εις τας δηµοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνοµία. Οι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύναται ν απαγορευθούν, αν ως εκ τούτων επίκειται κίνδυνος εις την δηµοσίαν ασφάλειαν». στ. Το άρθρο 11 του Συντάγµατος της Ελλάδας της 9 ης Ιουνίου 1975 αναφέρει τα παρακάτω για το δικαίωµα του «συνέρχεσθαι»: «1.Οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα όπως συνέρχονται ησύχως και αόπλως. 2.Μόνον εις τας δηµοσίας εν υπαίθρω συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνοµία.. Οι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύναται να 5

απαγορευθούν δι ητιολογηµένης αποφάσεως της αστυνοµικής αρχής, γενικώς µεν αν εκ τούτων επίκειται σοβαρός κίνδυνος εις την δηµοσίαν ασφάλειαν, εις ωρισµένην δε περιοχήν αν απειλείται σοβαρά διαταραχή της κοινωνικοοικονοµικής ζωής, ως νόµος ορίζει». 6

2)ΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ (α) Η Ατοµική, αµυντική φύση του δικαιώµατος. Το θεµελιώδες συλλογικό δικαίωµα του συνέρχεσθαι παρουσιάζει ένα έντονο θεωρητικό, επιστηµονικό προβληµατισµό όσο αφορά στον ειδικότερο προσδιορισµό της νοµικής του φύσης. Η κρατούσα ελληνική αντίληψη το υπάγει στον κατάλογο των ατοµικών δικαιωµάτων 1.Κρίσιµο κριτήριο για την υπαγωγή του στον κατάλογο των κλασικών ατοµικών δικαιωµάτων θεωρήθηκε το κριτήριο του φορέα του. Εφόσον φορέας του είναι το άτοµο, υποστηρίχθηκε η άποψη ότι το δικαίωµα είναι ατοµικό. Βέβαια αποφασιστικής σηµασίας, για τον προσδιορισµό της νοµικής φύσης των θεµελιωδών δικαιωµάτων, υπήρξε η θεωρία του γερµανού νοµοµαθή Georg Jellinek (1851-1911). Η θεωρία αυτή προχώρησε στην κλασική διάκριση των θεµελιωδών δικαιωµάτων σε ατοµικά (status negativus), πολιτικά (status activus), και κοινωνικά (status positivus), στηριζόµενη στη µορφή της προστατευτικής τους λειτουργίας. Κατά συνέπεια βάσει αυτής, εφόσον το δικαίωµα του συνέρχεσθαι λειτουργεί και κατοχυρώνεται µε την αποχή της κρατικής εξουσίας (µε οποιαδήποτε µορφή λειτουργίας και αν ενεργεί: νοµοθετική, εκτελεστική, δικαστική) από κάθε επέµβαση στο συνταγµατικά διαγραφόµενο πεδίο προστασίας του, η ατοµική (status negativus), αµυντική νοµική φύση του θεωρείται βέβαιη. Αναµφισβήτητα, µια τελολογική ερµηνεία του άρθρου 11 του Συντάγµατος οδηγεί στην αποδοχή της ατοµικής, αµυντικής λειτουργίας του και στην υπαγωγή του στην κατηγορία των «status negativus» ή «status libertatis» θεµελιωδών δικαιωµάτων. Η αποτυπωµένη στο κείµενο του Συντάγµατος βούληση της πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας είναι ακριβώς να εξασφαλίσει και να περιχαρακώσει υπέρ του φορέα (Έλληνα πολίτη) ένα χώρο ελευθερίας, ένα πεδίο προστασίας, αναφερόµενο στις συναθροίσεις, που θα είναι απαλλαγµένο και απρόσβλητο από κάθε είδους παρεισφρήσεις, επεµβάσεις και ελέγχους της κρατικής εξουσίας. Παράλληλα εισάγει υποχρέωση της τελευταίας, ως αποδέκτη, να απέχει από οποιαδήποτε µορφή διείσδυσης στο χώρο αυτό ελευθερίας. Με την έννοια αυτή, η αµυντική λειτουργία του δικαιώµατος είναι προφανής. Η προστατευτική του λειτουργία πραγµατώνεται µόνο όταν ο αποδέκτης (κρατική εξουσία) απέχει και ο φορέας αφήνεται αδιάσπαστος και ανεπηρέαστος να κινηθεί ελεύθερα, µέσα στα όρια που προκαθορίζονται από το Σύνταγµα, στο άρθρο 11. 2 1.Βλ. Τσίρης Παν. Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ.11Σ, 1988, σελ.78-79 2.Βλ. Μπακόπουλος Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.27-29 7

(β) Η Πολιτική νοµική φύση του δικαιώµατος. Πέρα από την αναµφίβολη ατοµική-αµυντική νοµική φύση του δικαιώµατος, η ελληνική νοµική επιστήµη διχάστηκε προς δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη κατεύθυνση επέµεινε στο χαρακτηρισµό του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι µόνο ως ατοµικού-αµυντικού (status negativus). Αντίθετα η δεύτερη υποστήριξε την πολιτική φύση του είτε αυτοτελώς, είτε παράλληλα και συµπληρωµατικά µε την ατοµικήαµυντική. Έρεισµα της δεύτερης αυτής κατεύθυνσης αποτελούσε το κριτήριο του επιδιωκόµενου από την άσκηση του δικαιώµατος σκοπού. Ορθά, η µερίδα αυτή των ελλήνων νοµικών διείδε στην άσκησή του σκοπούς πολιτικούς. Η πολιτική φύση του δικαιώµατος (status activus) υποστηρίχθηκε στην παλαιότερη ελληνική επιστήµη ενόψει πρόδηλα του γεγονότος ότι το άτοµο µέσα από αυτό συµµετέχει έµµεσα στην άσκηση της κρατικής εξούσίας 1. Ειδικότερα, ο Ν.Ν. Σαριπόλος υποστήριξε ότι «το δικαίωµα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι επί πολιτικοίς σκοποίς θεωρείται ως πολιτικόν δικαίωµα» και ότι τα δικαιώµατα αυτά «δεν θεωρούνται ως καθαρώς «ατοµικά δικαιώµατα», αλλ ως µικτής φύσεως, στενώς συνδεόµενα προς τα καθαρώς πολιτικά δικαιώµατα, προς το εκλογικόν δικαίωµα ιδίως (εκλογικαί συναθροίσεις, πολιτικοί σύλλογοι, κλπ.)». Την πολιτική φύση του δικαιώµατος υποστήριξε και ο Θ. Φλογαΐτης, χαρακτηρίζοντάς το ως σπουδαιοτάτην συµπληρωµατικήν πολιτικήν ελευθερίαν, ανυσιµωτάτην ου µόνον εν κανονική καταστάσει πραγµάτων εις χειραγώγησιν του δηµοσίου φρονήµατος και εις προσήκουσαν ενάσκησιν του εκλογικού δικαιώµατος». Εξάλλου, ο Αλέξανδρος Σβώλος 2 εξήρε τη µεγάλη πολιτική σηµασία του δικαιώµατος. Οπωσδήποτε όµως δεν θα µπορούσε ποτέ η ένταξη του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι στα πολιτικά (status activus) δικαιώµατα να στηριχθεί στην πιο πάνω δικαιολογητική βάση. Βέβαια ένας από τους σκοπούς του είναι η πολιτική συµµετοχή, η συµµετοχή στο πολιτικό γίγνεσθαι. Ο σκοπός αυτός δεν είναι ο µοναδικός, ούτε µπορεί να είναι αποκλειστικός. Η αποδοχή µιας τέτοιας άποψης θα περιόριζε υπέρµετρα το πεδίο προστασίας του δικαιώµατος, αποκλείοντας µορφές συναθροίσεων µε διαφορετικό περιεχόµενο και σκοπό 3. 1.Βλ. Τσίρης, Παν. Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 Σ, 1988, σελ.75-76 2.Βλ. Σβώλος, Αλ., Αι εν υπάιθρω συναθροίσεις κατά το ηµόσιον ηµών ίκαιον και η νοµοθετική ρύθµιση αυτών-νοµικαί Μελέται τ:α, σελ.251 επ. 3. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.29-30 8

