ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ» Ι ΑΣΚΩΝ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ-ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΛΛΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ 5 η «ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ»
Έστω ότι ο Κ που είχε σύζυγο και δύο τέκνα συντάσσει νοµότυπη ιδιόγραφη διαθήκη µε το ακόλουθο περιεχόµενο: «επιθυµώ µετά το θάνατό µου τα 3/8 της περιουσίας µου να περιέλθουν στη σύζυγό µου Σ µε την προϋπόθεση να µην ξαναπαντρευτεί για να µπορέσει να αφοσιωθεί στα παιδιά µας, η δε υπόλοιπη περιουσία µου να περιέλθει από µισή στα παιδιά µου Α και Β». Το ζήτηµα που προκύπτει είναι αν µπορεί ο διαθέτης, προκειµένου να εγκαταστήσει τη σύζυγό του κληρονόµο εκ διαθήκης, να της επιβάλλει έναν τέτοιο περιορισµό ως προς την ανάπτυξη της προσωπικότητάς της. Για να απαντήσουµε σε αυτό το ερώτηµα θα πρέπει να αναλύσουµε τα πραγµατικά περιστατικά και να αναζητήσουµε το φυσικό περιεχόµενο αφενός µεν της κληρονοµικής σχέσης, αφετέρου του δικαιώµατος της µητέρας για ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας της. Ο διαθέτης προσθέτει αυτή την αίρεση χηρείας, προκειµένου να διαφυλάξει,από την µία πλευρά, την ήρεµη οικογενειακή ζωή των παιδιών του, τα οποία αναµφισβήτητα έχουν ανάγκη από την φροντίδα της µητέρας τους και από την άλλη, την περιουσία του, η οποία στην περίπτωση που η µητέρα ξαναπαντρευτεί, θα «περάσει» στα χέρια ενός ξένου ανθρώπου και κατά πάσα πιθανότητα θα την στερηθούν τα παιδιά του. Ο ίδιος περιορισµός όµως ορώµενος από την σκοπιά της µητέρας µας φαίνεται παράλογος, αφού τη θέτει µπροστά στο δίληµµα του να διατηρήσει την περιουσία ή να ξαναπαντρευτεί. Με βάση, λοιπόν, τα πραγµατικά περιστατικά, συνάγουµε το συµπέρασµα ότι υπάρχει µια αντιπαράθεση ανάµεσα στο δικαίωµα ανάπτυξης της προσωπικότητας της µητέρας και στην κληρονοµική σχέση, όπως αυτή διαµορφώνεται µε βάση τη βούληση του διαθέτη. Το πρώτο που πρέπει να εξετάσουµε είναι, αν στη συγκεκριµένη περίπτωση, το δικαίωµα της µητέρας είναι δυνατόν να εφαρµοστεί σε όλο του το περιεχόµενο ή αν χρήζει θεσµοποίησης, προκειµένου να ενταχθεί στο θεσµό της κληρονοµικής σχέσης. Στην πρώτη περίπτωση η αίρεση θα είναι παράνοµη, ενώ στη δεύτερη νόµιµη. Για να θεωρηθεί, όµως, νόµιµη θα πρέπει να εντοπίσουµε ένα κοινό αντικειµενικό στοιχείο, που ενυπάρχει τόσο στο δικαίωµα όσο και στο θεσµό, το οποίο
επιτρέπει τη συστολή του δικαιώµατος, προκειµένου αυτό να ενταχθεί οµαλά στο θεσµό. Η διαπίστωση για την ύπαρξη κοινού αντικειµενικού στοιχείου προκύπτει µέσω της έρευνας του φυσικού περιεχοµένου του δικαιώµατος και του θεσµού σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση και οδηγεί στην σύνθεση των αντιθέτων µέσω του δεσµού της αιτιώδους συνάφειας. Στην περίπτωση που µας απασχολεί, το φυσικό περιεχόµενο της θέλησης του διαθέτη, η οποία διαµορφώνει την κληρονοµική σχέση, είναι η προστασία της οικογένειας και η διαφύλαξη της υγιούς σχέσεως των παιδιών µε τη µητέρα. Η προστασία των τέκνων αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο και της προσωπικότητας της κάθε µητέρας. Η προστασία των τέκνων αποτελεί, λοιπόν, το κοινό αντικειµενικό στοιχείο ανάµεσα στο δικαίωµα και τον θεσµό και κατά συνέπεια ο περιορισµός της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας της µητέρας είναι αιτιώδης. ηλαδή το δικαίωµα της µητέρας πρέπει να συσταλθεί προκειµένου να ενταχθεί οµαλά στον θεσµό της κληρονοµικής σχέσης. Σηµειωτέον ότι αυτός ο περιορισµός είναι µεν νόµιµος, αλλά δε µπορεί να φτάσει εώς το σηµείο αποκλεισµού της συζύγου από την νόµιµη µοίρα σε περίπτωση που αυτή ξαναπαντρευτεί. Αξίζει να αναφερθεί σε αυτό το σηµείο ότι αν το φυσικό περιεχόµενο της κληρονοµικής σχέσης ήταν η ζηλοφθονία του διαθέτη και όχι το δικαιολογηµένο ενδιαφέρον του για το µέλλον των παιδιών του, τότε δε θα υπήρχε αιτιώδης συνάφεια και η ρήτρα θα ήταν άκυρη.
Περίληψη ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΗ ΣΧΕΣΗ Summary INSTITUTIONALIZATION OF FREE GROWTH OF PERSONALITY AND HEREDITARY RELATION