Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Κεφάλαιο 2: Ο Εξοπλισμός των αστροναυτών. Κεφάλαιο 3: Εκπαίδευση και διατροφή αστροναυτών

Περίληψη Στην εργασία μας αυτή παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της αναζήτησης και επεξεργασίας πληροφοριών σε σχέση με το διάστημα, ένα θέμα κατά τη γνώμη μας ιδιαίτερο, πρωτότυπο και ενδιαφέρον. Ασχοληθήκαμε με διάφορα θέματα που αφορούν το διάστημα όπως ο εξοπλισμός των αστροναυτών, η εκπαίδευση και η διατροφή τους, οι μη επανδρωμένες διαστημικές αποστολές, τα διαστημικά οχήματα, οι διαστημικοί σταθμοί και τα είδη των δορυφόρων. Επιπλέον συλλέξαμε πληροφορίες για τα διαστημικά ατυχήματα, που συμβαίνουν κατά την διάρκεια των προσπαθειών του ανθρώπου να κατακτήσει το διάστημα, τις πρώτες επαφές του ανθρώπου με το διάστημα, τη διαστημική τεχνολογία στην καθημερινότητα, την επικοινωνία με άλλες μορφές καθώς και τις συνθήκες ζωής σε άλλους πλανήτες. Τέλος διατυπώσαμε τις φιλοδοξίες μας για το μέλλον. Όλα αυτά παρουσιάζονται αναλυτικότερα στο κυρίως μέρος. Ας περάσουμε λοιπόν σε αυτό. 1

2

Περιεχόμενα Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 5 Κεφάλαιο 2: Ο Εξοπλισμός των αστροναυτών 6 2.1: Η διαστημική στολή 6 2.2: Η πρώτη διαστημική στολή 7 2.3: Κατασκευή διαστημικών στολών 7 2.4: Γενικά όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τις διαστημικές στολές 7 Κεφάλαιο 3: Εκπαίδευση και διατροφή αστροναυτών 10 3.1: Εκπαίδευση αστροναυτών 10 3.2: Διατροφή αστροναυτών 10 3.3: Τι πρέπει να ξέρουμε για το διαστημικό φαγητό 11 Κεφάλαιο 4: Μη επανδρωμένες αποστολές 16 4.1: Η πρώτη μη επανδρωμένη αποστολή 16 4.2: Οι πρώτες μη επανδρωμένες αποστολές 16 4.3: Μελλοντικές μη επανδρωμένες αποστολές 17 Κεφάλαιο 5: Τα διαστημικά οχήματα 20 5.1: Ορισμός διαστημικού σκάφους 20 5.2: Είδη διαστημικών οχημάτων 20 5.3: Καύσιμα διαστημικών οχημάτων 24 Κεφάλαιο 6: Οι διαστημικοί σταθμοί / Δορυφόροι 25 6.1: Οι διαστημικοί σταθμοί 25 6.2: Οι Δορυφόροι 26 Κεφάλαιο 7: Διαστημικά ατυχήματα 28 7.1: Διαστημικά ατυχήματα 28 7.2: Διαστημικά απόβλητα (Διαστημικά σκουπίδια) 33 3

Κεφάλαιο 8: Οι πρώτες επαφές του ανθρώπου με το διάστημα 35 8.1: Αρχαιότητα 35 8.2: Μεσαίωνας 35 8.3: Αναγέννηση 35 8.4: Διαστημική εποχή 36 8.4.1: Ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα 36 8.4.2: Αμερικανό-σοβιετική κούρσα 1957-1967 37 8.4.3: Η εποχή 1967-1970 39 8.5: 21ος αιώνας - ο ασιατικός ανταγωνισμός Κεφάλαιο 9: Η διαστημική τεχνολογία στην καθημερινότητα 9.1: Ορισμός 45 46 46 9.2: Που χρησιμοποιούμε τη διαστημική τεχνολογία στην καθημερινή μας ζωή 46 Κεφάλαιο 10: Οι φιλοδοξίες για το μέλλον 48 10.1: Το μέλλον της διαστημικής πτήσης 48 10.2: Το πρόγραμμα constellation 49 10.3: Το κόστος των διαστημικών απόστολων 51 Κεφάλαιο 11: Επικοινωνία με άλλες μορφές ζωής 52 11.1: Η μεγάλη ανακάλυψη 52 11.2: Μέθοδοι ανακάλυψης άλλων μορφών ζωής 52 11.3: Μελέτη των συνθηκών ζωής σε πλανήτες 55 Συμπεράσματα 58 Βιβλιογραφία 59 4

Κεφάλαιο 1ο:Εισαγωγή Τις τελευταίες δεκαετίες ο άνθρωπος με τη βοήθεια της ταχύτατα αναπτυσσόμενης τεχνολογίας προσπαθεί να μάθει και να μελετήσει το διάστημα, δηλαδή τον αχανή χώρο όπου κινούνται τα ουράνια σώματα. Αυτό γίνεται εφικτό με διαστημικές αποστολές (επανδρωμένες ή μη), έρευνες, μελέτες και με πολλούς ακόμα τρόπους που φέρνουν τον άνθρωπο πιο κοντά στον άγνωστο εξωγήινο κόσμο. Τα τελευταία χρόνια ο άνθρωπος έχει καταφέρει να μάθει πολλά για το διάστημα, πράγματα τα όποια είναι πολύ σημαντικά και για την πιθανή μελλοντική του επιβίωση σε αυτό. Στην εργασία μας παρουσιάζουμε όλα αυτά που έχουν γίνει μέχρι και σήμερα ώστε να γνωρίζει τόσα πολλά άνθρωπος για το διάστημα. Από διατροφή και εκπαίδευση, μέχρι και μελλοντικά σχέδια του ανθρώπου για το διάστημα, η εργασία μας αναλύει όλους τους τομείς που αφορούν το διάστημα. 5

Κεφάλαιο 2o : Εξοπλισμός αστροναυτών 2.1 Διαστημική στολή Μια διαστημική στολή είναι ένα ένδυμα που φοριέται για να κρατήσει έναν άνθρωπο ζωντανό στο σκληρό περιβάλλον του διαστήματος, το κενό και την υπερβολική θερμοκρασία. Οι διαστημικές στολές φοριούνται συχνά μέσα σε διαστημόπλοιο για λόγους ασφαλείας σε περίπτωση απώλειας πίεσης στην καμπίνα και είναι απαραίτητες για την εκτός οχήματος δραστηριότητα. Οι διαστημικές στολές χρησιμοποιούνται για εργασίες στην τροχιά της Γης και σε διαστημικούς σταθμούς, στην επιφάνεια της Σελήνη, και γενικά για κάθε εργασία που γίνεται εκτός των διαστημοπλοίων ή των διαστημικών σταθμών. 6

2.2 Η πρώτη διαστημική στολή Η πρώτη στολή για πτήσεις σε μεγάλο ύψος δημιουργήθηκε το 1931 από τον Evgeniy Chertovsky. Η πρώτη διαστημική στολή φορέθηκε από τον Γιούρι Γκαγκάριν και ήταν η Σοβιετική SK-1. 2.3 Κατασκευή διαστημικών στολών Ευρύτερα γνωστή για την κατασκευή διαστημικών στολών για τη NASA, η ILC εφοδίασε με στολή κάθε αστροναύτη των Ηνωμένων Πολιτειών που συμμετείχε στο πρόγραμμα Απόλλων, συμπεριλαμβανομένων των δώδεκα που περπάτησαν στο φεγγάρι. Η ILC επίσης, 7

σχεδιάζει και κατασκευάζει το τμήμα των ειδικών στολών, που φοριούνται από τους αστροναύτες κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των εκτός οχήματος δραστηριοτήτων (EVA). Άλλα προϊόντα που κατασκευάζει εταιρία ILC είναι το Pathfinder, συσκευές προσγείωσης αερόσακου (χρησιμοποιήθηκε για τον πλανήτη Άρη) και Mars Exploration Rover (MER), αερόπλοια, αερόστατα και ζέπελιν. Επίσης άλλα προϊόντα είναι χημικές, βιολογικές, ραδιολογικές και πυρηνικές μάσκες. 2.4 Γενικά όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τις διαστημικές στολές. Οι περισσότερες στολές δίνουν οπτικό πεδίο στον αστροναύτη μόνο από μπροστά. Οι αστροναύτες το αποκαλούν αυτό το κεφάλι του Αλιγάτορα (alligator head). Οι θερμοκρασίες στο διάστημα μπορεί να φτάσουν από τους -125 βαθμούς Κελσίου μέχρι τους +120 βαθμούς Κελσίου (παρουσία ήλιου). Η στολή είναι ο μοναδικός τρόπος για να προστατευτούν οι αστρονάυτες από τις επιπτώσεις της θερμοκρασίας στον οργανισμό τους. Το μέσο βάρος μίας στολής είναι γύρω στα 140 με 150 κιλά (χωρίς τον αστροναύτη μέσα). Η πίεση εντός στολής είναι χαμηλότερη εκείνης στο περιβάλλον της ατμόσφαιρας, ακόμα και από την πίεση που υπάρχει εντός των διαστημικών σταθμών. Οπότε κάθε φορά που ένας αστροναύτης θέλει να βγει βόλτα στο διάστημα οφείλει να προσαρμοστεί στην πίεση της στολής πριν την φορέσει. Οι στολές δεν παρέχουν κανονικό αέρα (78% άζωτο, 21% οξυγόνο και 1% άλλα αέρια) γιατί σε καταστάσεις χαμηλής πίεσης μπορεί να υπάρξει χαμηλή συγκέντρωση οξυγόνου με επιπτώσεις στα πνευμόνια και το αίμα. Οι περισσότερες στολές παρέχουν ένα περιβάλλον καθαρού οξυγόνου για αναπνοή. Οι αστροναύτες εισπνέουν για 30 λεπτά καθαρό οξυγόνο πριν φορέσουν την στολή. Για τις εναλλαγές της θερμοκρασίας, τον ιδρώτα και τον εξαερισμό του εσωτερικού της στολής χρησιμοποιούνται διάφορα υφάσματα, ανεμιστήρες και τεχνολογίες ψύξης 8

με υγρό ώστε οι αστροναύτες να μην ιδρώνουν, να μην ζεσταίνονται υπερβολικά και να μην παγώνουν. Dacron και Kevlar είναι τα πιο συνηθισμένα υλικά στα εξωτερικά τοιχώματα της στολής για να προστατεύουν τους αστροναύτες από πετρώματα και μικρομετεωρειδή που ίπτανται και μπορεί να τον βλάψουν. Οι ταχύτητα με την οποία ίπτανται αυτά τα σωματίδια μπορεί να φτάνει ακόμα και τα 27000 χιλιόμετρα την ώρα. Μόλις τα τελευταία χρόνια προστέθηκαν φώτα δεξιά και αριστερά από το κράνος της στολής για μπορούν να φωτίσουν οι αστροναύτες κάτι το οποίο θέλουν να δουν καλύτερα υπό σκιάν. Εξάλλου η ορατότητα με όλα τα φίλτρα που έχει το κράνος για την προστασία από τις ακτινοβολίες είναι σχετικά περιορισμένη. Η Apollo/Skylab A7L, η στολή που φορούσαν οι αστροναύτες της NASA καθ' όλη τη διάρκεια του προγράμματος Apollo. Είχε συνολικά 11 στρώσεις υλικού για ανθεκτικότητα και προστασία από τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας. Ήταν μία στολή που σχεδιαζόταν τόσο για περιήγηση στο διάστημα όσο και για το λεγόμενο περπάτημα στην Σελήνη (moon walking). Οι πρώτες στολές που δημιουργήθηκαν από την NASA ήταν για το πρόγραμμα Mercury. Οι στολές είχαν σχεδιαστεί για χρήση εντός σκάφους. Οι πρώτες βόλτες στο διάστημα με στολή έγιναν για τους Αμερικανούς στο πρόγραμμα Gemini. Οι στολές στο πρόγραμμα Apollo δεν είχαν σωλήνες να τις συνδέουν με το σκάφος για οξυγόνο και υγρά. Είχαν πρόβλεψη για ατομικές φιάλες οξυγόνου και κάθε τι απαραίτητο για μία βόλτα μακριά από το σκάφος. Γύρω στα 45 λεπτά παίρνει σε έναν αστροναύτη να φορέσει σωστά την στολή του. Η καθυστέρηση οφείλεται στην αναγκαιότητα να ρυθμιστεί η πίεση και η θερμοκρασία. 9

