Τίτλος Πράξης: «Υπηρεσίες Ψηφιακής Βιβλιοθήκης Ανοικτής Πρόσβασης του Αλεξάνδρειου Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης» Κωδικός πράξης ΟΠΣ 304182 Τίτλος Υποέργου: «Ψηφιακές Υπηρεσίες Προστιθέμενης Αξίας της Βιβλιοθήκης προς την Ακαδημαϊκή Κοινότητα» Δράση 6 - Υπηρεσία Υποστήριξης Επιστημονικών Ηλεκτρονικών Εκδόσεων Ανοικτής Πρόσβασης προς την ακαδημαϊκή κοινότητα του ΑΤΕΙΘ Παραδοτέο Π6.3 Δημιουργία νέου Ηλεκτρονικού Περιοδικού Ανοικτής Πρόσβασης, οδηγίες χρήσης εγκατάστασης και λειτουργίας για τελικούς χρήστες και χρήστες συστήματος Υπεύθυνος πράξης: Δρ Εμμανουήλ Γαρουφάλλου, Καθηγητής Εφαρμογών Σίνδος, 05 Φεβρουαρίου 2013
Περιεχόμενα Λίστα εικόνων... 3 1. Εισαγωγή... 4 2. Δημιουργία νέου επιστημονικού περιοδικού του ΑΤΕΙΘ... 5 2.1. Σκοπός και στόχοι... 5 2.2. Οφέλη για την ακαδημαϊκή κοινότητα... 5 3. Δημιουργία ιστοσελίδας περιοδικού... 7 3.1. Περιγραφή... 8 4. Οργάνωση και Οδηγίες Χρήσης και Εγκατάστασης του Περιοδικού... 13 4.1. 1 ο Βήμα: Λεπτομέρειες... 15 4.2. 2 ο Βήμα: Πολιτικές... 17 4.3. 3ο Βήμα: Οδηγίες Υποβολής... 20 4.4. 4 ο Βήμα: Διαχείριση Περιοδικού... 24 4.5. 5ο Βήμα: Όψη Περιοδικού... 26 5. Ενότητες του Περιοδικού... 28 6. Ανάθεση Ρόλων στο Περιοδικό... 30 7. Επίλογος... 31 Πηγές στο Διαδίκτυο... 33 Βιβλιογραφία... 34 2
Λίστα εικόνων Εικόνα 1. Αρχική Σελίδα Χρήστη... 10 Εικόνα 2. Δημιουργία Περιοδικού... 10 Εικόνα 3. Επιλογή Γλώσσας... 11 Εικόνα 4. Αρχική Σελίδα Περιοδικού... 12 Εικόνα 5. Πληροφορίες σχετικά με το περιοδικό... 12 Εικόνα 6. Διαχείριση Περιοδικού... 13 Εικόνα 7. Οργάνωση Περιοδικού... 14 Εικόνα 8. Λεπτομέρειες... 15 Εικόνα 9. Έντυπο Αίτησης Χορήγησης ISSN... 16 Εικόνα 10. Πολιτικές... 18 Εικόνα 11. Οδηγίες Υποβολής... 20 Εικόνα 12. Οδηγίες για συγγραφείς... 21 Εικόνα 13. Πίνακας ελέγχου... 22 Εικόνα 14. Δήλωση πνευματικών δικαιωμάτων... 23 Εικόνα 15. Διαχείριση περιοδικού... 25 Εικόνα 16. Λογότυπα που απορρίφθηκαν... 27 Εικόνα 17. Λογότυπο και banner που επιλέχθηκαν... 27 Εικόνα 18. Θεματικές ενότητες περιοδικού... 30 Εικόνα 19. Ανάθεση ρόλων περιοδικού... 31 3
1. Εισαγωγή Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψηφιακές Βιβλιοθήκες Ανοικτής Πρόσβασης του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης», ξεκίνησε η δημιουργία Υπηρεσίας Ηλεκτρονικών Περιοδικών Εκδόσεων (ΥΗΠΕ) για τη διάθεση και υποστήριξη των ηλεκτρονικών περιοδικών εκδόσεων ανοικτής πρόσβασης του Ιδρύματος. Στην αναβάθμιση των υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης του ΑΤΕΙΘ συντελεί και η δημιουργία ενός νέου ηλεκτρονικού περιοδικού και η προώθηση του στο σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας. Την υλοποίηση του υποέργου ανέλαβε η Βιβλιοθήκη του ΑΤΕΙΘ σε συνεργασία με την Ομάδα Εργασίας του προγράμματος. Αντικείμενο του παραδοτέου είναι η παρουσίαση της δημιουργίας από την αρχή, ενός ηλεκτρονικού περιοδικού ανοικτής πρόσβασης. Κύριος στόχος αποτελεί η δημιουργία και ανάπτυξη του πρώτου Ελληνικού, επιστημονικού, ηλεκτρονικού περιοδικού ανοικτής πρόσβασης, ο εμπλουτισμός αυτού, η χρήση του και η αξιοποίηση του από το εκπαιδευτικό και επιστημονικό προσωπικό του ΑΤΕΙΘ, αλλά και έξω από αυτό και η εξοικείωση των μελών του ιδρύματος σε λειτουργίες και εργασίες οι οποίες έχουν σχεδιαστεί για τη βελτίωση της ανάγνωσης και της διαχείρισης του περιεχομένου. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται το πλαίσιο και το σκεπτικό μέσα από το οποίο επιλέχθηκε η ταυτότητα του νέου ηλεκτρονικού περιοδικού, η δημιουργία του βήμα προς βήμα και η παρουσίαση του μέσα από τον διαδικτυακό τόπο στον οποίο φιλοξενείται. 4
2. Δημιουργία νέου επιστημονικού περιοδικού του ΑΤΕΙΘ 2.1. Σκοπός και στόχοι Συγκεκριμένα για την υλοποίηση του παραδοτέου, θα επιτευχθούν οι ακόλουθοι στόχοι: η υποστήριξη των ερευνητών, συγγραφέων, φοιτητών και άλλων δημιουργών προσφέροντας έναν καινοτόμο μέσο έκδοσης, διάθεσης και προώθησης του πνευματικού τους έργου, η ανάληψη από μέρους της βιβλιοθήκης του ρόλου του εκδότη ηλεκτρονικών μονογραφιών και συγγραμμάτων του ιδρύματος, καθώς και η υποστήριξη εκδοτικών σχημάτων και συνεργασιών που ενδεχομένως να προκύψουν, η ενημέρωση του συνόλου της ακαδημαϊκής κοινότητας για τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις, σε διεπιστημονικό επίπεδο και στα γνωστικά αντικείμενα που καλύπτει το ΑΤΕΙΘ, η προαγωγή της επιστημονικής έρευνας και των τεχνολογικών εφαρμογών που λαμβάνουν χώρα στο ίδρυμα και η γνωστοποίηση αυτών, με στόχο την ανάδειξη του ΑΤΕΙΘ. 2.2. Οφέλη για την ακαδημαϊκή κοινότητα Η ύπαρξη και έκδοση ενός επιστημονικού περιοδικού στο ΑΤΕΙΘ, μπορεί να αποφέρει τεράστια οφέλη, τόσο σε επίπεδο ιδρύματος όσο και σε προσωπικό επίπεδο, για το εκπαιδευτικό και επιστημονικό προσωπικό και τους φοιτητές. 5
