Τ Ε Ι Κ Ρ Η Τ Η Σ Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Ρ Ε Θ Υ Μ Ν Ο Υ ΤΜΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΑΚΟΥΣΤΙΚΗΣ ΗΧΟΛΗΨΙΑ Ι ΞΕΝΙΚΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΟΥΛΙΟΣ 2013
1 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΗΧΟΛΗΨΙΑ 1.1.1 ΓΕΝΙΚΑ 1. Προϋπόθεση πραγματοποίησης ηχοληψίας είναι η ύπαρξη μιας ηλεκτρονικής / ηλεκτροακουστικής εγκατάστασης. Η εγκατάσταση αυτή, ξεκινώντας από απλή (δύο μικρόφωνα+μαγνητόφωνο+ακουστικά), μπορεί να καταλήγει σε απίστευτα σύνθετη (π.χ. μεγάλα σύγχρονα recording studios, ηχ. εγκαταστάσεις συναυλιών σε πολύ μεγάλους χώρους, στάδια, κλπ.). 2. Οι ηχητικές εγκαταστάσεις χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) τα recording studios και β) τις εγκαταστάσεις που καλύπτουν μόνιμα ή μη συναυλιακούς χώρους. Σε επίπεδο φυσικού φαινομένου μία είναι η θεμελιώδης διαφορά: Στα studios, η ηχητική πηγή και το αναπαραγόμενο (μέσω μεγαφώνων) ανάλογο της βρίσκονται σε ξέχωρους, απομονωμένους χώρους. Αντίθετα, στους συναυλιακούς χώρους η ηχητική πηγή και το ανάλογο της αλληλεπιδρούν, κι έτσι, η ανάδραση (feedback) αποτελεί τον Νο 1 «εχθρό» στην προσπάθεια ενίσχυσης (reinforcement) των ηχητικών σημάτων. 3. Δεν είναι ο ηχολήπτης ο άνθρωπος που κατασκευάζει, «στήνει» την εν λόγω εγκατάσταση. Διεθνώς, έμπρακτα επικρατεί η άποψη ότι: Οι ηχητικές εγκαταστάσεις πρέπει να γίνονται από εξειδικευμένα γραφεία που διαθέτουν τον απαραίτητο εξοπλισμό (μηχανήματα μετρήσεων κ.λπ.) και στηρίζονται σε καταξιωμένη στην εφαρμογή της σύγχρονη, επίσης εξειδικευμένη γνώση. Το θεωρητικό θεμέλιο της γνώσης αυτής βρίσκεται στις επιστήμες α) Ηλεκτρονικά και β) Ακουστική. Επιπλέον: γ) στο εξειδικευμένο «πάντρεμα» των παραπάνω που λέγεται Ηλεκτρακουστική. δ) στο εξειδικευμένο «πάντρεμα» της Ακουστικής με το ανθρώπινο αισθητήριο του ήχου (αυτί+εγκέφαλος) που ονομάζεται Ψυχοακουστική. 4. Ο ηχολήπτης είναι ο άνθρωπος ο οποίος χειρίζεται τις ηχητικές εγκαταστάσεις: Χρήστης λοιπόν αυτών, σε προχωρημένο επίπεδο. Πρέπει να μπορεί να εξαντλεί τις δυνατότητες των, με στόχο τη δημιουργία και αναπαραγωγή (από την ηχ. Εγκατάσταση) της εκτέλεσης ενός μουσικού έργου από κάποιο μουσικό σύνολο. Ας αναλύσουμε αυτά 4α. Στο Studio, ο ηχολήπτης κρίνει τα πάντα μέσω της αναπαραγωγής στο Control Room. Ο άμεσος «πληροφοριοδότης/συνεργάτης» του είναι τα μεγάφωνα, τα λεγόμενα monitors πολύ σωστά, γιατί πράγματι αυτός ο αγγλικός όρος ορίζει εύστοχα τη