10

Κεφάλαιο 3o: Εκπαίδευση και διατροφή αστροναυτών 3.1 Εκπαίδευση αστροναυτών Οι αστροναύτες εκπαιδεύονται στις λεπτομέρειες των λειτουργικών συστημάτων καθώς και για τα πειράματα που πραγματοποιούνται στις αποστολές τους. Επίσης, εκτελούν και τις εκτός οχήματος δραστηριότητες ή τους διαστημικούς περιπάτους. Συνήθως, στο πλήρωμα των διαστημικών αποστολών υπάρχουν και επιστήμονες σε ειδική αποστολή, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη διεξαγωγή και την παρακολούθηση πειραμάτων στο διάστημα. Η διαστημική αποστολή σχεδιάζεται επί πολλά χρόνια και οι αστροναύτες πραγματοποιούν διαρκώς ασκήσεις ικανότητας επιτυχούς εκτέλεσης της αποστολής και προσομοιώσεις διαστημικών πτήσεων σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Ο εξοπλισμός που χρησιμοποιούν είναι τα διαστημικά σκάφη και διάφορα όργανα και αεροβοηθήματα που βρίσκονται μέσα στο θάλαμο διακυβέρνησης του διαστημοπλοίου, όπως ραντάρ, οθόνες απεικόνισης στοιχείων, συσκευές ασύρματης επικοινωνίας και άλλα. Οι αστροναύτες φορούν ειδικό εξοπλισμό, μάσκες οξυγόνου και ειδικές στολές πτήσης. Η εκπαίδευση των αστροναυτών περιγράφει την πολύπλοκη διαδικασία της προετοιμασίας των αστροναυτών για διαστημικές αποστολές τους πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την πτήση, η οποία περιλαμβάνει ιατρικές εξετάσεις, σωματική άσκηση, εκτός οχήματος δραστηριότητα (EVA), τη διαδικασία κατάρτισης, τη διαδικασία αποκατάστασης, καθώς και την εκπαίδευση σχετικά με τα πειράματα που θα ολοκληρώσει κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο χώρο. 3.2 Διατροφή αστροναυτών Η διατροφή των αστροναυτών αποτελείται από μια ποικιλία προϊόντων διατροφής, που υποβάλλονται σε επεξεργασία για κατανάλωση από τους αστροναύτες στο διάστημα. Το φαγητό έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις για την παροχή ισορροπημένης διατροφής και είναι εύκολη και ασφαλής η αποθήκευση τους. Τα τελευταία χρόνια, η διατροφή των αστροναυτών έχει χρησιμοποιηθεί από διάφορα έθνη στα διαστημικά προγράμματα ως ένας τρόπος για να μοιραστούν και να αναδείξουν την πολιτιστική τους ταυτότητα και να διευκολυνθεί η διαπολιτισμική επικοινωνία. Τα τρόφιμα που καταναλώνονται στο διάστημα παρουσιάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά. Αυτά είναι η αντοχή, η εύκολη παρασκευή και η δυνατότητα κατανάλωσης στη μικροβαρύτητα. 11

3.3 Τι πρέπει να ξέρουμε για το διαστημικό φαγητό Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι τρώνε οι κοσμοναύτες στο τελευταίο σύνορο του κόσμου; Το Διάστημα μας συγκινεί με πολλούς τρόπους, ώρα λοιπόν να προσθέσουμε άλλον έναν: Τη συμπαντική κουζίνα. Τα τελευταία πενήντα και πλέον χρόνια, επιστήμονες και μηχανικοί έχουν επιδοθεί σε μια κούρσα όχι μόνο για να μεταφέρουν με ασφάλεια τους αστροναύτες έξω από τη γήινη ατμόσφαιρα, αλλά και να διασφαλίσουν την καλή τους υγεία. Κι ενώ εισήχθησαν κατά καιρούς πολυάριθμες καινοτομίες και βελτιώσεις, φτάσαμε πλέον στο σημείο η κουζίνα της NASA να είναι πράγματι ένα πολυτελές εστιατόριο. Ας δούμε λοιπόν τι τρώνε οι κοσμοναύτες στις συμπαντικές τους περιπέτειες... Πρώιμο διαστημικό φαγητό Τα γεύματα των πρώτων αστροναυτών ήταν -το λιγότερο- περίεργα Όταν ο Γιούρι Γκαγκάριν γινόταν ο πρώτος άνθρωπος που εγκατέλειπε τον πλανήτη μας, έγινε ταυτόχρονα και ο πρώτος που δοκίμασε τις διαστημικές λιχουδιές. Το φαγητό του ήταν αποθηκευμένο σε σωληνάρια (σαν αυτά της οδοντόκρεμας), με το γεύμα του να αποτελείται από υγρή πάστα και σος σοκολάτας! Όσο για τους πρώτους Αμερικανούς αστροναύτες, έπαιρναν το γεύμα τους σε μορφή σκόνης ή υγρή κατάσταση, ακόμα και τροφή κομμένη σε κύβους δοκίμασαν. Οι πρώτες αναφορές έκαναν λόγο για άνοστες τροφές, με τη διαδικασία ξηρής ψύξης να κάνει την κατάποση του γεύματος ιδιαίτερα δύσκολο έργο... 12

Κανονικό φαγητό Οι αστροναύτες γεύονται πια συμβατικές τροφές. Προοδευτικά, οι πειραματισμοί έδωσαν τόπο στο κανονικό φαγητό, με τα μενού των αστροναυτών να περιλαμβάνουν συμβατικές ανθρώπινες τροφές, σαν αυτές που απολαμβάνουμε εντός γήινης ατμόσφαιρας. Ήδη από το Πρόγραμμα Gemini του 1965, οι μέθοδοι ψύξης βελτιώθηκαν καθοριστικά και πολυτέλειες εισήχθησαν στο μενού του κοσμοναύτη, όπως γαρίδες κοκτέιλ, τοστ, κοτόπουλο, λαχανικά, ακόμα και πουτίγκα για επιδόρπιο. Οι αστροναύτες απολάμβαναν σε επόμενες αποστολές ακόμα και σνακ, όπως σάντουιτς με μοσχάρι, αν και η «παροχή» αυτή θα εγκαταλειπόταν αργότερα, όταν τα ψίχουλα από τα σάντουιτς έγιναν ένα θέμα σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας. Στις αμερικανικές αποστολές των Apollo ('68-'75), εμφανίστηκε για πρώτη φορά το ζεστό νερό, ενώ στον Διαστημικό Σταθμό Skylab ('73-'74) φιγούραρε πλέον ακόμα και ψυγείο. Σήμερα ο αστροναύτης μπορεί να καταναλώσει στο διαστημικό του ταξίδι οτιδήποτε μπορεί να διατηρηθεί σε συνθήκες θερμοκρασίας δωματίου, περιλαμβανομένων μακαρονιών, φρούτων και άλλων δημοφιλών τροφών της μητέρας Γης. Κατηγοριοποίηση Το διαστημικό φαγητό ταξινομείται σε διαφορετικές κατηγορίες. Αυτές είναι: ποτά (αφυδατωμένα φυσικά!), φρέσκες τροφές (φαγητά δηλαδή με διήμερη ημερομηνία λήξης), ακτινοβολημένο κρέας (το προστατεύει από την αλλοίωση), τροφές ενδιάμεσης υγρασίας (γεύματα δηλαδή που δεν αλλοιώνονται τόσο γρήγορα όσο οι φυσικές τροφές), τροφές σε φυσική μορφή (ξηροί καρποί, μπισκότα, μπάρες σοκολάτας κ.λπ.), επανυδατούμενες 13

τροφές και θερμοσταθεροποιημένες τροφές (φαγητά που έχουν υποστεί ειδική επεξεργασία για την εξολόθρευση όλων των πιθανών παραγόντων αλλοίωσης). Οι όροι είναι βέβαια ιδιαίτερα επίσημοι και τεχνικοί, κάνοντας να φαίνεται αρκετά περίπλοκο κάτι τόσο απλό όσο το φαγητό. Συσκευασίες Οι τροφές συσκευάζονται με ιδιαίτερο τρόπο Ο τρόπος με τον οποίο συσκευάζεται το διαστημικό φαγητό οφείλει να τηρεί κάποια κριτήρια. Πέρα λοιπόν από το προφανές, να διατηρεί δηλαδή την τροφή αναλλοίωτη, η συσκευασία πρέπει να είναι ελαφριά, ανακυκλώσιμη και να βοηθά στον ιδιαίτερο τρόπο κατανάλωσης της τροφής που περιέχει. Οφείλει επιπλέον να φέρει πάνω της οδηγίες για την προετοιμασία του φαγητού και bar code, για να μπορεί να παρακολουθεί ο αστροναύτης τη διατροφή του. Οι ειδικές προδιαγραφές των διαστημικών συσκευασιών είναι μια αναγκαιότητα, όταν το βάρος και ο χώρος που καταλαμβάνει οτιδήποτε πάνω στο διαστημόπλοιο είναι το μεγάλο ζητούμενο. Αναφορικά με το πώς βοηθά μια συσκευασία στον ιδιαίτερο τρόπο κατανάλωσης της τροφής που περιέχει, στο ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα, για παράδειγμα, οι κονσέρβες και τα δοχεία φαγητού χρησιμοποιούνται όχι μόνο ως αποθηκευτικές λύσεις για το φαγητό, αλλά και ως τρόπος για να ζεσταίνονται μέσα στο ίδιο δοχείο. 14

Προετοιμασία Το φαγητό προετοιμάζεται με συγκεκριμένο τρόπο Οι τροφές πρέπει να είναι θρεπτικές, εύκολες στην πέψη και φυσικά εύγευστες. Όσο για την ίδια τη φύση του φαγητού, οφείλει να λαμβάνει υπόψη του τις συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, άρα να είναι ελαφρύ, αεροστεγώς σφραγισμένο και εύκολο και γρήγορο τόσο στην προετοιμασία του όσο και στο καθάρισμά του μετά. Πολιτισμική διαφοροποίηση Υπάρχει πολυμορφία στο διαστημικό φαγητό με βάση τη διατροφική κουλτούρα του αστροναύτη Κάθε χώρα που συμμετέχει σε διαστημικό πρόγραμμα εφοδιάζει τους αστροναύτες της με το φαγητό που έχουν συνηθίσει να τρώνε στις πατρίδες τους. Όταν η Κίνα έθεσε σε τροχιά το πρώτο της διαστημόπλοιο το 2003, ο κοσμοναύτης Yang Liwei έφερε μαζί του πάπια Πεκίνου, ρύζι ατμού, νουντλς και κινεζικό τσάι βοτάνων. Οι Ρώσοι 15

αστροναύτες προτιμούν μπορς, γκούλας και ξηρούς καρπούς, την ίδια ώρα που οι Ιάπωνες συνάδελφοί τους απολαμβάνουν σούσι και άλλες εκλεκτές λιχουδιές της χώρας τους. Όλες βέβαια οι τροφές παρασκευάζονται και συσκευάζονται με τον ενδεδειγμένο «διαστημικό» τρόπο που αναφέραμε προηγουμένως. Κατάποση Αν πάντα είχατε την απορία αν μπορεί κάποιος να καταπιεί μια μπουκιά φαγητού σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, μάθετε ότι δεν είστε μόνοι: αυτό φοβόταν και ο John Glenn όταν γινόταν ο πρώτος Αμερικανός που έβγαινε στο Διάστημα το 1962! Όταν ωστόσο έφτασε στον συμπαντικό προορισμό του, διαπίστωσε ότι μπορούσε να φάει. Η βαρύτητα δεν επηρεάζει την κατάποση εξαιτίας μιας λειτουργίας του οισοφάγου, της περίσταλσης, κατά την οποία δημιουργούνται κυματικές κινήσεις σε όλο το μήκος του πεπτικού σωλήνα, με συνέπεια το περιεχόμενο αυτού να μετακινείται προς μία κατεύθυνση, από πάνω προς τα κάτω. Η περίσταλση κινεί την τροφή προς το στομάχι λοιπόν, όχι η βαρύτητα... Βαρύτητα Η έλλειψη βαρύτητας επηρεάζει τις αισθήσεις αλλά και την πεπτική διαδικασία. Η έλλειψη βαρύτητας επηρεάζει ωστόσο την πρόσληψη τροφής στο Διάστημα με άλλους τρόπους. Προκαλεί απώλεια στις αισθήσεις, κυρίως στην όσφρηση και τη γεύση (εξαιτίας της υπεραιμίας του εγκεφάλου), γεγονός που αλλοιώνει τον τρόπο με τον οποίο απολαμβάνει κάποιος το διαστημικό του γεύμα. Αναφορικά με τα ανθρακούχα αναψυκτικά, η έλλειψη βαρύτητας προκαλεί τον διαχωρισμό του υγρού από το αέριο μέσα στο στομάχι, οδηγώντας σε κωμικοτραγικές καταστάσεις. 16

17

Κεφάλαιο 4ο: Μη επανδρωμένες αποστολές 4.1 Πρώτη μη επανδρωμένη αποστολή Ο Sputnik ήταν ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος. Εγκαινιάστηκε σε μια ελλειπτική τροχιά γύρω από τη Γη από την Σοβιετική Ένωση, στις 4 Οκτωβρίου. Η έναρξη Σπούτνικ ήταν ένα μοναδικό γεγονός, που σηματοδότησε την έναρξη της διαστημικής εποχής. Εκτός από την αξία του ως ένα τεχνολογικό επίτευγμα, ο Sputnik επίσης βοήθησε να προσδιοριστει τη πυκνότητα του ανώτερου στρώματος της ατμόσφαιρας, μέσω μετρήσεων που έγιναν κατά τις τροχιακές αλλαγές του δορυφόρου. Παρείχε επίσης στοιχεία για το διανομή ραδιοφωνικού σήματος στην ιονόσφαιρα. 4.2 Οι πρώτες μη επανδρωμένες διαστημικές αποστολές Μερικές από τις πρώτες μη επανδρωμένες διαστημικές αποστολές φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. Sputnik 1 (USSR) Sputnik 2 (USSR) Oct. 4, 1957 Δορυφόρος Nov. 3, 1957 Δορυφόρος Explorer 1 (USA) Jan. 31, 1958 Δορυφόρος Pioneer 0 (USA) Pioneer 1 (USA) Aug. 17, 1958 Σεληνιακός Δορυφόρος Σεληνιακός Δορυφόρος Pioneer 3 (USA) Dec. 6, 1958 Oct. 11, 1958 Σεληνιακός Δορυφόρος Πρώτος τεχνητός δορυφόρος. Κουβάλησε το πρώτο ζώο στο διάστημα Πρώτος επιτυχημένος Αμερικάνικος δορυφόρος. Επίσης ανακάλυψε την ζώνη ραδιενέργειας στην Γη Ανατινάχθηκε Απέτυχε να αναπτύξει την κατάλληλη ταχύτητα για την έξοδο του από την Γη Απέτυχε να αναπτύξει την κατάλληλη ταχύτητα για την έξοδο του από την Γη 18