(γ)η «µικτή» νοµική φύση του δικαιώµατος. Η αναγνώριση της παράλληλης και διττής νοµικής φύσης του δικαιώµατος ως ατοµικού (status negativus) και συνάµα πολιτικού (status activus) σηµατοδοτεί τη σύνθετη νοµική του φύση (µικτό, status mixtus) 1 και ανταποκρίνεται σε µια τελολογική ερµηνεία του άρθρου 11 του Συντάγµατος. Η παραδοχή µιας τέτοιας αναγνώρισης συνεπάγεται την κατάρρευση των επίπλαστων ορίων µεταξύ των δύο αυτών «status» και απαιτεί για τη µέγιστη προστασία του συγκεκριµένου δικαιώµατος, τόσο την αποχή του αποδέκτη από ενδεχόµενες προσβολές του πεδίου προστασίας, όσο και τη θετική συµµετοχή του φορέα του σε διαδικασίες που αφορούν το πολιτικό του περιεχόµενο. Η νέα κοινωνική πραγµατικότητα δεν αναφέρεται µόνο σε µια συναγωνιστική, και όχι πλέον ανταγωνιστική, σχέση µεταξύ των τριών «status», αλλά προχωρά στην αναγνώριση της σύνθετης νοµικής φύσης πολλών θεµελιωδών δικαιωµάτων (ανάµεσά τους και αυτό του συνέρχεσθαι). Συνεπώς µέσα στον ελληνικό δικαιικό χώρο, το δικαίωµα του συνέρχεσθαι πρέπει να αντιµετωπισθεί ως θεµελιώδες συλλογικό και σε σχέση µε την ειδικότερη νοµική του φύση ως µικτό (status mixtus) εξαιτίας της παράλληλης ατοµικής και πολιτικής νοµικής χροιάς του 2. 1.Βλ. αγτόγλου, Π.., Ατοµικά ικαιώµατα τα:α, 1991, σελ.58 2.Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.31-33 9

3)ΕΝΝΟΙΑ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ-ΕΙ ΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η έννοια της συνάθροισης- Το ισχύον Σύνταγµα στο άρθρο 11, όπως και τα προηγούµενα στα αντίστοιχα άρθρα τους, δε δίνει τον ορισµό της συνάθροισης θεωρώντας την έννοιά της ορισµένη είτε από την επιστήµη και τη νοµολογία, είτε από τη νοµοθεσία. Κατά τον Ν.Ν. Σαριπόλο «συνάθροισις είναι συνέλευσις πολλών προσώπων, προσωρινώς πάντοτε και άνευ ιδρύσεως νοµικού τινος δεσµού µεταξύ αυτών, όπως ακούσωσι ρήτορός τινος ή προς κοινήν ιδίως συζήτησιν υποθέσεών τινων, ή προς εκδήλωσιν κοινών φρονηµάτων, ή προς κοινήν εξάσκησιν του δικαιώµατος του αναφέρεσθαι προς τας αρχάς». Παρόµοιος είναι και ο ορισµός της συνάθροισης που δίνουν οι Α. Σβώλος-Γ. Βλάχος κατά τους οποίους «συνάθροισις είναι η σκόπιµος κατ αρχήν και όχι τυχαία, προσωρινή επί το αυτό συνάντησις αξιόλογου αριθµού προσώπων, προς έκφρασιν ή ακρόασιν ανακοινώσεως ή γνώµης επί ωρισµένου θέµατος, ή προς διαδήλωσιν φρονηµάτων ή αιτηµάτων οιουδήποτε χαρακτήρος, ή προς λήψιν από κοινού αποφάσεων, ή προς από κοινού άσκησιν του δικαιώµατος του αναφέρεσθαι» 1. Ορισµό της συνάθροισης βρίσκουµε επίσης τόσο στον Κανονισµό Χωροφυλακής του 1918, όσο και στον Κανονισµό Υπηρεσίας Χωροφυλακής του 1958. Ειδικότερα, κατά το άρθρο 158 του πρώτου Κανονισµού «συνάθροισις θεωρείται η συγκέντρωσις πολλών επί το αυτό µετά προηγουµένην συνεννόησιν προς σύσκεψιν, λήψιν αποφάσεων και κοινήν ενέργειαν». Ο ίδιος περίπου ορισµός επαναλαµβανόταν και στο άρθρο 294 1 του δεύτερου Κανονισµού κατά το οποίο «Συνάθροισις θεωρείται η συγκέντρωσις πολλών επί το αυτό µετά προηγουµένην συνεννόησιν, προς λήψιν αποφάσεως και κοινήν ενέργειαν». Από όλους τους ορισµούς της συνάθροισης που δόθηκαν παραπάνω προκύπτουν τα απαραίτητα εννοιολογικά στοιχεία της, τα οποία είναι τα εξής: α)σκόπιµη και όχι τυχαία συνάντηση προσώπων, β)προσωρινή συνάντηση, γ)συνάντηση σηµαντικού αριθµού προσώπων και δ)σκοπός της συνάθροισης η ανάληψη κοινής ενέργειας 2. α) Το στοιχείο της προσυνεννόησης είναι απαραίτητο εννοιολογικό γνώρισµα της συνάθροισης, γιατί έτσι διακρίνεται από τη συγκέντρωση 3,δηλαδή την «επί το αυτό µάλλον τυχαίως και άνευ προσυνεννοήσεως γενοµένην συρροήν προσώπων προς σκοπούς διαφόρους της συναθροίσεως (προς ψυχαγωγίαν, εµπορίαν και λοιπάς περιπτώσεις) κατά τον ορισµό του άρθρ. 294 2 του Κανονισµού Υπηρεσίας Χωροφυλακής του 1958, ιαφέρει, συνεπώς, η συγκέντρωση 1.Βλ. Παραράς, Πέτρος Ι., Σύνταγµα 1975-Corpus Ι, 1982, σελ.192 2.Βλ. Τσίρης, Π., Συµβολή στην ερµηνεία του Συντάγµατος, 1988, σελ.94επ. 3.Βλ. Γεωργόπουλος, Κ., Πανεπιστηµιακαί παραδόσεις κατά το Σύναγµα, τ:γ, 1970, σελ.135επ. 10

από τη συνάθροιση αφενός µεν γιατί λείπει η προσυνεννόηση, αφετέρου δε γιατί λείπει ο σκοπός της συνάθροισης που συνίσταται στη λήψη αποφάσεων και κοινή ενέργεια 1. Η συγκέντρωση δεν προστατεύεται από το άρθρ. 11 του Συντάγµατος. Τούτο εξάλλου ορίζει και το άρθρ. 1 4 του Ν.. 794/71. Το στοιχείο τέλος της προσυνεννόησης υποδηλώνει και ορισµένη προετοιµασία για την πραγµατοποίηση της συνάθροισης (γνωστοποίηση, προσκλήσεις, οργάνωση κ.ά.). Τίθεται το ζήτηµα αν οι αυθόρµητες συναθροίσεις, εκείνες δηλαδή που πραγµατοποιούνται αυθόρµητα, χωρίς προσκλήσεις και προετοιµασία, µε αφορµή κάποιο απρόβλεπτο συµβάν της επικαιρότητας (π.χ. ξαφνική συγκέντρωση πολιτών για να επιδοκιµάσουν ή αποδοκιµάσουν διερχόµενο πολιτικό πρόσωπο ή για να αποδοκιµάσουν ξυλοδαρµό ενός ατόµου από όργανα της τάξης κ.ά.), προστατεύονται από το άρθρ.11 του Συντάγµατος. Στην προκειµένη περίπτωση λείπει το στοιχείο της προσυνεννόησης, όχι όµως και ο σκοπός της συνάθροισης. Θεωρούµε ότι και οι αυθόρµητες συναθροίσεις προστατεύονται από το άρθρ. 11 του Συντάγµατος. β) Το στοιχείο της προσωρινότητας της συγκέντρωσης είναι απαραίτητο για να αντιδιαστείλει τη συνάθροιση από την έννοια του συνεταιρισµού. Πράγµατι, η συνάθροιση δε δηµιουργεί κανένα νοµικό δεσµό µεταξύ των συναθροισµένων, ενώ µε τη διάλυσή της παύει να υπάρχει και αυτός ο υποτιθέµενος δεσµός που πιθανόν να δηµιουργείται από την ψήφιση ενός κοινού κειµένου ή ψηφίσµατος. αντίθετα, ο συνεταιρισµός δηµιουργεί σταθερούς και µακροχρόνιους δεσµούς µεταξύ των µελών του και αποβλέπει στη δηµιουργία τους. γ) Ο αριθµός των συναθροισµένων πρέπει να είναι σηµαντικός. ε νοείται συνάθροιση µε την παρουσία ενός µόνο προσώπου. Αναµφίβολα, ο αριθµός των συναθροισµένων πρέπει να είναι µεγαλύτερος, δεδοµένου ότι συνάθροιση σηµαίνει κατά κύριο λόγο ανταλλαγή απόψεων µεταξύ των συναθροισµένων, µεταξύ δηλαδή περισσότερων του ενός ατόµων. Για τον ελάχιστο απαιτούµενο όµως αριθµό ατόµων δεν υπάρχει οµοφωνία στην επιστήµη. Υποστηρίζονται γενικά τρεις απόψεις στο θέµα αυτό. Κατά την πρώτη, αρκεί η παρουσία δύο µόνον ατόµων. κατά τη δεύτερη, απαιτείται η παρουσία τριών ατόµων. τέλος, κατά την τρίτη, ο αριθµός πρέπει να είναι µεγαλύτερος, όχι όµως µεγαλύτερος από τον απαιτούµενο αριθµό ατόµων για τη σύσταση σωµατείου (20 άτοµα σύµφωνα µε το άρθρ.78ακ). Το άρθρ. 11 του ισχύοντος ελληνικού Συντάγµατος κατοχυρώνει το δικαίωµα της συνάθροισης χωρίς τη γενική επιφύλαξη του νόµου. Συνεπώς, ο νοµοθέτης δεν µπορεί να καθορίσει 1.Βλ. Γεωργόπουλος, Κ., Πανεπιστηµιακαί παραδόσεις κατά το Σύναγµα, τ:γ, 1970, σελ.135επ. 11

