Όνομα:.. Σχολείο:. Τμήμα:.. Τηλ.: Οικ.:...Κιν.: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΥΠΡΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ Διάρκεια: 3 ώρες (10:00 13:00)

Όνομα:.. Σχολείο:. Τμήμα:.. Τηλ.: Οικ.:...Κιν.: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΥΠΡΟΥ 3 η 9 η ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ 2012 ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΩΝ ΚΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2012 Διάρκεια: 3 ώρες (10:00 13:00) ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΔΙΑΓΩΝΙΖΟΜΕΝΟΥΣ..... 1. Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από: Α. Εξήντα (60) ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής (60 μονάδες), και Β. Δύο (2) ερωτήσεις ανοιχτού τύπου (40 μονάδες). 2. Γράφετε ΜΟΝΟ με μπλε ή μαύρο στυλό. 3. Απαγορεύεται η χρήση διορθωτικού. 4. Για τις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, η ορθότερη απάντηση να σημειώνεται με κύκλο γύρω από το γράμμα (Α, Β, Γ ή Δ) που επιλέγετε. 5. Για κάθε ερώτηση πολλαπλής επιλογής υπάρχει μόνο μία ορθή απάντηση και βαθμολογείται με μια μονάδα (+ 1). 6. Για κάθε λανθασμένη απάντηση πολλαπλής επιλογής αφαιρείται 0,25 της μονάδας (- 0,25). 7. Κάθε αναπάντητη ερώτηση πολλαπλής επιλογής βαθμολογείται με μηδέν (0) μονάδες. 8. Οι απαντήσεις για τις ερωτήσεις ανοικτού τύπου να καταγράφονται στο χώρο που παρατίθεται κάτω από κάθε ερώτηση..... 1

Α. ΕΞΗΝΤΑ (60) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ (60 ΜΟΝΑΔΕΣ) Η Μαρία το χειμώνα φύτεψε στο έδαφος σπέρματα μπιζελιάς. Τώρα έχει μπιζελιές, για όλη την Άνοιξη. Να απαντήσετε στις πιο κάτω ερωτήσεις για να βοηθήσετε τη Μαρία να κατανοήσει τις εμπειρίες που έχει από την καθημερινή της ζωή με βάση την Επιστήμη της Βιολογίας. 1. Η Μαρία πρόσεξε ότι δεν βλάστησαν όλα τα σπέρματα που φύτεψε κάτω από τη λεμονιά. Αναρωτιέται γιατί κάποια από τα σπέρματα που φύτεψε κάτω από την λεμονιά δεν βλάστησαν. Το επόμενο στάδιο της επιστημονικής μεθόδου που θα ακολουθήσει, για να ερευνήσει τo ερώτημα της είναι: Α. η παρατήρηση Β. η υπόθεση Γ. οι μετρήσεις Δ. το πείραμα. 2. Μια από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασμένη. Α. Για την επιστημονική εξήγηση ενός φαινομένου δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε τυχαία γεγονότα, εκτός αν η τυχαιότητα είναι μέρος του φαινομένου Β. Αν διεξαγάγουμε τα σωστά πειράματα, σε μια επιστημονική μελέτη, τότε τα αποτελέσματά τους θα επιβεβαιώνουν πάντα την αρχική μας υπόθεση Γ. Τα βήματα που ακολουθούμε διεξάγοντας μια επιστημονική μελέτη ξεκινούν πάντα από μια παρατήρηση Δ. Για να θεωρούνται τα αποτελέσματα των πειραμάτων μας αξιόπιστα θα πρέπει, κάθε φορά που επαναλαμβάνουμε τα ίδια πειράματα, να παίρνουμε περίπου τα ίδια αποτελέσματα. 3. Η Μαρία παρατήρησε στο μικροσκόπιο ένα παρασκεύασμα από κύτταρα της πάνω επιδερμίδας ενός φύλλου της μπιζελιάς και ένα παρασκεύασμα από κύτταρα του βλεννογόνου της στοματικής της κοιλότητας. Παρατήρησε και στα δύο είδη κύτταρων τα ακόλουθα κοινά οργανίδια: Α. πλασματική μεμβράνη, κυτταρικό τοίχωμα και πυρήνα μόνο Β. πλασματική μεμβράνη, κυτταρικό τοίχωμα, χλωροπλάστες και πυρήνα μόνο Γ. πλασματική μεμβράνη, κυτταρικό τοίχωμα, χυμοτόπιο και πυρήνα μόνο Δ. πλασματική μεμβράνη και πυρήνα. 4. Ο βλαστός της μπιζελιάς: Α. αποτελείται από όμοια κύτταρα Β. αποτελείται από κύτταρα διαφόρων ιστών Γ. αποτελείται από κύτταρα διαφόρων ιστών και διάφορα οργανικά συστήματα Δ. είναι ζωντανός οργανισμός. 2

5. Δύο (2) οργανίδια (δομές) που συναντάμε στα κύτταρα των ριζικών τριχιδίων στη μπιζελιά και δεν απαντώνται στα ζωικά κύτταρα είναι: Α. τα μιτοχόνδρια και οι χλωροπλάστες Β. τα μιτοχόνδρια και τα λυσοσώματα Γ. τα χυμοτόπια και το σύμπλεγμα Golgi Δ. τα χυμοτόπια και το κυτταρικό τοίχωμα. 6. Κατά τη διαδικασία της κυτταρικής αναπνοής, τα κύτταρα της μπιζελιάς απελευθερώνουν: Α. οξυγόνο, νερό και ενέργεια Β. ενέργεια Γ. διοξείδιο του άνθρακα, νερό και ενέργεια Δ. οξυγόνο και ενέργεια. 7. Τα κύτταρα, στα πράσινα μέρη της μπιζελιάς, κατά τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης παράγουν: Α. διοξείδιο του άνθρακα και γλυκόζη Β. οξυγόνο και γλυκόζη Γ. χλωροφύλλη και γλυκόζη Δ. σακχαρόζη και οξυγόνο. 8. Η σύνθεση των πρωτεϊνών στα κύτταρα της μπιζελιάς γίνεται: Α. στα λυσοσώματα Β. στα μιτοχόνδρια Γ. στο σύμπλεγμα Golgi Δ. στα ριβοσώματα. 9. Στο εσωτερικό των μιτοχονδρίων και των χλωροπλαστών υπάρχει: Α. DNA Β. ριβοσώματα Γ. ένζυμα Δ. όλα τα παραπάνω. 10. Μία από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασμένη: Α. Το γενετικό υλικό στα βακτήρια δεν περιβάλλεται από πυρηνική μεμβράνη Β. Τα βακτήρια είναι μονοκύτταροι οργανισμοί Γ. Τα βακτήρια διαθέτουν μιτοχόνδρια Δ. Τα βακτήρια είναι προκαρυωτικοί οργανισμοί. 3

