ΤΟ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΕΜΜ. ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΟ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ ΕΜΜ. ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΑΝ/ΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ

Η ακτινογραφία Η ακτινογραφία αποτελεί τη στιγμιαία απεικόνιση του εξεταζόμενου ανατομικού μορίου ή οργάνου. Είναι μία στατική εικόνα, η οποία βασίζεται στη διαφορετική εξασθένηση που κάνουν τα διάφορα υλικά του ανθρώπινου σώματος όταν αυτή διαπερνά τον εξεταζόμενο δεν επιτρέπει όμως τη μελέτη της κινητικότητας ενός οργάνου. Σε μια ακτινογραφία, μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες για το σχήμα, το μέγεθος, τη θέση του οργάνου, δεν μπορούμε όμως να παρατηρήσουμε την κινητικότητά του ή την προώθηση της σκιαγραφικής ουσίας στο κατώτερο πεπτικό. Το απλό ακτινογραφικό μηχάνημα χρησιμοποιείται κυρίως για ακτινογραφίες θώρακα, άνω και κάτω άκρων,κρανίου,σπονδυλικής στήλης.

ΑΡΧΗ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Source Collimator Patient Absorbs and scatters radiation Table Absorbs and scatters radiation Antiscatter grid Soft Air tissue Bone X Ray tube Collimator Beam Patient Table Grid

Απλό ακτινογραφικό μηχάνημα

Plain radiography: example of equipment Tube housing And diaphragm Movable patient couch High voltage generator Film cassette holder

Mobile unit Parking conditions

Τα βασικά μέρη ενός ακτινοδιαγνωστικού συστήματος είναι τα ακόλουθα:

Κεφαλή ακτινογραφικού μηχανήματος με το κιβώτιο διαφραγμάτων

Κεφαλή ακτινογραφικού μηχανήματος με το κιβώτιο διαφραγμάτων Η Κεφαλή του συστήματος που περιλαμβάνει τη λυχνία των ακτίνων Χ και το μεταλλικό κύλινδρο που την περιβάλλει (περίβλημα ή κέλυφος). Σε κάποιο σημείο στην εξωτερική επιφάνεια του περιβλήματος είναι αποτυπωμένη μία κόκκινη κηλίδα. Η θέση της κηλίδας υποδεικνύει τη θέση του σημείου, στο εσωτερικό της λυχνίας, από όπου εκπέμπονται οι ακτίνες Χ (στόχος). Στην εξωτερική επιφάνεια είναι επίσης προσαρμοσμένο και το σύστημα απαγωγής θερμότητας από τη λυχνία. Στο εσωτερικό της κεφαλής βρίσκεται και ο κινητήρας για την περιστροφή της ανόδου. Στον κύλινδρο υπάρχουν κατάλληλες υποδοχές για τα καλώδια υψηλής τάσης μέσω των οποίων πραγματοποιείται η τροφοδοσία της λυχνίας από τη γεννήτρια (υψηλή τάση, νήμα). Υπάρχουν επίσης τα καλώδια για την τροφοδοσία του κινητήρα που διέρχονται από άλλες υποδοχές. Συνήθως διέρχονται από τη βάση του κυλινδρικού περιβλήματος προς την πλευρά της ανόδου. Στο ειδικό άνοιγμα (έξοδος) της κεφαλής τοποθετείται η διάταξη περιορισμού της δέσμης (διαφράγματα βάθους, κώνοι κλπ) με κατάλληλο χειριστήριο (πλήκτρα κλπ) για τις διάφορες κινή σεις και αλλαγές προσανατολισμού της λυχνίας (φρένα για την ακινητοποίηση της) και κατάλληλο σύστημα μέτρησης αποστάσεων.

Stator electromagnets:στατικοί ηλεκτρομαγνήτες Bearing: - Tungsten anode: άνοδος βολφραμίου Glass envelope: υάλινο περίβλημα Filament circuit: κύκλωμα θερμιονικού νήματος Filament: θερμιονικό νήμα Electron beam:δέσμη ηλεκτρονίων X-ray beam: δέσμη ακτίνων-χ Molybdenum neck and base: λαιμός και βάση από μολυβδένιο Rotating portion: κινητό τμήμα της ανόδου Armature: -

Αυτό διαθέτει δύο κάθετα μεταξύ τους μεταλλικά συστήματα με βασική λειτουργία τον περιορισμό της δέσμης ακτινοβολίας στις επιθυμητές διαστάσεις (διαφραγματικό σύστημα) αλλά και την οπτική προβολή της ακτινοβολίας (φωτεινή επικέντρωση). Κιβώτιο διαφραγμάτων Προσαρμοσμένο κάτω ακριβώς από τη θυρίδα εξόδου της ακτινογραφικής δέσμης ακτίνων Χ και συνδεδεμένο με το κέλυφος, βρίσκεται μεταλλικό κιβώτιο.

Διαφραγματικό σύστημα Η διάταξη αποτελείται από ζεύγη οριζόντιων και κάθετων μολύβδινων πλακιδίων, τα οποία αλληλοπλησιάζουν και αλληλοαπομακρύνονται, καθορίζοντας το επιθυμητό και αναγκαίο πεδίο ακτινοβόλησης.

Δομικά στοιχεία του συστήματος Πηγή Σύστημα περιορισμού δέσμης (διαφράγματα βάθους) Λυχνία Χ Περιοριστή ς δέσμης Δέσμη 13

Δομικά στοιχεία του συστήματος Πηγή Σύστημα περιορισμού δέσμης (διαφράγματα βάθους) Ασθενής Απορροφά και σκεδάζει την ακτινοβολία Λυχνία Χ Περιοριστή ς δέσμης Δέσμη Μαλακός ιστός Αέρας Οστό Ασθενής 14

Δομικά στοιχεία του συστήματος Πηγή Σύστημα περιορισμού δέσμης (διαφράγματα βάθους) Ασθενής Απορροφά και σκεδάζει την ακτινοβολία Τράπεζα Απορροφά και σκεδάζει την ακτινοβολία Αντιδιαχυτικό διάφραγμα Λυχνία Χ Περιοριστή ς δέσμης Δέσμη Μαλακός ιστός Αέρας Οστό Ασθενής Τράπεζα Διάφραγμ α 15