Luna 1 (USSR) Jan. 2, 1959 Σεληνιακός Δορυφόρος Pioneer 4 (USA) Mar. 3, 1959 Σεληνιακός Δορυφόρος Έχασε την τροχιά του και πλέον βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο Σε Ηλιακή τροχιά 4.3 Μελλοντικές μη επανδρωμένες αποστολές Πολλές είναι και οι μη επανδρωμένες αποστολές που θα πραγματοποιηθούν στο μέλλον. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι: 2014 - Rosetta/Philae Η Rosetta είναι ένα ρομποτικό διαστημόπλοιο που κατασκευάστηκε και ξεκίνησε από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος για να εκτελέσει μια λεπτομερή μελέτη του κομήτη 67P/Churyumov-Gerasimenko. 2015 - Dawn Dawn είναι ένας διαστημικός καθετήρας που στάλθηκε από την NASA τον Σεπτέμβριο του 2007 με σκοπό να εξετάσει 2 αντικείμενα από την ζώνη του αστεροειδή Vesta και Ceres.Αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο δρόμο προς το Ceres και αναμένεται να φτάσει τον Φεβρουάριο του 2015. Dawn ήταν το μόνο σκάφος που επισκέφτηκε το Vesta, μπαίνοντας σε τροχιά 16 Ιουλίου, 2011. 2015 - New Horizons Η New Horizons είναι μια διαστημική συσκευή που ξεκίνησε από τη NASA στις 19 Ιανουαρίου 2006 με στόχο να μελετήσει το νάνο πλανήτη Πλούτωνα και τη ζώνη Kuiper. Αναμένεται να είναι το πρώτο διαστημόπλοιο που πετά με στόχο να μελετήσει τον Πλούτωνα και τα φεγγάρια του, Χάροντα, Nix, Ύδρα, Kerberos, και Styx, με εκτιμώμενη ημερομηνία άφιξης στο σύστημα Πλούτωνα-Χάροντα στις 14 Ιουλίου του 2015. 2016 - Astrobiology Field Laboratory Το Εργαστήριο Αστροβιολογίας είναι ένα μη επανδρωμένο διαστημόπλοιο που θα αρχίσει μια διαδικασία αναζήτησης ζωής στον Άρη. 2016 - Juno 19

Το Juno είναι μια αποστολή της NASA στον πλανήτη Δία. Το Juno ξεκίνησε από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ Air Force Stationon στις 5 Αυγούστου, 2011 και θα φτάσει στην πλανήτη Δία τον Ιούλιο του 2016. Το διαστημικό σκάφος πρόκειται να τοποθετηθεί σε μια πολική τροχιά για να μελετήσει τη σύνθεση του Δία, το πεδίο βαρύτητας, το μαγνητικό πεδίο, τους πόλους του καθώς και την μαγνητόσφαιρα του. 2016 - Mars Trace Gas Mission Η ExoMars Trace Gas Orbiter είναι ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος και της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Διαστήματος για να στείλουν ένα ρομποτικό όχημα σε τροχιά-φορέα στον Άρη το 2016. 2018 - ExoMars Η ExoMars είναι μια μεγάλη αποστολή του Άρη για την αναζήτηση ζωής στον Άρη, τώρα ή στο παρελθόν. 2019 - Laser Interferometer Space Antenna Το Laser Space Antenna Συμβολόμετρο είναι μια καινοτόμα διαστημική αποστολή που έχει σχεδιαστεί για την ανίχνευση και ακριβή μέτρηση των βαρυτικών κυμάτων. 2019 - Mars Astrobiology Explorer-Cacher Η Mars Astrobiology Explorer-Cacher επίσης γνωστό σαν Mars 2018 mission ήταν μια ιδέα της NASA για αποστολή στον Άρη, που υπολογίζεται ότι θα ξεκινήσει το 2018 μαζί με το rover EuropeanExoMars. 2021 - International X-ray Observatory Το Advanced Telescope για την Αστροφυσική Υψηλών Ενεργειών είναι ένα προτεινόμενο τηλεσκόπιο ακτίνων-χ. 2022 - Mars Sample Return Mission Ένα δείγμα της αποστολής Mars Sample Return Mission θα είναι μια αποστολή επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων για τη συλλογή πετρωμάτων και δείγματα σκόνης από τον Άρη. 2024 - Solar Probe Plus 20

Το Solar Probe Plus θα είναι μια ιστορική αποστολή, που θα πετάξει στην ατμόσφαιρα του Ήλιου για πρώτη φορά. 2026 - Europa Jupiter System Mission Το Europa Jupiter System Mission Laplace είναι μία επανδρωμένη διαστημική αποστολή από κοινού της NASA με την ESA, που θα ξεκινήσει γύρω στο 2020 και θα αφορά την σε βάθος διερεύνηση των φεγγαριών του Δία, με έμφαση στην Ευρώπη, τον Γανυμήδη και την μαγνητόσφαιρα του Δία. 2029 - Titan Saturn System Mission Το Titan Mission System Saturn ήταν μια κοινή πρόταση NASA / ESA για την εξερεύνηση του Κρόνου και τα φεγγάρια του Τιτάνα και Εγκέλαδος, όπου πολλά σύνθετα φαινόμενα αποκαλύφθηκαν από την αποστολή του μη επανδρωμένου σκάφους CassiniHuygens. Με εκτιμώμενο κόστος για την NASA γύρω στα 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια, η TSSM θα ξεκινήσει το 2020, να πάρει βαρυτική βοήθεια από τη Γη και η Αφροδίτη, και να φτάσει στο σύστημα του Κρόνου το 2029. Curiosity προσομοίωση από την αποστολή του στον Άρη 21

Κεφάλαιο 5ο: Διαστημικά οχήματα 5.1Διαστημικό σκάφος ορισμός Ένα διαστημικό σκάφος είναι ένα όχημα σχεδιασμένο για να πετάξει στο διάστημα. Διαστημικά οχήματα που χρησιμοποιούνται για διάφορους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων των επικοινωνιών, της παρατήρησης της Γης, την μετεωρολογία, την πλοήγηση, την πλανητική εξερεύνηση και τη μεταφορά ανθρώπων και φορτίων. Όλα τα διαστημόπλοια χρησιμοποιούν χημικούς πυραύλους (bipropellant ή στερεά καύσιμα ) για την έναρξη, αν και μερικοί (όπως ο πύραυλος Pegasus και SpaceShipOne ) έχουν χρησιμοποιήσει κινητήρες που αναπνέουν αέρα για τους πρώτο στάδιο. Οι περισσότεροι δορυφόροι έχουν απλή αξιόπιστη χρήση χημικών προωθητήρων ή πυραύλους resistojet για τροχιακό σταθμό διατήρησης και χρήσης ορισμένων τροχών για τον έλεγχο στάσης. Τα διαπλανητικά οχήματα χρησιμοποιούν ως επί το πλείστον τους χημικούς πυραύλους, καθώς, αν και μερικοί έχουν χρησιμοποιήσει προωθητήρες ιόντων και προωθητήρες που βασίζονται στο φαινόμενο Hall με μεγάλη επιτυχία. 5.2 Είδη διαστημικών οχημάτων Παρακάτω παρατίθενται κάποια από τα πιο σημαντικά διαστημικά οχήματα ταξινομημένα με χρονολογική σειρά καθώς και ανάλογα με την χώρα ή την διαστημική υπηρεσία που τα κατασκευάζει. ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ Σοβιετικά/Ρωσικά Vostok (1961 1963) Μονοθέσιο όχημα σε τροχιά γύρω από την Γη Voskhod (1964 1965) Διθέσιο ή τριθέσιο παράγωγο του Vostok Αμερικάνικα Mercury spacecraft (1961 1963) Μονοθέσιο όχημα σε τροχιά γύρω από την Γη Gemini spacecraft (1965 1966) Διθέσιο σε τροχιά γύρο από την Γη Apollo spacecraft Command/Service Module (1968 1975) Τριθέσιο σε τροχιά γύρω από Γη και Σελήνη 22

Lunar Module (1969 1972) Διθέσιο σε τροχιά γύρω από την Σελήνη(Προσγειωμένο στην Σελήνη) Space Shuttle (1981 2011)2-8 θέσεις σε τροχιά γύρω από την Γη. Διαστημικοί Σταθμοί Salyut series (1971 1986) Skylab (1973 1974) Almaz series (1973 1977 Στρατιωτικός Διαστημικός Σταθμός Mir (1986 2001) Σε «υποτροχιά» X-15 (1959 1970)Η πρώτη πτήση που πέρασε την γραμμή Kármán το 1963 SpaceShipOne (2003 2004) ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ. Ρωσικά Soyuz (1967 σήμερα)διθέσιο ή τριθέσιο σε τροχιά γύρω από την Γη Κινέζικα Shenzhou (2003 σήμερα) Τριθέσιο σε τροχιά γύρω από την Γη Διαστημικοί σταθμοί 23

Διεθνές Διαστημικός Σταθμός International Space Station (1998 σήμερα) Tiangong 1 (2011 σήμερα) 24

ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Ρωσικά Prospective Piloted Transport System (PPTS) (υπό κατασκευή) Εξαθέσιο σε τροχιά γύρω από την Γη Αμερικάνικα Golden Spike Company Flyer (προτεινόμενο επανδρωμένο για προσεδάφιση στην Σελήνη) Orion Multi-Purpose Crew Vehicle (MPCV) (υπό κατασκευή) Τετραθέσιο σε τροχιά γύρω από την Γη Space Launch System (SLS) (υπό κατασκευή) SpaceX's Dragon 7 person Earth orbital craft (μετατρέπεται έτσι ώστε να μπορεί να μεταφέρει πλήρωμα) Sierra Nevada's Dream Chaser 7 person Earth orbital spaceplane (υπό κατασκευή Boeing's CST-100 7 person Earth orbital craft (υπό κατασκευή) Blue Origin's orbital spacecraft (υπό κατασκευή) Ευρωπαϊκά Advanced Re-entry Vehicle (ARV) 4 person Earth orbital (προτεινόμενο) Mars One Transit Living Module and Human Lander (προτεινόμενο) Ιαπωνικά HTV-R (προτεινόμενο) Ινδικά ISRO Orbital Vehicle (υπό κατασκευή) Iρανικά ISA manned spacecraft (υπό κατασκευή) Βρετανικά 25

Skylon (απιλοτάριστο που μπορεί να ξαναχρημοποιηθεί,η μηχανή του είναι υπό κατασκευή) Ινδοευρωπαϊκά Excalibur Almaz' spacecraft (υπό κατασκευή) «Σε υποτροχιά» Ρωσικά Space Adventures Explorer (σε υποτροχιά, υπό κατασκευή) Αμερικανικά The Spaceship Company's SpaceShipTwo (υπό κατασκευή) The Spaceship Company's SpaceShipThree (προτεινόμενο) XCOR Aerospace's Lynx (υπό κατασκευή)] Blue Origin's New Shepard (υπό κατασκευή) Masten Space Systems's XA Series (υπό κατασκευή) Masten Space Systems's O Series (προτεινόμενο) Masten Space Systems's XL Series (σεληνιακή τροχιά,προτεινόμενο) Καναδέζικα DreamSpace Group's XF1 (προτεινόμενο) Ρουμανικά Stabilo (υπό κατασκευή) Orizont (υπό κατασκευή) Δανέζικα HEAT 1X Tycho Brahe (υπό κατασκευή) Γαλλικά VSH (η επανδρωμένη έκδοση του VEHRA, υπό κατασκευή) 26

Βρετανικά Starchaser Industries's Nova 2 (υπό κατασκευή Starchaser Industries's Thunderbird (υπό κατασκευή) Starchaser Industries's Thunderstar (υπό κατασκευή) Αργεντινή AATE VESA "Gauchito Ουγκάντα African Space Research Program 5.3 Καύσιμα διαστημικών οχημάτων Το σύστημα που χρησιμοποιούν τα διαστημικά οχήματα χωρίζεται σε τρία μέρη: τον orbiter που είναι κυρίως όχημα, οι Solid Rocket Booster οι οποίοι είναι δύο αιχμηροί πύραυλοι σε σχήμα σωλήνα και η Εξωτερική δεξαμενή η οποία είναι μια δεξαμενή γεμάτη με υγρά καύσιμα. Για το ταξίδι χρειάζονται 3 είδη καυσίμων. Δύο κατά την διάρκεια την απογείωσης και ένα κατά την διάρκεια του ταξιδιού μέσω της ατμόσφαιρας και στην συνέχεια στο διάστημα. Τα καύσιμα τα οποία χρησιμοποιεί ο orbiter είναι η υδραδίνη με οξυγόνο έτσι ώστε να μπορεί να κινείται σε τροχιά καθώς και να είναι ικανό να επιστρέφει πίσω στην Γη. Το Solid Rocket Booster έχει ως καύσιμο ένα στερεό προωθητικό που είναι μίξη αλουμινίου με υπερχλωρικό αμμώνιο. Το orbiter έχει 3 κύριες μηχανές που καίνε υδρογόνο και οξυγόνο από την Εξωτερική δεξαμενή. Διαστημικό Λεωφορείο Dream Chaser 27

