2η Ηµερίδα για την Ελληνική Πλατφόρµα για την Έρευνα και Τεχνολογία στην Κατασκευή Αειφορικός σχεδιασµός & κατασκευή κτιρίων στο πλαίσιο των στόχων της Πλατφόρµας για την Έρευνα και Τεχνολογία στην Κατασκευή Καθηγητής ηµήτρης Κ. Μπίκας Εργαστήριο Οικοδοµικής & οµικής Φυσικής Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης
Η πρόταση για τις «τεχνολογικές πλατφόρµες» υλοποιεί τις ερευνητικές πρωτοβουλίες της Ε.Ε., αποτελώντας έναν από τους έξη κύριους στόχους του επόµενου ερευνητικού προγράµµατος-πλαισίου. Οι «τεχνολογικές πλατφόρµες» αποβλέπουν στην κινητοποίηση & συγκέντρωση όλων των ενδιαφεροµένων γύρω από ένα κοινό όραµα και µια κοινή προσέγγιση στον τρόπο διεξαγωγής της έρευνας και της ανάπτυξης της τεχνολογίας µε σαφή προσδιορισµό µιας «στρατηγικής ερευνητικής ατζέντας».
Το ενδιαφέρον της ECTP επικεντρώνεται σε τέσσερεις περιοχές εστίασης (Focus Areas): Πόλεις και Κτίρια, Υπόγειες Κατασκευές, ίκτυα, Πολιτιστική Κληρονοµιά
Η τυπική δοµή της επεξεργασίας των διαφόρων περιοχών εστίασης περιλαµβάνει: περιγραφή και διαπιστώσεις για την υπάρχουσα κατάσταση, διατύπωση ενός οράµατος ως τελικού συνολικού για κάθε συγκεκριµένη περιοχή, εξειδίκευση επί µέρους στόχων που κλιµακώνονται για τα επόµενα 5/ 15/ 25 χρόνια (µε χρονικούς ορίζοντες το 2010, το 2020 και το 2030 αντίστοιχα). Θεωρείται ότι η επίτευξη τους θα έχει ως συνεπακόλουθο την κάλυψη των αναγκών του ευρωπαίου πολίτη αλλά και την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων & των υπηρεσιών της ευρωπαϊκής ένωσης απέναντι σε ανταγωνιστικές οικονοµίες, την ανάπτυξη µιας στρατηγικής για την επίτευξη των στόχων.
Ζητήµατα κτιριοδοµικού σχεδιασµού και κατασκευής εντοπίζονται κατά βάση στην περιοχή εστίασης «Πόλεις και κτίρια» ενώ συµπληρωµατικές αναφορές υπάρχουν και στις υπόλοιπες τρείς. FA-Πόλεις & κτίρια Στις γενικές εισαγωγικές διαπιστώσεις παρατηρείται ότι σε µια αγορά που καθοδηγείται από διαρκώς εντεινόµενο ανταγωνισµό το ζητούµενο από τη βιοµηχανία είναι να αναπτύξει/προσφέρει κτίρια που θα µπορούν να καλύψουν τις απαιτήσεις του καταναλωτή (κτίρια χαµηλού κόστους, περισσότερο προσαρµόσιµα, πιο έξυπνα/περισσότερο ευφυή, µε µειωµένες απαιτήσεις συντήρησης και µειωµένες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις.
Αναγνωρίζεται ότι τα κτίρια και το κτισµένο περιβάλλον αποτελούν τα καθοριστικά στοιχεία του ευρύτερου αστικού περιβάλλοντος. Η ποιότητα του κτισµένου περιβάλλοντος έχει ισχυρή επίδραση στην ποιότητα του αστικού περιβάλλοντος, επίδραση που ξεπερνάει κατά πολύ τις καθαρά αισθητικές διαστάσεις. Κτίρια και κτισµένο περιβάλλον δεν αποτελούν απλά το «πρόσωπο» της πόλης, αλλά είναι οι κύριοι παράγοντες της ενέργειας που καταναλώνεται σε αυτές, χρησιµοποιούν το 50% των πόρων και παράγουν το 25% των απορριµµάτων. Το γεγονός ότι ο µέσος ευρωπαίος πολίτης ξοδεύει το 90% του χρόνου του µέσα σε κτίρια, υπογραµµίζει τη σηµασία τους για την υγεία του συνόλου.