Δομικά στοιχεία του συστήματος Πηγή Σύστημα περιορισμού δέσμης (διαφράγματα βάθους) Ασθενής Απορροφά και σκεδάζει την ακτινοβολία Τράπεζα Απορροφά και σκεδάζει την ακτινοβολία Αντιδιαχυτικό διάφραγμα Ενισχυτικές πινακίδες και φιλμ σε κασέτα Αισθητήρες αυτόματης έκθεσης (AEC) Μαλακός ιστός Αέρας Οστό Λυχνία Χ Περιοριστή ς δέσμης Δέσμη Ασθενής Τράπεζα Διάφραγμ α AEC Cassette 16

Φωτεινή επικέντρωση Η ακτινοβολία Χ είναι αόρατη. Για να προσδιοριστεί επακριβώς η επιθυμητή επιφάνεια την οποία πρέπει να ακτινογραφήσουμε, είναι απαραίτητο να προβάλουμε το φωτεινό αντίγραφο της ακτινοβολίας, ώστε, με τη βοήθεια του διαφραγματικού συστήματος, να αυξομειώσουμε το πεδίο ακτινοβόλησης στο απολύτως αναγκαίο. Η προβολή αυτή επιτυγχάνεται με τη βοήθεια ενός ισχυρού λαμπτήρα, ο οποίος τροφοδοτείται με ρεύμα χαμηλής τάσεως (12 volts), και ενός κατόπτρου. Τα όργανα αυτά τοποθετούνται πάνω από το διαφραγματικό σύστημα με τέτοια γωνία, ώστε, το φωτεινό πεδίο να συμπίπτει με ακρίβεια με το πεδίο ακτινοβόλησης.

Γεννήτρια υψηλής τάσης Ο μετασχηματιστής υψηλής τάσης και οι ανορθωτές βρίσκονται σε ένα δοχείο χωριστά από το υπόλοιπο σύστημα (αυτομετασχηματιστής, όργανα ενδείξεων) που βρίσκεται στο χειριστήριο. Συχνά ο όρος γεννήτρια αποδίδεται στο χειριστήριο. Από ειδικές υποδοχές της γεννήτριας (δοχείο του μετασχηματιστή) εξέρχονται τα καλώδια υψηλής τάσης τα οποία καταλήγουν στη λυχνία. Σε ορισμένα μικρά (κυρίως φορητά) ακτινοδιαγνωστικά μηχανήματα, ο μετασχηματιστής ανύψωσης είναι τοποθετημένος μέσα στην κεφαλή, στο εσωτερικό του περιβλήματος. Σε κάθε διάταξη πάντως ο μετασχηματιστής και οι ανορθωτές πρέπει να βρίσκονται μέσα σε ειδικό μονωτικό και ψυκτικό ορυκτέλαιο.

Γεννήτρια υψηλής τάσης Για την παραγωγή ακτινοβολίας απαιτείται τάση μεταξύ καθόδουανόδου της τάξης των χιλιάδων Volt. Για την ενίσχυση της παρεχόμενης από τη ΔΕΗ τάσης (220 V) αλλά και τη μετατροπή της από εναλλασσόμενη σε συνεχή, χρησιμοποιούνται κατάλληλες γεννήτριες. Στα σύγχρονα συστήματα οι γεννήτριες είναι τριφασικές, 6 ή 12 παλμών. Σχ: Μεταβολή της τάσης στα άκρα λυχνίας παραγωγής ακτίνων-χ από (α) μονοφασική και (β) τριφασική γεννήτρια 6 παλμών. Time: χρόνος Voltage: τάση

Ο αριθμός των παλμών καθορίζει την μεταβολή της υψηλής τάσης (και κατά συνέπεια την ενέργειας των φωτονίων) κατά την ακτινοβόληση. Στην περίπτωση της 6-παλμικής γεννήτριας η τάση παίρνει τιμές από Vmax έως 0.86Vmax ενώ σε μια 12-παλμική οι τιμές είναι από Vmax έως 0.96Vmax. Σαφώς, η 12-παλμική γεννήτρια είναι καταλληλότερη. Για παράδειγμα, αν η υψηλή τάση είναι 100 kvp τότε τα παραγόμενα φωτόνια θα έχουν ενέργειες μεταξύ 100 και 96 kev για 12-παλμική (αντίστοιχα μια 6-παλμική γεννήτρια θα έδινε φωτόνια με ενέργειες μεταξύ 100 και 86 kev). Ο μετασχηματιστής υψηλής τάσης και οι ανορθωτές της γεννήτριας βρίσκονται σε μεταλλικό κλωβό (συνήθως στον χώρο του χειριστηρίου). Από ειδικές υποδοχές της γεννήτριας εξέρχονται τα καλώδια υψηλής τάσης τα οποία καταλήγουν στην λυχνία. Σε ορισμένα (κυρίως φορητά) ακτινοδιαγνωστικά μηχανήματα, ο μετασχηματιστής ανύψωσης είναι τοποθετημένος μέσα στην κεφαλή, στο εσωτερικό του περιβλήματος. Σε κάθε διάταξη πάντως ο μετασχηματιστής και οι ανορθωτές βρίσκονται μέσα σε ειδικό μονωτικό και ψυκτικό ορυκτέλαιο λόγω του κινδύνου ηλεκτροπληξίας και των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται αντίστοιχα

Τράπεζα (κονσόλα) χειρισμού και ελέγχου (ή χειριστήριο) Ο ποιοτικός και ποσοτικός έλεγχος της δέσμης ακτίνων Χ, που παράγεται στην ακτινολογική λυχνία, γίνεται από το χειριστήριο - τράπεζα χειρισμού του ακτινογραφικού μηχανήματος(σχ). Από την τράπεζα χειρισμού ρυθμίζεται η τροφοδοσία του μηχανήματος με ηλεκτρικό ρεύμα, η υψηλή τάση της λυχνίας (kvp), το ρεύμα της λυχνίας (mα) και ο χρόνος έκθεσης (sec).υπάρχουν επιλογείς mas (ή ξεχωριστά ma και sec) και επιλογέας kvp, ενδείξεις των παραμέτρων μέτρησης mas, kvp σε αναλογική ή ψηφιακή μορφή των οποίων οι συνδέσεις καταλήγουν στη γεννήτρια. Επίσης διαθέτει διάφορες φωτεινές ενδείξεις (λαμπάκια) (πχ για την τροφοδοσία από το δίκτυο, για την εκπομπή ακτινοβολίας), επιλογέας εστίας (μικρού ή μεγάλου νήματοςεστίας- εκπομπής), χρονοδιακόπτη για λήψεις ακτινογραφιών, κατάλληλους επιλογείς (π.χ. πλή κτρα) για τη δυνατότητα ακτινοβόλησης μέρους μόνο της επιφανείας της κασέτας με το φίλμ. Η τράπεζα χειρισμού τροφοδοτείται από το δίκτυο.