11. Τα σωματικά κύτταρα της Μαρίας χρησιμοποιούν τη χημική ενέργεια που προμηθεύεται από την τροφή της για να: Α. συνθέτουν χημικές ουσίες Β. παράγουν ηλεκτρική ενέργεια στα νευρικά της κύτταρα Γ. παράγουν θερμική ενέργεια Δ. επιτελούν όλα όσα αναφέρονται στα Α, Β και Γ. 12. Το ριζικό τριχίδιο: Α. παράγει γλυκόζη και οξυγόνο Β. έχει μεγάλη επιφάνεια και μικρό όγκο Γ. προσλαμβάνει υδατάνθρακες από το έδαφος Δ. διαιρείται και παράγει απλοειδή κύτταρα. 13. Από τη ρίζα οι ξυλώδεις σωλήνες φτάνουν στο βλαστό και από εκεί στα φύλλα, μεταφέροντας έτσι.. στα κύτταρα του φυτού. A. θρεπτικές ουσίες B. άλατα και βιταμίνες Γ. νερό και αμινοξέα Δ. νερό και άλατα. 14. Το δομικό υλικό των ενζύμων είναι: Α. τα αμινοξέα Β. τα λιπαρά οξέα Γ. οι μονοσακχαρίτες Δ. η γλυκόζη. 15. Οι παρακάτω ουσίες ανήκουν στην κατηγορία των μονοσακχαριτών: Α. η γλυκόζη, η σακχαρόζη και η μαλτόζη Β. η γλυκόζη, η σακχαρόζη και η λακτόζη Γ. η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η γαλακτόζη Δ. η γλυκόζη, η φρουκτόζη και η λακτόζη. 16. Τα δε(σ)οξυριβο(ζο)νουκλεοτίδια δομούνται από: Α. αζωτούχα βάση, ATP και ριβόζη Β. αζωτούχα βάση, ATP και δεσοξυριβόζη Γ. αζωτούχα βάση, φωσφορική ομάδα και ριβόζη Δ. αζωτούχα βάση, φωσφορική ομάδα και δεσοξυριβόζη. 4

17. Οι δύο πολυνουκλεοτιδικές αλυσίδες του DNA ενώνονται με ασθενείς χημικούς δεσμούς που σχηματίζονται ανάμεσα στις αζωτούχες βάσεις τους. Όπου υπάρχει γουανίνη (G) στη μια αλυσίδα ενώνεται με. που υπάρχει στην απέναντι αλυσίδα. Α. κυτοσίνη (C) Β. θυμίνη (T) Γ. αδενίνη (A) Δ. ουρακίλη (U) 18. Η απόσταση μεταξύ δύο διαδοχικών βάσεων του DNA είναι 0,34 nm. Να υπολογίσετε σε m, το συνολικό μήκος που θα έχει το DNA ενός ανθρώπινου σωματικού κυττάρου, με δεδομένο ότι το DNA αυτό αποτελείται από 12 Χ 10 9 ζεύγη βάσεων. Δίνεται ότι 1m =10 9 nm. A. 4,08 m Β. 3,40 m Γ. 0,34 m Δ. κανένα από τα παραπάνω. 19. Στη διαδικασία της αντιγραφής εμπλέκεται(κονται): Α. μόνο το DNA Β. μόνο το DNA και διάφορα ένζυμα Γ. μόνο το trna και το mrna Δ. το trna, το mrna, το ριβόσωμα και ένζυμα. 20. Κάθε τμήμα του μορίου του DNA που έχει τη δυνατότητα να μεταγράφεται ονομάζεται: Α. mrna B. πρωτεΐνη Γ. ένζυμο Δ. γονίδιο. 21. Τις διαδικασίες της μεταγραφής και της μετάφρασης υποδεικνύει(ουν): i. DNA mrna ένζυμο ii. DNA mrna ορμόνη iii. DNA trna δομική πρωτεΐνη iv. DNA trna πρωτεΐνη A. i μόνο Β. i και ii μόνο Γ. i και iii μόνο Δ. iv μόνο. 5

22. Χαρακτηριστικό ενός ενζύμου είναι ότι: i. λειτουργεί σε ένα ευρύ φάσμα θερμοκρασίας και ph ii. μετά την αντίδραση παραμένει όπως ήταν προηγουμένως iii. επιταχύνει τη μετατροπή μιας ουσίας σε άλλου είδους ουσία iv. η δράση του είναι ειδική. A. i, iii και iv μόνο Β. i, ii και iii μόνο Γ. ii, iii και iv μόνο Δ. i, ii, iii και iv. 23. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις που αφορούν τη μίτωση είναι σωστές; i. Η αντιγραφή του DNA προηγείται της μίτωσης και έτσι κάθε χρωματόσωμα αποτελείται από τέσσερις αδελφές χρωματίδες ii. Με τη μίτωση διατηρείται σταθερός ο αριθμός χρωματοσωμάτων στα νέα κύτταρα που προκύπτουν iii. Στη μίτωση τα χρωματοσώματα διατάσσονται σε ζεύγη ομολόγων iv. Στους πολυκύτταρους οργανισμούς τα σωματικά κύτταρα διαιρούνται με μίτωση. A. i και ii μόνο Β. i και iii μόνο Γ. i, ii και iii μόνο Δ. ii και iv μόνο. 24. Το κοινό κρυολόγημα είναι νόσημα που προκαλείται από. : Α. ιό Β. βακτήριο Γ. μύκητα Δ. πρωτόζωο. 25. Στους γενικούς εσωτερικούς αμυντικούς μηχανισμούς περιλαμβάνονται: i. η φλεγμονή ii. ο πυρετός iii. οι ουσίες με αντιμικροβιακή δράση iv. η φαγοκυττάρωση. A. i και ii μόνο Β. i και iii μόνο Γ. i, ii και iii μόνο Δ. όλα τα παραπάνω. 26. Τα αντισώματα είναι: Α. πρωτεΐνες Β. υδατάνθρακες Γ. ένα είδος αντιβιοτικού Δ. ειδικά κύτταρα μνήμης. 6