Μέσα από ένα επιστημονικό περιοδικό το ΑΤΕΙΘ θα έχει την ευκαιρία να αναδειχτεί μέσα από την έρευνα και τις τεχνολογικές εφαρμογές που πραγματοποιούνται εντός της ακαδημαϊκής κοινότητας. Θα μεγαλώσει το κύρος του σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και θα γίνει ακόμα πιο γνωστό στον παγκόσμιο, επιστημονικό και ακαδημαϊκό χάρτη, καθώς μέσα από τη δημοσίευση επιστημονικών άρθρων θα είναι δυνατή η συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητές του εξωτερικού. Το ίδρυμα θα μπορεί να έχει και οικονομικό όφελος, από τη στιγμή που θα αναλάβει εξολοκλήρου την εκδοτική διαδικασία ενός ηλεκτρονικού περιοδικού, που εξ ορισμού έχει πολύ χαμηλότερο κόστος σε σχέση με μια έντυπη έκδοση του. Η έκδοση ενός επιστημονικού περιοδικού μεταξύ άλλων, αποφέρει και προσωπικά οφέλη για το Εκπαιδευτικό Προσωπικό. Οι συνεργασίες που μπορεί να προκύψουν δίνουν την ευκαιρία σε έναν ερευνητή να γίνει μέρος ενός ευρύτερου δικτύου μελετητών με συναφή ενδιαφέροντα και να εκτεθεί σε νέες προοπτικές και καινοτομίες του επιστημονικού του πεδίου. Επιπλέον, όταν συμμετέχει κάποιος ως Εκδότης-Διευθυντής του περιοδικού, ως μέλος της συντακτικής ομάδας ή στην ομότιμη αξιολόγηση (peer-review), παρέχει μια σημαντική εμπειρία και σίγουρα προσθήκη για το βιογραφικό του. Σημαντικά είναι τα οφέλη που απορρέουν από τις πρακτικές επιστημονικής δημοσίευσης και για τους φοιτητές ενός ακαδημαϊκού ιδρύματος. Είναι επιβεβλημένο και βασική ανάγκη οι φοιτητές ενός τριτοβάθμιου ιδρύματος να γνωρίζουν πως η επιστημονική γνώση παρουσιάζεται, αξιολογείται και διαχέεται, καθώς και ποιες είναι οι καθιερωμένες πρακτικές επιστημονικής επικοινωνίας σε διεθνές επίπεδο. Συγκεκριμένα, οι φοιτητές δημοσιεύοντας ένα άρθρο σε ένα επιστημονικό περιοδικό κατανοούν ότι: 6
η επιστημονική έρευνα, οι ιδέες και η επιστημονική γνώση είναι αποτέλεσμα ακαδημαϊκών συζητήσεων, μεθόδων έρευνας και αποδείξεων, εκθέτουν το αποτέλεσμα των εργασιών τους στην αυστηρή αξιολόγηση του peer review (αξιολόγηση από ομότιμους αξιολογητές), οι εκδότες των επιστημονικών εντύπων θέτουν αυστηρά κριτήρια και έχουν στη διάθεση του μεγάλο αριθμό επιστημόνων που ελέγχουν τα ερευνητικά άρθρα πριν αυτά δημοσιευτούν, τα επιστημονικά άρθρα υπόκειται σε ένα αυστηρό έλεγχο για τη εγκυρότητα, αξιοπιστία τους και την προσφορά τους στο επιστημονικό πεδίο με το οποίο σχετίζονται, ενώ στην αντίθετη περίπτωση δεν διαφέρουν από οποιαδήποτε ανάρτηση στο Διαδίκτυο. 3. Δημιουργία ιστοσελίδας περιοδικού Υπάρχουν διάφοροι τύποι περιοδικών που εκδίδονται στο χώρο των επιστημονικών εκδόσεων. Ορισμένα από αυτά εστιάζουν και καλύπτουν ένα επιστημονικό πεδίο με τη συμμετοχή διαφόρων συντελεστών. Άλλα εστιάζουν σε ένα εξειδικευμένο θέμα ή σε ένα πεδίο έρευνας με σχήματα συνεργασιών που μοιράζουν τα ίδια ακαδημαϊκά, επιστημονικά ή ερευνητικά ενδιαφέροντα. Η μέχρι τώρα εκδοτική δραστηριότητα του ΑΤΕΙΘ αποτελείται κυρίως από ενημερωτικού τύπου δελτία (newsletters). Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε σκόπιμη η δημιουργία ενός νέου ηλεκτρονικού περιοδικού που, από τη μια μεριά θα έχει διεπιστημονικό χαρακτήρα και από την άλλη θα πραγματεύεται θεματικές που κατέχουν πρωτεύοντα ρόλο στις σύγχρονες εξελίξεις και αποτελούν αντικείμενο ενδιαφέροντος του συνόλου της επιστημονικής κοινότητας. 7