2 λειτουργία τους: μονάδες ελέγχου. Όμως, αυτό που «παίζουν» τα monitors εμπεριέχει αναγκαστικά τα ακόλουθα στοιχεία: 1) τρόπο χρήσης και ποιότητα όλης της αλυσίδας συσκευών απ την ηχητική πηγή μέχρι τα monitors 2) την ποιότητα αυτών των ιδίων των monitors 3) την αλληλεπίδραση των monitors με τα ακουστικά χαρακτηριστικά της αίθουσας Control Room Επιπλέον, ενώ το τελικό προϊόν του studio κρίνεται και κατασκευάζεται στο Control Room, στόχος είναι να αναπαράγεται καλά και οπουδήποτε αλλού εκτός από εκεί, δηλ. στην οποιασδήποτε μορφής οικιακή συσκευή κ.λπ. Είναι φανερό ότι τα παραπάνω θέτουν μια σειρά από αντικειμενικά ζητήματα τα οποία αφορούν την Ηχ. Εγκατάσταση/Studio σε επίπεδο κατασκευής, παράλληλα δε δηλώνουν ότι ο ηχολήπτης, που μοιραία «κινείται» ανάμεσα σ αυτά, πρέπει να έχει επίγνωση και να μπορεί να παίρνει πρακτικά θέση στοχεύοντας στην προστασία του πελάτη αφ ενός, και του εαυτού του, βέβαια, αφ ετέρου Ο πρώτος κριτής σε επίπεδο ποιότητας κατασκευής ενός studio είναι ο ηχολήπτης που το «λειτουργεί» 4β. Στο studio, ο ηχολήπτης μπορεί να καταγράφει στα μαγνητόφωνα / PC την ηχητική πηγή και το χώρο του studio. Το ποσοστό του καταγραφόμενου χώρου μπορεί να έχει οποιαδήποτε τιμή από 0% έως 100%. Ανήκει στις δεξιότητες του ηχολήπτη να καταφέρνει να «γράφει» αυτό που χρειάζεται, σύμφωνα πάντα με το μουσικό είδος, το μουσικό όργανο, και τις γενικότερες συνθήκες ή δεδομένα της ηχογράφησης. Πρέπει να πούμε εδώ, απλώς επιγραμματικά, ότι οι διάφορες μέθοδοι ηχογράφησης μπορούν να χωριστούν σ εκείνες που επιδιώκεται η καταγραφή της φυσικής ακουστικής του περιβάλλοντος μαζί με τον ήχο των μουσικών οργάνων, και σ εκείνες που δεν χρειάζεται κάτι τέτοιο.. αυτές οι δεύτερες κυρίως επιλέγονται σήμερα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι έχουμε ξεχάσει τις πρώτες. Οι λόγοι που έχουν οδηγήσει σ αυτή τη κατάσταση είναι κατά βάση κοινωνικοεμπορικο-οικονομικοί. Έτσι, το πράγμα που συνήθως αντιμετωπίζει ένας ηχολήπτης σήμερα είναι το εξής: Έχοντας στη διάθεση του πολυκάναλο (multitrack) μαγνητόφωνο / PC, του οποίου βασική ιδιότητα είναι το ότι παρέχει την δυνατότητα της μη σύγχρονης, αλλά σταδιακής, "κομματιαστής" ηχογράφησης της όποιας Μουσικής ορχήστρας, δημιουργώντας έτσι μοιραία την περίπου πλήρη- αντιστοίχιση: μουσικό όργανο κανάλι μαγνητοφώνου / PC επιπλέον δε, ευρισκόμενος ο ηχολήπτης σε studio του οποίου το recording room, για τους παραπάνω λόγους, δεν διαθέτει συνήθως αξιόλογης ποιότητας Ακουστική συμπεριφορά, υποχρεούται να ηχογραφεί τις ηχ. πηγές τοποθετώντας τα μικρόφωνα πολύ κοντά των, ελαχιστοποιώντας έτσι την καταγραφή των στοιχείων του χώρου. Μ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται επίσης η ελαχιστοποίηση της ποσότητας ήχου του Β μουσικού οργάνου που καταγράφει το προοριζόμενο για το Α μουσικό όργανο μικρόφωνο. Το αποτέλεσμα, τις περισσότερες φορές είναι ανορθόδοξο και αφύσικο: αυτό που συλλαμβάνει π.