27. Μια γυναίκα είναι ετερόζυγη για το χαρακτηριστικό της αιμορροφιλίας (ανικανότητα πήξης του αίματος που οφείλεται σε υπολειπόμενο γονίδιο). Η γυναίκα αυτή: Α. έχει ανικανότητα πήξης του αίματος όταν δημιουργείται πληγή Β. εκδηλώνει υγιή φαινότυπο Γ. φέρει δύο υπολειπόμενα αλληλόμορφα γονίδια για την αιμορροφιλία Δ. φέρει δύο επικρατή αλληλόμορφα γονίδια για την αιμορροφιλία. 28. Ομόλογα είναι τα χρωματοσώματα τα οποία: Α. προκύπτουν από την αντιγραφή ενός μορίου DNA Β. αποτελούνται από μόρια πρωτεϊνών Γ. περιέχουν γενετικές πληροφορίες που αφορούν τις ίδιες ιδιότητες Δ. εκδηλώνουν πάντα τη δράση τους. 29. Ένα ζευγάρι έχει αποκτήσει ένα αγόρι που έχει προσκολλημένους λοβούς αυτιών. Η μητέρα του και ο πατέρας του έχουν ελεύθερους λοβούς αυτιών. Το γεγονός αυτό: Α. εξηγείται με δεδομένο ότι το αλληλόμορφο γονίδιο για τους προσκολλημένους λοβούς αυτιών είναι υπολειπόμενο Β. εξηγείται με δεδομένο ότι το αλληλόμορφο γονίδιο για τους προσκολλημένους λοβούς αυτιών είναι επικρατές Γ. οφείλεται σε επικρατές γονίδιο που βρίσκεται σε φυλετικό χρωματόσωμα Δ. δεν εξηγείται. 30. Μία από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασμένη: Α. Με μείωση διαιρούνται ειδικά σωματικά κύτταρα των πολυκύτταρων οργανισμών Β. Η μίτωση ολοκληρώνεται σε δύο στάδια, στην πρώτη μιτωτική διαίρεση και στη δεύτερη μιτωτική διαίρεση Γ. Η αντιγραφή του DNA προηγείται της μείωσης και έτσι κάθε χρωματόσωμα αποτελείται από δύο αδελφές χρωματίδες Δ. Με τη μείωση ο αριθμός χρωματοσωμάτων στα νέα κύτταρα που προκύπτουν μειώνεται στο μισό. 31. Η διαδρομή που περιγράφει πιο ορθά την πορεία ενός αμινοξέος μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό είναι: Α. στοματική κοιλότητα φάρυγγας οισοφάγος στομάχι αίμα Β. στοματική κοιλότητα φάρυγγας οισοφάγος στομάχι λεπτό έντερο παχύ έντερο αίμα Γ. στοματική κοιλότητα οισοφάγος φάρυγγας στομάχι παχύ έντερο λεπτό έντερο αίμα Δ. στοματική κοιλότητα φάρυγγας οισοφάγος στομάχι λεπτό έντερο αίμα. 7

32. Τα όργανα στα οποία γίνονται διασπάσεις υδατανθράκων είναι: Α. το στομάχι και το λεπτό έντερο Β. η στοματική κοιλότητα, το στομάχι και το λεπτό έντερο Γ. η στοματική κοιλότητα, το πάγκρεας και το λεπτό έντερο Δ. η στοματική κοιλότητα και το λεπτό έντερο. 33. Τα όργανα στα οποία γίνονται διασπάσεις πρωτεϊνών είναι: Α. η στοματική κοιλότητα, το στομάχι και το λεπτό έντερο Β. μόνο το στομάχι Γ. μόνο το λεπτό έντερο Δ. το στομάχι και το λεπτό έντερο. 34. Τα όργανα στα οποία γίνονται μαζικές διασπάσεις λιπών είναι: A. η στοματική κοιλότητα, το στομάχι και το λεπτό έντερο B. μόνο το στομάχι Γ. μόνο το λεπτό έντερο Δ. το στομάχι και το λεπτό έντερο. 35. Η διαδρομή που περιγράφει πιο ορθά την κίνηση του διοξειδίου του άνθρακα από την καρδία προς τον πνεύμονα είναι: Α. δεξιός κόλπος δεξιά κοιλία πνευμονική φλέβα τριχοειδή αγγεία πνεύμονα Β. αριστερός κόλπος αριστερή κοιλία πνευμονική φλέβα τριχοειδή αγγεία πνεύμονα Γ. αριστερός κόλπος δεξιός κόλπος πνευμονική αρτηρία τριχοειδή αγγεία πνεύμονα Δ. δεξιός κόλπος δεξιά κοιλία πνευμονική αρτηρία τριχοειδή αγγεία πνεύμονα. 36. Χρήσιμες χημικές ουσίες που μεταφέρονται από το πλάσμα του αίματος είναι: Α. τα αντισώματα, η αιμοσφαιρίνη, τα λίπη, οι βιταμίνες, τα άλατα, το νερό κ.α. Β. τα αντισώματα, το άμυλο, τα λιπαρά οξέα, οι βιταμίνες, τα άλατα, το νερό κ.α. Γ. τα αντισώματα, τα λιπαρά οξέα, το ουρικό οξύ, οι βιταμίνες, τα άλατα, το νερό Δ. τα αντισώματα, οι βιταμίνες, τα αμινοξέα, οι πρωτεΐνες, τα άλατα, οι ορμόνες, το νερό κ.ά.. 37. Δύο (2) άχρηστες (τοξικές) χημικές ουσίες που μεταφέρονται από το πλάσμα του αίματος είναι: Α. το γλυκογόνο και το διοξείδιο του άνθρακα Β. η χοληστερόλη και το διοξείδιο του άνθρακα Γ. οι βιταμίνες και το διοξείδιο του άνθρακα Δ. η ουρία και το διοξείδιο του άνθρακα. 8