Χειριστήριο ακτινογραφικού μηχανήματος

Τεχνική τριών ρυθμίσεων ή "τριών κομβίων" : Η τεχνική αυτή επιτρέπει την ανεξάρτητη επιλογή των τριών στοιχείων (kvp, ma, sec). Τεχνική δύο ρυθμίσεων ή "δύο κομβίων" : Επιτρέπει την επιλογή των kvp και της τιμής του γινομένου mas. Συχνά οι ποσότητες ma και χρόνος καθορίζονται αυτόματα μέσω ενός μικροϋπολογιστή, έτσι ώστε να αντιστοιχούν σε χαμηλή τιμή χρόνου (για δεδομένη τιμή ma.s) αλλά και στη θερμική αντοχή της λυχνίας.

Τεχνική μιας ρύθμισης ή "ενός κομβίου" : Επιλέ γονται μόνο τα kvp. Τα mas καθορίζονται αυτόματα λαμβάνοντας υπ' όψη το πάχος του οργάνου τη θερμική αντοχή της λυχνίας και την ανάγκη για μικρό χρόνο. Η τεχνική αυτή προϋποθέτει την ύπαρξη ενός συστήματος αυτόματου ελέγχου έκθεσης. Όπως έχει αναφερθεί το σύστημα αυτό διακόπτει την εκπομπή ακτινοβολίας μόλις επιτευχθεί ένα προκαθορισμένο επιθυμητό επίπεδο αμαύρωσης στο φιλμ. Τυποποιημένη ανατομική τεχνική: Η τεχνική αυτή συνίσταται στην ύπαρξη σειράς τυποποιημένων προγραμμάτων λήψεων με συγκεκριμένα στοιχεία που αντιστοιχούν στις διάφορες εξετάσεις. Τα προγράμ ματα αυτά είναι αποθηκευμένα σε κατάλληλο υπολογιστικό σύστημα και επιλέγονται με αντίστοιχα πλήκτρα.

Ποιότητα - Ποσότητα της δέσμης ακτίνων Χ Το ρεύμα με τάση 220 volts (τάση πόλεως), ανάλογα με το αντικείμενο που θα ακτινογραφήσουμε, πρέπει να μετατραπεί σε τάση πολλών χιλιάδων volts. Αυτό γίνεται από το μετασχηματιστή υψηλής τάσεως, με τη βοήθεια του αυτομετασχηματιστή. Πρόκειται για διάταξη ενός μετασχηματιστή με ένα μόνο πηνίο, που παρέχει ακριβώς την ανάλογη τάση στο κύκλωμα του θερμονήματος και στο κύκλωμα της υψηλής τάσεως του μηχανήματος.

Ρύθμιση των kvp Η ποιότητα της δέσμης των ακτίνων Χ, δηλαδή η διεισδυτική τους ικανότητα, εξαρτάται από τη διαφορά δυναμικού μεταξύ ανόδου - καθόδου. Η υψηλή αυτή τάση ρυθμίζεται από κατάλληλους διακόπτες που βρίσκονται στην τράπεζα χειρισμού και έχουν τη δυνατότητα να αυξομειώνουν τις τιμές των kvp κατά δεκάδες ή κατά μονάδες, ανάλογα των απαιτήσεων, ή σε προκαθορισμένες κλίμακες. Οι ενδείξεις των προεπιλεγμένων kvp εμφανίζονται σε ένα όργανο ψηφιακό σήμερα, το οποίο βρίσκεται στο χειριστήριο.

Ρύθμιση των ma Ο αριθμός των θερμοηλεκτρονίων της καθόδου, τα οποία έλκονται από την άνοδο στη μονάδα του χρόνου, αντιπροσωπεύει ηλεκτρικό ρεύμα (ανοδικό ρεύμα) που μετριέται σε ma, και είναι ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα της δέσμης. Η ρύθμιση γίνεται από ειδικό επιλογέα στην τράπεζα χειρισμού και οι τιμές που μπορούμε να επιλέξουμε, ανάλογα με το ακτινογραφούμενο όργανο,εμφανίζονται ψηφιακά και κυμαίνονται συνληθως από 50mA και συνεχίζουν σε 100, 200, 300, 400, 500, 1000, ανάλογα με τη δυνατότητα του ακτινογραφικού μηχανήματος.

Ρύθμιση του χρόνου έκθεσης (sec) Ο παράγοντας χρόνος (sec) ελέγχεται και αυτός από την τράπεζα χειρισμού είτε με μηχανικό τρόπο (μηχανικό χρονόμετρο) είτε με ηλεκτρονικό τρόπο (ηλεκτρονικό χρονόμετρο). Η διαφορά τους είναι ότι τα μηχανικά χρονόμετρα δεν μπορούν να ελέγξουν πολύ μικρούς χρόνους και πάντως όχι μικρότερους από 0,25 sec, ενώ τα ψηφιακά σύγχρονα χρονόμετρα λειτουργούν με ακρίβεια της τάξεως του 0,001 sec. Πολλά ακτινογραφικά μηχανήματα δεν διαθέτουν επιλογέα χρόνου αλλά mas χρονόμετρα, διάταξη που ελέγχει το γινόμενο ma επί sec και διακόπτει την έκθεση όταν το σύστημα έχει αποδώσει τα προεπιλεγμένα στοιχεία. Σε κάθε έκθεση, λοιπόν η ποσότητα της δέσμης των ακτίνων Χ είναι ανάλογη των ma και του χρόνου έκθεσης και εκφράζεται από το γινόμενο: ma sec