έναν ορισµένο αριθµό ατόµων για την έννοια της συνάθροισης 1. δ) Ο σκοπός της συνάθροισης. Σύµφωνα µε τον ορισµό της συνάθροισης που δόθηκε παραπάνω, οι σκοποί της µπορεί να είναι ποικίλοι: έκφραση ή ακρόαση ανακοίνωσης ή γνώµης, διαδήλωση φρονηµάτων ή αιτηµάτων, πληροφόρηση, ανταλλαγή απόψεων, από κοινού άσκηση του δικαιώµατος της αναφοράς. Επίσης, µπορεί να σκοπεύει στην υπεράσπιση οικονοµικών, θρησκευτικών, ηθικών, πολιτικών ή άλλων συµφερόντων και κατά κανόνα στη συζήτηση και προβολή δηµοσίων υποθέσεων. Οµιλίες ή η εκφώνηση λόγων στις συναθροίσεις είναι συνηθισµένο αλλά όχι νοµικώς απαραίτητο στοιχείο 2, δεδοµένου ότι η συνεννόηση µεταξύ των συναθροισµένων καθώς και η εκδήλωση γνώµης ή αιτήµατος από αυτούς µπορεί να γίνει µε άλλους τρόπους, όπως λ.χ. συµβολικές παραστάσεις ή γραπτά συνθήµατα. Η συνάντηση περισσότερων προσώπων στον ίδιο τόπο και χρόνο που επιδιώκει σκοπούς αθλητικούς, ψυχαγωγικούς ή εµπορικούς αποτελεί µια απλή συγκέντρωση που δεν υπάγεται στο πεδίο προστασίας του άρθρ. 11 του Συντάγµατος. Αντίθετα οι συγκεντρώσεις αυτές µπορεί συνταγµατικά να καλύπτονται από άλλα άρθρα ή µπορεί να είναι αδιάφορες 3. Τίθεται όµως το ζήτηµα αν οι ψυχαγωγικές συγκεντρώσεις που γίνονται στα πλαίσια δηµοσίων συναθροίσεων ή έχουν το χαρακτήρα πολιτικής διαµαρτυρίας ή διαδήλωσης (όπως π.χ. πολιτικό θέατρο στο δρόµο) θεωρούνται και προστατεύονται ως συναθροίσεις. Νοµίζουµε ότι οι συγκεντρώσεις αυτές, στις οποίες προέχει το πολιτικό στοιχείο, πρέπει να θεωρηθούν ως συναθροίσεις, χωρίς όµως η άποψη αυτή να µπορεί να υποστηριχθεί και για όλες τις πολιτικές επιθεωρήσεις, στις οποίες προέχει αντίθετα ο ψυχαγωγικός χαρακτήρας. Τέλος, κατά την ορθότερη άποψη, θεωρούνται συναθροίσεις οι διαλέξεις και γενικά οι επιστηµονικές συγκεντρώσεις ως εκδηλώσεις πνευµατικού περιεχοµένου. 1,3. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.84-85 2. Βλ. Γεωργόπουλος, Κ., Πανεπιστηµιακαί παραδόσεις κατά το Σύναγµα, τ:γ, 1970, σελ.135επ.-πιτσογιάννης, Π., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.34 12

4)ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ (α) Τα φυσικά πρόσωπα Το άρθρ. 11 του ισχύοντος Συντάγµατος, Όπως και τα αντίστοιχα άρθρα των προϊσχυσάντων Συνταγµάτων µας, κατοχυρώνει ρητά το δικαίωµα της συνάθροισης µόνο υπέρ των Ελλήνων. Η ρητή συνταγµατική κατοχύρωση από το ισχύον Σύνταγµα του δικαιώµατος της συνάθροισης µόνο υπέρ των Ελλήνων δεν αποκλείει την άσκηση του δικαιώµατος αυτού από τους αλλοδαπούς. Ο νόµος µπορεί αναµφίβολα να επιτρέπει την άσκηση του δικαιώµατος στους µε τη διαφορά ότι η νοµοθετική καθιέρωση του δικαιώµατος υπέρ των αλλοδαπών µπορεί να καταργείται ελεύθερα από τον κοινό νοµοθέτη. 1 Η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των Ανθρωπίνων ικαιωµάτων κατοχυρώνει το δικαίωµα της συνάθροισης για κάθε πρόσωπο. Έτσι, το άρθρ. 11 1 ορίζει ότι: «1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωµα εις την ελευθερίαν του συνέρχεσθαι ειρηνικώς». Γεννάται εποµένως πρόβληµα συµφωνίας του άρθρ. 1 1 του Ν.. 794/71 µε το άρθρ. 11 1 της Σύµβασης ενόψει της υπερνοµοθετικής ισχύος της Ευρωπαϊκής Σύµβασης στην εσωτερική έννοµη τάξη βάσει της διάταξης του άρθρ. 28 1 του ισχύοντος Συντάγµατος. Πρέπει να παρατηρήσουµε καταρχήν ότι σε περίπτωση σύγκρουσης ενός κανόνα διεθνούς συµβατικού δικαίου, όπως η Ευρωπαϊκή Σύµβαση, µε µια διάταξη νόµου θα υπερισχύσει ο κανόνας του διεθνούς δικαίου υπό την προϋπόθεση ότι αυτός θα είναι σύµφωνος µε το Σύνταγµα 2. Θα µπορούσε εποµένως κανείς καταρχήν να υποστηρίξει στην προκειµένη περίπτωση ότι το άρθρ. 1 1 του Ν.. 794/71, ως σύµφωνο µε το άρθρ. 11 του ισχύοντος Συντάγµατος, υπερισχύει της αντίθετης διάταξης του άρθρ. 11 1 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης που κατοχυρώνει το δικαίωµα συνάθροισης για κάθε πρόσωπο. εδοµένου όµως ότι το άρθρ. 11 του Συντάγµατός µας δεν απαγορεύει την επέκταση της προστασίας του δικαιώµατος και στους αλλοδαπούς, πρέπει να γίνει δεκτό ότι το άρθρ. 11 της ευρωπαϊκής Σύµβασης επικρατεί απέναντι στη διάταξη του άρθρ. 1 του Ν..794/71 συµπληρώνοντας κατ αυτόν τον τρόπο τη συνταγµατική προστασία του δικαιώµατος της συνάθροισης. Η σηµασία τέλος της διάταξης του άρθρ. 11 1 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης δεν πρέπει να υπερτιµάται ενόψει της διάταξης του άρθρ. 16 αυτής που ορίζει ότι: «Ουδεµία διάταξις των άρθρων 10, 11 και 14 δύναται να θεωρηθεί ως απαγορεύουσα στα υψηλά συµβαλλόµενα µέρη να επιβάλλωσι περιορισµούς εις την πολιτικήν δραστηριότητα των ξένων. Βάσει της τελευταίας αυτής διάταξης 1.Βλ. Γεωργόπουλος, Κ., Πανεπιστηµιακαί παραδόσεις κατά το Σύναγµα του 1968, τ:γ, 1970, σελ.143-παραράς, Π.Ι., Σύνταγµα 1975-Corpus Ι, 1982, σελ.194 2. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.45-46 13