Το όραµα της ECTP για τα κτίρια διατυπώνεται ως εξής: Τα κτίρια της Ευρώπης είναι τόποι ελκυστικοί και προσιτοί, που προσφέρουν συνθήκες ασφαλούς και υγιεινής διαβίωσης και εργασίας, που κατασκευάζονται µε ευφυή τρόπο, ακολουθούν τις αρχές της αειφορίας και χρησιµοποιούν νέες µορφές συνεργασιών/συµµαχιών (alliances) ανάµεσα στους τελικούς χρήστες και τη κατασκευαστική βιοµηχανία (µε την ευρύτερη έννοια του όρου).
Και το όραµα για τα υλικά: Με την έρευνα και την υιοθέτηση νέων προτάσεων από άλλους τοµείς, τα υλικά και οι τεχνολογίες κατασκευής θα αλλάξουν ώστε να προσφέρουν πόλεις και κτίρια που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες των χρηστών και της κοινωνίας καλλίτερα. Το όραµα για τις πόλεις διατυπώνεται ως εξής: οι πόλεις είναι οι περισσότερο επιθυµητές/ ελκυστικές περιοχές για διαβίωση. Το ανάλογο όραµα για την ενέργεια: ανάπλαση του µεγαλύτερου µέρους των υφιστάµενων υποδοµών και δηµιουργία βιώσιµων αστικών περιοχών. ραστική µείωση της κατανάλωσης πόρων. Νέες προτάσεις για µία νέα γενιά ενεργειακά κερδοφόρων κτιρίων.
Υποστηρίζεται ότι η αειφορική κατασκευή νέων κτιρίων και κτισµένου περιβάλλοντος και η αειφορική ανακαίνιση των υφιστάµενων θα βελτιώσει καθοριστικά το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής των ευρωπαίων πολιτών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποδίδεται στη θεώρηση του κύκλου ζωής των κτιρίων, τις τεχνολογίες κατασκευής και ανακαίνισης και σε νέα επιχειρηµατικά µοντέλα παροχής υπηρεσιών και κάλυψης των αναγκών (=διαχείρισης) των κατασκευών σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους.
Στο πλαίσιο της θεώρησης του κύκλου ζωής των κτιρίων το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στις ακόλουθες διαπιστώσεις για τη σηµερινή κατάσταση: Ως προς τη συνολική διαδικασία παραγωγής η συνολική διαδικασία, από το σχεδιασµό µέχρι τη διαχείριση, είναι κατακερµατισµένη η εξυπηρέτηση των προµηθειών (logistics) των διαφόρων διαδικασιών της φάσης κατασκευής είναι κάθε άλλο παρά βέλτιστη η δυνατότητα προσαρµογής των κτιρίων (κατοικιών και γραφείων κατά κύριο λόγο) σε αλλαγές ώστε να προσαρµόζονται στις µεταβαλλόµενες ανάγκες του εκάστοτε τελικού ιδιοκτήτη/χρήστη είναι περιορισµένη έως ανύπαρκτη
Ως προς τις κατασκευαστικές τεχνολογίες η σηµερινή κατάσταση χαρακτηρίζεται από µία κατά βάση εργοταξιακή κατασκευή που συµπληρώνεται µε συναρµολόγηση έτοιµων στοιχείων που απαιτούν κατά κανόνα βαρύ εξοπλισµό. η κατασκευή στηρίζεται σε συνεργεία µε παραδοσιακές δοµές, γεγονός που οδηγεί σε ποιοτικές διαφοροποιήσεις, επιµήκυνση των επιµέρους χρόνων και (feαυξηµένη παραγωγή απορριµµάτων. η κατασκευή βασίζεται στην αξιοποίηση των πόρων αντί της αξιοποίησης της γνώσης, µε αποτέλεσµα να δυσχεραίνεται η εισαγωγή νέων τεχνολογιών.