38-39: Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την ενέργεια (σε KJ) που περικλείεται σε 100 g ορισμένων τροφών που καταναλώνουμε καθημερινά. Οι στήλες Α, Β, Γ και Δ δείχνουν (χωρίς αντιστοιχία) το ποσοστό των πρωτεϊνών, του λίπους, των υδατανθράκων και του νερού που περιέχεται σε καθεμία από τις τροφές. Να μελετήσετε τον πίνακα και να απαντήσετε στις ερωτήσεις 38-39. ΤΡΟΦΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ (KJ) Α (%) B (%) Γ (%) Δ (%) Γάλα 290 3 89 4,5 3,5 Βούτυρο 3000 0,5 16,5-83 Πατάτες 370 2 82 16 - Μοσχάρι 1300 2 55-20 Τόνος 700 18 70-12 38. Ποια τροφή περικλείει το μεγαλύτερο ποσό ενέργειας; Α. Γάλα Β. Βούτυρο Γ. Μοσχάρι Δ. Τόνος. 39. Η στήλη Α δείχνει την περιεκτικότητα της τροφής σε: Α. πρωτεΐνες Β. λίπη Γ. υδατάνθρακες Δ. νερό. 9

40. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει τη σχέση μεταξύ του αριθμού των τσιγάρων και του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου των πνευμόνων σε σχέση με κάποιον που δεν καπνίζει. Αριθμός τσιγάρων την ημέρα Αύξηση εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα 14-20 21-25 26+ X 8 X 13 X 25 Εάν ένας άνθρωπος καπνίζει 23 τσιγάρα την ημέρα, κατά πόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να προσβληθεί από καρκίνο του πνεύμονα σε σχέση με κάποιον που δεν καπνίζει; Α. X 8 Β. X 13 Γ. X 25 Δ. κανένα από τα παραπάνω. 41. Το οξυγόνο μεταφέρεται από το νερό στην αμοιβάδα με: Α. ώσμωση Β. ενεργητική μεταφορά Γ. διάχυση Δ. κανένα από τα παραπάνω. 42. Η ορθή πορεία που ακολουθεί το οξυγόνο στο αναπνευστικό σύστημα είναι: Α. Ρινική κοιλότητα Λάρυγγας Τραχεία Βρόγχοι Κυψελίδες Β. Ρινική κοιλότητα Βρόγχοι Τραχεία Λάρυγγας Κυψελίδες Γ. Ρινική κοιλότητα Λάρυγγας Βρόγχοι Τραχεία Κυψελίδες Δ. Ρινική κοιλότητα Βρόγχοι Τραχεία Κυψελίδες 43. Η εισπνοή επιτυγχάνεται με: Α. την άνοδο του διαφράγματος και την άνοδο των πλευρών Β. την άνοδο του διαφράγματος και την κάθοδο των πλευρών Γ. την κάθοδο του διαφράγματος και την άνοδο των πλευρών Δ. την κάθοδο του διαφράγματος και την κάθοδο των πλευρών. 44. Η σύσταση του εισπνεόμενου αέρα είναι περίπου: Α. 79% άζωτο, 20% οξυγόνο, 0.04% διοξείδιο του άνθρακα Β. 16% άζωτο, 79% οξυγόνο, 4% διοξείδιο του άνθρακα Γ. 79% άζωτο, 16% οξυγόνο, 4% διοξείδιο του άνθρακα Δ. 20% άζωτο, 79% οξυγόνο, 0.04% διοξείδιο του άνθρακα. 10

45-46: Να παρατηρήσετε το παρακάτω σχήμα, που απεικονίζει μέρος του γεννητικού συστήματος της γυναίκας, και να απαντήσετε τις ερωτήσεις 45-46. 45. Ο συνδυασμός αριθμών που δίνει τα μέρη του σχήματος: - αμνιακό υγρό - αμνιακός σάκος - πλακούντας - ομφάλιος λώρος με τη σειρά που είναι γραμμένα είναι: Α. 1, 2, 3, 4 Β. 1, 3, 4, 2 Γ. 3, 2, 1, 4 Δ. 3, 2, 4, 1. 46. Το αμνιακό υγρό: Α. περιέχει θρεπτικές ουσίες όπως είναι οι βιταμίνες Β. τροφοδοτεί τον πλακούντα με οξυγόνο Γ. προστατεύει το έμβρυο από κτυπήματα Δ. περιέχει αιμοφόρα αγγεία που επιτρέπουν την ανταλλαγή θρεπτικών ουσιών μεταξύ μητέρας εμβρύου. 47. Έμμηνη ρήση ονομάζουμε: A. τη δημιουργία νέου ωαρίου Β. την προετοιμασία του ωαρίου Γ. την έξοδο του ωαρίου από την ωοθήκη Δ. την αποβολή κυτταρικών υπολειμμάτων και αίματος που δεν πήζει. 11