επιτρέπεται αναµφίβολα ο περιορισµός της άσκησης του δικαιώµατος της συνάθροισης στους αλλοδαπούς, εφόσον το ασκούν για πολιτικούς σκοπούς 1. Το Σύνταγµα θεωρεί τα φυσικά πρόσωπα καταρχήν ως ικανά να είναι υποκείµενα θεµελιωδών δικαιωµάτων, χωρίς να απαιτεί τη συµπλήρωση µιας ορισµένης ηλικίας. Έτσι, η ικανότητα των φυσικών προσώπων να είναι υποκείµενα θεµελιωδών δικαιωµάτων συµπίπτει καταρχήν µε την ικανότητα δικαίου. Εποµένως, υποκείµενα του δικαιώµατος της συνάθροισης είναι όλοι οι Έλληνες, τόσο οι ενήλικοι όσο και οι ανήλικοι. Σηµασία έχει η σύνδεση της ικανότητας αυτοπρόσωπης άσκησης του δικαιώµατος της συνάθροισης µε τη δικαιοπρακτική ικανότητα και αστική ευθύνη των ανηλίκων (άρθρ. 128-129 και 917 Α.Κ.) Θεωρούµε ότι ο ανήλικος που έχει συµπληρώσει το δέκατο έτος της ηλικίας του, ως άτοµο µε περιορισµένη ικανότητα προς δικαιοπραξία, είναι ικανός για την άσκηση του δικαιώµατος της συνάθροισης. Τέλος, πρέπει να σηµειωθεί ότι ορισµένα άτοµα (ανήλικα ή ενήλικα) αδυνατούν απόλυτα να ασκήσουν το δικαίωµα της συνάθροισης λόγω αδυναµίας µετακίνησής τους, όπως για παράδειγµα οι παράλυτοι 2. (β)νοµικά Πρόσωπα Ένα θέµα, που απασχολεί την επιστήµη, είναι το κατά πόσο ως φορέας του δικαιώµατος µπορεί να αναγνωριστεί κάποιο νοµικό πρόσωπο και µε ποία µορφή. Ο ρυθµιστικός των δηµοσίων συναθροίσεων νόµος (Ν..794/71), που εξακολουθεί να ισχύει ως προς τις διατάξεις του εκείνες που δεν είναι αντισυνταγµατικές, αναγνωρίζει ρητά στο άρθρο 3 δικαίωµα διοργάνωσης δηµόσιων συναθροίσεων τόσο σε νοµικό πρόσωπο όσο και σε ένωση προσώπων µε οποιαδήποτε µορφή. Επίσης οι υποχρεώσεις και ευθύνες που απορρέουν από το νοµοθετικό διάταγµα, βαρύνουν και τα συµπράξαντα µέλη των διοικητικών συµβουλίων των νοµικών προσώπων, ως διοργανωτών. Είναι επίσης γεγονός ότι ως συνέπεια της ύπαρξης νοµικής προσωπικότητας, τα νοµικά πρόσωπα διαθέτουν όργανα που εκφράζουν τη βούλησή τους (π.χ. µέλη του διοικητικού συµβουλίου που εκπροσωπούν την εταιρία στις δικαστικές αρχές) και παράλληλα αναγνωρίζεται σε αυτά ικανότητα δικαστικής παράστασης, π.χ. για άσκηση αίτησης ακυρώσεως κατά διοικητικής 1. Βλ. Σγουρίτσας, Χ., Συνταγµατικό ίκαιο, τ:β, 1966, σελ.132-πιτσογιάννης, Π.Ι., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.38-39 2. Βλ. Τσίρης, Παν.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.80-84 14

πράξης, η οποία προσβάλλει τα έννοµα συµφέροντά τους (άρθρο 47 του Π.. 18/89-κωδικοποίηση νόµων για το Σ.τ.Ε.) 1. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν στο συµπέρασµα ότι εφόσον αναγνωρίζεται το µείζον (δικαίωµα οργάνωσης) γιατί να µην αναγνωρίζεται και το έλασσον (δικαίωµα συµµετοχής) για τα νοµικά πρόσωπα 2. Αν δεχτούµε τα νοµικά πρόσωπα ως φορείς του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι, τότε πρέπει να αναζητηθεί µε ποία νοµική µορφή αυτά δικαιολογούν τη συγκεκριµένη άποψη. Είναι ορθότερο να γίνει δεκτό ότι φορείς του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι µπορούν να θεωρηθούν και τα νοµικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου 3. 1. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.47-50 2.Τσίρης, Παν.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.84 (αντίθετη άποψη) 3. Βλ. αγτόγλου, Π.., Συνταγµατικό ίκαιο, τ:β, 1991, σελ.743 15

5)ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ (α) Το θετικό περιεχόµενο- έννοιες «ήσυχης» και «άοπλης» Ο συντακτικός νοµοθέτης, οριοθετώντας το προστατευτικό πεδίο του άρθρου 11, προσδιορίζει την παρεχόµενη συνταγµατική προστασία στις ήσυχες συναθροίσεις. Είναι αποδεκτό, από το σύνολο της θεωρίας και της επιστήµης, ότι ο όρος «ήσυχα» δεν σηµαίνει συνάθροιση «ήρεµη» και µη «θορυβώδη». Συνεπώς η εκδήλωση των θέσεων, των απόψεων η των αιτηµάτων των συναθροισµένων µε φωνές, συνθήµατα η µε τη χρησιµοποίηση µουσικών οργάνων η σύγχρονων στερεοφωνικών η άλλων εγκαταστάσεων, δεν επηρεάζει, ούτε µεταβάλλει το χαρακτήρα µιας ήσυχης συνάθροισης. Η συνάθροιση παύει να είναι ήσυχη, κατά την έννοια του Συντάγµατος, όταν οι σκοποί που επιδιώκει ή αυτή η ίδια η πραγµατοποίησή της αντιστρατεύεται και αντιτίθεται στην υπάρχουσα συνταγµατική τάξη. Όταν η άσκηση του δικαιώµατος τείνει και αποβλέπει να καταλύσει τη συντεταγµένη πολιτεία ή όταν λειτουργεί έξω από τα υπάρχοντα συνταγµατικά πλαίσια, τότε αποβάλλει τον ήσυχο χαρακτήρα της. Στην περίπτωση που παραβιάζει το Σύνταγµα και τους νόµους, δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι είναι ήσυχη και απολαµβάνει της προστασίας του άρθρου 11. Τα θεµελιώδη δικαιώµατα αναγνωρίζονται και κατοχυρώνονται για να λειτουργήσουν µέσα στο ισχύον συνταγµατικό και κοινωνικοπολιτικό «status». Οι συναθροίσεις παύουν να είναι «ήσυχες» όταν κατά την πραγµατοποίησή τους τελούνται αξιόποινες πράξεις. Οπωσδήποτε ο ήσυχος χαρακτήρας τους αίρεται από τη συστηµατική παραβίαση διατάξεων της ποινικής νοµοθεσίας και όχι από τη διάπραξη µεµονωµένων αξιόποινων αδικηµάτων. Επίσης το σχετικό δικαίωµα δεν είναι δυνατό να ασκείται µε το σκοπό της παρακώλυσης πραγµατοποίησης άλλων συναθροίσεων. Οι λεγόµενες «αντισυναθροίσεις» που έµµεσα εµποδίζουν την ελεύθερη άσκηση του δικαιώµατος από άλλους, άρα και τη λειτουργία του άρθρου 11 του Συντάγµατος, δεν είναι «ήσυχες» και κατ επέκταση δεν απολαµβάνουν την σχετική συνταγµατική προστασία 1. Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι κατοχυρώνεται και προστατεύεται, όταν ασκείται όχι µόνο «ήσυχα» αλλά και χωρίς όπλα 2. Ο σχετικός όρος δεν παρουσιάζει τις ίδιες ερµηνευτικές δυσκολίες µε τον αντίστοιχο όρο «ήσυχη» συνάθροιση. Σύµφωνα µε την κρατούσα στην επιστήµη άποψη, οι συναθροισµένοι απαγορεύεται να φέρουν «όπλα» ή άλλα αντικείµενα 1. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.101-105 2. Βλ. Βαλάκου-Θεοδωρούδη, Μ., Το δικαίωµα της συναθροίσεως στη νοµολογία, Επιθεώρησις ηµοσίου ικαίου και ιοικητικού ικαίου, τ:26, 1982, σελ.70-71- Καράκωστας, Β.Κ., ίκη 24, 1993, σελ.102-103 16