Στα πλαίσια της Δράσης 6, Υπηρεσία Υποστήριξης Επιστημονικών Ηλεκτρονικών Εκδόσεων Ανοικτής Πρόσβασης προς την ακαδημαϊκή κοινότητα του ΑΤΕΙΘ, και στα έως τώρα παραδοτέα, έχει αναπτυχθεί ένας οδηγός χρήσης και εγκατάστασης της πλατφόρμας Open Journal System (OJS), ο οποίος δεν διαφέρει σε τίποτα από την εγκατάσταση και χρήση ενός μεμονωμένου ηλεκτρονικού περιοδικού. Παρόλα αυτά, στο παρόν παραδοτέο θα παρουσιάσουμε βήμα προς βήμα την εγκατάσταση και χρήση του νέου περιοδικού, σε μορφή ενός σύντομου οδηγού. 3.1. Περιγραφή Η Ομάδα Εργασίας, στην προσπάθεια της να ορίσει το θέμα και το περιεχόμενο του νέου ηλεκτρονικού περιοδικού, είχε σαν κύριο μέλημα την επιλογή μιας θεματικής που δεν θα περιορίζει το πεδίο ενδιαφέροντος των χρηστών. Αντιθέτως, το θέμα θα έπρεπε να έχει διεπιστημονικό χαρακτήρα και να καλύπτει ένα, όσο το δυνατόν, μεγαλύτερο εύρος επιστημονικών πεδίων. Για το λόγο αυτό, αποφασίστηκε το περιεχόμενο του νέου περιοδικού να πραγματεύεται τις νέες τεχνολογίες. Έναν τομέα που ασκεί, σήμερα, επιρροή σε κάθε γνωστικό αντικείμενο, εξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς και σε ερευνητικό επίπεδο έχει τεράστιο ενδιαφέρον. Ο τίτλος του νέου ηλεκτρονικού περιοδικού του ΑΤΕΙΘ που επιλέχθηκε από την Ομάδα εργασίας, είναι: InfoCloud. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο τίτλος του περιοδικού δεν θα είναι καταληκτικός, αλλά ανοικτός προς διαβούλευση ώστε να επιλεγεί ένας τίτλος που θα είναι περισσότερο αντιπροσωπευτικός. Για την επιλογή του τίτλου, η Ομάδα Εργασίας είχε σαν στόχο την εύρεση ενός εύχρηστου τίτλου, που δεν θα μπερδεύει το κοινό στο οποίο απευθύνεται και θα είναι στο πνεύμα της εποχής. Επίσης, κρίθηκε αναγκαίο, ο τίτλος να καθρεπτίζει τις δύο βασικές πτυχές του περιεχομένου του περιοδικού: την πληροφορία (information) και τις νέες τεχνολογίες. 8
Τέλος, η Ομάδα Εργασίας κατέληξε στο να είναι η συχνότητα έκδοσης του περιοδικού, εξαμηνιαία. Για την απόφαση αυτή, έπαιξε βασικό ρόλο το γεγονός ότι επιθυμία των συγγραφέων, μετά την αποστολή των άρθρων τους στο περιοδικό, είναι να δημοσιευτούν αυτά όσο το δυνατόν γρηγορότερα και όχι μετά από ένα ή δύο χρόνια, όταν και η έρευνα ή οι πληροφορίες που θα παρέχονται μπορεί να θεωρούνται απαρχαιωμένες (outdated). Η εξαμηνιαία συχνότητα ενός περιοδικού, είναι ένα χρονικό διάστημα για τη συλλογή ενός ικανού αριθμού άρθρων για την έκδοση του πρώτου τεύχους του περιοδικού. Η ιστοσελίδα του περιοδικού φιλοξενείται στην Υπηρεσία Υποστήριξης Επιστημονικών Ηλεκτρονικών Εκδόσεων Ανοικτής Πρόσβασης, της Βιβλιοθήκης του ΑΤΕΙΘ (http://ojs.lib.teithe.gr/index.php/infocloud). Η Υπηρεσία έχει εγκατασταθεί μόνιμα σε webserver Apache που βρίσκεται στο Datacenter της Βιβλιοθήκης του ΑΤΕΙΘ, με υποστήριξη PHP γλώσσα προγραμματισμού και χρησιμοποιεί βάση δεδομένων MySQL. Ο διαχειριστής της ιστοσελίδας, για να δημιουργήσει ένα νέο ηλεκτρονικό περιοδικό πρέπει, από τη κεντρική σελίδα της Υπηρεσίας Υποστήριξης Επιστημονικών Ηλεκτρονικών Εκδόσεων Ανοικτής Πρόσβασης, της Βιβλιοθήκης του ΑΤΕΙΘ, να ακολουθήσει το σύνδεσμο Αρχική Σελίδα Χρήστη που βρίσκεται στο μενού πλοήγησης, στο επάνω μέρος της σελίδας. Στο νέο μενού που εμφανίζεται (εικόνα 1), θα πρέπει να ακολουθήσει το σύνδεσμο Διαχειριστής Ιστοτόπου (Συλλογής) Φιλοξενούμενα Περιοδικά Δημιουργία Περιοδικού (εικόνα 2). 9
Εικόνα 1. Αρχική Σελίδα Χρήστη Εικόνα 2. Δημιουργία Περιοδικού Στη σελίδα Ρυθμίσεις Περιοδικού, ο διαχειριστής έχει τη δυνατότητα να βάλει τον τίτλο του νέου περιοδικού, να δώσει μια σύντομη περιγραφή του και τη διαδρομή για το URL του περιοδικού. Εδώ, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πλατφόρμα OJS της Βιβλιοθήκης του ΑΤΕΙΘ υποστηρίζει την Ελληνική και την Αγγλική γλώσσα. 10
Η Ομάδα Εργασίας του έργου, αποφάσισε το νέο ηλεκτρονικό περιοδικό να υποστηρίζει και τις δύο γλώσσες, κάτι που θα βοηθήσει στη διάδοση και διακίνηση των πληροφοριών σε ευρύτερο φάσμα, θα προσελκύσει ερευνητές, συγγραφείς και συνδρομητές από το εξωτερικό και γενικά θα αποτελέσει ένα βασικό παράγοντα για να καταστεί το περιοδικό, επιστημονικά βιώσιμο. Επομένως, ο εμπλουτισμός των πεδίων και οι σχετικές πληροφορίες για το περιοδικό, όπως και οι οδηγίες και οι πολιτικές που θα ακολουθήσει, θα πρέπει να διαμορφωθούν σε κάθε γλώσσα ξεχωριστά (εικόνα 3). Εικόνα 3. Επιλογή Γλώσσας Στο τέλος της διαδικασίας που περιγράφηκε, η κεντρική σελίδα του νέου περιοδικού είναι πλέον έτοιμη. Στην αρχική σελίδα του περιοδικού θα εμφανίζονται οι ανακοινώσεις, καθώς και το τρέχον τεύχος του περιοδικού, όταν αυτό εμπλουτιστεί με άρθρα και ολοκληρωθεί, μαζί με τα περιεχόμενα του. Το μενού πλοήγησης με το περιεχόμενο και τα εργαλεία της ηλεκτρονικής έκδοσης εμφανίζεται στο πάνω μέρος της σελίδας, ενώ οι περισσότερες πληροφορίες δίνονται στον σύνδεσμο «Σχετικά». Τις πληροφορίες του περιοδικού και την οργάνωση των εργασιών τις αναλαμβάνει ο Διαχειριστής της ιστοσελίδας. 11