28

Κεφάλαιο 6ο: Διαστημικοί σταθμοί 6.1. Διαστημικοί σταθμοί Διαστημικοί σταθμοί θεωρούνται το αμερικανικό Skylab, οι σοβιετικοί επανδρωμένοι σταθμοί Σαλιούτ και Μιρ και το ευρωπαϊκό διαστημικό εργαστήριο Spacelab. Κατά τη διάρκεια της αποστολής του Skylab, και παρ' όλα τα προβλήματα που αντιμετώπισε, συλλέχτηκαν πολύτιμες πληροφορίες για τη Γεωργία, την Ωκεανογραφία, τη Μετεωρολογία, την Αστροφυσική και έγιναν πειράματα βιολογίας και διαστημικής Ιατρικής. Η ηλιακή δραστηριότητα των ετών 1978-79 είχε αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τριβές του Skylab με τη γήινη ατμόσφαιρα και έτσι να χάνει ύψος. Μπήκε σε πυκνότερα στρώματα της ατμόσφαιρας και καταστράφηκε τον Ιούλιο του 1979 έχοντας συμπληρώσει 34.981 περιστροφές γύρω από τη Γη. Η τεχνογνωσία που αναπτύσσεται προς αυτήν την κατεύθυνση είναι τεράστια και πολύτιμη. Παράλληλα όμως αναπτύσσονται μέθοδοι ιατρικής πρόβλεψης και αντιμετώπισης βιολογικών ή ψυχικών προβλημάτων, που πιθανόν να προκληθούν από τη μακροχρόνια παραμονή του ανθρώπου στο διάστημα. Τα πρώτα διαστημικά προγράμματα είχαν στόχο την εξερεύνηση της Σελήνης και στη συνέχεια άλλων σωμάτων του ηλιακού μας συστήματος. Ωστόσο, η εξέλιξη της γνώσης μας γύρω από τη δομή και τα φαινόμενα του ηλιακού μας συστήματος σε συνδυασμό με την εξέλιξη της τεχνολογίας, έθεσε ως νέο στόχο τη δημιουργία επανδρωμένων διαστημικών σταθμών. Οι σταθμοί αυτοί είναι μεγάλοι τεχνητοί δορυφόροι της Γης σχεδιασμένοι έτσι, ώστε να χρησιμεύουν ως ενδιάμεσες βάσεις για μακρινές αποστολές στο ηλιακό σύστημα, αλλά και για την εγκατάσταση επιστημονικών οργάνων, όπως για παράδειγμα τηλεσκοπίων. Ένας βασικός στόχος της κατασκευής των διαστημικών σταθμών είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους των προγραμμάτων της εξερεύνησης του διαστήματος. Η λειτουργία τους, εκτός των άλλων, Βοηθά σημαντικά και στην ανάπτυξη μιας σειράς τεχνολογικών εφαρμογών, κυρίως στον τομέα της κατασκευής υλικών ειδικών προδιαγραφών, που υπαγορεύονται από τις συνθήκες που επικρατούν στο διάστημα (έλλειψη βαρύτητας, ισχυρές ακτινοβολίες, βομβαρδισμός από σωματίδια, κ.ά.). Οι διαστημικοί σταθμοί χρησιμοποιούνται επίσης στην υποστήριξη εξελιγμένων δορυφορικών συστημάτων τηλεπικοινωνίας και τηλεπισκόπησης. 29

Ένας διαστημικός σταθμός, για να ανταποκρίνεται στους σκοπούς που προαναφέραμε, θα πρέπει να αποτελείται από τις έξι επόμενες βασικές μονάδες: 1. Τη μονάδα υποστήριξης της ζωής μέσα στο σταθμό. 2. Τη μονάδα χώρων κατοικίας των κοσμοναυτών. 3. Τη μονάδα αποθήκευσης ζωτικών προϊόντων, όπως νερού και τροφίμων. 4. Τη μονάδα επιστημονικών εργαστηρίων. 5. Τη μονάδα ελλιμενισμού των διαστημικών οχημάτων. 6. Τη μονάδα προσαρτημένων εξεδρών όπου θα έχουν εγκατασταθεί διάφορα επιστημονικά όργανα 6.2 Δορυφόροι Έχουν εκτοξευτεί και εξακολουθούν να εκτοξεύονται δορυφόροι σε τροχιά γύρω από τη Γη, οι οποίοι επιτελούν συγκεκριμένες αποστολές. Ανάλογα με τη λειτουργία τους και το σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκαν, διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: Μετεωρολογικοί δορυφόροι. Καταγράφουν τις κινήσεις της ατμόσφαιρας της Γης και τροφοδοτούν με στοιχεία τους επίγειους μετεωρολογικούς σταθμούς. Σήμερα έχει σχηματιστεί ένα δίκτυο Τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι. Διευκολύνουν την επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων της Γης που βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους. Υπάρχει πυκνότατο δίκτυο τηλεπικοινωνιακών δορυφόρων, μέσω του οποίου σήμερα είναι δυνατή η αποστολή και λήψη ηχητικής και οπτικής πληροφορίας από και προς οποιοδήποτε σημείο της Γης. Δορυφόροι αστρονομικών παρατηρήσεων. Είναι δορυφόροι εφοδιασμένοι με αστρονομικά όργανα για την εκτέλεση αστρονομικών παρατηρήσεων έξω από την ατμόσφαιρα της Γης. Στις παρατηρήσεις που γίνονται από τους δορυφόρους αποφεύγονται οι παρεμβολές και οι περιορισμοί που προκαλούνται από τη γήινη ατμόσφαιρα. Αυτές γίνονται σε όλες τις περιοχές του φάσματος της 30

ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και είναι πολύ καλύτερης ποιότητας από τις αντίστοιχες επίγειες. Στρατιωτικοί δορυφόροι. Εξυπηρετούν στρατιωτικούς σκοπούς. ΟΙ λειτουργίες τους και οι τροχιές που ακολουθούν είναι διαβαθμισμένες (όπως όλες οι στρατιωτικές πληροφορίες Δορυφόροι γεωφυσικών μελετών και ανίχνευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών. Είναι εφοδιασμένοι με ειδικά συστήματα που τους επιτρέπουν να κάνουν γεωφυσικές παρατηρήσεις και να ανιχνεύουν την ύπαρξη πλουτοπαραγωγικών πηγών στο στερεό φλοιό της Γης. 31

Κεφάλαιο 7ο: Τα πιο πρόσφατα διαστημικά ατυχήματα 7.1 Διαστημικά ατυχήματα Πολλά ατυχήματα συνέβησαν κατά τη διάρκεια των προσπαθειών του ανθρώπου να κατακτήσει το διάστημα. 4 Ιουνίου 1996: Ο ευρωπαϊκός πύραυλος «Ariane-5», που θα εκτελούσε την παρθενική πτήση του, εξερράγη 40 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευσή του από το ευρωπαϊκό διαστημικό κέντρο στο Κουρού της Γαλλικής Γουιάνας. 20 Ιουνίου 1996: Πύραυλος «Soyuz-5», που μετέφερε αναγνωριστικούς δορυφόρους, εξερράγη λίγο μετά την απογείωσή του από το κοσμοδρόμιο Πλέσετσκ. 20 Μαΐου 1997: Ο ρωσικός πύραυλος «Zenit-2», που μετέφερε στρατιωτικό δορυφόρο, εξερράγη 48 δευτερόλεπτα μετά την απογείωσή του. 25 Ιουνίου 1997: Ο ρωσικός διαστημικός σταθμός Μιρ, στον οποίο επέβαιναν δύο Ρώσοι κοσμοναύτες και ένας Αμερικανός, συγκρούστηκε με διαστημόπλοιο. Το πλήρωμα παραλίγο να πεθάνει, καθώς το οξυγόνο άρχισε να μειώνεται. 12 Αυγούστου 1998: Το αμερικανικό πυραυλικό πρόγραμμα «Titan» διεκόπη, όταν ο πύραυλος «Titan 4Α» εξερράγη λίγο μετά την απογείωσή του, προκαλώντας μια από τις πιο δαπανηρές διαστημικές καταστροφές. 27 Αυγούστου 1998: Ο πύραυλος «Delta 3», που θα εκτελούσε την παρθενική πτήση του μεταφέροντας αμερικανικό τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο, εξερράγη σχηματίζοντας μια μπάλα φωτιάς, λίγο μετά την απογείωσή του από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ. 10 Σεπτεμβρίου 1998: Βλάβη στον υπολογιστή είχε ως αποτέλεσμα την πτώση ουκρανικού πυραύλου, που μετέφερε 12 εμπορικούς δορυφόρους, λίγα λεπτά μετά την εκτόξευσή του από το Μπαϊκονούρ. 5 Ιουλίου 1999: Ο ρωσικός προωθητικός πύραυλος «Proton-K», που απογειώθηκε από το Μπαϊκονούρ, υπέστη βλάβη με αποτέλεσμα να αποσυνδεθεί η μηχανή κι άλλα τμήματά του και να συντριβεί στη στέπα. Ένα τμήμα του, βάρους 200 kg, έπεσε μέσα στην αυλή ιδιόκτητης κατοικίας. 32

23 Σεπτεμβρίου 1999: Ο διαστημικός δορυφόρος «Mars Climate Orbiter», που επρόκειτο να τεθεί σε τροχιά γύρω από τον Άρη, καταστράφηκε κατά την είσοδό του στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, εξαιτίας της σύγχυσης που είχαν οι κατασκευαστές του σχετικά με το μετρικό και το παλιό αγγλικό σύστημα. 28 Οκτωβρίου 1999: Ένας ρωσικός πύραυλος «Proton», που μετέφερε τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο, συνετρίβη λίγο μετά την εκτόξευσή του από το Μπαϊκονούρ. 3 Δεκεμβρίου 1999: Το διαστημόπλοιο της NASA «Mars Polar Lander», έχασε επαφή με τη Γη μόλις έφθασε στον Άρη. Το διαστημόπλοιο θεωρήθηκε ότι χάθηκε. 15 Αυγούστου 2002: Το διαστημόπλοιο της NASA «Contour», ειδικά σχεδιασμένο για την έρευνα κομητών, εκτοξεύτηκε στις 3 Ιουλίου και τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Το διαστημόπλοιο ανατινάχθηκε όταν εγκατέλειψε τη γήινη ατμόσφαιρα. 11 Δεκεμβρίου 2002: Ο βελτιωμένος ευρωπαϊκός πύραυλος «Ariane-5» εξερράγη λίγο μετά την εκτόξευσή του από το Κουρού της Γαλλικής Γουιάνας, με αποτέλεσμα οι δύο δορυφόροι που μετέφερε, να πέσουν στον Ατλαντικό Ωκεανό. 01 Φεβρουαρίου 2003: Το διαστημικό λεωφορείο «Κολούμπια», που μετέφερε επτά αστροναύτες, ανατινάχθηκε πάνω από το Τέξας, κατά την επιστροφή του στη Γη, μετά από 16 μέρες πτήσης. Η εξερεύνηση του διαστήματος υπήρξε, από τα πρώτα της βήματα, μια προσπάθεια επικίνδυνη. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να γίνεται γνωστή και η ιστορία του Σοβιετικού διαστημικού προγράμματος και στα ήδη γνωστά θύματα προστέθηκαν ακόμη περισσότερα. Στις 24 Οκτωβρίου 1960 στη μυστική βάση του Μπαϊκονούρ κατά την εκτόξευση του Βοστόκ δεν στάθηκε δυνατή η πυροδότηση των κινητήρων. Το προσωπικό έφυγε προς τη βάση εκτόξευσης, ώστε να εντοπίσει και να διορθώσει το πρόβλημα. Η καταστροφή συνέβη επειδή λειτούργησε το επόμενο στάδιο ανάφλεξης των κινητήρων με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 54 άτομα, μεταξύ των οποίων και ο διοικητής των Στρατηγικών Πυραυλικών Δυνάμεων της Σοβιετικής Ένωσης, Στρατάρχης Νεντέλιν. Το αποτέλεσμα ήταν να αναβληθεί η προγραμματισμένη για τις 12/11 πρώτη επανδρωμένη αποστολή στο διάστημα. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το ατύχημα έγινε 10 ημέρες νωρίτερα, ενώ στις 24/10/1960 έγινε ένα άλλο ατύχημα. 33