που χρησιµεύουν σαν τέτοια. Σε αντίθετη περίπτωση το σχετικό δικαίωµα ασκείται «ένοπλα» και βρίσκεται έξω από το πεδίο προστασίας του άρθρου 11 1. Όταν χρησιµοποιούν, όχι µόνο αντικείµενα σαν όπλα, αλλά ενδεχόµενα και φυσικές δυνάµεις ή ενέργειες, όπως ηλεκτρικό ρεύµα, θερµότητα κ.ά., σύµφωνα µε την έννοια του αστικού κώδικα (947ΑΚ), για να τελέσουν αξιόποινες πράξεις και να διαταράξουν τον ήσυχο χαρακτήρα της συνάθροισης, τότε η τελευταία πρέπει να θεωρηθεί «ένοπλη». Όπλα είναι όλα εκείνα τα ενσώµατα αντικείµενα αλλά και οι φυσικές δυνάµεις που µπορούν να χρησιµεύσουν, για την άσκηση σωµατικής ή άλλης βίας και την πρόκληση υλικών και όχι µόνο ζηµιών 1. Βέβαια και στη συγκεκριµένη περίπτωση, µεµονωµένες περιπτώσεις οπλοφορίας µελών της συνάθροισης δεν µπορούν να µεταβάλλουν τον άοπλο χαρακτήρα της και να θέσουν την άσκηση του δικαιώµατος έξω από τα πλαίσια του άρθρου 11 1. Τα άτοµα αυτά πρέπει να αποβάλλονται από τη συνάθροιση και να τους απαγορεύεται η άσκηση του δικαιώµατος στην περίπτωση αυτή, αφού ατοµικό δικαίωµα του συνέρχεσθαι µε όπλα δεν αναγνωρίζεται ούτε προστατεύεται συνταγµατικά. Ωστόσο η άρση του ήσυχου και άοπλου χαρακτήρα του δικαιώµατος από την πλειονότητα ή από ένα σηµαντικό µέρος των φορέων του παρέχει στην αστυνοµική αρχή το δικαίωµα, αναγνωρισµένο κατευθείαν από το Σύνταγµα, να απαγορεύσει συνολικά την άσκηση του δικαιώµατος στη συγκεκριµένη περίπτωση 2. Ειδικότερα, το δικαίωµα αυτό περιλαµβάνει τρία επιµέρους δικαιώµατα: το δικαίωµα διοργάνωσης της συνάθροισης, το δικαίωµα διεύθυνσης της συνάθροισης και το δικαίωµα συµµετοχής σε συνάθροιση. ιοργάνωση είναι η πρωτοβουλία πραγµατοποίησης της συνάθροισης και η πραγµατοποίησή της αυτή καθεαυτή. διεύθυνση είναι η διεύθυνση της συνάθροισης και η εγγύηση της κανονικής εξέλιξης της συζήτησης. συµµετοχή, τέλος, είναι η παρουσία και συµµετοχή σε µια συνάθροιση ή στις συζητήσεις που γίνονται στα πλαίσιά της. Τις επιµέρους αυτές µορφές του δικαιώµατος της συνάθροισης προβλέπει και το Ν.. 794/71 «περί δηµοσίων συναθροίσεων», το οποίο διακρίνει το δικαίωµα διοργάνωσης (άρθρ. 2), το δικαίωµα διεύθυνσης (άρθρ. 3) και φυσικά το δικαίωµα συµµετοχής (άρθρ. 1 1) σε δηµόσιες συναθροίσεις. Το άρθρ. 11 του ισχύοντος Συντάγµατος προστατεύει όλες τις συναθροίσεις, τόσο τις ιδιωτικές όσο και τις δηµόσιες που περιλαµβά- 1. Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.117επ. 2. Βλ. Πιτσογιάννης, Π., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.40-41- Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.101-105 17

νουν τις δηµόσιες συναθροίσεις σε κλειστό χώρο και τις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις. Στις τελευταίες αναφέρεται ειδικότερα η 2 του άρθρ. 11, η οποία ορίζει τα ακόλουθα: «Μόνο στις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις µπορεί να παρίσταται η αστυνοµία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις µπορούν να απαγορευτούν µε αιτιολογηµένη απόφαση της αστυνοµικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δηµόσια ασφάλεια, σε ορισµένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονοµικής ζωής, όπως νόµος ορίζει». Η διάταξη αναφέρεται σε όλες τις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις, στις οποίες περιλαµβάνονται αναµφίβολα και οι κινητές συναθροίσεις (παρελάσεις, ποµπές, διαδηλώσεις ή πορείες) 1. (β) Το αρνητικό περιεχόµενο Το άρθρ. 11 του ισχύοντος Συντάγµατος κατοχυρώνει το δικαίωµα της συνάθροισης τόσο υπό τη θετική του µορφή όσο και υπό την αρνητική του µορφή. Κατοχυρώνεται δηλαδή όχι µόνο η προστασία της διοργάνωσης συναθροίσεων και συµµετοχής σε αυτές από επεµβάσεις της κρατικής εξουσίας, αλλά και ένα δικαίωµα άρνησης διοργάνωσης συναθροίσεων και συµµετοχής σε αυτές. Τούτο προκύπτει από την ίδια τη διάταξη του άρθρ. 11 1 του Συντάγµατος ερµηνευόµενη τελεολογικά, όπως εξάλλου συµβαίνει και µε τις άλλες συνταγµατικές διατάξεις που προστατεύουν ανάλογες ατοµικές ελευθερίες (π.χ. άρθρ. 12 1, 13 1 και 14 1). Αντίθετα, η νοµολογία του Σ.τ.Ε. συνήγαγε αρχικά την ελευθερία της µη συµµετοχής σε σωµατείο (αρνητική ελευθερία συνεταιρισµού) από την κατοχυρούµενη από το άρθρ. 5 του Συντάγµατος «γενική ελευθερία» του ατόµου και όχι από το άρθρ. 12 1. Την αντίθετη ορθή άποψη δέχτηκε στη συνέχεια η απόφαση 2805/1984 της Ολοµέλειας του Σ.τ.Ε., η οποία συνήγαγε αποκλειστικά την αρνητική ελευθερία του συνεταιρισµού από το άρθρ. 12 1 του Συντάγµατος 2. 1. Βλ. Γεωργόπουλος, Κ., Πανεπιστηµιακαί παραδόσεις κατά το Σύνταγµα του 1988, τ:γ, 1970, σελ.142 2. Βλ.. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ.11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.90 18

6) ΕΙ Η ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΩΝ Οι συναθροίσεις διακρίνονται βασικά σε ιδιωτικές και δηµόσιες, οι οποίες µε τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε δηµόσιες συναθροίσεις σε κλειστό χώρο και σε δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις. Το άρθρ. 11 του Συντάγµατος αναφέρεται ρητά µόνο στις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις ( 2) και µόνο κατ αντιδιαστολή υπονοεί τα δύο άλλα είδη. Το Ν.. 794/71 ασχολείται αποκλειστικά µε τις δηµόσιες συναθροίσεις, δίνοντας τον ορισµό του κάθε είδους (άρθρ.1 2, 5 3, 6 7 και 6 9 αντίστοιχα) 1. (α) Ιδιωτικές Συναθροίσεις Ορισµό της ιδιωτικής συνάθροισης δε δίνει ούτε το Ν.. 794/71 ούτε οι αστυνοµικοί κανονισµοί που ίσχυαν κάθε φορά. Τούτο είναι άλλωστε φυσικό, αφενός γιατί το κύριο µέληµα των νοµοθετηµάτων αυτών ήταν η ρύθµιση των δηµοσίων συναθροίσεων, αφετέρου γιατί οι ιδιωτικές συναθροίσεις ανέκαθεν θεωρήθηκαν ως προέκταση της προσωπικής ελευθερίας και του ασύλου της κατοικίας µε συνέπεια να προστατεύονται απολύτως. Ιδιωτική χαρακτηρίζεται όχι η συνάθροιση που πραγµατοποιείται σε ιδιωτικό χώρο, αλλά εκείνη που πραγµατοποιείται σε περίκλειστο χώρο στο οποίο δε µπορεί να εισέλθει κανένας. Ο χώρος πραγµατοποίησης της συνάθροισης παραµένει κατά τη διάρκειά της αποκλεισµένος κατά τρόπο ώστε να µην είναι προσιτός σε όλους. Ο χώρος µάλιστα αυτός απαιτείται να έχει είσοδο και έξοδο, ώστε να ελέγχεται η προσέλευση των µελών της. Ο περίκλειστος εποµένως χώρος δηµιουργεί µαχητό τεκµήριο υπέρ του χαρακτηρισµού της συνάθροισης ως ιδιωτικής, το οποίο µόνο από ενδεχόµενη ελεύθερη προσέλευση των συναθροισµένων µπορεί να ανατραπεί, όπως για παράδειγµα µε την ελεύθερη διάθεση προσκλήσεων ή µε πληρωµή εισιτηρίου 2. Η παρουσία, τέλος, δηµοσιογράφων που έχουν κληθεί και η δηµοσίευση στον τύπο των αποφάσεων που πάρθηκαν σε ιδιωτική συνάθροιση, δεν τη µετατρέπει σε δηµόσια. 1. Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ.11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.101 2. Βλ. Βαλάκου-Θεοδωρούδη, Μ., Το δικαίωµα της συναθροίσεως στη νοµολογία, τ:26, 1982, σελ.65-66-μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.122-123-τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11Σ, 1988, σελ.102-103-γεωργόπουλος, Κ., Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, 1999, σελ.562-πιτσογιάννης, Π.Ι., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.42-43 19