48. Ένα ωάριο ελευθερώνεται από την ωοθήκη μιας γυναίκας στις 12 Ιουλίου. Ποια είναι η πλέον πιθανή ημερομηνία γονιμοποίησής του; Α. 12-14 Ιουλίου Β. 12-18 Ιουλίου Γ. 12 Ιουλίου μέχρι την επόμενη έμμηνη ρύση Δ. 26 Ιουλίου. 49. Η αμοιβάδα συνήθως αναπαράγεται μετά από: Α. σύντηξη γαμετών Β. επικονίαση Γ. μίτωση και κυτταροπλασματική διαίρεση Δ. μείωση και κυτταροπλασματική διαίρεση. 50. Το φύλο στον άνθρωπο καθορίζεται από: Α. τη θέση ενός γονιδίου Β. το αυτοσωματικό χρωματόσωμα Γ. το ωάριο Δ. το σπερματοζωάριο. 51. Στο πιο κάτω σχήμα απεικονίζονται τα ομόλογα χρωματοσώματα ενός ανθρώπινου σωματικού κυττάρου. Ποια από τις παρακάτω δηλώσεις είναι ορθή; Α. Το σωματικό κύτταρο ανήκει σε άνδρα Β. Ο άνθρωπος πάσχει από το σύνδρομο Ντάουν Γ. Το ζυγωτό από το οποίο προέκυψε το κύτταρο περιέχει 47 χρωματοσώματα Δ. Ισχύουν όλα τα παραπάνω. 12

52. Τα μονοζυγωτικά δίδυμα: Α. είναι πάντοτε του ιδίου φύλου Β. μπορεί να είναι του ιδίου ή διαφορετικού φύλου Γ. έχουν διαφορετικό γεννητικό υλικό Δ. δεν επηρεάζονται από το περιβάλλον τους. 53-55: Να παρατηρήσετε το παρακάτω σχήμα που απεικονίζει ένα τέλειο άνθος και να απαντήσετε τις ερωτήσεις 53-55. 53. Τα μέρη του σχήματος με την αλφαβητική σειρά (α έως ε) που είναι γραμμένα είναι: A. στίγμα, νήμα, ωοθήκη, ανθήρας, στύλος Β. στίγμα, στύλος, ωοθήκη, ανθήρας, νήμα Γ. στύλος, στίγμα, ωοθήκη, ανθήρας, νήμα Δ. στίγμα, στύλος, ανθήρας, ωοθήκη, νήμα. 54. Στο τέλειο άνθος: A. συναντούμε και στήμονες και ύπερο Β. συναντούμε και ανθήρες και στίγμα Γ. είναι δυνατή η αυτοεπικονίαση Δ. ισχύουν όλα τα παραπάνω. 55. Κάθε σπέρμα στα ανώτερα φυτά: Α. βρίσκεται μέσα στον καρπό Β. περικλείει το φυτικό έμβρυο Γ. έχει προέλθει από γονιμοποίηση ωαρίου Δ. ισχύουν όλα τα παραπάνω. 13

56. Η πατάτα είναι ένα φυτό που διαθέτει υπόγειους βλαστούς, τους κονδύλους. Σε αυτούς αποθηκεύονται θρεπτικές ουσίες (άμυλο), τις οποίες θα χρησιμοποιήσει το φυτό την επόμενη χρονιά στη βλάστηση. Στους κονδύλους υπάρχουν οφθαλμοί από τους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί ένα νέο φυτό. Σήμερα, η πατάτα πολλαπλασιάζεται κυρίως με αυτόν τον τρόπο. Έτσι, πολλές ποικιλίες πατάτας σήμερα δεν δημιουργούν πια άνθη. Αυτές οι πατάτες: Α. αποθηκεύουν περισσότερο άμυλο Β. αποθηκεύουν περισσότερες πρωτεΐνες Γ. όταν αναπαράγονται τα κύτταρα τους περιέχουν το ίδιο γενετικό υλικό Δ. δεν μπορούν να προσβληθούν από ιούς. 57-58: Να χρησιμοποιήσετε την παρακάτω εικόνα για να απαντήσετε τις ερωτήσεις 57-58. 57. Το ανθρωποπούλι (πάνω δεξιά) είναι: Α. καταναλωτής πρώτης τάξης Β. καταναλωτής δεύτερης τάξης Γ. καταναλωτής τρίτης τάξης Δ. παραγωγός. 58. Στο τροφικό πλέγμα παρουσιάζονται. τροφικές αλυσίδες. Α. δύο Β. τέσσερις Γ. έξι Δ. δώδεκα. 14

59 60: Να χρησιμοποιήσετε το παρακάτω διάγραμμα που απεικονίζει μέρος του κύκλου του άνθρακα για να απαντήσετε τις ερωτήσεις 59 60. Φωτεινή ενέργεια Άνθρακας που περιέχεται στην ατμόσφαιρα 1 Άνθρακας που περιέχεται στα φυτά 2 7 4 5 Άνθρακας που περιέχεται στα ζώα 3 6 Άνθρακας που περιέχεται στους νεκρούς οργανισμούς 59. Οι διαδικασίες που σημειώνονται αντίστοιχα με τα νούμερα 1 2 4 είναι: Α. φωτοσύνθεση θρέψη κυτταρική αναπνοή Β. φωτοσύνθεση κυτταρική αναπνοή θρέψη Γ. θρέψη κυτταρική αναπνοή φωτοσύνθεση Δ. κυτταρική αναπνοή φωτοσύνθεση θρέψη. 60. Η πηγή όλων των θρεπτικών ουσιών είναι: Α. ο ήλιος Β. οι παραγωγοί Γ. οι φυτοφάγοι οργανισμοί Δ. το νερό. (Σύνολο 60 μονάδες) 15