Ως προς τη συµµετοχή στις αποφάσεις είναι πρακτικά ανύπαρκτη τόσο η συµµετοχή του τελικού χρήστη στο σχεδιασµό, όσο και η µεταφορά (feedback) των εµπειριών του Ως προς τις τεχνικές ανακαίνισης: - για να είναι δυνατή η µετατροπή των γερασµένων κτιρίων σε κτίρια που µπορούν να εξυπηρετήσουν τις µεταβαλλόµενες ανάγκες των ενοίκων τους απαιτείται αναβάθµιση στους τοµείς: της διαχείρισης των υφισταµένων κτιρίων των µεθόδων και εργαλείων σχεδιασµού των υλικών και τεχνικών Ως προς τα επιχειρηµατικά µοντέλα, τροποποίησή τους ώστε ο κατασκευαστικός κλάδος να είναι σε θέση να καλύψει µε υπηρεσίες τις ανάγκες των πελατών του για ολόκληρη τη διάρκεια ζωής των προϊόντων=κτιρίων που προσφέρει.
γενικά υπενθυµίζεται ότι ο αειφορικός σχεδιασµός & η κατασκευή στοχεύουν: στη µείωση των επιπτώσεων στο παγκόσµιο και το τοπικό περιβάλλον που συνεπάγεται η κατασκευή, η λειτουργία, η χρήση και η αποµάκρυνση των κτιρίων, και την εξασφάλιση ασφαλούς, υγιεινού, άνετου και αισθητικά ελκυστικού περιβάλλοντος διαβίωσης
η περιβαλλοντική-αειφορική δόµηση αποβλέπει στον έλεγχο, στον περιορισµό και στη διαχείριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που οφείλονται η προκαλούνται από κάθε δραστηριότητα που σχετίζεται µε την κατασκευή και λειτουργία των κτιρίων. Η ολική περιβαλλοντική & αειφορική θεώρηση των κτιριακών κατασκευών, προσθέτει στην κλασσική ενεργειακή θεώρηση πρόσθετες παραµέτρους.
επιλογή από τους στόχους και τα βήµατα µε χρονικούς ορίζοντες: - το 2010 - το 2020 - το 2030
ορίζοντας 2010 Στόχοι Νέα κτίρια κατασκευάζονται µε βιοµηχανοποιηµένες διαδικασίες. Σηµαντική µείωση της ενεργειακής κατανάλωσης για νέα και υφιστάµενα κτίρια. Οι νέες κατασκευές δεν έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η βιοµηχανία των κτιριακών κατασκευών θα πλησιάσει τις βιοµηχανίες υψηλής τεχνολογίας, βασισµένη σε εργατικό δυναµικό που διαχειρίζεται τη γνώση αποτελεσµατικά. Τα αποτελέσµατα άριστων κατασκευαστικών εφαρµογών είναι στη διάθεση όλων. Προβλήµατα υγιεινής και ασφάλειας έχουν µειωθεί σηµαντικά. Βήµατα -Νέες διαδικασίες και µέθοδοι κατασκευής. -Η βιοµηχανοποιηµένη παραγωγή αντικαθιστά τις παραδοσιακές µεθόδους. -Συστήµατα για µεταφορές µεγάλων στοιχείων σε πυκνοκατοικηµένες περιοχές -Ανακύκλωση υλικών. -Νέες τεχνολογίες διαχείρισης των προµηθειών (logistics). -Μείωση των ενδοεργοταξιακών µεταφορών των υλικών. -Χρήση ελαφρότερων υλικών και µηχανολογικού εξοπλισµού. -Κατασκευή αποκλειστικά µε συναρµολόγηση προκατασκευασµένων στοιχείων. -Κατασκευαστικές τεχνολογίες χαµηλής όχλησης µε µειωµένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. -Ευρωπαϊκή διαχείριση της γνώσης. -Κατασκευαστικές διαδικασίες και προϊόντα βασίζονται στη γνώση. -Νέα πρότυπα παραγωγής που βασίζονται στις αρχές των επιστηµών του ανθρώπου (συµµετοχή στις αποφάσεις..) -Εξελιγµένα εργαλεία IST. -Νέες τεχνολογίες IST και συστήµατα που βασίζονται στις αρχές των επιστηµών του ανθρώπου