(β) ηµόσιες συναθροίσεις ηµόσια χαρακτηρίζεται η συνάθροιση στην οποία µπορεί να προσέλθει καθένας. Η δηµόσια συνάθροιση µπορεί να πραγµατοποιείται όχι µόνο σε δηµόσιο χώρο, αλλά και σε ιδιωτικό αρκεί να είναι ελεύθερη η προσέλευση, έστω και µε πληρωµή εισιτηρίου. Κατά το άρθρ. 1 2 του Ν.. 794/71 «Ως δηµοσία συνάθροισις, κατά την έννοιαν του παρόντος, θεωρείται η εκ των προτέρων διοργανουµένη και σκοπούσα εις την από κοινού εκδήλωσιν του φρονήµατος ή της γνώµης των µετεχόντων, ή εις την παρακολούθησιν διαλέξεων ή εις την προβολήν κοινών αυτών αιτηµάτων». Ο ορισµός αυτός είναι γενικός και αναφέρεται στην έννοια της συνάθροισης γενικά. Ορθότερος είναι ο ορισµός που έδινε ο Κανονισµός Υπηρεσίας Χωροφυλακής του 1958. Κατά το άρθρ. 294 4 αυτού «δηµόσιαι είναι αι συναθροίσεις εις τας οποίας πας τις δύναται να προσέλθει ή εις τας οποίας καλούνται όπως προσέλθωσιν ωρισµέναι κατηγορίαι προσώπων, χωρίς να καθορίζωνται ατοµικαί προσκλήσεις». Η δηµόσια συνάθροιση ανάλογα µε το χώρο στον οποίο πραγµατοποιείται διακρίνεται σε δηµόσια συνάθροιση σε κλειστό χώρο και σε δηµόσια υπαίθρια συνάθροιση 1. (β1) ηµόσιες συναθροίσεις σε κλειστό χώρο ηµόσια συνάθροιση σε κλειστό χώρο υπάρχει, όταν γίνεται σε κλειστό και περιτειχισµένο χώρο, όπως π.χ. σε κατάστηµα, καφενείο, κινηµατογράφο, σε ιδιωτική κατοικία, στην οποία ο καθένας δύναται να εισέλθει, χωρίς ειδική για το σκοπό αυτό πρόσκληση, σε κατάστηµα πολιτικού κόµµατος χωρίς προσωπικές προσκλήσεις ή σε οικία πολιτικού υποψηφίου ή και όταν προσκαλούνται γενικώς κατηγορίες προσώπων. Απαραίτητη προϋπόθεση στις συναθροίσεις αυτές είναι να πληρούνται οι όροι του «κλειστού χώρου» από απόψεως ακουστικής και θέας. Έτσι π.χ. δεν θεωρείται κλειστός χώρος, ο χώρος που περιφράσσεται µε συρµατόπλεγµα ή µε απλό φράχτη, αφού, όπως είναι φυσικό, αυτά δεν αποτελούν εµπόδιο στο κοινό των αντιφρονούντων, ο χώρος αυτός είναι από όλα τα µέρη προσιτός, µε συνέπεια και τα συνθήµατα των ευρισκοµένων εντός του χώρου αυτού να γίνονται αντιληπτά και οι οµιλίες των οργανωτών της συνάθροισης να ακούονται. Αντίθετα θεωρείται κλειστός χώρος ο ασκεπής χώρος ενός περιτειχισµένου σταδίου ή γηπέδου, το οποίο χρησιµοποιείται για αθλητικούς σκοπούς. Το κύριο στοιχείο βάσει του οποίου γίνεται η διάκριση της δηµόσιας συνάθροισης σε κλειστό χώρο ή στο ύπαιθρο, είναι το περιτειχισµένο ή µη του χώρου της συνάθροισης, ανεξάρτητα αν ο χώρος αυτός είναι δηµόσιος ή ιδιωτικός και άσχετα του αν είναι στεγασµένος ή µη (γήπεδο 1. Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.104-105 20

ποδοσφαίρου, αίθουσα θεάτρου, κινηµατογράφου κλπ.) 1. (β2) ηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις Κατά τον Α. Σβώλο 2 δηµόσια υπαίθρια συνάθροιση είναι «η γινοµένη εν µη περιτειχισµένω χώρω, αδιάφορον αν ο χώρος αυτός είναι εστεγασµένος ή ου». Το βασικό στοιχείο της δηµόσιας υπαίθριας συνάθροισης είναι το προσιτό σε όλους κατά τρόπο φυσικό, χωρίς δηλαδή υλικά εµπόδια, από όλες τις µεριές, χωρίς να ενδιαφέρει αν ο χώρος που πραγµατοποιείται είναι ή όχι στεγασµένος. Έτσι, συνάθροιση που γίνεται σε στεγασµένο αλλά µη περιτειχισµένο χώρο, για παράδειγµα µέσα σε στοά, είναι υπαίθρια. Το ίδιο κριτήριο υιοθέτησαν η απόφαση 1693/1963 της ολοµέλειας του Σ.τ.Ε. και ο ορισµός που δίνει για τη δηµόσια υπαίθρια συνάθροιση ο Κανονισµός Υπηρεσίας Χωροφυλακής του 1958 στο άρθρ. 294 5, σύµφωνα µε τον οποίο «ηµοσία εν υπαίθρω συνάθροισις υπάρχει οσάκις αύτη λαµβάνει χώραν εις ανοικτόν, µη περιτετειχισµένον, χώρον. Το ζήτηµα ποιο πρέπει να είναι το υλικό του περιτειχίσµατος είναι πραγµατικό και λύνεται κατά περίπτωση σύµφωνα πάντοτε µε τα όσα εκτέθηκαν παραπάνω για το χαρακτηριστικό γνώρισµα της δηµόσιας υπαίθριας συνάθροισης. Με το θέµα αυτό ασχολήθηκε και η υπ αριθµ. 337/1978 Γνωµοδότηση του Νοµικού Συµβουλίου του Κράτους. Το ζήτηµα που είχε να κρίνει ήταν αν συνάθροιση σε σκηνή από ύφασµα µέσα στην οποία υπήρχαν καθίσµατα, ηλεκτρική και µεγαφωνική εγκατάσταση αποτελούσε υπαίθρια συνάθροιση. ιατυπώθηκαν δύο απόψεις. Κατά τη γνώµη της πλειοψηφίας κρίθηκε ότι αποτελούσε υπαίθρια, γιατί θεωρήθηκε ότι η σκηνή από ύφασµα, στερεωµένη στη γη µε πασσάλους, αφενός µεν άφηνε ανοίγµατα µεταξύ του εδάφους και του περικαλύµµατος που επέτρεπαν την προσπέλαση, αφετέρου δε µπορούσε εύκολα να ανατραπεί. Ορθότερη ήταν η γνώµη της µειοψηφίας, η οποία σωστά, δέχτηκε ότι είναι αδιάφορο το είδος της ύλης που περικλείει το χώρο και θεώρησε ότι η σκηνή από ύφασµα αποτελούσε φυσικό εµπόδιο που δεν επέτρεπε την προσπέλαση µέσα στον κλειστό χώρο και ότι συνεπώς η συνάθροιση ήταν δηµόσια συνάθροιση σε κλειστό χώρο 3. Ειδική µορφή των συναθροίσεων στο ύπαιθρο αποτελούν οι λεγόµενες κινητές συναθροίσεις, όπως διαδηλώσεις, πορείες, ποµπές κλπ. Αυτοί που συµµετέχουν στις συναθροίσεις αυτές κινούνται στους δηµόσιους δρόµους, για να εκφράσουν επιδεικτικότερα τη γνώµη των, τα αιτήµατά των και τις απόψεις των, µε την παρουσία των, µε κραυγές, µε συνθήµατα ή µε φερόµενες από αυτούς επιγραφές ή συµβολικές παρα- 1. Βλ. Πιτσογιάννης, Π., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.44-45 2. Βλ. Σβώλος, Αλ.Ι., Νοµικαί Μελέται, τ:α, 1957, σελ.252- Πιτσογιάννης, Π., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.45 3. Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.106-109 21