Εικόνα 4. Αρχική Σελίδα Περιοδικού Εικόνα 5. Πληροφορίες σχετικά με το περιοδικό 12
4. Οργάνωση και Οδηγίες Χρήσης και Εγκατάστασης του Περιοδικού Ο διαχειριστής ή επιμελητής του περιοδικού, για να ξεκινήσει τη διαδικασία οργάνωσης του, ακολουθεί τον σύνδεσμο Αρχική Σελίδα Χρήστη από το μενού πλοήγησης. Στο μενού της Αρχικής Σελίδας Χρήστη επιλέγει το σύνδεσμο Διαχειριστής Περιοδικού που βρίσκεται κάτω από τον τίτλο του νέου περιοδικού, για να εμφανιστεί η σελίδα Διαχείριση Περιοδικού. Από εδώ, ο διαχειριστής έχει τη δυνατότητα να παραμετροποιήσει το περιεχόμενο και την όψη του περιοδικού και να καθιερώσει πολιτικές λειτουργίας και οδηγίες προς τους χρήστες. Εικόνα 6. Διαχείριση Περιοδικού 13
Μέσα από τον σύνδεσμο Οργάνωση περιοδικού, ο διαχειριστής, ακολουθώντας πέντε βήματα μπορεί να οργανώσει γρήγορα και εύκολα το νέο περιοδικό. Τα βήματα είναι τα εξής: Λεπτομέρειες Πολιτικές Υποβολές Διαχείριση Όψη Περιοδικού Εικόνα 7. Οργάνωση και Οδηγίες Εγκατάστασης του Περιοδικού 14
4.1. 1 ο Βήμα: Λεπτομέρειες Ο σύνδεσμος Λεπτομέρειες οδηγεί σε ένα μενού μέσα από το οποίο μπορεί ο διαχειριστής να συμπληρώσει γενικές πληροφορίες για το περιοδικό όπως: Ο τίτλος, τα αρχικά ή συντομογραφία του περιοδικού Το ISSN Τον προσδιοριστή DOI (Digital Object Identifier-Αναγνωριστικό Ψηφιακού Αντικειμένου) Η διεύθυνση του περιοδικού Στοιχεία επικοινωνίας των υπεύθυνων των περιοδικού Η ιστορία του περιοδικού κ.α. Εικόνα 8. Λεπτομέρειες 15
4.1.1. ISSN νέου περιοδικού Ο ISSN (International Standard Serial Number) είναι «ο Διεθνής Μοναδικός Αριθμός Σειρών που χρησιμοποιείται για τη καταγραφή των περιοδικών εκδόσεων» 1. Στην προκειμένη περίπτωση στο περιοδικό θα δωθεί e ISSN, από τη στιγμή που θα διατίθεται αποκλειστικά σε ηλεκτρονική μορφή. Η Ομάδα Εργασίας έχει ήδη κινήσει τις διεργασίες για την αίτηση χορήγησης ISSN από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Εικόνα 9. Έντυπο Αίτησης Χορήγησης ISSN 1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. (2013). ISSN. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου, 2013, από http://www.nlg.gr/www/el/node/74 16
4.1.2. Προσδιοριστής DOI (Digital Object Identifier-Αναγνωριστικό Ψηφιακού Αντικειμένου) Ο προσδιοριστής DOI (Digital Object Identifier - Αναγνωριστικό Ψηφιακού Αντικειμένου), είναι ένας μοναδικός αριθμός που δίδεται σε ένα ψηφιακό αντικείμενο που εντάσσεται σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον και λειτουργεί σαν αναγνωριστικό πνευματικής ιδιοκτησίας. Από τη στιγμή που θα συγκεντρωθεί ένας ικανός αριθμός άρθρων, για την έκδοση του πρώτου τεύχους του περιοδικού, ο διαχειριστής μπορεί να αιτηθεί τη χορήγηση DOI για κάθε άρθρο. Η πλατφόρμα OJS δίνει αυτή τη δυνατότητα, αφού πρώτα γίνει εγγραφή στην υπηρεσία CrossRef (http://www.crossref.org/), η οποία είναι και η υπεύθυνη για τη χορήγηση DOI. 4.2. 2 ο Βήμα: Πολιτικές Στο δεύτερο βήμα οργάνωσης του περιοδικού, ο διαχειριστής έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει στρατηγικές λειτουργίας του, κατευθυντήριες γραμμές προς τους αξιολογητές των άρθρων, καθώς και τον ορισμό παραμέτρων αξιολόγησης. Επιπλέον, μπορεί να δώσει πληροφορίες για το περιεχόμενο και τη θεματική του περιοδικού και να επιλέξει αν αυτό θα αρχειοθετείται ή όχι. 17
Εικόνα 10. Πολιτικές 4.2.1. Σκοπός και στόχοι περιοδικού Σκοπός του ηλεκτρονικού περιοδικού είναι η προσέλκυση πρωτότυπων άρθρων από ερευνητές, επιστήμονες, ακαδημαϊκούς και φοιτητές, τόσο από το εκπαιδευτικό ίδρυμα, όσο και εκτός αυτού, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η υλοποίηση του έργου στοχεύει στην ενημέρωση για τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και τα τεχνολογικά επιτεύγματα που πραγματοποιούνται πάνω στα επιστημονικά πεδία που καλύπτει το ΑΤΕΙΘ. Επιπλέον στόχος είναι να προάγει την έρευνα και την ενημέρωση για τις τεχνολογικές εφαρμογές και καινοτομίες που λαμβάνουν χώρα εντός του ιδρύματος, έτσι ώστε να αναδειχτεί η συμβολή του ΑΤΕΙΘ στην επιστημονική έρευνα. 18