1960: Η αποτυχημένη εκτόξευση του διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου R-16 κόστισε την ζωή σε 100 ανθρώπους. Στις 23 Μαρτίου 1961, μόλις 20 μέρες πριν από την εκτόξευση του Βοστόκ I (Γιούρι Γκαγκάριν) συνέβη ένα ατύχημα κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης του κοσμοναύτη Μπονταρένκο. Ο Μπονταρένκο βρισκόταν στο θάλαμο χαμηλής πίεσης, ο οποίος προσομοιώνει τη γήινη ατμόσφαιρα σε ύψος 5 Km. Το ατύχημα συνέβη όταν ο Μπονταρένκο θέλησε να αλλάξει τους αισθητήρες που έλεγχαν την κατάσταση της υγείας του. Προσπάθησε να καθαρίσει τα σημάδια των αισθητήρων από το σώμα του με βαμβάκι εμποτισμένο με οινόπνευμα. Το βαμβάκι όμως έπεσε πάνω σε μία ηλεκτρική εστία στην οποία οι εκπαιδευόμενοι ζέσταιναν το γεύμα τους. Ο Μπονταρένκο τυλίχτηκε στις φλόγες, αλλά το υπόλοιπο προσωπικό δεν μπορούσε να τον βοηθήσει μέχρι να εξομοιωθεί η πίεση του θαλάμου με του εξωτερικού περιβάλλοντος. Όταν βγήκε ο κοσμοναύτης από το θάλαμο είχε εγκαύματα σε όλο του το σώμα και μετά από 3 ώρες ξεψύχησε. Ήταν 23 ετών και το νεώτερο μέλος της πρώτης ομάδας των υποψήφιων κοσμοναυτών. Η πρώτη πτήση του φιλόδοξου προγράμματος Σογιούζ, τον Απρίλιο του 1967, το οποίο επρόκειτο να λειτουργήσει ως πρόδρομος για επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη, κατέληξε σε τραγωδία. Το αλεξίπτωτο που επρόκειτο να επιβραδύνει την πτώση του θαλαμίσκου προσεδάφισης μπλέχτηκε, με αποτέλεσμα ο θαλαμίσκος να προσκρούσει στο έδαφος με ταχύτητα μεγαλύτερη των 600 km/h. Ο κοσμοναύτης Κόμαροφ ήταν η πρώτη απώλεια ανθρώπου κατά τη διάρκεια διαστημικής αποστολής. Μία παρ' ολίγον τραγωδία συνέβη στις 18 Ιανουαρίου 1969 κατά την επιστροφή του Σογιούζ 5 και με το διαστημικό ανταγωνισμό μεταξύ ΕΣΣΔ και ΗΠΑ σε πλήρη εξέλιξη. Κατά τη διάρκεια της αποστολής το Σογιούζ 5 είχε «δέσει» με το Σογιούζ 4 και οι κοσμοναύτες Κρουνόφ και Γιελισέγιεφ άφησαν στο Σογιούζ 5 τον Βολύνοφ για να επιστρέψει στη Γη. Κατά τη διαδικασία επανεισόδου στην ατμόσφαιρα, μία υπομονάδα δεν αποχωρίστηκε από το κύριο σώμα με αποτέλεσμα ο θαλαμίσκος να εισέλθει με τη μη πυρίμαχη πλευρά στην ατμόσφαιρα. Η καταστροφή και ο θάνατος του Βολύνοφ φαίνονταν αναπόφευκτα καθώς το Κέντρο Ελέγχου δεν μπορούσε να επέμβει. Ωστόσο, κάποια στιγμή η υπομονάδα απελευθερώθηκε και ο θαλαμίσκος πήρε τη σωστή θέση, προσγειώθηκε κανονικά και ο Βολύνοφ γλίτωσε με μερικά σπασμένα δόντια. Μετά από επτά χρόνια συμμετείχε στην αποστολή του Σογιούζ 21. 34

Τον Ιούνιο του 1971 και ενώ το Σογιούζ 11 βρισκόταν στη φάση επανεισόδου στην ατμόσφαιρα, η καμπίνα του πληρώματος αποσυμπιέσθηκε με αποτέλεσμα να σκοτωθούν και οι τρεις κοσμοναύτες. Όλα τα παραπάνω γεγονότα καθώς και αρκετά ακόμα ατυχήματα είχαν κρατηθεί μυστικά από τη σοβιετική ηγεσία και έχουν αρχίσει να δημοσιοποιούνται τα τελευταία χρόνια μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων, που εργάζονταν στο σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα. Οι παραπάνω αναφορές παρουσιάζονται στο βιβλίο του Βαλερύ Σανόφ Θάλαμος διακυβέρνησης ενός σκάφους Σογιούζ, υποψήφιου κοσμοναύτη. Ο Σανόφ αφού πέρασε τις απαραίτητες εξετάσεις το 1990 μεταφέρθηκε στον τόπο εκπαίδευσης των Σοβιετικών κοσμοναυτών και το 1992 επιλέχθηκε για μία αποστολή στο διαστημικό σταθμό ΜΙΡ. Ωστόσο, η αποστολή ματαιώθηκε εξαιτίας της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ. Στο βιβλίο του ο Σανόφ περιγράφει τις εμπειρίες του από την εκπαίδευση αλλά αναφέρεται και στα ατυχήματα που σημάδεψαν το σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα. Το ατύχημα που εγκαινίασε τη «διαστημική λίστα θανάτου», συνέβη στις 27 Ιανουαρίου του 1967. Ωστόσο και οι «αντίπαλοι» είχαν και αυτοί τις δικές τους απώλειες. Στις 23 Απριλίου της ίδιας χρονιάς (1967), ο κοσμοναύτης Βλαντιμίρ Κομάροφ πέταξε σε τροχιά με τον «Soyuz 1». Ο σοβιετικός πύργος ελέγχου, λίγο αργότερα, εξαιτίας κάποιου προβλήματος, διέταξε τον Κομάροφ να εγκαταλείψει την αποστολή του. Κατά την επιστροφή του στην ατμόσφαιρα, το αλεξίπτωτό του δεν άνοιξε, ενώ και το εφεδρικό του αντιμετώπισε πρόβλημα. Το σκάφος του Κομάροφ έπεσε στο έδαφος με μεγάλη ταχύτητα, προκαλώντας τον θάνατο του Σοβιετικού κοσμοναύτη, ο οποίος ήταν και ο πρώτος άνθρωπος που σκοτωνόταν κατά τη διάρκεια διαστημικής πτήσης. Επόμενη «μαύρη» ημερομηνία στη διαστημική ιστορία, η 29η Ιουνίου 1971. Οι κοσμοναύτες Βίκτορ Πατσάγεφ, Γκεόργκι Ντομπροβόλσκι και Βλάντισλαβ Βολκόφ αποτέλεσαν τα μέλη της δεύτερης αποστολής στον «Salyut 1», τον πρώτο επανδρωμένο διαστημικό σταθμό. Μια 24ήμερη αποστολή ( η προσγείωση στο σταθμό έγινε στις 6 Ιουνίου του 1971), που θεωρήθηκε ότι εγκαινιάζει μια νέα εποχή στην εξερεύνηση του Διαστήματος. Στην αρχή όλα εξελίχθηκαν ομαλά. Τα προβλήματα προέκυψαν όταν το σκάφος άρχισε να εισέρχεται στην ατμόσφαιρα της Γης. Μια δυσλειτουργία στην ισοστάθμιση της πίεσης είχε αποτέλεσμα την απώλεια πίεσης και οξυγόνου στην καμπίνα. Η διαρροή αέρα και η απώλεια 35

της πίεσης είχαν αποτέλεσμα το θάνατο των τριών ανδρών, οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους 30 λεπτά πριν από την προσεδάφιση του σκάφους. Στις 28 Ιανουαρίου του 1986, τα αμερικανικά δίκτυα θεωρώντας μια συνηθισμένη και -εν τέλει- αδιάφορη για το τηλεοπτικό κοινό διαδικασία τη μετάδοση εκτόξευσης του διαστημικού λεωφορείου «Τσάλεντζερ», δεν τη μεταδίδουν live. Ολα, πλην του σχετικά «νεοσύστατου» CNN, το οποίο αργότερα «δίνει» την εικόνα του σε όλα τα υπόλοιπα. Και πρόκειται για μια αξέχαστη, εξαιτίας της φρίκης της, εικόνα. Αφού στις 11.30 το πρωί, 73 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευσή του, το «Τσάλεντζερ» (αξίας 3 δις. δολαρίων) εκρήγνυται μέσα σε μια εκτυφλωτική έκρηξη φωτός. Τα 7 μέλη του πληρώματος χάνουν τη ζωή τους και το σοκ για την Αμερική είναι τεράστιο. Την 1η Φεβρουαρίου του 2003 το διαστημικό λεωφορείο «Κολούμπια», ένα τέταρτο πριν από την ασφαλή επιστροφή του στη Γη, εκρήγνυται στον αέρα, κομίζοντας μνήμες «Τσάλεντζερ» στους Αμερικανούς. Ολα τα μέλη του πληρώματος χάνουν τη ζωή τους και η γιορτή της NASA για τα 45 χρόνια από την ίδρυσή της αμαυρώνεται, με πολλούς ειδικούς να της επιρρίπτουν ευθύνες για την καταστροφή, εστιάζοντας στα γερασμένα στελέχη (η αναλογία 60άρηδων 30άρηδων είναι 3 προς 1) και στο μειωμένο προσωπικό που δεν φροντίζει όσο πρέπει για την ασφάλεια στα προγράμματα των διαστημικών λεωφορείων, ενώ κάποιοι άλλοι αμφισβητούν την αξία των επανδρωμένων πτήσεων και των πειραμάτων, αφού θεωρούν ότι γίνονται για εμπορικούς λόγους και δεν προσφέρουν το παραμικρό στην επί Γης επιστήμη. Συν τοις άλλοις, η μείωση του προϋπολογισμού της NASA, που τα τελευταία χρόνια έχει συρρικνωθεί κοντά στο 40%, μάλλον δεν βοηθά ιδιαίτερα την όλη κατάσταση. Κι έτσι, ενόσω ο εναγκαλισμός των φλεγόμενων κομματιών του «Κολούμπια» με τη γη του Τέξας δεν έχει σβήσει ακόμη ολοκληρωτικά από τις μνήμες των Αμερικανών, τα ερωτήματα αφορούν πλέον το μέλλον. Μόλις 21 μήνες μετά το πρώτο τραγικό δυστύχημα του «Απόλλο 1», η NASA πετούσε ξανά. Ο χρόνος ανάνηψης από την έκρηξη του «Τσάλεντζερ» ήταν λίγο μεγαλύτερος, αλλά πάλι δεν έφτασε καν τα τρία χρόνια. Τα αμερικανικά έντυπα, όπως το «Time», προσπαθούν να ανυψώσουν το πεσμένο ηθικό, αναφερόμενα «στις λαμπερές νύχτες των πτήσεων του «Απόλλο»» που πρέπει να επαναληφθούν. Σε μια εποχή που η αυτοκρατορία αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα, από τις πληγές που της άφησε η βίαιη και εκτός προγράμματος «κατεδάφιση» των Δίδυμων Πύργων μέχρι το φιάσκο των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, η επιτυχημένη 36

αντίδραση φαντάζει δύσκολη. Όσο για το ερώτημα που τίθεται είναι πόσο υπάρχει πλέον η θέληση και, κυρίως, το όραμα. Στη NASA κυριαρχεί η σιωπή -μια σιωπή όμοια με αυτήν του αχανούς Διαστήματος που φιλοδοξεί να κατακτήσει Το 2007 η ανθρωπότητα γιόρτασε τα 50 χρόνια από την εκτόξευση του Σπούτνικ στο Διάστημα. Αλλά η κατάκτηση του Διαστήματος δεν ήταν μόνο μια λαμπερή ιστορία δόξας, από αυτές που οι μηχανές προπαγάνδας όλων των ισχυρών χωρών αγαπούν να προβάλλουν. Ο ανελέητος ανταγωνισμός μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και Σοβιετικής Ενωσης, είχε και το τίμημά του. 7.2 Διαστημικά απόβλητα (Διαστημικά σκουπίδια) Απορριμματοφόρο για διαστημικά απόβλητα Αχρηστεμένοι δορυφόροι, προωθητικοί πύραυλοι παρελθόντων ετών και θραύσματα βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη γη. Υπάρχει λύση για τα διαστημικά απόβλητα; Η ESA προτείνει ένα απορριμματοφόρο. Για περισσότερα από 16.000 μεταλλικά εξαρτήματα ή θραύσματα σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη γη κάνει λόγο το αμερικανικό διαστημικό παρατηρητήριο SSN προειδοποιώντας κοσμοναύτες και εταιρίες εκμετάλλευσης δορυφόρων για το ενδεχόμενο συγκρούσεων. Ο αριθμός των θραυσμάτων σε μέγεθος κόκκου υπολογίζεται μάλιστα σε 16 εκατομμύρια. Αν λάβουμε υπόψη ότι ένα μικρό κομμάτι με διάμετρο μερικά μόνο εκατοστά κινείται με ταχύτητες άνω των 50.000 χλμ μπορούμε να φανταστούμε το μέγεθος της ζημιάς που θα προκαλούσε σε ένα δορυφόρο αν συγκρουστεί μαζί του. Ο γερμανός αστροναύτης Ράινχολντ Εβαλτ, ο οποίος παρέμεινε επί 20 μέρες στον διαστημικό σταθμό ΜΙΡ το 1997, λέει ότι η σύγκρουση με μικρά κομμάτια διαστημικών αποβλήτων μοιάζει πολύ με βομβαρδισμό. Για το λόγο αυτό οι διαστημικοί σταθμοί προστατεύονται από ειδικές ασπίδες. Ενδιαφέρον έχει ότι οι ασπίδες αυτές δεν αποτελούνται από μέταλλο, αλλά από... ανθεκτικό ύφασμα. «Επιλέγονται εύκαμπτα υλικά», λέει ο φυσικός Ρομπέρτο Ντεστεφάνις, ο οποίος κατασκευάζει τέτοιου είδους ασπίδες στην εταιρία Thales Alenia Space στο Τορίνο της Ιταλίας. Διαστημικό απόβλητο μετά την πτώση του στη γη... 37