χ. ένα μικρόφωνο τοποθετημένο πολύ κοντά στο στόμιο μιας τρομπέτας δεν είναι ευχάριστο, γιατί απλά δεν μας χρειάζεται, και δεν έχουμε επομένως μάθει / συνηθίσει ν ακούμε κάτι τέτοιο Φυσικό και ευχάριστο είναι να «νοιώθουμε» ότι το μουσικό όργανο βρίσκεται σε κάποια απόσταση από εμάς, ακούγοντας το με τις πρέπουσες σε κάθε περίπτωση
3 δυναμικές, και σε αγαστή συνεργασία με τα ακουστικά χαρακτηριστικά του χώρου που βρισκόμαστε Στο τελικό στάδιο της ηχογράφησης, τη μίξη, που δεν είναι πια ηχογράφηση αλλά επεξεργασία, όλα τα παραπάνω θα διορθωθούν: Με τη βοήθεια της τεχνολογίας και σε συνεργασία με τον παραγωγό ή ενορχηστρωτή ή συνθέτη, ο ηχολήπτης, με τεχνητά μέσα, στην κυριολεξία θα κατασκευάσει μια μουσική σκηνή -με την αισθητική έννοια του όρου αλλά και του χώρου στην κυριολεξία- έτσι ώστε ο ακροατής, ακούγοντας στο στερεοφωνικό του το τελικό προϊόν του studio, να έχει την εντύπωση/ψευδαίσθηση ότι στη σκηνή αυτή, της οποίας η ακουστική ταιριάζει με το μουσικό έργο, τα μέλη της ορχήστρας έχουν το καθένα τη θέση του επ αυτής, και όλοι παίζουν μαζί και όμορφα, ακούγονται καθαρά, με τις σωστές χροιές και δυναμικές και εντάσεις, αναδεικνύοντας έτσι τις αρετές του μουσικού έργου. Συμπερασματικά, από τα παραπάνω, παρ ότι σίγουρα δεν φωτίζουν όλες τις πλευρές της δουλειάς του ηχολήπτη, θα λέγαμε ότι διαφαίνονται τα εξής: - Για τη σχέση του με τη Μουσική δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση, είναι περίπου αυτονόητο ότι τουλάχιστον κάποιες βασικές γνώσεις είναι απαραίτητες, επιπλέον όμως, θεμελιακό στοιχείο πετυχημένης ηχογράφησης αλλά και απρόσκοπτης συνεργασίας με τους ανθρώπους της Μουσικής θεωρείται η όσο το δυνατόν πληρέστερη καλλιέργεια και ενημέρωση του ηχολήπτη πάνω στα διάφορα μουσικά ρεύματα, αυτό που στην καθομιλουμένη λέμε "ακούσματα", τουλάχιστον για τα μουσικά είδη που ηχογραφεί.. - Δεν είναι ο ηχολήπτης ακουστικολόγος, όμως η σχέση του με θέματα Ακουστικής, Ηλεκτροακουστικής, Ψυχοακουστικής είναι προχωρημένη: απ την τοποθέτηση ενός μικροφώνου, ως την κατασκευή ήχων και χώρων με τεχνητά μέσα,.. όπου βέβαια, αυτό το τελευταίο δεν γίνεται απλώς πατώντας ένα κουμπί επιλογής ενός preset προγράμματος κάποιου effects unit. Σχεδόν εξ ορισμού λοιπόν, η ηχοληψία είναι κατ εξοχήν δημιουργική εργασία Κάθε φορά ο ηχολήπτης «φτιάχνει» και αποτυπώνει στη "μαγνητοταινία" κάτι καινούργιο: Παρά την αδιαμφισβήτητη «επέμβαση» του studio σαν κατασκευή καλή ή κακή, αλλά και τις παραινέσεις παραγωγών, ενορχηστρωτών κ.λπ., το αποτέλεσμα φέρει τη σφραγίδα του, την ιδιαιτερότητά του καλή ή κακή επίσης