4.2.2. Πολιτική αξιολόγησης Το νέο ηλεκτρονικό περιοδικό θα χρησιμοποιεί τη μέθοδο αξιολόγησης Blind Peer Review («Τυφλή» Αξιολόγηση από Ομότιμους Αξιολογητές). Με τον τρόπο αυτό, οι αξιολογητές δεν θα βλέπουν τα ονόματα των συγγραφέων των άρθρων, έτσι ώστε η αξιολόγηση να είναι όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική. Ύστερα από έρευνα της Ομάδας Εργασίας σε προϋπάρχοντα ηλεκτρονικά περιοδικά, αποφασίστηκε η πολιτική αξιολόγησης που θα ακολουθηθεί να είναι η εξής: Κάθε άρθρο θα υποβάλλεται σε αξιολόγηση από δύο ομότιμους αξιολογητές (peer review), τους οποίους θα ορίσει ο επιμελητής έκδοσης του περιοδικού. Σε περίπτωση που οι δύο αξιολογήσεις διαφέρουν σημαντικά, το άρθρο θα υποβάλλεται προς αξιολόγηση και σε έναν τρίτο αξιολογητή. Η χρονική περίοδος που θα απαιτείται για την αξιολόγηση είναι, εξ ορισμού (by default) από την πλατφόρμα OJS, 4 εβδομάδες. Η χρονική περίοδος μπορεί να διαμορφωθεί διαφορετικά, ανά πάσα στιγμή και ανάλογα με τις ανάγκες που μπορεί να προκύψουν. Επιπροσθέτως, ο διαχειριστής στο μέλλον δύναται να δημιουργήσει έτοιμες φόρμες αξιολόγησης, οι οποίες θα παρέχονται στους αξιολογητές για την διευκόλυνση και απλοποίηση των διεργασιών. 4.2.3. Αρχειοθέτηση περιοδικού Η πλατφόρμα OJS υποστηρίζει το σύστημα LOCKSS (Lots Of Copies Keep Stuff Safe). Ένα σύστημα με το οποίο διασφαλίζεται η ύπαρξη ενός ασφαλούς και μόνιμου αρχείου για το περιοδικό. Μελλοντικά και ανάλογα με τον αριθμό των άρθρων που θα συλλεχθούν, ο διαχειριστής έχει την ευχέρεια να εγγραφεί στην υπηρεσία LOCKSS και να δημιουργήσει ένα μόνιμο αρχείου του περιοδικού, για την αποθήκευση και ασφάλεια των δεδομένων που θα διαχειρίζεται η ιστοσελίδα του περιοδικού (άρθρα κ.α.). 19
4.3. 3ο Βήμα: Οδηγίες Υποβολής Στο τρίτο βήμα οργάνωσης του περιοδικού, ο διαχειριστής μπορεί να διαμορφώσει οδηγίες προς τους συγγραφείς για την διαδικασία υποβολής των άρθρων. Οι τελικές οδηγίες θα εμφανίζονται στο μενού του συνδέσμου Σχετικά (με το περιοδικό), που βρίσκεται στο μενού πλοήγησης στο πάνω μέρος της σελίδας. Σε αυτό το βήμα, εκτός από τις οδηγίες προς τους συγγραφείς, παρέχεται η δυνατότητα διαμόρφωσης πολιτικής για τα πνευματικά δικαιώματα, οδηγιών για την ευρετηρίαση των άρθρων των συγγραφέων κ.α. Εικόνα 11. Οδηγίες Υποβολής 20
4.3.1. Οδηγίες για τους συγγραφείς και πίνακας ελέγχου Οι οδηγίες που παρέχονται προς τους συγγραφείς, έχουν να κάνουν με κάποιες κατευθυντήριες σχετικά με τη μορφοποίηση του κειμένου των άρθρων, με τη σχετική θεματολογία τους και με τα βιβλιογραφικά πρότυπα που θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν, έτσι ώστε τα επιστημονικά άρθρα που θα δέχεται το περιοδικό, να ακολουθούν τους κανόνες που θέτει αυτό και να πληρούν τις προϋποθέσεις ώστε να γίνουν αποδεκτά. Ο πίνακας ελέγχου παρέχει περεταίρω πληροφορίες σχετικά με τη μορφοποίηση των άρθρων και ζητείται από τους συγγραφείς να ελέγχουν τόσο τις οδηγίες όσο και τον πίνακα, πριν προχωρήσουν στην υποβολή των άρθρων τους. Εικόνα 12. Οδηγίες για συγγραφείς 21
Εικόνα 13. Πίνακας ελέγχου 4.3.2. Πνευματικά Δικαιώματα Κάθε συγγραφέας που υποβάλλει ένα άρθρο στο νέο περιοδικό, θα πρέπει να συμφωνήσει στην εκχώρηση του δικαιώματος στο περιοδικό για τη δημοσίευση του άρθρου σε ένα μελλοντικό τεύχος. Από εκεί και πέρα, κάθε συγγραφέας έχει τη δυνατότητα, είτε να παραχωρήσει κάθε δικαίωμα χρήσης του άρθρου προς το κοινό, είτε να διατηρήσει κάποια δικαιώματα και να επιτρέψει μερική χρήση του άρθρου ή να διατηρήσει ο ίδιος τα πλήρη δικαιώματα χρήσης. 22
Και για τις τρεις περιπτώσεις, το περιοδικό θα προτείνει προς τους συγγραφείς την επιλογή αδειών Creative Commons (http://creativecommons.org/). Ο Creative Commons είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος έχει αναπτύξει δωρεάν νομικά εργαλεία και άδειες πνευματικών δικαιωμάτων, έχει τεράστια αναγνωρισιμότητα και χρησιμοποιείται κατά κόρον από περιοδικά ανοιχτής πρόσβασης. Εικόνα 14. Δήλωση πνευματικών δικαιωμάτων 4.3.3. Διαδικασία Ευρετηρίασης Η πλατφόρμα OJS παρέχει τη δυνατότητα πλήρους ευρετηρίασης του κειμένου των άρθρων μέσω του πρωτοκόλλου Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting (http://www.openarchives.org/). Ένα διεθνώς αναγνωρισμένο πρότυπο για την παροχή πρόσβασης σε διεθνείς ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης. 23