Ερώτηση 1 Β. ΔΥΟ (2) ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ (40 ΜΟΝΑΔΕΣ) Η Chionodoxa lochiae (Χιονόδοξα η λοχεία) είναι πολυετής, βολβώδης πόα, ύψους 10-30 εκ. Τα φύλλα της είναι απλά, ακέραια, με χρώμα γυαλιστερό πράσινο, με χάλκινη απόχρωση. Τα άνθη της είναι ακτινόμορφα, χρώματος μπλε. Ανθίζει κατά τους μήνες Μάρτιο - Απρίλιο. Ευδοκιμεί σε υγρά, πλούσια σε οργανικές ουσίες εδάφη, σε πευκοδάση και τη συναντούμε μόνο στα ψηλότερα μέρη του Δάσους Τροόδους. Περιλαμβάνεται στα αυστηρά προστατευόμενα φυτά της Σύμβασης της Βέρνης. (α) Να αναφέρετε, με μια λέξη, πώς χαρακτηρίζεται στην οικολογία ένα φυτό το οποίο απαντάται μόνο σε μία περιοχή και πουθενά αλλού στον κόσμο. Ενδημικό (β) Να εξηγήσετε τι εννοούμε με τον οικολογικό όρο «οικοσύστημα Δάσους Τροόδους». Ένα σύστημα που περιλαμβάνει: α) όλους τους ζωντανούς οργανισμούς (βιοτικοί παράγοντες) που ζουν στο δάσος Τροόδους (καθορισμένη περιοχή-βιότοπος), (0,5) β) το άβιο περιβάλλον (αβιοτικοί παράγοντες) που επικρατεί στο βιότοπο (0,5) γ) τις μεταξύ τους σχέσεις (μεταξύ ζωντανών οργανισμών και μεταξύ ζωντανών οργανισμών και άβιου περιβάλλοντος). (γ) Να βρείτε και να γράψετε, με βάση το αρχικό κείμενο, ένα αβιοτικό παράγοντα που επηρεάζει την ανάπτυξη του φυτού Chionodoxa lochiae. Υγρασία ή Οργανικές ουσίες εδάφους ή Ένταση φωτός ή Υψόμετρο. 16

(δ) Ο Σουηδός επιστήμονας Κάρολος Λινναίος (Carolus Linnaeus, 1707-1778) ταξινόμησε ένα μεγάλο αριθμό φυτών και ζώων. Αφού περιέγραφε το κάθε είδος με συντομία και σαφήνεια, στη συνέχεια το χαρακτήριζε με διπλό όνομα (διώνυμη ονοματολογία). Να καταγράψετε για το φυτό Chionodoxa lochiae το συνθετικό του ονόματός του που δηλώνει το είδος; lochiae Ο Γιώργος και η Μαρία παρατήρησαν δύο περιοχές του οικοσυστήματος του δάσους Τροόδους στο οποίο βρίσκεται η Chionodoxa lochiae. Η πρώτη περιοχή Χ βρίσκεται σε απόσταση 100 m από ένα ποταμό και η δεύτερη περιοχή Υ βρίσκεται 2000 m μακριά από τον ίδιο ποταμό. Οι μαθητές παρατήρησαν ότι υπήρχαν περισσότερα φυτά Chionodoxa lochiae στην περιοχή Χ σε σύγκριση με την περιοχή Υ. (ε) Να διατυπώσετε μια υπόθεση για να αιτιολογήσετε γιατί υπάρχουν περισσότερα φυτά Chionodoxa lochiae στην περιοχή Χ σε σύγκριση με την περιοχή Υ. Η περιοχή Χ έχει αυξημένη υγρασία εδάφους/ ή αυξημένη οργανική ύλη/ ή αυξημένη ένταση του φωτός σε σύγκριση με την περιοχή Υ για αυτό τον λόγο υπάρχουν περισσότερα φυτά Chionodoxa lochiae στην περιοχή Χ σε σύγκριση με την περιοχή Υ. Τα δύο παιδιά θέλησαν να εκτιμήσουν τον πληθυσμό των φυτών Chionodoxa lochiae που ζουν στις δύο περιοχές Χ και Υ του δάσους Τροόδους. Πιο κάτω παρατίθεται η μεθοδολογία που ακολούθησαν τα δύο παιδιά: Τα παιδιά παρατηρούν τα φυτά Πλαίσιο με εμβαδό 1 m 2 που βρίσκονται μέσα στο πλαίσιο 17

Μεθοδολογία που ακολούθησαν οι μαθητές για να εκτιμήσουν τον αριθμό των φυτών. Στην περιοχή Χ οριοθέτησαν με σχοινί μια τετράγωνη περιοχή που είχε εμβαδό ίσο με 400 m 2. Χρησιμοποίησαν τετραγωνικά πλαίσια με εμβαδό 1 m 2 για να καταγράψουν τον αριθμό των φυτών που βρίσκονται μέσα στο κάθε πλαίσιο. Στην οροθετημένη περιοχή των 400 m 2 τοποθέτησαν τυχαία 10 πλαίσια. Ονόμασαν τα πλαίσια Α έως Κ και μέτρησαν το αριθμό των φυτών σε κάθε πλαίσιο. Κατέγραψαν τα αποτελέσματα στον πινάκα 1 όπου ο αριθμός των φυτών καταγράφηκε με αύξουσα σειρά (ο μικρότερος αριθμός πρώτος). Πίνακας 1 Πλαίσιο Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Αριθμός φυτών Chionodoxa lochiae 0 0 2 3 4 4 5 5 7 8 (ζ) i. Να υπολογίσετε το συνολικό αριθμό των φυτών στα 10 πλαίσια για την περιοχή Χ και να το χρησιμοποιήσετε για να βρείτε το μέσο όρο φυτών Chionodoxa lochiae ανά πλαίσιο 1m 2. Να δείξετε τους υπολογισμούς σας. Υπάρχουν 38 φυτά και στα 10 πλαίσια. Άρα υπάρχουν κατά μέσο όρο 3.8 φυτά ανά πλαίσιο. Κάθε πλαίσιο έχει εμβαδόν 1m 2. Επομένως 3,8 (ή 4 φυτά) /1m 2 ii. Το οριοθετημένο εμβαδό της περιοχής Χ είναι 400 m 2. Να υπολογίσετε το εκτιμώμενο συνολικό μέγεθος του πληθυσμού των φυτών στην περιοχή Χ. Να υποδείξετε τους υπολογισμούς σας. 3.8 (ή 4 φυτά) /1m 2 Χ 400 m 2 = 1520 (ή 1600) φυτά στα 400 m 2 18