Σύστημα Α.Ε.C. ή Σύστημα αυτομάτου ελέγχου έκθεσης (Automatic Exposure Control) Στα πιο σύγχρονα ακτινογραφικά μηχανήματα χρησιμοποιείται ως χρονοδιακόπτης ένας ή περισσότεροι παράλληλοι επίπεδοι θάλαμοι ιονισμού. Η λειτουργία τους βασίζεται στη διακοπή της έκθεσης όταν έχει ήδη παραχθεί μια προεπιλεγμένη τιμή έντασης ακτινοβολίας, την οποία μετρά ο θάλαμος ιονισμού. Σε τέτοιου είδους μηχανήματα απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή τόσο στην τοποθέτηση του προς ακτινογράφηση οργάνου, όσο και στη σωστή επιλογή του θαλάμου ιονισμού.

Αντιδιαχυτικό Διάφραγμα (Bucky) Η δέσμη των ακτίνων Χ που εξέρχεται από τον ασθενή και κατευθύνεται προς το φιλμ αποτελείται από πρωτογενή και σκεδαζόμενη ακτινοβολία. Η πρωτογενής ακτινοβολία διαπερνά τον ασθενή χωρίς να αλληλεπιδράσει μ'αυτόν και μεταφέρει τις χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με την ανατομική δομή του. Σε αντίθεση με την πρωτογενή ακτινοβολία, η σκεδαζόμενη δημιουργείται μέσα στο σώμα του ασθενούς κατά την διάρκεια της αλληλεπίδρασης της πρωτογενούς με τον ασθενή. Όταν η σκεδαζόμενη ακτινοβολία φθάσει στο φιλμ δημιουργεί ομίχλωση σε αυτό και προκαλείται υποβάθμιση της αντίθεσης της εικόνας. Επομένως είναι αναγκαία η απόρριψη της σκεδαζόμενης ακτινοβολίας που προσπίπτει στο film. Η πλέον συνηθισμένη μέθοδος ελάττωσης της σκεδαζόμενης ακτινοβολίας είναι η χρήση αντιδιαχυτικων διαφραγμάτων που καλούνται και Bucky από τον Gustave Bucky που τα πρότεινε το 1913. Αποτελούνται από λεπτές λωρίδες μολύβδου εναλλασσόμενες με λωρίδες αλουμινίου, πλαστικού ή άλλων οργανικών ουσιών. Όπως δείχνεται και στο Σχ. η διάταξη των λωρίδων είναι τέτοια, ώστε επιτρέπει τη διέλευση της πρωτογενούς ακτινοβολίας ενώ δεν επιτρέπει τη διέλευση της σκεδαζόμενης ακτινοβολίας.

ΑΡΧΗ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Source Collimator Patient Absorbs and scatters radiation Table Absorbs and scatters radiation Antiscatter grid Soft Air tissue Bone X Ray tube Collimator Beam Patient Table Grid

Radiographic grids: Ακτινογραφικά αντιδιαχυτικά διαφράγματα Linear parallel: γραμμικό & παράλληλο Linear focused: γραμμικό & εστιασμένο Crossed grid: διασταυρωμένο

Παράμετροι του αντιδιαχυτικού διαφράγματος Τα φυσικά χαρακτηριστικά του αντιδιαχυτικου διαφράγματος περιγράφονται από τις παραμέτρους το: (α) Λόγος αντιδιαχυτικού διαφράγματος. Είναι ο λόγος του μήκους των λωρίδων μολύβδου δια της απόστασης μεταξύ τους. Σύμφωνα με το Σχ. r=h/d (1) (β) Πυκνότητα λωρίδων. Είναι ο αριθμός λωρίδων μολύβδου ανά μονάδα μήκους. Μπορεί να υπολογισθεί από τη σχέση: Lines/mm = 1/(D+d) (2) όπου d το πάχος λωρίδας μολύβδου και το D η απόσταση του μεσοδιαστήματος δύο λωρίδων εκφρασμένα σε mm. (γ) Διαπερατότητα πρωτογενούς ακτινοβολίας(τ). Αυτή δίδεται από τη σχέση: Τp=(Ιp/Ι p) 100 (3) όπου Ιp η ένταση πρωτογενούς ακτινοβολίας που διαπερνά το αντιδιαχυτικό διάφραγμα και Ι p η αντίστοιχη ένταση χωρίς αντιδιαχυτικό διάφραγμα. (δ) Παράγοντας αντιδιαχυτικου διαφράγματος (Β). Είναι ο λόγος της ακτινοβολίας (πρωτογενούς και σκεδαζόμενης) που προσπίπτει στο αντιδιαχυτικό διάφραγμα δια της ακτινοβολίας που το διαπερνά: B=Προσπίπτουσα ακτινοβολία / διερχόμενη ακτινοβολία (4) Καθορίζει την αύξηση της δόσης στον ασθενή όταν γίνεται χρήση του αντιδιαχυτικου διαφράγματος. (ε) Παράγοντας βελτίωσης αντίθεσης (Κ). Είναι ο λόγος της αντίθεσης εικόνας όταν γίνεται χρήση αντιδιαχυτικού διαφράγματος δια της αντίθεσης χωρίς αυτό: Κ= αντίθεση με Bucky / αντίθεση χωρίς Bucky (5) Καθορίζει την ικανότητα βελτίωσης αντίθεσης του αντιδιαχυτικού διαφράγματος.