Ο διαχειριστής του περιοδικού θα πρέπει να προχωρήσει στην εγγραφή του περιοδικού για ευρετηρίαση (metadata harvesting), καταχωρώντας τη διεύθυνση (URL) του (περιοδικού) στην υπηρεσία Public Knowledge Project metadata harvester (http://pkp.sfu.ca/harvester/), ένα εργαλείο συλλογής μεταδεδομένων από κάθε άρθρο του περιοδικού. Με τον τρόπο αυτό δίνεται η δυνατότητα ακριβούς αναζήτησης σε ιστότοπους και μηχανές αναζήτησης, που τηρούν το πρωτόκολλο Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting. Ο διαχειριστής, τέλος, μπορεί να παρέχει οδηγίες και παραδείγματα προς τους συγγραφείς, σχετικά με την ευρετηρίαση του έργου τους, όπως συστήματα θεματικής ταξινόμησης που έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν, λέξεις κλειδιά κ.α. 4.4. 4 ο Βήμα: Διαχείριση Περιοδικού Στο τέταρτο βήμα της οργάνωσης, φιλοξενείται η διαχείριση του περιοδικού. Στο στάδιο αυτό, ο διαχειριστής ορίζει τις ρυθμίσεις πρόσβασης σε αυτό, δηλώνει την πολιτική ανοικτής πρόσβασης που ακολουθεί, ενώ παράλληλα μπορεί να ρυθμίσει ποιοι από τους χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα εγγραφής και παρακολούθησης του ιστότοπου του περιοδικού. Ο διαχειριστής του περιοδικού, μπορεί σε αυτό το στάδιο να προσθέσει και ανακοινώσεις, οι οποίες θα φαίνονται στην αρχική σελίδα του περιοδικού. Η διαδικασία της διαχείρισης ολοκληρώνεται με την παράθεση οδηγιών προς τους επιμελητές κειμένων (copyeditors), τους επιμελητές σελιδοποίησης (layout editors) και τους επιμελητές τυπογραφικών δοκιμίων (Proofreaders). Για τους επιμελητές κειμένων παρέχονται κατευθυντήριες σχετικά με τα εργαλεία διόρθωσης που προτείνει το περιοδικό, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο οι επιμελητές θα βελτιώσουν τη ροή, τη σαφήνεια, τη γραμματική και τη μορφή των άρθρων, όπου αυτό χρειάζεται. 24
Για τους επιμελητές σελιδοποίησης, μπορεί ο επιμελητής του περιοδικού να ορίσει κάποιους κανόνες σχετικά με την εμφάνιση και τη μορφοποίηση των άρθρων, βασιζόμενος σε πρότυπα, και να δώσει επίσης οδηγίες αναφορικά με τη σύνδεση των αναφορών (references) με τα άρθρα στα οποία εμπεριέχονται. Οι οδηγίες για τους επιμελητές τυπογραφικών δοκιμίων έχουν να κάνουν με τη διόρθωση ορθογραφικών κα γραμματικών σφαλμάτων και λαθών στη μορφοποίηση. Αποτελεί το τελικό στάδιο διορθώσεων ενός άρθρου και παρέχονται οδηγίες που αφορούν στον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να επισημαίνονται τα σφάλματα, με σκοπό την άμεση διόρθωση τους. Εικόνα 15. Διαχείριση περιοδικού 25
4.5. 5ο Βήμα: Όψη Περιοδικού Το τελευταίο στάδιο της οργάνωσης του περιοδικού, ολοκληρώνεται με τη διαμόρφωση της όψης του. Από εδώ, είναι δυνατόν ο διαχειριστής να παραμετροποιήσει την όψη του περιοδικού και το πώς θα φαίνεται ο ιστότοπος του στο διαδίκτυο και τους χρήστες. Μπορεί να διαμορφώσει τον τίτλο του περιοδικού, προσθέτοντας κείμενο, εικόνα ή ένα λογότυπο, αν έχει σχεδιαστεί. Επιπλέον, παρέχεται η δυνατότητα για προσθήκη πληροφοριών που θα είναι ορατές στην αρχική σελίδα του περιοδικού, όπως για παράδειγμα, η περιγραφή του ή ένα σύντομο ιστορικό. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με την προσθήκη μιας εικόνας επικεφαλίδας (banner) τόσο για την αρχική σελίδα του περιοδικού, όσο και για τις υπόλοιπες. Η πλατφόρμα προσφέρει έναν αριθμό από θέματα (themes) με διαφορετικές χρωματικές ποικιλίες, από τα οποία μπορεί να διαλέξει ο διαχειριστής, ώστε να πλαισιώσει με αυτό το νέο περιοδικό. Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να αναθέσει το σχεδιασμό ενός νέου style sheet, το οποίο στη συνέχεια να το ανεβάσει στην πλατφόρμα και να το χρησιμοποιήσει. Η Ομάδα Εργασίας, συνεργαζόμενη με το Εκδοτικό τμήμα του ΑΤΕΙΘ, αιτήθηκε τη δημιουργία ενός λογότυπου για το νέο περιοδικό. Στις παρακάτω εικόνες παρουσιάζονται τα λογότυπα που σχεδιάστηκαν και αυτό που επιλέχθηκε τελικά. 26
Εικόνα 16. Λογότυπα που απορρίφθηκαν Εικόνα 17. Λογότυπο και banner που επιλέχθηκαν 27