ορίζοντας 2020 Στόχοι Παραγωγή των νέων κτιρίων σε ευέλικτες βιοµηχανικές µονάδες µε συναρµολόγηση στο εργοτάξιο. Μείωση του χρόνου από την παραγωγή στην αγορά. Τα κτίρια µε ενεργειακή αυτονοµία αποτελούν προσιτή εναλλακτική λύση Βήµατα -Βιοµηχανικές διαδικασίες και µέθοδοι κατασκευής. -Συστήµατα ταξινόµησης και προτυποίηση. -Αυτοµατοποίηση. -Κατασκευαστικά στοιχεία µε ενεργητικές λειτουργίες. -Αειφορική / βιοκλιµατική αρχιτεκτονική -Τελικοί χρήστες µε ενεργειακή συνείδηση. -Χρήση ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές. ιαθέσιµες τεχνολογίες για την αειφορική, υγιεινή και ανθεκτική ανακαίνιση των υφιστάµενων κτιρίων. Τα νέα και τα παλιά κτίρια είναι ασφαλή απέναντι σε φυσικές καταστροφές και βανδαλισµούς. Τα προβλήµατα υγιεινής και ασφάλειας των κτιρίων έχουν µειωθεί σηµαντικά. -Τεχνολογίες ανακαίνισης χαµηλής όχλησης µε µειωµένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. -Υψηλής τεχνολογίας µέθοδοι µονώσεων. - Τεχνικές ανακαίνισης για οµάδες µε ειδικές ανάγκες. - Προκατασκευασµένες µονάδες και στοιχεία για υφιστάµενα κτίρια. -Χρήση νέων υλικών και σχεδιασµού για φέροντα στοιχεία. -IST στοιχεία ενσωµατωµένα στα κτίρια. -Ποιοτική αναβάθµιση των κτιρίων. -Προσαρµογή του εσωτερικού περιβάλλοντος στις ατοµικές απαιτήσεις.
ορίζοντας 2030 Στόχοι Τα κτίρια της Ευρώπης είναι ελκυστικά και προσιτά και προσφέρουν συνθήκες ασφαλούς και υγιεινής διαβίωσης και εργασίας. Βήµατα -Τα κτίρια αποτελούνται από ευέλικτες µονάδες που µπορούν εύκολα να προσαρµόζονται στις επιθυµίες του ιδιοκτήτη. Τα κτίρια της Ευρώπης κατασκευάζονται µε ευφυή τρόπο, ακολουθώντας τις αρχές της αειφορίας. Από τον σχεδιασµό για τον πελάτη, στο σχεδιασµό από τον πελάτη. -Ο σχεδιασµός βασίζεται στη θεώρηση του συνολικού κύκλου ζωής των κτιρίων και των υλικών. -Τα κτίρια προσφέρουν ευελιξία ώστε να προσαρµόζονται στις µεταβαλλόµενες ανάγκες κατοίκησης. -Αειφορικές τεχνικές/διεργασίες για τη κατασκευή, ανακαίνιση και συντήρηση -Νέες διευθυντικές σχέσεις µε στόχο την καθιέρωση παγκόσµιων δικτύων πελατών και προµηθευτών. -Σχεδιαστικά κατασκευαστικά προγράµµατα 4D επιτρέπουν τη συµµετοχή του τελικού χρήστη, των φορέων κ.τ.λ. -Μεταβολές στις επιχειρηµατικές διαδικασίες. -Αποτελεσµατική ολοκλήρωση των δικτύων γνώσης, ζήτησης και προµηθειών.
Η διατύπωση των προτάσεων και της στρατηγικής για την επίτευξη των στόχων της ελληνικής πλατφόρµας θα πρέπει να προκύψουν: µε βάση το γενικό πλαίσιο των απαιτήσεων της αειφορικής δόµησης και σε συνάρτηση µε τους στόχους της ECTP αφού διαπιστωθούν και τεκµηριωθούν: τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που συνθέτουν τη σηµερινή εικόνα της ελληνικής πραγµατικότητας στον κτιριοδοµικό τοµέα, και εντοπισθούν τα στοιχεία διαφοροποίησής της από την αντίστοιχη γενική ευρωπαϊκή