(θ) Θα ήταν λάθος αν τα παιδιά χρησιμοποιούσαν μόνο δύο πλαίσια για να εκτιμήσουν τον αριθμό των φυτών στην περιοχή Χ; Να εξηγήσετε την απάντηση σας χρησιμοποιώντας δεδομένα από τον πίνακα 1. ΝΑΙ Π.χ. αν υπολογίζαμε μόνο τα πλαίσια Α και Β τότε θα εκτιμούσαμε ότι αριθμό ο αριθμός των φυτών είναι μηδέν/ ή ένα άλλο παράδειγμα που να χρησιμοποιεί δεδομένα από τον πίνακα. (2) Τα δύο παιδιά επανέλαβαν την ίδια μεθοδολογία για να εκτιμήσουν το πληθυσμό των φυτών Chionodoxa lochiae στην περιοχή Υ. Τα ακατέργαστα αποτελέσματα για την περιοχή Υ γράφτηκαν ως εξής: Πλαίσιο 1 = 3 Πλαίσιο 2 = 2 Πλαίσιο 3 = 0 Πλαίσιο 4 = 3 Πλαίσιο 5 = 0 Πλαίσιο 6 = 2 Πλαίσιο 7 = 1 Πλαίσιο 8 = 1 Πλαίσιο 9 = 0 Πλαίσιο 10 = 0 (ι) Να συμπληρώσετε τον πίνακα 2 με τον ίδιο τρόπο όπως φαίνεται στον πίνακα 1. Πίνακας 2 Πλαίσιο Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Αριθμός φυτών Chionodoxa lochiae 0 0 0 0 1 1 2 2 3 3 (κ) Να υπολογίσετε το εκτιμώμενο συνολικό μέγεθος του πληθυσμού των φυτών στην περιοχή Υ (400 m 2 ). Να δείξετε τους υπολογισμούς σας. 12 φυτά σε 10 πλαίσια 10 m 2 1.2 φυτά σε 1 πλαίσιο 1 m 2 Απάντηση. 480 φυτά στα 400 m 2 (2) 19

(λ) Να φτιάξετε ένα ιστόγραμμα για να απεικονίσετε το εκτιμώμενο συνολικό μέγεθος του πληθυσμού των φυτών στην περιοχή Χ και στην περιοχή Υ. Εκτίμηση πληθυσμού φυτών Chionodoxa lochiae σε 400 m 2 1500 400 100 περιοχή Χ περιοχή Υ 20 (4)

(μ) Να εισηγηθείτε δύο (2) μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για να είναι ασφαλείς οι μαθητές κατά τη διάρκεια της έρευνας πεδίου. 1. Να φορούν κλειστά αντιολισθητικά παπούτσια, 2. Να υπακούουν σε όλες τις οδηγίες που δίνουν οι υπεύθυνοι συνοδοί. 3. Να παραμένουν με την ομάδα τους, έτσι ώστε να παίρνουν τις απαραίτητες οδηγίες για πιθανούς κινδύνους. 4. Να δίνουν αναφορά στον υπεύθυνο συνοδό καθηγητή/τρια για οποιοδήποτε πρόβλημα, ασθένεια ή τραυματισμό (πχ.δάγκωμα από μέλισσα, αράχνη ή άλλο έντομο). 5. Να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν περπατάνε σε έδαφος με χαμηλή και ξηρή βλάστηση. Σε περίπτωση που κάποιος δαγκωθεί από φίδι πρέπει να μεταφερθεί στο νοσοκομείο για να του χορηγηθεί το αντίδοτο. (Σύνολο 20 μονάδες) (2) 21

Ερώτηση 2 Ο Γιώργος και η Μαρία θέλησαν να ερευνήσουν την παρουσία υδατανθράκων σε διάφορα είδη τροφών. Για να ανιχνεύσουν την παρουσία σακχάρων με αναγωγικές ιδιότητες, όπως η γλυκόζη, ακολούθησαν την πιο κάτω μεθοδολογία (βήματα). I. Αφού κονιοποίησαν (συνέθλιψαν) τη στερεά τροφή, χρησιμοποιώντας γουδί και γουδοχέρι, στη συνέχεια διέλυσαν τη σκόνη προσθέτοντας λίγο νερό και ακολούθως τοποθέτησαν λίγο από το διάλυμα σε δοκιμαστικό σωλήνα. II. Σε αυτοκόλλητη ετικέτα πάνω στον κάθε δοκιμαστικό σωλήνα ανέγραψαν το είδος της τροφής που περιέχει. III. Πρόσθεσαν σε κάθε δοκιμαστικό σωλήνα το αντιδραστήριο Α και ανακάτεψαν προσεκτικά. IV. Τοποθέτησαν τους δοκιμαστικούς σωλήνες μέσα σ ένα δοχείο που περιείχε ζεστό νερό (υδατόλουτρο στους 70 C) για 5 λεπτά. V. Στους σωλήνες που το περιεχόμενό τους περιείχε απλά σάκχαρα, ή αναγωγικούς δισακχαρίτες, παρατήρησαν αλλαγή του χρώματος σε πράσινο ή καφέ. (α) (i) Να εισηγηθείτε γιατί το δείγμα τροφής συνθλίβεται/ κονιοποιείται στο βήμα I; Επιτρέπει την εκχύλιση / εξαγωγή των σακχάρων στο νερό (ii) Ποιο είναι το όνομα του αντιδραστηρίου Α που προστίθεται στο βήμα IΙI; Διάλυμα Βενεδικτίνης (Benedict) ή Fehling (iii) Στο βήμα IV ο δοκιμαστικός σωλήνας θερμαίνεται. Γιατί χρησιμοποιείται υδατόλουτρο για θέρμανση και δεν τοποθετείται ο δοκιμαστικός σωλήνας απευθείας σε λύχνο Bunsen; Για να είναι ασφαλείς οι μαθητές κατά τη διάρκεια της εργαστηριακής άσκησης (iv) Να προτείνετε γιατί είναι αναγκαίο το βήμα IV. Για να ύπαρξη επαρκής θερμότητα (ενέργεια) ώστε όλα τα σάκχαρα με αναγωγικές ιδιότητες στο διάλυμα να αντιδράσουν με το διάλυμα της Βενεδικτίνης, σχηματίζοντας ίζημα (β) Τα παιδιά έλεγξαν δύο (2) δείγματα τροφίμων. Για να περιγράψετε την αλλαγή χρώματος που παρατήρησαν συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα 3. 22