στάσεις. εν αποκλείεται, εξάλλου, µία ακίνητη στο ύπαιθρο συνάθροιση να µεταβληθεί σε κινητή, όταν οι µετέχοντες σ αυτήν αποφασίσουν να σχηµατίσουν διαδήλωση και αντίστροφα µία κινητή συνάθροιση να εξελιχθεί σε ακίνητη, όταν οι διαδηλωτές σταµατήσουν σε ένα υπαίθριο χώρο, για να ακούσουν τους οµιλητές. Οι θρησκευτικές λιτανείες, κηδείες, περιφορές εικόνων κλπ. στους δρόµους θεωρούνται πράξεις λατρείας και όχι συναθροίσεις 1. (β3)παρουσία της αστυνοµίας Σύµφωνα µε τη διάταξη του άρθρ. 11 2 εδ. α του Συντάγµατος η παρουσία της αστυνοµίας επιτρέπεται µόνο στις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις. Η διάταξη αυτή αποτελεί νεωτερισµό σε σχέση µε τα προηγούµενα ελληνικά συντάγµατα, δεδοµένου ότι περιορίζει το δικαίωµα παρουσίας της αστυνοµίας µόνο στις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις και όχι γενικά στις δηµόσιες συναθροίσεις. Εποµένως, κατ αντιδιαστολή, η παρουσία της αστυνοµίας στις δηµόσιες συναθροίσεις σε κλειστό χώρο είναι ανεπίτρεπτη. 2 1. Βλ. Πιτσογιάννης, Π., Συναθροίσεις-Συγκεντρώσεις, 1987, σελ.46- Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988, σελ.109- Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.126-127 -Βαλάκου-Θεοδωρούδη, Μ., Το δικαίωµα της συναθροίσεως στη νοµολογία, τ:26, 1982, σελ.69-καράκωστας, Β.Κ., ίκη 24, 1993, σελ.99 2. Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988,σελ.118-119 22

7)Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΩΝ ΩΣ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ-Άρθρο 11 2Σ Οι συναθροίσεις που λαµβάνουν χώρα σε υπαίθριο χώρο, µπορούν να απαγορευθούν µε αιτιολογηµένη απόφαση της αρµόδιας αστυνοµικής αρχής, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις που διαγράφονται από το συντακτικό νοµοθέτη στην παρ. 2 εδ. 2 του άρθρου11. Μια τέτοια απαγόρευση δεν είναι απλά δυνητική, αλλά περιορίζεται από τις συνταγµατικά καθορισµένες προϋποθέσεις, τη νοµολογία και την αρχή της αναλογικότητας (ως γενική αρχή του δηµοσίου δικαίου). Η εξουσία της αστυνοµικής αρχής απονέµεται κατευθείαν από το συντακτικό νοµοθέτη, καθορίζεται και οριοθετείται επίσης από αυτόν, ασκείται δε µε συνταγµατικά κριτήρια και αξιολογήσεις προσαρµοσµένες στην καθηµερινή κοινωνικοπολιτική πραγµατικότητα. Η οποιαδήποτε απόφαση που τείνει να απαγορεύσει τη συγκεκριµένη άσκηση του δικαιώµατος πραγµατοποίησης υπαίθριας συνάθροισης, πρέπει να λαµβάνει υπόψη την υποχρέωση των κρατικών οργάνων να διασφαλίζουν την ανεµπόδιστη άσκηση των δικαιωµάτων του ανθρώπου (άρθρ.25 1Σ). Ακόµα και όταν επίκειται σοβαρός κίνδυνος για τη δηµόσια ασφάλεια ή και όταν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονοµικής ζωής ορισµένης περιοχής, η εξουσία απαγόρευσης παραµένει δυνητική. Από το πνεύµα του συντακτικού νοµοθέτη και τη νοµολογία απορρέει ερµηνεία σαφώς υπέρ της ελευθερίας των υπαίθριων συναθροίσεων και της προληπτικής απαγόρευσής τους, µόνο ως έσχατου µέτρου και εφόσον πλέον η αποτροπή της σοβαρής διακινδύνευσης της δηµόσιας ασφάλειας είναι αλλιώς αδύνατη. Συµπερασµατικά, εφόσον η αστυνοµική αρχή διαθέτει στη συγκεκριµένη περίπτωση τη δυνατότητα λήψης ηπιότερων, από την απαγόρευση, µέτρων, ικανών να επιτρέψουν τη διεξαγωγή υπαίθριας συνάθροισης, χωρίς τη σοβαρή διακινδύνευση της δηµόσιας τάξης ή την απειλή σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονοµικής ζωής ορισµένης περιοχής, οφείλει και υποχρεούται συνταγµατικά να εφαρµόσει άµεσα την αρχή της αναλογικότητας 1. Εφόσον η ερµηνεία που απορρέει από τη θεωρία και τη νοµολογία είναι υπέρ των υπαίθριων συναθροίσεων, η αστυνοµική αρχή οφείλει να λαµβάνει όλα τα προσήκοντα µέτρα για την πραγµατοποίησή τους. Ακόµα και αν συντρέχουν οι συνταγµατικά προβλεπόµενες προϋποθέσεις απαγόρευσης, η εφαρµογή της αρχής της αναλογικότητας επιβάλλει στην 1. Βλ. αγτόγλου, Π.., Ατοµικά δικαιώµατα, τ:β, 1991, σελ.752-καράκωστας, Β.Κ., ίκη 24, 1993, σελ.105-βέγλερης, Φ.Θ., Οι περιορισµοί των δικαιωµάτων του ανθρώπου, 1982, σελ.25επ. 23

αστυνοµία τη λήψη µέτρων 1, περιοριστικών ίσως, πάντως ικανών να διαφυλάξουν τον πυρήνα του δικαιώµατος. Κάθε απαγόρευση συνιστά άµεση και ευθεία προσβολή του τελευταίου. Η εξουσία απαγόρευσης αποτελεί κατά συνέπεια εξαιρετικό µέτρο 2. 1. Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988,σελ.140 2.Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.145-147 24

8)ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗΣ Οι προϋποθέσεις απαγόρευσης των υπαίθριων συναθροίσεων προβλέπονται και καθορίζονται αποκλειστικά καθ περιοριστικά στο δεύτερο εδάφιο της παρ.2 του άρθρ. 11 του Συντάγµατος. Πέρα των συνταγµατικών αυτών προϋποθέσεων, που συνεπάγονται εξαιρετική εξουσία της αστυνοµικής αρχής να απαγορεύσει υπαίθρια συνάθροιση, καµία άλλη περίπτωση δε δικαιολογεί απαγόρευση της άσκησης του σχετικού δικαιώµατος. Συνεπώς τα κριτήρια της αστυνοµικής αρχής, πριν αλλά και κατά την άσκηση των εξαιρετικών αρµοδιοτήτων που της απονέµονται, δεν µπορεί να είναι άλλα από το σοβαρό κίνδυνο της δηµόσιας ασφάλειας και την απειλή σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονοµικής ζωής ορισµένης περιοχής. Σε αντίθετη περίπτωση, εφόσον οι λόγοι απαγόρευσης αφορούν στο πολιτικό περιεχόµενο της συνάθροισης, την ιδεολογική αντιπαλότητα ή την προσωπική αντιπαράθεση αρµόδιας αστυνοµικής αρχής και διοργανωτών ή οµάδων των συναθροισµένων, η πράξη απαγόρευσης είναι ακυρωτέα ενώπιον του Σ.τ.Ε. για παράβαση κατ ουσίαν συνταγµατικής διάταξης. 1 Συµπερασµατικά, όλες οι υπαίθριες συναθροίσεις, στατικές ή κινητές, είναι καταρχήν ελεύθερε και τυγχάνουν απόλυτης συνταγµατικής προστασίας και µόνο εξαιρετικά, όταν συντρέχουν οι συνταγµατικά διαγραφόµενες προϋποθέσεις, µπορούν να απαγορευτούν. 2 (α) Η έννοια της δηµόσιας ασφάλειας Ο περιορισµός αυτός δεν είναι νέος. Υπήρχε σε όλα τα αντίστοιχα άρθρα των προηγούµενων Συνταγµάτων µας και εποµένως το περιεχόµενό του θεωρείται γνωστό, κυρίως όπως αυτό έχει διαµορφωθεί στο αστυνοµικό δίκαιο. Οπωσδήποτε η δηµόσια ασφάλεια δεν µπορεί να ταυτίζεται µε την ασφάλεια της εκάστοτε κυβέρνησης. Ο όρος «δηµόσια ασφάλεια» είναι διαφορετικός από τον όρο «εθνική ασφάλεια» και µάλλον στενότερος από τον όρο «δηµόσια τάξη». ηµόσια ασφάλεια σηµαίνει καταρχήν προστασία από τον κίνδυνο προσβολής της ασφάλειας προσώπων, δηλαδή της ζωής τους, της σωµατικής ακεραιότητας και υγείας τους. Ο ορισµός αυτός κρίνεται ελλιπής. Περιλαµβάνει µόνον την προστασία των θεµελιωδών δικαιωµάτων, η οποία αποτελεί βέβαια αναµφισβήτητο στοιχείο της δηµόσιας ασφάλειας, όταν γίνεται προς το συµφέρον της ολότητας, αλλά όχι και το µόνο. Η έννοια της δηµόσιας ασφάλειας περιλαµβάνει, εκτός από την προστασία 1. Βλ. Σβώλος, Αλ.Ι., Νοµικαί Μελέται, τ:α, 1957, σελ.262-263 2. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.148-149 25