Ακτινολογικό film - ενισχυτική πινακίδα Το ακτινολογικό film αποτελείται από μια συνθετική βάση, πάχους 0.1 mm, σχεδόν διαφανή στο ορατό φως. Στις δυο πλευρές της (ή μόνο στη μια) είναι ομοιόμορφα κατανεμημένο το φωτογραφικό γαλάκτωμα (πάχους 0.01 mm). Το ενεργό συστατικό του γαλακτώματος είναι οι κόκκοι AgBr και AgI οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στο ορατό φως και λιγότερο ευαίσθητοι στην ακτινοβολία. Η βάση και το φωτογραφικό γαλάκτωμα περιβάλλονται από μια προστατευτική επίστρωση ζελατίνης για λόγους μηχανικής αντοχής και ευκαμψίας. To όλο σύστημα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο διάφανο στο ορατό φως. Επειδή το film από μόνο του δεν είναι αρκετά ευαίσθητο στην ακτινοβολία Χ, ο σχηματισμός ικανής εικόνας θα απαιτούσε μεγάλο αριθμό φωτονίων και κατά συνέπεια μεγάλη δόση στον ασθενή. Το πρόβλημα αυτό παρακάμπτεται με τη χρήση ενισχυτικής πινακίδας. Η ενισχυτική πινακίδα μετατρέπει την ενέργεια των φωτονίων που προσπίπτουν σε αυτή σε ορατό φως με το φαινόμενο του φθορισμού. Η ενισχυτική πινακίδα αποτελείται από το προστατευτικό στρώμα (πλαστικό) που την περιβάλει, το στρώμα του φθορίζοντος υλικού (κρύσταλλοι Γαδολινίου, Λανθανίου ή ανόργανα θειικά άλατα), το στρώμα ανάκλασης και τη βάση (πλαστικό) για μηχανική αντοχή. Τα ορατά φωτόνια που δημιουργούνται στην πινακίδα, εκπέμπονται προς όλες τις διευθύνσεις. Το στρώμα ανάκλασης χρησιμοποιείται για να κατευθύνει τα ορατά φωτόνια προς την πλευρά του film.

t-coat: προστατευτική επίστρωση ζελατίνης adhesive: στρώμα συγκόλησης emulsion: φωτογραφικό γαλάκτωμα base: βάση ΦΙΛΜ Protective coating: προστατευτικό κάλυμα Active layer: ενεργό στρώμα φθορίζοντος υλικού Reflecting layer: ανακλαστικό στρώμα Backing:βάση ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ

Ακτινογραφία άκρας χείρας (α) χωρίς και (β) με ενισχυτική πινακίδα. Στην (α) περίπτωση χρησιμοποιήθηκαν 125 mas ενώ στη (β) 7 mas.

ΟΠΤΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ Για να περιγράψουμε ποσοτικά το πόσο «μαύρο» είναι το film σε κάποιο σημείο χρησιμοποιούμε την έννοια της οπτικής πυκνότητας. Ας υποθέσουμε ότι η ένταση μιας λεπτής δέσμης ορατού φωτός είναι Ι0. Αν αυτή η δέσμη προσπέσει σε μια περιοχή του εμφανισμένου film θα εξασθενήσει και η δέσμη που θα εξέλθει θα έχει ένταση Ι. Μαθηματικά, η οπτική πυκνότητα ορίζεται από τη σχέση: O.D. = log(i0/i) Σε μια διαφανή περιοχή του film ισχύει Ι Ι0 και O.D. = log1 = 0. Αν Ι = Ι0/10 τότε O.D. = log 10 = 1. Δηλαδή, όταν η οπτική πυκνότητα είναι 1, η περιοχή έχει εξασθενήσει το ορατό φως κατά 10. Αντίστοιχα, αν η οπτική πυκνότητα είναι 2 τότε η περιοχή έχει εξασθενήσει το φως κατά 100. Άρα όσο πιο μαύρη είναι κάποια περιοχή του film, τόσο μεγαλύτερη είναι η οπτική της πυκνότητα.

ώμος πλατό κλίση = αντίθεση film O.D. 1. 0 κατώφλι Βάση + ομίχλωση S Α Β Γ Δ loge εύρος

Καμπύλη του Φιλμ Εξετάζοντας την καμπύλη, παρατηρούμε ότι μόνο στην περιοχή μεταξύ των σημείων Β και Γ η σχέση μεταξύ O.D. και έκθεσης είναι γραμμική (ανάλογη). Η περιοχή αριστερά από το Α ονομάζεται κατώφλι και η οπτική της πυκνότητα έχει χαμηλή τιμή (ουσιαστικά το film δεν αμαυρώνεται πέραν της ομίχλωσης βάσης). Η περιοχή δεξιά από το Δ ονομάζεται ώμος ή πλατό διότι επιπλέον αύξηση της έκθεσης δεν επιφέρει επιπλέον αμαύρωση (έχει επέλθει κορεσμός). Ας δούμε εν συντομία κάποια χαρακτηριστικά αυτής της καμπύλης.

Η κλίση της γραμμικής περιοχής της καμπύλης που ορίζουν τα σημεία Β και Γ ονομάζεται αντίθεση του film. Όταν η κλίση είναι μεγάλη (όπως στο σχήμα) δυο περιοχές του film με μικρή διαφορά έκθεσης θα έχουν σημαντική διαφορά στην οπτική πυκνότητα. Αντίθετα, όταν η κλίση είναι μικρή, δύο περιοχές με μικρή διαφορά έκθεσης θα έχουν μικρή διαφορά στην οπτική πυκνότητα. Το εύρος των τιμών της έκθεσης που περικλείονται από τα σημεία Α και Δ ονομάζεται εύρος του film και είναι φανερά αντιστρόφως ανάλογο της αντίθεσης. Δηλαδή, μεγάλο εύρος συνεπάγεται μικρή αντίθεση. Η επιλογή του film που χρησιμοποιούμε εξαρτάται από τη δομή που θέλουμε να απεικονίσουμε. Αν για παράδειγμα, η δομή είναι σχετικά ομοιογενής, τότε το εύρος των τιμών της έκθεσης θα είναι μικρό όπως και οι διαφορές της. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να απεικονίσουμε μια κύστη με υγρό μέσα στο σώμα του ασθενούς.

O. D. 2 Fil m O. D. 1 E E 1 2

O.D. 2 Film O.D. 1 E E 1 2

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΙΚΟΝΑΣ Αντίθεση θέματος Ας θεωρήσουμε ένα αντικείμενο το οποίο αποτελείται από δυο τμήματα διαφορετικού πάχους. Η ένταση, Ι0, των ακτίνων-χ που προσπίπτουν στο αντικείμενο είναι σταθερή. Επειδή το αντικείμενο δεν έχει παντού το ίδιο πάχος, περισσότερα φωτόνια θα αλληλεπιδράσουν με το παχύ τμήμα με αποτέλεσμα η ένταση των ακτίνων-χ που εξέρχονται από αυτό (ΙΠ) να είναι μικρότερη από την ένταση που εξέρχεται από το λεπτό τμήμα (ΙΛ).

ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ. Το λεπτό τμήμα του αντικειμένου προκαλεί λιγότερη εξασθένιση στην ακτινοβολία σε σχέση με το παχύ τμήμα. Αντίθεση θέματος ορίζεται ο λόγος: CS = ΙΛ- ΙΠ / ΙΛ ο οποίος δίνει την ποσοστιαία διαφορά μεταξύ της έντασης των ακτίνων-χ που εξέρχονται από ένα μέρος του αντικειμένου σε σχέση με την ένταση των ακτίνων-χ που εξέρχονται από ένα άλλο μέρος του. Η αντίθεση θέματος επηρεάζει καθοριστικά την αντίθεση της εικόνας όπως θα δούμε στη συνέχεια. I 0 I Λ I fi l m OD Λ OD Π Π

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την αντίθεση θέματος είναι: Η χρήση σκιαγραφικού υγρού Τα σκιαγραφικά υγρά αποτελούνται από υλικά με υψηλό ατομικό αριθμό (π.χ Ιώδιο, Βάριο). Το υγρό εγχύεται στην περιοχή του αντικειμένου που θέλουμε να απεικονίσουμε και λόγω της υψηλής ικανότητας του στην απορρόφηση φωτονίων αυξάνει την αντίθεση θέματος. Στο Σχ.19 δίνεται η εικόνα του παχέος εντέρου μετά από την έγχυση σκιαγραφικού υγρού (Βάριο) για Η διαφορά πάχους Όσο πιο παχύ είναι ένα υλικό, αλληλεπιδρά με περισσότερα φωτόνια. Συνεπώς από το τμήμα αυτό θα εξέρχονται λιγότερα φωτόνια σε σχέση με τα φωτόνια που εξέρχονται από το λεπτό τμήμα. Άρα, αυξάνεται η αντίθεση θέματος. Η διαφορά πυκνότητας Όσο πιο πυκνό είναι ένα υλικό, αλληλεπιδρά με περισσότερα φωτόνια. Συνεπώς από το τμήμα αυτό θα εξέρχονται λιγότερα φωτόνια σε σχέση με τα φωτόνια που εξέρχονται από το λιγότερο πυκνό τμήμα. Άρα, αυξάνεται η αντίθεση θέματος. Η διαφορά ατομικού αριθμού Όσο μεγαλύτερος ο ατομικός αριθμός του υλικού τόσο περισσότερα φωτόνια αλληλεπιδρούν με φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Συνεπώς από το τμήμα αυτό θα εξέρχονται λιγότερα φωτόνια σε σχέση με τα φωτόνια που εξέρχονται από το τμήμα με τον μικρότερο ατομικό αριθμό. Άρα, αυξάνεται η αντίθεση θέματος. Η ενέργεια των ακτίνων-χ Όσο μεγαλύτερη η ενέργεια του φωτονίου, τόσο μεγαλύτερη η διεισδυτική του ικανότητα. Αν ένα αντικείμενο αποτελείται από τμήματα διαφορετικού ατομικού αριθμού και η ενέργεια των φωτονίων είναι χαμηλή (της τάξης των 40 kev) τότε τα φωτόνια που θα διαπεράσουν το τμήμα με τον μεγαλύτερο ατομικό αριθμό θα είναι πολύ λιγότερα από αυτά που θα διαπεράσουν το τμήμα με τον μικρότερο ατομικό αριθμό. Όλα αυτά οδηγούν σε υψηλή αντίθεση θέματος. Αν η ενέργεια των φωτονίων είναι υψηλή (της τάξης των 80 kev) τότε η διαφορά των ατομικών αριθμών δεν παίζει ουσιαστικό ρόλο και οι εντάσεις των εξερχόμενων ακτίνων δεν διαφέρουν κατά πολύ. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση της αντίθεσης θέματος.

Ακτινογραφία εντέρου μετά την έγχυση σκιαγραφικού μέσου (Βάριο) για την ενίσχυση της αντίθεσης θέματος.

Αντίθεση εικόνας Η διαφορά της οπτικής πυκνότητας μεταξύ δυο περιοχών του ακτινολογικού film ονομάζεται αντίθεση εικόνας. Στο παράδειγμα του, η αντίθεση εικόνας είναι Ci = ODΛ - ODΠ. Εξαρτάται άμεσα από την αντίθεση θέματος και κατά συνέπεια από όλους τους παράγοντες που την επηρεάζουν. Επιπλέον, εξαρτάται και από την αντίθεση του συστήματος ενισχυτικής πινακίδας-film. Στο Σχ. δίνεται η εικόνα ενός θώρακα με χαμηλή αντίθεση και υψηλή αντίθεση.

Εικόνα θώρακα με (α) χαμηλή και (β) υψηλή αντίθεση.

Ασάφεια Με τον όρο ασάφεια εννοούμε την αδυναμία της μεθόδου να απεικονίσει αυστηρά το περίγραμμα ή τα όρια του αντικειμένου. Η ασάφεια οφείλεται σε πολλούς παράγοντες όπως η κίνηση του αντικειμένου κατά την απεικόνιση, το μέγεθος της εστίας, η μορφή/γεωμετρικά χαρακτηριστικά του αντικειμένου και η ενισχυτική πινακίδα. Στο Σχ. δίνεται ένα παράδειγμα πρόκλησης ασάφειας από την εστία. Το αντικείμενο είναι μια ράβδος. Στην πρώτη περίπτωση η εστία είναι σημειακή (ιδανική) και το περίγραμμα της ράβδου έχει απεικονιστεί με σαφήνεια. Στη δεύτερη περίπτωση η εστία έχει διαστάσεις. Το περίγραμμα της ράβδου έχει βαθμιαία μικρότερη οπτική πυκνότητα από αυτή του κυρίως σώματος με αποτέλεσμα να μην είναι σαφές. Η ασάφεια λόγω του μεγέθους της εστίας ονομάζεται παρασκιά. Η εξάλειψη της επιτυγχάνεται με τη χρήση εστίας όσο το δυνατό μικρότερου μεγέθους.