Πίνακας 3 ΑΡΧΙΚΟ ΧΡΩΜΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΟΥ Α χρώμα μπλε ΤΕΛΙΚΟ ΧΡΩΜΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΟΥ Α Τροφή που περιέχει πρωτεΐνη και δεν περιέχει γλυκόζη Τροφή που περιέχει γλυκόζη και δεν περιέχει πρωτεΐνη χρώμα μπλε Το ίζημα είναι συνήθως κόκκινο, πράσινο ή κίτρινο. (3) (γ) Στην συνέχεια για να ανιχνεύσουν την παρουσία αμύλου σε ένα πράσινο φύλλο ακολούθησαν τη μεθοδολογία (βήματα) που αναγράφεται στον πιο κάτω πίνακα 4. Για να αιτιολογήσετε τα βήματα που ακολούθησαν συμπληρώστε τον πίνακα 4. Πίνακας 4 Βήμα Αιτιολόγηση βήματος 1. Πάρτε ένα υγιές φύλλο φυτού ντομάτας το οποίο έχει εκτεθεί στο φως για αρκετές ώρες. 2. Βουτήξτε το φύλλο για πέντε δευτερόλεπτα στο καυτό νερό. 3. Στη συνέχεια τοποθετήστε το φύλλο σε ένα δοκιμαστικό σωλήνα με διάλυμα οινοπνεύματος. Σε ένα ποτήρι βρασμού (pyrex) θερμάνετε νερό και, αφού το αποσύρετε από τη φωτιά, τοποθετήστε μέσα το δοκιμαστικό σωλήνα με το διάλυμα οινοπνεύματος και το φύλλο. Κρατήστε το δοκιμαστικό σωλήνα βυθισμένο για πέντε λεπτά ή όσο χρειάζεται. 4. Αποσύρετε το άσπρο φύλλο από το ζεστό οινόπνευμα και βουτήξτε το σε καυτό νερό. 5. Απλώστε το φύλλο σε ένα γυαλί ρολογιού και ρίξτε διάλυμα ιωδίου. Πραγματοποιείται η φωτοσύνθεση Αφαιρεί την κηρώδη επιδερμίδα η οποία εμποδίζει την είσοδο του ιωδίου ή Καταστρέφει την επιλεκτικά διαπερατή κυτταρική μεμβράνηή Μετουσιώνει τα ένζυμα, ιδίως τα ένζυμα που διασπούν το άμυλο Η χλωροφύλλη διαλύεται στο οινόπνευμα και το φύλλο αποχρωματίζεται Το φύλλο ξεπλένεται με νερό για να ενυδατωθεί. Το νερό χρειάζεται γιατί επιτρέπει τη διάχυση ιωδίου στα φυτικά κύτταρα Ανίχνευση αμύλου: από ιώδες σε μαύρο-μπλέ χρώμα (5) Το άμυλο περιέχεται σε μεγάλες ποσότητες σε τροφές όπως η πατάτα, το ψωμί, τα μακαρόνια. Στον οργανισμό διασπάται σε απλούστερα σάκχαρα στην 23

παρουσία ενζύμων που περιέχονται στο σάλιο και άλλα υγρά του πεπτικού συστήματος. Ο Γιώργος και η Μαρία θέλοντας να εξετάσουν κάποιες από τις συνθήκες διάσπασης του αμύλου από το ένζυμο που βρίσκεται στο σάλιο πραγματοποίησαν την πιο κάτω δραστηριότητα: Δοκιμαστικός Σωλήνας 5 ml διάλυμα αμύλου 5 σταγόνες σάλιο 5 σταγόνες σάλιο (βρασμένο) 5 ml HCl 0.6% Α + Β + + Γ + + Δ + + + (+ = προσθήκη) (δ) i. Οι πιο πάνω δοκιμαστικοί σωλήνες τοποθετήθηκαν σε υδατόλουτρο γα 45 λεπτά. Να εισηγηθείτε την «άριστη τιμή» θερμοκρασίας στην οποία θα τοποθετήσετε τους δοκιμαστικούς σωλήνες Α, Β, Γ, Δ. Η «άριστη τιμή» θερμοκρασίας θα μπορούσε να είναι μεταξύ 36 έως 38 ο C ii. Ποια νέα οργανική ουσία θα περιέχει ο δοκιμαστικός σωλήνας Β μετά το τέλος του πειράματος; Μαλτόζη iii. Ποιος δοκιμαστικός σωλήνας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο του πειράματος; Ο δοκιμαστικός σωλήνας Γ (ε) Να περιγράψετε τη μέθοδο που θα μπορούσατε να πραγματοποιήσετε για να ερευνήσετε την επίδραση που θα έχει η άσκηση π.χ. η καλλιέργεια μπιζελιών στον ρυθμό της αναπνοής του ανθρώπινου οργανισμού. Να περιγράφεται το επίπεδο και η διάρκεια της άσκησης (10 καλλιέργειας) (εξαρτημένη μεταβλητή) Να χρησιμοποιηθούν πολλά άτομα Τα άτομα να είναι όμοια ως προς φύλο / ηλικία / μέγεθος Να αναφέρεται η μέτρηση της ανεξάρτητης μεταβλητής π.χ. αναπνοές ανά λεπτό Να αναφέρονται οι ελεγχόμενες μεταβλητές π.χ. θερμοκρασία. (Σύνολο 20 μονάδες) (5) ΜΟΝΑΔΕΣ 100 24

25