των θεµελιωδών δικαιωµάτων, και την προστασία των βασικών κοινωνικών αγαθών και ειδικότερα την ακεραιότητα της έννοµης τάξης, την ύπαρξη του Κράτους και των θεσµών του, την ικανότητα λειτουργίας τους και την προστασία της συνταγµατικής τάξης και κυρίως του ελεύθερου και δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Αντίθετα, ο όρος «δηµόσια τάξη» περιλαµβάνει τη δηµόσια ασφάλεια και τη συνεχή και αδιατάρακτη λειτουργία των δηµόσιων υπηρεσιών, όπως νοµολόγησε και η απόφαση 957/1978 της Ολοµέλειας του Σ,τ.Ε. 1. Η έννοια του κινδύνου της δηµόσιας ασφάλειας δεν αποτελεί από µόνη της προϋπόθεση απαγόρευσης υπαίθριας συνάθροισης. Επιβάλλεται η συνδροµή πρόσθετων προϋποθέσεων που καθορίζονται στο Σύνταγµα και έχουν τα µορφή εγγυήσεων κατά της πιθανής αυθαιρεσίας της αστυνοµικής αρχής. Έτσι ο κίνδυνος της δηµόσιας ασφάλειας οφείλει να είναι σοβαρός. Αυτός είναι σοβαρός, όταν είναι άµεσος και αναπότρεπτος µε άλλα µέσα, πλην της προληπτικής απαγόρευσης της συγκεκριµένης συνάθροισης. Αν αυτός µπορεί να αποτραπεί µε ηπιότερα από την απαγόρευση µέτρα (κατ εφαρµογή της αρχής της αναλογικότητας), τότε ο αποχαρακτηρισµός του ως σοβαρού επιβάλλεται. Στην περίπτωση αυτή δικαιολογούνται µόνο περιοριστικά και όχι απαγορευτικά µέτρα. Παράλληλα ο σοβαρός κίνδυνος της δηµόσιας ασφάλειας πρέπει, σύµφωνα µε τις συνταγµατικές επιταγές, να τελεί σε αιτιώδη συνάφεια µε τη συγκεκριµένη υπαίθρια συνάθροιση. Μόνο εφόσον υπάρχει αιτιώδης αντικειµενικός σύνδεσµος µεταξύ της άσκησης του σχετικού δικαιώµατος και της σοβαρής διακινδύνευσης της δηµόσιας ασφάλειας επιτρέπεται η απαγόρευση στη συγκεκριµένη περίπτωση. Πρέπει τέλος να σηµειωθεί, ότι οι προβλεπόµενες συνταγµατικές προϋποθέσεις απαγόρευσης υπαίθριων συναθροίσεων, οφείλουν να συντρέχουν σε κάθε περίπτωση σωρευτικά και όχι διαζευκτικά. Επίσης τις πιο πάνω προϋποθέσεις επιβάλλει και το Ν.. 794/70 µε την αντισυνταγµατική προσθήκη του όρου της δηµόσιας τάξης. (β) Η έννοια της «σοβαρής διατάραξης της κοινωνικοοικονοµικής ζωής» Ο όρος αυτός εισάγεται για πρώτη φορά σε ελληνικό συνταγµατικό κείµενο και δηµιουργεί ερµηνευτικές δυσκολίες, αφού το σύνολο σχεδόν της θεωρίας και της νοµολογίας απέφυγε να τον αντιµετωπίσει. Ωστόσο πρέπει να γίνει δεκτό ότι αυτός δεν είναι αόριστος 2, ούτε η εξειδίκευσή 1.Βλ. Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988,σελ.213-124 2. Βλ. αγτόγλου, Π.., Ατοµικά δικαιώµατα, τ:β, 1991, σελ.750επ.- Τσίρης, Π.Β., Συµβολή στην ερµηνεία του Άρ. 11 του Συντάγµατος, 1988,σελ.125επ. 26

του επαφίεται στον κοινό νοµοθέτη. Αποτελεί ζήτηµα ερµηνείας. Καταρχήν η συντακτική βούληση θέτει εξαρχής ένα σοβαρό τοπικό περιορισµό αναφορικά µε τη δεύτερη αυτή προϋπόθεση. Έτσι επιτρέπει εξαιρετικά την απαγόρευση άσκησης του δικαιώµατος συγκεκριµένης υπαίθριας συνάθροισης, όταν εξαιτίας του απειλείται σε ορισµένη περιοχή η σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονοµικής ζωής. Συνεπώς καθορίζεται µια τοπική οριοθέτηση της απειλής της τελευταίας, η λεπτοµερής ρύθµιση της οποίας αφήνεται στον κοινό νόµο. Η οριοθέτηση αυτή λειτουργεί υπέρ της ελευθερίας των υπαίθριων συναθροίσεων, περιορίζοντας τις εξαιρετικές απαγορευτικές εξουσίες της αστυνοµίας. Η σοβαρή απειλή της κοινωνικοοικονοµικής ζωής πρέπει να αναφέρεται στον κίνδυνο της σωρευτικής απειλής πλειάδας άλλων συνταγµατικών διατάξεων που αφορούν στην προστασία άλλων θεµελιωδών δικαιωµάτων ή και σε αυτή ακόµα τα λειτουργία και οργάνωση της πολιτείας. Είναι φανερό ότι η άσκηση του σχετικού δικαιώµατος σε ορισµένη περιοχή µπορεί παράλληλα να εµποδίζει την ελεύθερη συµµετοχή στην κοινωνική και οικονοµική ζωή αυτής, την ελεύθερη κυκλοφορία, µετακίνηση, το δικαίωµα στην εργασία και τη λειτουργία των τοπικών δήµων και κοινοτήτων 1. (γ) Ειδική αιτιολογία αστυνοµικής αρχής Η ειδική και εµπεριστατωµένη αιτιολόγηση της αρµόδιας καθ ύλης, τόπο και χρόνο, αστυνοµικής αρχής, αποτελεί καινοτοµία του ισχύοντος συντάγµατος και η µερική ή ολική έκλειψή της από το κείµενο της απαγορευτικής αποφάσεως της αρµόδιας αστυνοµικής αρχής του τόπου διεξαγωγής της συνάθροισης αποτελεί όχι ουσιαστικό, αλλά τυπικό ελάττωµα που συνεπάγεται την ακυρότητα της διοικητικής πράξεως λόγω ελλείψεως ουσιώδους τύπου από µέρους της αστυνοµικής αρχής, η οποία δεν «ενήργησε µετά της απαιτουµένης περισκέψεως προς προστασίαν δηµοσίου συµφέροντος» 2. Σύµφωνα µε το ισχύον Σύνταγµα, η απόφαση της αρµόδιας αστυνοµικής αρχής του τόπου διεξαγωγής της συναθροίσεως περί απαγορεύσεως οφείλει να είναι ειδικά και επαρκώς αιτιολογηµένη και δεν αρκεί να στηρίζεται σε υπόνοιες ή γενικές αναγραφές των σηµείων που χρειάζεται να αιτιολογηθούν, αλλά «δέον να περιέχη (µετ έρευναν, θα συµπληρώσει µεταγενέστερα άλλη απόφαση) τους λόγους τους δικαιολογούντας, κατά την κρίσιν του εκδόντους ταύτην, τον επικείµενον κίνδυνον της δηµοσίας τάξεως και ασφαλείας» ή αν απειλείται, τη σοβα- 1. Βλ. Μπακόπουλος, Γ., Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι στο ελληνικό, γαλλικό και αγγλικό δηµόσιο δίκαιο, 1995, σελ.152-153 2. Εφετείον Θες/νίκης, Αριθ. 1300/1975, Ποινικά Χρονικά, 1976, σελ.769-772 27