Ειδικοί και επιστήμονες ανησυχούν μήπως τα διαστημικά απόβλητα, ορισμένα από τα οποία έχουν βάρος πάνω από 9 τόνους, συγκρουστούν μεταξύ τους και διασπαστούν σε χιλιάδες μικρότερα κομμάτια. Η επικεφαλής της πρωτοβουλίας «Καθαρό Διάστημα» της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας ESA Λουίζα Ινοτσέντι πιστεύει ότι θα πρέπει να κατασκευαστεί ένα είδος απορριμματοφόρου, που θα περισυλλέξει ορισμένα τουλάχιστον διαστημικά απόβλητα. Η ESA προτίθεται να δείξει με ένα ειδικό πρόγραμμα ότι η συλλογή αποβλήτων στο διάστημα είναι εφικτή. «Το εγχείρημα όμως δεν είναι εύκολο», τονίζει η Λουίζα Ινοτσέντι, «από τη στιγμή που τα απόβλητα κινούνται ανεξέλεγκτα και με υψηλές ταχύτητες. Θα πρέπει να τα πλησιάσουμε χωρίς να συγκρουστούμε μαζί τους. Και σε περίπτωση που τα καταρρίψουμε θα πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι θα πέσουν στον ωκεανό». Οι προτάσεις για το διαστημικό απορριμματοφόρο είναι πολλές: Άλλοι προτείνουν γιγαντιαίες δαγκάνες, άλλοι καμάκια και άλλοι τεράστια δίχτυα. Ποια πρόταση θα επικρατήσει τελικά είναι άγνωστο. Άγνωστο είναι επίσης πως θα χρηματοδοτηθεί το όλο εγχείρημα. Στόχος προς το παρόν είναι η κατασκευή ενός πρωτοτύπου. Σε περίπτωση που το εγχείρημα στεφθεί με επιτυχία και οι χώρες που δραστηριοποιούνται στο διάστημα συμφωνήσουν περιορίσουν τα διαστημικά «σκουπίδια», τότε ίσως να τεθεί υπό έλεγχο το πρόβλημα. Και σε αυτή την περίπτωση όμως το διαστημικό απορριμματοφόρο θα είχε πολύ δουλειά μπροστά του. Πέντε με δέκα μεγάλα μεταλλικά κομμάτια το χρόνο φιλοδοξεί να συλλέγει από το διάστημα η ESA. Και αυτό επί δεκαετίες. 38

Κεφάλαιο 8ο: Οι πρώτες επαφές 8.1 ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Οι πρώτοι αστρονόμοι έδωσαν τα ονόματα των θεών τους στα λαμπρότερα ουράνια σώματα που διέκριναν στον ουρανό, τους πλανήτες (τους περιφερόμενους). Μετέφεραν την γήινη μυθολογία τους στους σχηματισμούς των άστρων στο ουράνιο στερέωμα, τους αστερισμούς. Αντιμετώπισαν με δέος αλλά και αδάμαστη περιέργεια τα δυναμικά ουράνια φαινόμενα, τους κομήτες και τους μετεωρίτες, τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης. Οι πρώτες κοσμολογικές θεωρήσεις των Βαβυλωνίων, των Αιγυπτίων, των Κινέζων και των Ελλήνων ήταν άρρηκτα δεμένες και με τις φιλοσοφικές. Αρχαίοι λαοί όπως οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι και οι Εβραίοι ασχολήθηκαν με την Αστρονομία. Η Βίβλος έχει πολλές αστρονομικές αναφορές, γνωρίζουμε επίσης την κατάρτιση ημερολογίων από τους αρχαίους Αιγύπτιους με πρακτικούς σκοπούς, όπως την συστηματοποίηση των καλλιεργειών περί τον Νείλο. Οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν σημαντικά βήματα στην επιστήμη της Αστρονομίας, όπως το σύστημα του φαινόμενου μεγέθους των αστέρων (που εφαρμόζεται ακόμα), την σφαιρικότητα της γης (Πυθαγόρας, 6ος αιώνας π.χ.) την πρόταση ηλιοκεντρικού συστήματος (Αρίσταρχος ο Σάμιος 310-230 π.χ.), την μέτρηση της ακτίνας της Γής (Ερατοσθένης, 276-192 π.χ.), την κατάρτιση καταλόγου ουρανίων σωμάτων (Ίππαρχος, 2ος π.χ. αιώνας), κ.α. 8.2 ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ Ο Μεσαίωνας υπήρξε περίοδος οπισθοδρόμησης των επιστημών. Ο φόβος της ιεράς εξέτασης, ο σκοταδισμός, απέτρεπε κάθε πρόοδο. Η εγκατάλειψη του ηλιοκεντρικού συστήματος και η καθιέρωση ενός γεωκεντρικού ήταν επιβεβλημένη από τη «Μεσαιωνική Ηθική». Ωστόσο πρόοδος υπήρξε από Άραβες αστρονόμους (όπως ο Αl-Farghani, 9ος αιώνας μ.χ.), τα κείμενά των οποίων μεταφράστηκαν στα λατινικά περί τον 12ο Αιώνα. 8.3 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ Η Αναγέννηση υπήρξε η περίοδος εκρηκτικής εξέλιξης της Αστρονομίας με την διατύπωση του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου (1473-1543), τους νόμους 39

κίνησης του Κέπλερ (1571-1630), τις εργασίες του Γαλιλαίου (1564-1642) και τέλος τους νόμους της δυναμικής του Νεύτωνα (1642-1727). Οι παρατηρήσεις του Τυχό Μπραχέ ή Τύχωνος (1546-1601) ήταν οι σπουδαιότερες πριν την εισαγωγή του τηλεσκοπίου και χρησιμοποιήθηκαν για τη διατύπωση των νόμων του Κέπλερ. Ένα από τα σπουδαιότερα βήματα στην Αστρονομία είναι η εισαγωγή του τηλεσκοπίου από τον Γαλιλαίο. Το τηλεσκόπιο έδωσε μεγάλη προώθηση στην Αστρονομία επιτρέποντας παρατηρήσεις ακριβείας σε ουράνια σώματα που δεν είχαμε την δυνατότητα να παρατηρήσουμε με γυμνό οφθαλμό. 8.4 ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ ΕΠΟΧΗ Ο 20ος αιώνας έχει ταυτιστεί με αυτό που ονομάζουμε «Διαστημική εποχή». Τα νέα υπερσύγχρονα τηλεσκόπια έδωσαν διαστάσεις, χρώμα και ταυτότητα σε ουράνια αντικείμενα που για αιώνες νομίζονταν φωτεινά σημεία, μυστήρια που σηματοδοτούσαν ένα ακατανόητο Σύμπαν. Για πρώτη φορά ο άνθρωπος κατάφερε να «φτάσει» τα αστέρια, να ξεπερνώντας τα όρια της γήινης ατμόσφαιρας με τα διαστημικά σκάφη. Η εξερεύνηση του διαστήματος συνέβαλε ριζικά στην ανάπτυξη της Αστρονομίας, καθώς έδωσε τη δυνατότητα απευθείας δειγματοληψίας και επισκόπησης. 8.4.1 Ο ΠΡΩΤΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 40

Η πρώτη επανδρωμένη πτήση στο διάστημα έγινε με το Βοστόκ 1, φέρνοντας τον 27χρονο κοσμοναύτη Γιούρι Γκαγκάριν, κατά την ιστορική ημερομηνία της 12ης Απριλίου 1961, σε τροχιά γύρω από την υδρόγειο. Αυτή η ημερομηνία γιορτάζεται ως "Ημέρα του Κοσμοναύτη" στη Ρωσία ή ως "Νύχτα του Γιούρι" παγκοσμίως. Η πτήση του Γκαγκάριν αντήχησε σε όλη την υδρόγειο όχι μόνο επειδή παρουσίαζε την ανωτερότητα του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος αλλά επειδή άνοιγε εξ ολοκλήρου μια νέα εποχή στη διαστημική εξερεύνηση και στις επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις. 8.4.2 Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΟ - ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΚΟΥΡΣΑ 1957 1967 Το Σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα: Στις 4 Οκτωβρίου 1957 έγινε η πρώτη εκτόξευση τεχνητού δορυφόρου, του Σπούτιγκ σε τροχιά γύρω από τη Γη. Στις 2 Ιανουαρίου 1959 εκτοξεύτηκε ο Λούνα 1 αλλά δεν πέτυχε τον στόχο του. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1959 το Λούνα 2 ήταν ένα άθλος της Σοβιετικής επιστήμης και τεχνολογίας αφού κατάφερε να περάσει πολύ κοντά από τη σελήνη. Στις 4 Οκτωβρίου 1959, ο Λούνα 3 φωτογράφιζε την αθέατη πλευρά της Σελήνης με τον Αντριάν Νικολάγεφ στο πρώτο και τον Πάβελ Ποπόβιτς στο δεύτερο, που δεν ήταν μόνοι μέσα στα διαστημόπλοιά τους. Είχαν τοποθετηθεί σ' αυτά και διάφορα είδη ζώων για να γίνει δυνατή η παρακολούθηση των επιπτώσεων,πάνω σ' αυτά, των διαφόρων ακτινοβολιών και της έλλειψης της βαρύτητας. Το πρόγραμμα Βοστόκ τελειώνει το 1963 με δυο ακόμη επιτεύγματα, του νέου ρεκόρ - για την εποχή εκείνη - παραμονής στο διάστημα, επί 118 ώρες και 56 λεπτα. Στις 16-19 Ιουνίου 1963 πετούσε στο Βοστόκ 6, για πρώτη φορά γυναίκα, η Βαλεντίνα Τερεσκόβα. Στις 12-13 Οκτωβρίου 1964 πραγματοποιείται η πρώτη 41

εξερευνητική αποστολή στο διάστημα. Στις 30 Νοεμβρίου 1964 το σύστημα προσανατολισμού του Σοβιετικού διαπλανητικού σταθμού Ζοντ Αλεξέι Λεονώφ. Στις 18 Οκτωβρίου 1967 ο διαπλανητικός αυτόματος σταθμός Βενέρα 4 προσεδαφίζεται για πρώτη φορά ομαλά στην επιφάνεια της Αφροδίτης και μετέδωσε στη Γη διάφορα στοιχεία σχετικά με την ατμόσφαιρα του πλανήτη. Το Αμερικανικό διαστημικό πρόγραμμα: Στις 31 Ιανουαρίου 1958 τίθεται σε τροχιά ο δορυφόρος Εξπλόρερ 1 που εισήγαγε τις ΗΠΑ στη νέα εποχή της αστροναυτικής. Στις 17 Μαρτίου 1958 ο Βάγκαρντ 1 έθεσε σε τροχιά δορυφόρο που προβλέπεται να λειτουργεί για περίπου 200 χρόνια. Στις 17 Φεβρουαρίου 1959 ο Βάγκαρντ 2 έθεσε σε τροχιά δορυφόρο βάρους 9,7 κιλών. Από 11 συνολικά εκτοξεύσεις Βάγκαρντ τρεις μόνο πέτυχαν, με αποτέλεσμα το 1960 το πρόγραμμα αυτό να εγκαταλειφθεί. Παρ' όλη την προσπάθεια οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1961 ήταν ακόμη πολύ πίσω από την Σοβιετική Ένωση σε ότι αφορούσε τη διαστημική περιπέτεια, κάτι που είχε πια γοητεύσει ολόκληρο τον κόσμο. Στις 5 Μαΐου 1961 ο Αλαν Β. Σεπάρντ έκανε μέσα σ' ένα θαλαμίσκο Μέρκιουρυ μια σύντομη εξωγήινη πτήση και έγινε ο πρώτος Αμερικανός που εισέδυσε στο διάστημα. Στις 21 Ιουλίου 1961 ο Βίρτζιλ Γκρίσσομ μέσα στο Λίμπερτυ Μπελλ 7 πραγματοποιεί με τη σειρά του ένα άλμα 15 λεπτών μέσα στο διάστημα. Στις 20 Φεβρουαρίου 1962 ο Τζων Γκλενν πραγματοποίησε τρεις περιστροφές γύρω από τη Γη μέσα στο θαλαμίσκο Φρέντσιπ 7 του προγράμματος Μέρκιουρυ. Στις 24 Μαΐου 1962 ο Σκοτ Κάρπεντερ επανέλαβε τη πτήση του Γκλεν με το Ωρόρα 7. Στις 3 Οκτωβρίου 1962 ο αστροναύτης Ουώλτερ Σίρρα μέσα στον θαλαμίσκο Σίγμα 7 πραγματοποιεί έξι περιστροφές γύρω από τη Γη. Στις 15 Μαΐου 1963 ο αστροναύτης Γκόρντον Κούπερ πραγματοποίησε 22 περιστροφές γύρω από τη Γη. Μια σειρά Ραίηντζερς και Παϊονίερς αφιερωμένη στις μελέτες και τις δοκιμές, δεν σημείωσαν επιτυχία. Στις 31 Ιουλίου 1964 με τον Ραίηντζερς 7 οι Αμερικανοί ανταμείφθηκαν. Ύστερα από μια πτήση 18 ωρών, με μια μόνο διόρθωση της τροχιάς, ο Ραίηντζερ συνετρίβη κοντά στη θάλασσα των Νεφών. Προτού όμως συντριβεί, οι έξι φωτογραφικές του μηχανές αναμετέδωσαν 4.308 φωτογραφίες της επιφάνειας της Σελήνης εξαιρετικής ποιότητας. Το Φεβρουάριο του 1965 ο Ραίηντζερ 8 συνετρίβη στη θάλασσα της Σιωπής έχοντας μεταδώσει 7.100 θαυμάσια φωτοσκιασμένες φωτογραφίες. Κατόπιν ο Ραίηντζερ 9 πήρε 5.800 φωτογραφίες του κρατήρα Αλφόνσου. Στις 23 Μαρτίου 1965 γινόταν η πρώτη εκτόξευση του επανδρωμένου διαστημόπλοιου Τζέμινι 3 με τους Βιρτζίλ Γκρίσσομ και Τζων Γιαγκ. Στις 3 Ιουνίου 1965 ο Τζέημς Μακντίβιτ και ο Έντουαρντ Ουάιτ πραγματοποιούν με το Τζέμινι 4, 42