Οι πεπερασμένες διαστάσεις της εστίας δημουργούν ασάφεια στο περίγραμμα του αντικειμένου που ονομάζεται παρασκιά. Εσ τία Εσ τία Αντικεί μενο Fil m Ασά φεια Ει κό να Ει κό να

Θόρυβος Ο θόρυβος είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα της ακτινογραφικής εικόνας. Υπάρχουν αρκετές κατηγορίες θορύβου όπως θόρυβος δομής, θόρυβος κόκκων του film, θόρυβος από τα σκεδασμένα φωτόνια, θόρυβος ενισχυτικής πινακίδας και κβαντικός θόρυβος. Εδώ θα αναφέρουμε τις δυο σημαντικότερες κατηγορίες θορύβου. Θόρυβος δομής Ως θόρυβος δομής θεωρείται η παρουσία ανατομικών δομών στην εικόνα οι οποίες δεν συνεισφέρουν στη διάγνωση. Για παράδειγμα, σε μια ακτινογραφία άνω-κάτω κοιλίας παρεμβάλλονται τα οστά της λεκάνης και της σπονδυλικής στήλης ή σε μια ακτινογραφία θώρακος εμφανίζονται τα οστά και δεν φαίνονται οι πνεύμονες. Επίσης, θόρυβος στην εικόνα προκαλείται από την παρουσία σκεδασμένων φωτονίων τα οποία κατάφεραν να ξεπεράσουν το αντιδιαχυτικό διάφραγμα και να φτάσουν στο film. Γενικά, τα σκεδασμένα φωτόνια δεν μεταφέρουν πληροφορία και η παρουσία τους στην ακτινολογική εικόνα είναι ανεπιθύμητη αφού υποβιβάζουν την ποιότητα της. Κβαντικός θόρυβος Ο σημαντικότερος θόρυβος που υπάρχει σε κάθε ακτινολογική εικόνα είναι ο κβαντικός θόρυβος και η προέλευση του είναι στατιστική. Αν στο σχηματισμό της εικόνας ενός ομοιογενούς αντικειμένου ξέρουμε ότι έχουν συμμετάσχει κατά μέσο όρο Ν φωτόνια/μονάδα επιφανείας στην πραγματικότητα (πιο σωστά θα λέγαμε «με μεγάλη πιθανότητα») σε κάθε στοιχειώδη επιφάνεια το πλήθος των φωτονίων θα κυμαίνεται μεταξύ Ν- Ν και Ν+ Ν. Ο όρος Ν είναι η στατιστική διακύμανση των φωτονίων και οφείλεται στην παραγωγή και στις αλληλεπιδράσεις τους. Στην εικόνα θα παρατηρούνται περιοχές μικρότερης ή μεγαλύτερης αμαύρωσης η οποίες δεν οφείλονται στο αντικείμενο, αφού είναι ομοιογενές, αλλά στη στατιστική διακύμανση.

Ο κβαντικός θόρυβος δημιουργεί την αίσθηση ότι ηεικόνα αποτελείται από κόκκους(δεξιά εικόνα). Ακτινογραφία θώρακα. Η εμφάνιση των οστών δημιουργεί θόρυβο δομής(αριστ. Εικόνα).

Γεωμετρία της απεικόνισης Όταν ακτινογραφείται ένα αντικείμενο, η εικόνα που λαμβάνουμε είναι η εικόνα της προβολής του. Η γεωμετρία της απεικονιστικής διάταξης και του αντικειμένου παίζουν σοβαρό ρόλο στο τελικό αποτέλεσμα. Είδαμε προηγουμένως ότι το μέγεθος της εστίας παραγωγής των φωτονίων είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία ασάφειας (παρασκιάς) στα όρια του αντικειμένου. Στη συνέχεια θα δούμε πως επηρεάζουν τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά την προβολική εικόνα.

Η μεγέθυνση του αντικειμένου εξαρτάται από την απόσταση του από το film. Στην περίπτωση (α), η εικόνα έχει του αντικειμένου έχει μεγεθυνθεί κατά έναν παράγοντα Μ ο οποίος υπολογίζεται από τη σχέση των όμοιων τριγώνων: Μ = L1/L = H/(H-H1) (8) Στην περίπτωση (β) το αντικείμενο έχει απομακρυνθεί από το film και η μεγέθυνση της εικόνας είναι: Μ = L2/L = H/(H-H2) > M (9) Εστί α Εστί α L H L H 1 H 2 F il L L 1 m 2 (α) (β)

Παραμόρφωση σχήματος Λόγω της ανομοιόμορφης μεγέθυνσης που υφίσταται το αντικείμενο και οι δομές που βρίσκονται σε αυτό, δημιουργούνται παραμορφώσεις στο σχήμα. Στο Σχ. δίνεται ένα παράδειγμα παραμόρφωσης του σχήματος. Οι δυο συμπαγείς σφαίρες έχουν τις ίδιες διαστάσεις και βρίσκονται σε διαφορετικές θέσεις ως προς την εστία παραγωγής ακτίνων-χ. Η σφαίρα που βρίσκεται στην διεύθυνση του κεντρικού άξονα της δέσμης απεικονίζεται σαν κύκλος και υφίσταται μόνο μεγέθυνση. Η σφαίρα που βρίσκεται εκτός του κεντρικού άξονα απεικονίζεται ως έλλειψη και υφίσταται μεγέθυνση. Γενικά, όσο πιο κοντά στον κεντρικό άξονα της δέσμης βρίσκεται το αντικείμενο τόσο λιγότερη παραμόρφωση σχήματος υφίσταται. Μια άλλη περίπτωση παραμόρφωσης σχήματος εξετάζεται στο Σχ.26. Μια ράβδος σχηματίζει γωνία, α, με τον κεντρικό άξονα της δέσμης. Επειδή τα άκρα της υφίστανται άνιση μεγέθυνση, η παραμόρφωση θα αφορά όχι μόνο το σχήμα της αλλά και το σχετικό μέγεθος της.