5. Ενότητες του Περιοδικού Επιστρέφοντας στη σελίδα Διαχείριση Περιοδικού, μπορούμε να βρούμε το σύνδεσμο Ενότητες Περιοδικού. Στο σημείο αυτό, ο επιμελητής έχει τη δυνατότητα να οργανώσει τις ενότητες οι οποίες θα απαρτίζουν τη δομή του περιοδικού. Οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να προσθέσει νέες ή να αφαιρέσει ήδη υπάρχουσες. Τα τελευταία χρόνια η ερευνητική δραστηριότητα του ΑΤΕΙΘ έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό και σε αυτό έχουν συντελέσει, τόσο η ανάπτυξη ερευνητικών προγραμμάτων όσο και η παρουσία μεταπτυχιακών σπουδών σε διάφορα τμήματα του ιδρύματος. Στην ιστοσελίδα της Ερευνητικής Επιτροπής του ΑΤΕΙΘ (http://www.ee.teithe.gr/) μπορεί κανείς να βρει πλήθος τρεχόντων αλλά και ολοκληρωμένων ερευνητικών προγραμμάτων, η εφαρμογή των οποίων άπτεται σε περισσότερα του ενός επιστημονικά πεδία ή τμήματα του ΑΤΕΙΘ. Για παράδειγμα, το ερευνητικό πρόγραμμα «Πολύγλωσση και πολύπλευρη διαδραστική πρόσβαση στις πληροφορίες», εκτός από το τμήμα Πληροφορικής, μπορεί να έχει εφαρμογή και στο τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Επιστήμης της Πληροφόρησης. Το γεγονός αυτό, έρχεται να ενισχύσει το χαρακτήρα του νέου ηλεκτρονικού περιοδικού, που όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, είναι θεμιτό να είναι διεπιστημονικός, χωρίς να περιορίζει το ενδιαφέρον των χρηστών, αφού κύριος στόχος είναι να απευθύνεται στο ευρύτερο κοινό της ακαδημαϊκής κοινότητας. Βασικό παράγοντα προς αυτή τη κατεύθυνση αποτελεί και η παρουσία μεταπτυχιακών προγραμμάτων που προάγουν την έρευνα και την καινοτομία και δημιουργούν το πεδίο για νέες κατευθύνσεις επιστημονικής δραστηριότητας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και μετά από έρευνα της Ομάδας Εργασίας σε ηλεκτρονικά περιοδικά κοινής ή παρόμοιας θεματολογίας, αποφασίστηκε η δημιουργία δύο κεντρικών θεματικών ενοτήτων που θα απαρτίζουν το νέο περιοδικό: 28
Η πρώτη ενότητα θα αφορά στα επιστημονικά άρθρα, τα οποία θα υποβάλλονται από το εκπαιδευτικό και ερευνητικό προσωπικό (εντός και εκτός του ιδρύματος, από την Ελλάδα και το εξωτερικό), αλλά και από τους φοιτητές του ΑΤΕΙΘ. Τα άρθρα θα πρέπει να εντάσσονται στη θεματολογία του περιοδικού και να καλύπτουν το ενδιαφέρον της ακαδημαϊκής κοινότητας. Για παράδειγμα, ένα άρθρο που θα αφορούσε στα «Κοινωνικά Δίκτυα στις Υπηρεσίες Υγείας», θα μπορούσε να ενταχθεί στη θεματική ενότητα του περιοδικού, καθώς εμπεριέχει τις νέες τεχνολογίες και διατηρεί έναν διεπιστημονικό χαρακτήρα, απευθυνόμενο τόσο στα τμήματα της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας όσο και σε τμήματα της Σχολής Τεχνολογικών Εφαρμογών. Τέλος, τα άρθρα θα πρέπει να είναι πρωτότυπα και να μην έχουν δημοσιευθεί προηγουμένως κάπου αλλού. Η δεύτερη ενότητα θα έχει τίτλο «Νέα και Εκδηλώσεις». Θα εμπλουτίζεται με πληροφορίες για την ερευνητική δραστηριότητα και τυχόν καινοτόμες εφαρμογές που πραγματοποιούνται στα πλαίσια του εκπαιδευτικού ιδρύματος, καθώς θα ενημερώνει την κοινότητα του ΑΤΕΙΘ για μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, για συνέδρια, ημερίδες και λοιπές εκδηλώσεις γύρω από τα επιστημονικά πεδία που την αφορούν. Συμπληρωματικά, θα μπορούσε να δημιουργηθεί και μια τρίτη ενότητα, ένα κύριο άρθρο επιμελητή (editorial), που θα αποτελούσε ένα εισαγωγικό σημείωμα σε κάθε τεύχος του περιοδικού. Στο σημείο αυτό, πρέπει να ειπωθεί, πως ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες, οι θεματικές ενότητες του περιοδικού μπορούν να διαμορφωθούν και να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή, είτε να προστεθούν νέες είτε να αφαιρεθούν κάποιες. Στην εικόνα που ακολουθεί, φαίνονται οι τρεις θεματικές ενότητες όπως έχουν διαμορφωθεί. 29
Εικόνα 18. Θεματικές ενότητες περιοδικού 6. Ανάθεση Ρόλων στο Περιοδικό Η πλατφόρμα Open Journal Systems (OJS) δίνει τη δυνατότητα στο διαχειριστή του περιοδικού είτε να αναλάβει την εκδοτική διαδικασία εξολοκλήρου, είτε να ορίσει τη συντακτική ομάδα του περιοδικού και τους ρόλους που θα επιτελεί το κάθε άτομο μέσα σε αυτήν. Σε αντίθετη περίπτωση, η πλατφόρμα OJS αναθέτει αυτόματα ρόλους σε όλους τους εμπλεκομένους. Μελλοντικά και πάντα σε συνδυασμό με τις ανάγκες του περιοδικού, ο διαχειριστής θα αναλάβει την ανάθεση των ρόλων που απαιτούνται για την εκδοτική διαδικασία του περιοδικού (επιμελητές, αξιολογητές κ.α.). Στη σελίδα Διαχείριση Περιοδικού, είτε από το σύνδεσμο Πληροφορίες Περιοδικού, του μενού Σελίδες Διαχείρισης, είτε από το μενού Ρόλοι, μπορεί ο διαχειριστής να ορίσει τα άτομα που θα εμπλακούν στην εκδοτική διαδικασία και να αναθέσει τους επιμέρους ρόλους. 30