62 περιστροφές γύρω από τη Γη. Ο Ουάιτ βγαίνει από το διαστημόπλοιό του για διαστημικό περίπατο που κρατεί 25 ολόκληρα λεπτά. Στις 21 Αυγούστου 1965 οι Γκόρντον Κούπερ και Τσαρλς Κόνραντ, παρέμειναν στο διάστημα με το Τζέμινι 5 επί 8 ημέρες. Το Δεκέμβριο του 1965 οι Μάρτιν Μπόρμαν και Τζέημς Λόβελ παρέμειναν στο διάστημα επί 330 ώρες και 35 λεπτά. Στις 15 Δεκεμβρίου 1965 εκτοξεύεται το Τζέμινι 6 με τους Ουώλτερ Σίρρα και Τόμας Στάφφορντ, το οποίο συναντιέται με το Τζέμινι 7. Το τελευταίο είχε εκτοξευτεί στις 4 Δεκεμβρίου 1965 με τους Μάρτιν Μπόρμαν και Τζέημς Λόβελ. Οι δυο θαλαμίσκοι φτάσανε σε σημείο να εγγίσουν ο ένας τον άλλο χωρίς όμως να γίνει αυτό. Η μικρότερη απόσταση μεταξύ τους είχε περιοριστεί στα 25 εκατοστά. Επρόκειτο για το πρώτο στην ιστορία της ανθρωπότητας διαστημικό ραντεβού. Στις 16 Μαρτίου 1966 οι αστροναύτες Νηλ Άρμστρογκ και Ντέηβιντ Σκοττ πετώντας με το Τζέμινι 8 ενώθηκαν με ένα πύραυλο Εητζίνα. Τρεις μήνες αργότερα ο Γιουτζήν Σέρνταν βγαίνει από το Τζέμινι 9 που οδηγούσε ο αστροναύτης Τόμας Στάφφορντ, για να παραμείνει στο διάστημα επί μια ώρα και επτά λεπτά. Στις 18 Ιουλίου 1966 εκτοξεύεται το Τζέμινι 10 με τους αστροναύτες Τζων Γιαγκ και Μάικλ Κόλλινς, που συνέδεσαν τον θαλαμίσκο τους με τον πύραυλο Εητζίνα 10. Ο τελευταίος είχε εκτοξευτεί 98 λεπτά νωρίτερα και τον εγκατέλειψαν σε μια απόσταση 400 χιλιομέτρων από τη Γη. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1966 οι αστροναύτες Τσαρλς Κόνραντ και Ρίτσαρντ Γκόρντον του Τζέμινι 11, παρά τις δυσκολίες που συνάντησαν, κατόρθωσαν να φθάσουν στην απόσταση-ρεκόρ 1.370 χιλιομέτρων από τη Γη, στη διπλάσια δηλ. ακριβώς απόσταση από εκείνη που είχε φτάσει το Τζέμινι 10. Στις 11 Νοεμβρίου 1966 εκτοξεύτηκε το Τζέμινι 12 με τους αστροναύτες Τζέημς Λόβελ και Εντουίν Ώλντριν. Την επόμενη, στις 12 Νοεμβρίου, γινόταν το καθιερωμένο πια ραντεβού με τον πύραυλο Εητζίνα που τελικά εγκαταλείφθηκε γιατί υπήρχε κίνδυνος να πάρει φωτιά. Είχαν όμως την ευκαιρία να φωτογραφίσουν την ηλιακή έκλειψη. 8.4.3 Η ΕΠΟΧΗ 1967 1970 Οι επιτυχίες του Σοβιετικού διαστημικού προγράμματος, οφείλονταν κυρίως στον Σεργκέι Κορόλεβ, πατέρα όλων σχεδόν των Σοβιετικών πυραύλων μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 60 και αρχιμηχανικό των προγραμμάτων που εξέλιξαν τις αποστολές Σπούτνικ, Λούνα, Βενέρα και το Βοστόκ που έστειλε τον Γκαγκάριν στο διάστημα. Οι απανωτές επιτυχίες των Σοβιετικών σε συνδυασμό με το προβληματικό διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ (Vanguard, Pioneer 1-4), είχαν δημιουργήσει μεγάλο προβληματισμό στη νεοσύστατη NASA. Επίσης, 43

καθώς για την εκτόξευση των διαστημικών σκαφών χρησιμοποιούνταν οι ίδιοι πύραυλοιφορείς, με ελαφρές ή και ανύπαρκτες παραλλαγές, που έφεραν και τα πυρηνικά όπλα βαλλιστικής τροχιάς της εποχής, υπήρχαν πολλές ανησυχίες στις ΗΠΑ για την πιθανότητα ύπαρξης ενός μεγάλου χάσματος στις πυραυλικές δυνατότητες των δύο χωρών. Μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα ο πρόεδρος Kennedy, προσδιόρισε τον επόμενο στόχο της διαστημικής περιπέτειας, γνωρίζοντας ότι μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη θα μπορούσε να αποκαταστήσει το κύρος των ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, μια επανδρωμένη αποστολή στη Σελήνη εκείνη τη χρονική περίοδο ήταν εντελώς πρόωρη και αμφιλεγόμενη από πλευράς επιστημονικής χρησιμότητας, όμως ο στόχος ήταν περισσότερο πολιτικός παρά επιστημονικός. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία του προγράμματος Apollo. Ενώ λοιπόν οι ΗΠΑ με κεντρικό φορέα υλοποίησης τη NASA η οποία έχει την πλήρη και απόλυτη διαχείριση του διαστημικού προγράμματος, διοχετεύουν όλους τους πόρους και χρησιμοποιούν όλο το διαθέσιμο τεχνικό και επιστημονικό δυναμικό στην κατεύθυνση υλοποίησης ενός στόχου, στην ΕΣΣΔ το διαστημικό πρόγραμμα είναι κατακερματισμένο μεταξύ διαφόρων σχεδιαστικών γραφείων, και πολλών τελικών στόχων. Με μεγάλη καθυστέρηση η Σοβιετική Ένωση εγκρίνει και αυτή την αποστολή κοσμοναύτη στη Σελήνη για το 1967-68 και πριν την έναρξη των αποστολών του Apollo. Σημαντικό σημείο στην εξέλιξη του προγράμματος αποτέλεσε ο θάνατος του Κορόλεβ. Τη θέση του πήρε ο συνεργάτης του Μίσιν, όμως το πλήγμα ήταν βαρύ. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1968 η ΕΣΣΔ εκτοξεύει τον Ζοντ 5. Έπειτα από μια πτήση επτά ημερών από τη Γη - Σελήνη - Γη επιστρέφει. Στις 30 Οκτωβρίου 1968 το διαστημόπλοιο Σογιούζ 3 με τον αστροναύτη Γκεόργκι Μπερεγκοβόι, προσεδαφίζεται για πρώτη φορά χρησιμοποιώντας τις αεροδυναμικές ιδιότητες του σκάφους του μετά την είσοδό του στα πυκνά στρώματα της ατμόσφαιρας. Τον Δεκέμβριο του 1968, η NASA ετοιμαζόταν για την εκτόξευση του Apollo 8 το οποίο θα μετέφερε τους πρώτους αστροναύτες γύρω από τη Σελήνη. Η προγραμματισμένη εκτόξευση του Σοβιετικού Ζοντ-7 που θα ήταν επανδρωμένη, τελικά αναβλήθηκε, λόγω προηγούμενου ατυχήματος. Έτσι οι Borman, Lovell και Anders του Apollo 8 έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που "πέταξαν" γύρω από τη Σελήνη. Στις 16 Ιανουαρίου 1969 το Σογιούζ 4, πρώτος διαστημικός σταθμός, με πιλότο το Βλαντίμιρ Σατάλωφ, πλησίασε με σκοπό την προσόρμιση σε τροχιά με το Σογιούζ 5 όπου βρίσκονταν οι κοσμοναύτες Μπορίς Βολίνωφ, Γιεβγκένι Χρουνώφ και Αλεξέι Γιελισέγεφ. Οι δυο τελευταίοι βγήκαν στο διάστημα και αφού εκτέλεσαν διάφορους χειρισμούς συναρμολόγησης, επιστημονικά πειράματα και παρατηρήσεις, πέρασαν στο άλλο 44

διαστημόπλοιο, το Σογιούζ 4. Στη συνέχεια τα δυο διαστημόπλοια αποσυνδέθηκαν για να προσεδαφιστούν στην προκαθορισμένη τους περιοχή. Στις αρχές του 1969, ο πρώτος επιχειρησιακά έτοιμος πύραυλος φορέας Ν-1 είχε ανυψωθεί στην εξέδρα εκτόξευσης στο κοσμοδρόμιο του Μπαικονούρ. Επρόκειτο για ένα γιγάντιο πύραυλο, και ήταν ο μοναδικός ικανός να μεταφέρει το πλήρες φορτίο μιας αποστολής προσσελήνωσης. Οι κοσμοναύτες ήδη από τις αρχές του 1968 εκπαιδευόντουσαν για την προσσελήνωση. Όμως δεν υπήρχε ακόμα έτοιμο διαστημικό όχημα λόγω των προβλημάτων εξέλιξης που αντιμετώπιζε το πρόγραμμα Σογιούζ, προβλήματα που ήταν προφανή τόσο από τις μη επανδρωμένες αποστολές του προγράμματος, όσο και από τις μεμονωμένες δοκιμές εκτόξευσης και επανεισόδου σκαφών Σογιούζ. Μία από αυτές τις δοκιμές είχε κοστίσει το ζωή του κοσμοναύτη Κομαρόβ, όταν το όχημα επανεισόδου συνετρίβη στο έδαφος με ταχύτητα μεγαλύτερη των 600Km/h. Τα προβλήματα συνέχισαν, καθώς η εκτόξευση στις 21 Φεβρουαρίου του 1969 ήταν αποτυχημένη, με τον πύραυλο να παίρνει φωτιά 66 δευτερόλεπτα μετά την εκτόξευση. Μια δεύτερη εκτόξευση στις 3 Ιουλίου 1969 ήταν καταστροφική. Μόλις 200 μέτρα από το έδαφος ο πύραυλος εξερράγη και έπεσε στο έδαφος καταστρέφοντας τόσο τη βασική εξέδρα εκτόξευσης όσο και την εφεδρική που βρισκόταν κοντά. Το Μπαικονούρ δεν είχε πλέον δυνατότητα εκτόξευσης πυραύλων, ενώ η αποκατάσταση των ζημιών διήρκεσε 2 χρόνια. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια, στις 13 Ιουλίου 1969 εκτοξεύθηκε ένα σκάφος του προγράμματος Λούνα με στόχο να προλάβει να προσσεληνωθεί, έστω μη επανδρωμένο, πριν την αποστολή του Apollo 11 που ξεκίνησε από τη Γη 3 μέρες αργότερα. Η αποστολή αυτή είχε δημιουργήσει πολλά ερωτηματικά και ανησυχίες στις ΗΠΑ, καθώς δεν ήταν ακριβώς γνωστή η φύση και ο στόχος της. Οι φόβοι έφταναν μέχρι και την πιθανότητα προσπάθειας των Σοβιετικών να εμποδίσουν την προσσελήνωση του Apollo 11. Στις 21 Ιουλίου 1969 το Σοβιετικό σκάφος συνετρίβη στην επιφάνεια της Σελήνης, και λίγο αργότερα την ίδια ημέρα ο Armstrong έκανε τα πρώτα ιστορικά βήματα στο έδαφος του Φεγγαριού. Η επιτυχία του Apollo 11 και η καταστροφή των εγκαταστάσεων εκτόξευσης στο Μπαικονούρ, ουσιαστικά σηματοδότησαν το τέλος του Σοβιετικού προγράμματος για επανδρωμένη πτήση στη Σελήνη. Το πρόγραμμα Απόλλων σχεδιάστηκε για την προσσελήνωση ανθρώπων και την ασφαλή επιστροφή τους στη Γη. Τα Απόλλων 8 και Απόλλων 10 δοκίμασαν διάφορα εξαρτήματα κατά την περιστροφή τους γύρω από τη Σελήνη και επέστρεψαν με φωτογραφίες από την σεληνιακή επιφάνεια. Στις 20 Ιουλίου 1969, το Απόλλων 11 προσσελήνωσε τους πρώτους ανθρώπους, τον Νηλ Άρμστρονγκ και τον Μπαζ Όλντριν. Το Απόλλων 13 δεν 45