Παραμόρφωση μεγέθους(αριστ. Εικόνα) Η ανομοιόμωρφη μεγέθυνση προκαλεί παραμόρφωση στο σχήμα του αντικειμένου(δεξιά εικόνα) Ε στ Εσ τία ί α Ασθενή ς F il m Fil m

Παραμόρφωση θέσης Αποτέλεσμα της ανομοιόμορφης μεγέθυνσης που υφίσταται το αντικείμενο είναι και η παραμόρφωση θέσης. Στο Σχ., δυο δομές ίδιου μεγέθους βρίσκονται στον ίδιο κατακόρυφο άξονα αλλά είναι μετατοπισμένες ως προς το ύψος Ε στ ί α Ασθ ενής Ε στ ί α Ασ θεν ής F il m F il m

ΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΗΣΗ

Στην περίπτωση της κλασικής ακτινογράφησης οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ακτινοπροστασία του ασθενούς είναι: Τοποθέτηση εξεταζομένου Η σωστή τοποθέτηση του εξεταζομένου έχει μεγάλη σημασία στο διαγνωστικό αποτέλεσμα. Τυπικές θέσεις ακτινογράφησης πιθανώς να χρειαστεί να τροποποιηθούν ή να αλλάξουν, εφόσον το επιβάλλουν ειδικές κλινικές συνθήκες με σκοπό την ανάδειξη και οριοθέτηση μιας περιοχής ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Η σωστή τοποθέτηση του εξεταζομένου, για την σωστή λήψη της ακτινογραφίας και την αποφυγή της επανάληψή της (πρόσθετη ακτινοβόληση εξεταζομένου), είναι ευθύνη του διενεργούντος την εξέταση. Χρήση τεχνικών προς ακινητοποίηση ή άσκηση πίεσης επί του εξεταζομένου και κυρίως στα παιδιά, με κατάλληλα συστήματα, έχουν τη σημασία τους στην τελική παραγωγή ικανοποιητικών εικόνων. Περιορισμός πεδίου ακτινοβολίας (πρωτογενούς) Η ποιότητα της εικόνας βελτιώνεται και η δόση ακτινοβολίας επί του εξεταζομένου ελαττώνεται με τον περιορισμό της ακτινολογικής δέσμης στο μικρότερο δυνατό πεδίο που απαιτείται για τη μέγιστη διαγνωστική πληροφόρηση. Ο περιορισμός της ακτινολογικής δέσμης περιλαμβάνει επίσης το σκεπτικό της εξαίρεσης (όποτε αυτό είναι εφικτό) από την πρωτογενή δέσμη ακτινοευαίσθητων οργάνων. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, πρέπει η ακτινολογική δέσμη να περιορίζεται σαφώς εντός της περιοχής ενδιαφέροντος και μόνο.

Προστασία ( θωράκιση) οργάνων Για προστασία από την ακτινοβολία, ειδικά εξαρτήματα πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμα, προκειμένου να προστατεύουν ακτινοευαίσθητους ιστούς ή όργανα, οποτεδήποτε αυτό είναι εφικτό. Ειδικότερα, σε παιδιά ή άτομα της αναπαραγωγικής ηλικίας, η προστασία κατά τη λήψη ακτινογραφιών των όρχεων ή των ωοθηκών, όταν βρίσκονται εντός της δέσμης ή πλησίον αυτής, είναι επιβαλόμενη. Σωστή λειτουργία των επιμέρους συστημάτων Για την επιτυχία της εξέτασης είναι απαραίτητη η σωστή λειτουργία όλων των επιμέρους συστημάτων που συμμετέχουν σε αυτή. Η λυχνία, τα διαφράγματα, η ενισχυτική πινακίδα, το φιλμ και το εμφανιστήριο πρέπει να λειτουργούν στις προβλεπόμενες συνθήκες. Η διασφάλιση της σωστής λειτουργίας των παραπάνω πραγματοποιείται με την περιοδική εφαρμογή προγραμμάτων ελέγχου ποιότητας.

Υψηλή τάση kv, η οποία καθορίζει τη σκληρότητα της ακτινοβολίας και είναι η καθοριστική παράμετρος της διεισδυτικότητας της πρωτογενούς δέσμης. Επομένως, η ακρίβεια των kv είναι σημαντική για το βάθος διείσδυσης της ακτινοβολίας. Καθοριστική παράμετρος εξάλλου είναι η μέγιστη δυνατή τιμή της υψηλής τάσης στα 125 ή 150kV. Τέλος, είναι προφανές ότι η τιμή της υψηλής τάσης πρέπει να παρουσιάζει τόσο επαναληψιμότητα όσο και ακρίβεια. Ένταση του ανοδικού ρεύματος, η οποία συμβάλλει στη σταθερότητα της παροχής της λυχνίας. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι το ανοδικό ρεύμα δεν πρέπει να συγχέεται με το ρεύμα που διαρρέει το νήμα της καθόδου για να τη θερμάνει. Η μέγιστη δυνατή τιμή του ανοδικού ρεύματος προσδιορίζεται από την ισχύ της γεννήτριας και τη μέγιστη στιγμιαία ισχύ της ακτινολογικής λυχνίας. Χρόνος έκθεσης, ο οποίος, σε συνδυασμό με το ανοδικό ρεύμα, καθορίζει τα mas που επηρεάζουν την ποσότητα της ακτινοβολίας. Σημαντικές παράμετροι είναι η επαναληψιμότητα και ακρίβεια του επιλεγόμενου χρόνου,καθώς και η ελάχιστη πραγματική τιμή του χρόνου έκθεσης.

Ακτινογραφία Εικόνα: σκιά των αντικειμένων που απορροφούν τις ακτίνες Χ Η εικόνα παράγεται σε Φωτοευάισθητο φιλμ Σε ψηφιακή πινακίδα Σε ακτινοσκοπικό σύστημα με υποδοχή κασέτας «Αρνητική εικόνα» Οι σκοτεινές περιοχές αντιπροσωπεύουν μικρότερη απορρόφηση ακτινών-χ 62