Εικόνα 19. Ανάθεση ρόλων περιοδικού 7. Επίλογος Από τη στιγμή που η εκδοτική διαδικασία επιστημονικών συγγραμμάτων, δημιουργεί πλέον σκοπέλους στη διάδοση της γνώσης, λόγω κυρίως των κερδοσκοπικών πολιτικών που ακολουθούν οι εκδοτικοί οίκοι, ένα νέο μοντέλο έπρεπε να έρθει στην επιφάνεια. Η πολιτική Ανοικτής πρόσβασης αποτελεί μια νέα προσέγγιση στην εκδοτική διαδικασία, ενδυναμώνοντας παράλληλα το ρόλο τόσο των βιβλιοθηκών όσο και των συγγραφέων ερευνητών. Η διάχυση και η διατήρηση της γνώσης και της πληροφορίας, βρίσκονται στο επίκεντρου αυτού του μοντέλου και επιτυγχάνονται στο μέγιστο βαθμό με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων. Οι νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο συμβάλλουν προς αυτή τη κατεύθυνση. Οι ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες είναι ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της νέας πρακτικής, καθώς όλο και περισσότερες εντάσσουν στις δραστηριότητες τους, την έκδοση ηλεκτρονικών περιοδικών ανοικτής πρόσβασης. 31
Έχοντας σαν στόχο την ανάδειξη της ερευνητικής δραστηριότητας και του εκπαιδευτικού ιδρύματος, την ενημέρωση και τη διάδοση της γνώσης και των πληροφοριών, τόσο στην ακαδημαϊκή κοινότητα όσο και έξω από αυτήν, η Βιβλιοθήκη του ΑΤΕΙΘ, στην προσπάθεια εμπλουτισμού των υπηρεσιών της, δημιούργησε ένα νέο ηλεκτρονικό περιοδικό ανοικτής πρόσβασης, το InfoCloud. Το περιοδικό θα είναι ένας ζωντανός οργανισμός και δεν θα σταματήσει να εξελίσσεται, από τη στιγμή που θα πραγματοποιούνται προσθήκες, αλλαγές και βελτιώσεις, όποτε αυτό κριθεί αναγκαίο και με απώτερο στόχο την εξυπηρέτηση των χρηστών του. Θα έχει διεπιστημονικό χαρακτήρα και θα απευθύνεται στα επιστημονικά αντικείμενα που καλύπτει το εκπαιδευτικό ίδρυμα. Για το λόγο αυτό, η κύρια θεματική του θα περιλαμβάνει τις νέες τεχνολογίες, αφού επιδίωξη είναι να μην περιορίζει το επιστημονικό ενδιαφέρον σε ένα μόνο γνωστικό πεδίο. 32
Πηγές στο Διαδίκτυο Ariadne: Web Magazine For Information Professionals (http://www.ariadne.ac.uk/about, 10/04/2013) D-Lib Magazine (http://www.dlib.org/dlib/author-guidelines.html, 10/04/2013) First Monday (http://www.uic.edu/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/about, 10/04/2013) Information Research: An International Electronic Journal (http://informationr.net/ir/about.html#introduction, 10/04/2013) Macrothink Institute Online Journals (http://www.macrothink.org/journal/index.php/index/index, 09/04/2013) Online Guide to Open Access Journals Publishing (http://www.doaj.org/bpguide/, 08/04/2013) PKP - Public Knowledge Projects (http://pkp.sfu.ca/about) Starting an Open Access Journal: a step-by-step guide (https://www.martineve.com/2012/07/10/starting-an-open-access-journal-a-stepby-step-guide-part-1/, 08/04/2013) SWINBURNE UNIVERSITY OF TECHNOLOGY (http://www.swinburne.edu.au/lib/ir/onlinejournals/support.html, 09/04/2013) 33
Βιβλιογραφία Bailey Jr, Charles W. Open access bibliography: liberating scholarly literature with e- prints and open access journals (2005). Washington, DC: Association of Research Libraries, Διαθέσιμο από http://www.libros.metabiblioteca.org/bitstream/001/279/8/oab.pdf, 09/04/2013. Graham, B. S. Open Publish 2006. Open access journals. (2007). Διαθέσιμο από F:\the end is nigh\βιβλιογραφια\προωθηση e-journal\read\1166-5672-1-pb.pdf, 10/04/2013. PKP-Public Knowledge Projects. OJS in hour: an introduction to Open Journal System version 2.2.1.0 (2008). Διαθέσιμο από http://pkp.sfu.ca/files/ojsinanhour.pdf, 09/04/2013. Sachini, Evi, et al. "Open Access in the Humanities: a case study of developing three open-access electronic journals in Greece." ELPUB 2009 (2009). Διαθέσιμο από http://elpub.scix.net/data/works/att/150_elpub2009.content.pdf, 10/04/2013. Solomon, David J. Developing open access journals: a practical guide (2008). Chandos Pub. Διαθέσιμο από http://www.developing-oajournals.org/guide_to_developing_oa_journals.pdf, 10/04/2013. Suber, Peter. "Open access overview." 2004-06-21)[2007-01-02]. Διαθέσιμο από http://www.planta.cn/forum/files_planta/what_is_open_accessan_overview_200 4_162.pdf, 09/04/2013. 34