προσσεληνώθηκε λόγω μηχανικής βλάβης, αλλά εκ θαύματος επέστρεψε ασφαλείς και με εκατοντάδες φωτογραφίες. Οι έξι αποστολές που προσσεληνώθηκαν επέστρεψαν με πλήθος επιστημονικών δεδομένων και περίπου 400 κιλά σεληνιακών δειγμάτων. Εκτελέστηκαν πειράματα μηχανικής εδάφους, μετεωριτικά, σεισμικά, θερμικά, σεληνιακής τοπογραφίας, μαγνητικών πεδίων και ηλιακών ανέμων. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΟΛΛΩΝ : ΑΠΟΛΛΩΝ 4: Ήταν η πρώτη μη επανδρωμένη πτήση. Σκοπός της αποστολής ήταν η δοκιμή του πυραύλου Saturn και του διαστημόπλοιου Απόλλων. ΑΠΟΛΛΩΝ 5: Ήταν μη επανδρωμένη πτήση. Σκοπός της αποστολής ήταν η δοκιμή της σεληνακάτου, για πρώτη φορά στο διάστημα. Η σεληνάκατος παρέμεινε στο διάστημα να περιτριγυρίζει την Γη. Οι πύραυλοι εκτόξευσης και προσγείωσης κατέπεσαν στην γη και αποτεφρώθηκαν κατά την επάνοδό τους στην ατμόσφαιρα. ΑΠΟΛΛΩΝ 6: Ήταν η τελευταία μη επανδρωμένη πτήση με πυραύλους Saturn. Σκοπός της αποστολής ήταν η δοκιμή του πυραύλου για την μεταφορά ενός διαστημοπλοίου και μιας σεληνακάτου, απαραίτητα εξαρτήματα που προέβλεπε το διαστημικό πρόγραμμα για τις κατοπινές αποστολές στην Σελήνη. ΑΠΟΛΛΩΝ 7: Η αποστολή Απόλλων 7 ήταν η πρώτη επανδρωμένη πτήση στο διάστημα μετά από την αποτυχημένη πτήση του Απόλλων 1. ΑΠΟΛΛΩΝ 8: Η αποστολή Απόλλων 8 ήταν η δεύτερη επανδρωμένη πτήση, που τελικό του στόχο είχε την προσεδάφιση ανθρώπων στη Σελήνη. Ήταν επίσης η πρώτη επανδρωμένη πτήση στην Σελήνη ΑΠΟΛΛΩΝ 9: Η συγκεκριμένη αποστολή είχε σαν στόχο να δοκιμαστεί η σεληνάκατος για πρώτη φορά κάτω από πραγματικές συνθήκες σε τροχιά γύρω από την Γη. ΑΠΟΛΛΩΝ 10: Είχε σαν στόχο να δοκιμαστεί η σεληνάκατος για πρώτη φορά κάτω από πραγματικές συνθήκες σε τροχιά γύρω από την Σελήνη. Κατά την διάρκεια της αποστολής πραγματοποιήθηκαν οι ανάλογοι ελιγμοί αποσύνδεσης της σεληνακάτου από το μητρικό σκάφος, καθόδου σε χαμηλό ύψος γύρω από το φεγγάρι, ανόδου και επανασύνδεσής της με το μητρικό σκάφος. 46

ΑΠΟΛΛΩΝ 11: Η αποστολή Απόλλων 11 ήταν μέρος του Προγράμματος Απόλλων της NASA, που τελικό του στόχο είχε την προσεδάφιση ανθρώπων στη Σελήνη. Ο στόχος αυτός έγινε πραγματικότητα με τη συγκεκριμένη αποστολή, όταν ο Νηλ Άρμστρονγκ έγινε ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στη Σελήνη στις 21 Ιουλίου 1969. Η αποστολή εκτοξεύτηκε από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στις 16 Ιουλίου 1969, στις 13:32 UTC με έναν πύραυλο Κρόνος V και τριμελές πλήρωμα αποτελούμενο από τους Νηλ Άρμστρονγκ, Μπαζ Όλντριν και Μάϊκλ Κόλλινς. Μετά από ένα ταξίδι τριών ημερών τέθηκε σε τροχιά γύρω από το δορυφόρο της Γης. Μετά από μερικές περιφορές γύρω από τη Σελήνη προκειμένου να εντοπιστεί κατάλληλο μέρος για την προσσελήνωση, οι Όλντριν και Άρμστρονγκ μπήκαν στη σεληνάκατο Eagle (Αετός) και αποχωρίστηκαν από το όχημα διακυβέρνησης Columbia στο οποίο παρέμεινε ο τρίτος αστροναύτης, Μάικλ Κόλλινς. Η κάθοδος της σεληνακάτου, που κράτησε περίπου 12 λεπτά, δυσκόλεψε λόγω προβλημάτων τον υπολογιστή του σκάφους, αλλά και όταν διαπιστώθηκε ότι η τοποθεσία που είχε επιλεγεί δεν ήταν αρκετά ομαλή. Έτσι ο Άρμστρονγκ ανέλαβε το χειροκίνητο έλεγχο της πτήσης, επιλέγοντας επί τόπου άλλο σημείο προσσελήνωσης. Τελικά ο Αετός προσσεληνώθηκε στη Θάλασσα της Ηρεμίας, στις 20:17 UTC της 20ης Ιουλίου. Ακολούθησαν προετοιμασίες για την έξοδο από το σκάφος, που κράτησαν περίπου έξι ώρες. Στις 2:56 UTC της 21ης Ιουλίου, ο Νηλ Άρμστρονγκ έγινε ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στην επιφάνεια ενός ουράνιου σώματος, λέγοντας τα διάσημα πλέον λόγια 'Ένα μικρό βήμα για έναν άνθρωπο, ένα γιγαντιαίο άλμα για την ανθρωπότητα', που είχε από πριν προετοιμάσει για την περίσταση. Τα πρώτα βήματα στη Σελήνη μεταδόθηκαν ζωντανά στη Γη, μέσω μιας κάμερας που υπήρχε στο εξωτερικό της σεληνακάτου, και υπολογίζεται ότι τα παρακολούθησαν 500-700 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Τον Άρμστρονγκ ακολούθησε ο Όλντριν, και οι δυο τους έμειναν στην επιφάνεια της Σελήνης περίπου δυόμισι ώρες, στήνοντας ιστό με την αμερικανική σημαία, παίρνοντας περίπου είκοσι κιλά δειγμάτων εδάφους, βράχων και σκόνης και τοποθετώντας εξοπλισμό για επιστημονικά πειράματα (ένα σεισμογράφο και έναν ανακλαστήρα λέιζερ για τη μέτρηση της απόστασης της Σελήνης από τη Γη). Μετά από μερικές ώρες ξεκούρασης για τους αστροναύτες, το τμήμα ανόδου της σεληνακάτου άφησε την επιφάνεια της Σελήνης και συναντήθηκε σε τροχιά με το όχημα διακυβέρνησης, στο οποίο πέρασαν και οι δύο. Κατόπιν η σεληνάκατος αποσυνδέθηκε και οι τρεις αστροναύτες ξεκίνησαν το τριήμερο ταξίδι της επιστροφής τους. Στην επιφάνεια της Σελήνης, εκτός από την αμερικανική σημαία και τα πειράματα, έμεινε και μια αναμνηστική πλάκα με την επιγραφή 'Εδώ Άνθρωποι Από Τον 47

Πλανήτη Γη Πάτησαν Πρώτη Φορά στη Σελήνη, Ιούλιος 1969 Μ.Χ. Ήρθαμε εν Ειρήνη Για Όλη την Ανθρωπότητα', μια απεικόνιση της Γης και τις υπογραφές των τριών αστροναυτών και του Αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον. Οι αστροναύτες του Απόλλων 11 προσθαλασσώθηκαν στον Ειρηνικό Ωκεανό, κοντά στη νήσο Ουέηκ, στις 24 Ιουλίου 1969. Αμέσως μετά την περισυλλογή τους τοποθετήθηκαν σε καραντίνα επί τρεις εβδομάδες, για το φόβο ύπαρξης τυχόν άγνωστων μικροβίων που μπορεί να έφεραν από τη Σελήνη στη Γη. Οι Αμερικανοί θα πραγματοποιούσαν άλλες πέντε αποστολές στη Σελήνη μέσα στα επόμενα χρόνια. Η κάψουλα επιστροφής του Απόλλων 11 εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό μουσείο αεροναυτικής και διαστήματος στην Ουάσιγκτον. 48

ΑΠΟΛΛΩΝ 13 Η αποστολή Απόλλων 13 ήταν επανδρωμένη πτήση στο διάστημα στα πλαίσια του Προγράμματος Απόλλων της NASA. Δεν πέτυχε τον τελικό στόχο της προσεδάφισης ανθρώπων στη Σελήνη, αφού το κέντρο ελέγχου αναγκάστηκε λόγω βλάβης του διαστημικού σκάφους να διακόψει την πτήση και να επιστρέψει το πλήρωμα στην γη. Κατά την διάρκεια της πτήσης σημειώθηκε έκρηξη σε μια από τις δύο δεξαμενές οξυγόνου, με αποτέλεσμα την παύση διοχέτευσης της κυψέλης καυσίμου με οξυγόνο και την ακαριαία μείωση της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και νερού. Εκτός αυτού σημειώθηκε έλλειψη αποθέματος οξυγόνου με αποτέλεσμα η αποστολή να αντιμετωπίσει σοβαρό κίνδυνο. Η σεληνάκατος πήρε την θέση του κατεστραμμένου σκάφους εξυπηρέτησης ως σκάφος διάσωσης. Ο διασωστικός εξοπλισμός της σεληνακάτου όμως δεν είχε τις κατάλληλες προδιαγραφές, αφού ήταν κατασκευασμένη για λιγότερο πλήρωμα και μικρότερη χρήση. Η παροχή οξυγόνου ήταν μεν αρκετή, αλλά έλειπε η παροχή νερού και ηλεκτρικού ρεύματος εκτός από μερικές μπαταρίες που ήταν φορτισμένες. Εκτός αυτού έλειπε η ανακύκλωση του αέρα και δεν επαρκούσε η αποχέτευση του διοξειδίου του άνθρακα. Υπό την καθοδήγηση του πύργου ελέγχου οι αστροναύτες κατασκεύασαν με ότι υλικά βρέθηκαν στο διαστημόπλοιο έναν πρόχειρο προσαρμογέα του μηχανήματος από το σκάφος εξυπηρέτησης, το έβαλαν σε λειτουργία και πυροδότησαν τους πυραύλους για να επιστρέψουν στην Γη. Κοινή Αμερικανό-σοβιετική πτήση Σταθμό στην εποποιία του διαστήματος αποτέλεσε κοινή Αμερικανο-σοβιετική πτήση στη διάρκεια της οποίας συνδέθηκαν τα πληρώματα του Σογιούζ 19 και Απόλλων 18 έκαναν κοινά πειράματα, μοιράστηκαν τις τροφές τους και 49

απεύθυναν κοινή ειρηνική διακήρυξη. Ουσιαστικά η συνέχιση των επανδρωμένων αποστολών στη Σελήνη είχε τρομερά μεγάλο κόστος σε σχέση με τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ειδικά δε όταν ο πρωταρχικός στόχος που ήταν πολιτικός είχε επιτευχθεί, για τις ΗΠΑ, ή είχε αποτύχει για τη Σοβιετική Ένωση. Και πολύ περισσότερο όταν η επιστημονική έρευνα και η εξερεύνηση του διαστήματος μπορούσε να εξυπηρετηθεί με άλλους πιο αποτελεσματικούς και λιγότερο δαπανηρούς τρόπους. Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι η εξερεύνηση του διαστήματος είναι πρώτιστα ζήτημα οικονομικών πόρων 8.5 21ος ΑΙΩΝΑΣ - Ο ασιατικός ανταγωνισμός Με την έλευση του 21ου αιώνα η NASA βρέθηκε αντιμέτωπη με τις φιλοδοξίες πολλών ασιατικών χωρών, οι οποίες δαπανούν υπέρογκα ποσά προκειμένου να εδραιώσουν τη θέση τους στη διαστημική εποχή. Πρώτα η Κίνα και ακολούθως η Ινδία, η Ιαπωνία πραγματοποίησαν μη επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη τη διετία 2007-2008 και έχουν εκπονήσει σχέδια που προβλέπουν αρκετές επανδρωμένες διαστημικές αποστολές καθώς και εγκατάσταση βάσεων στη Σελήνη. 50

Κεφάλαιο 9ο: Η διαστημική τεχνολογία στην καθημερινότητα 9.1 ΟΡΙΣΜΟΣ Διαστημική τεχνολογία ορίζεται ως εκείνος ο τομέας της τεχνολογικής επιστήμης που προέκυψε από την εξερεύνηση του διαστήματος και τις όποιες νέες εφαρμογές, εφευρέσεις που δημιουργήθηκαν για τον σκοπό αυτό. 9.2 ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΗ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ Καταρχήν, οι επικοινωνίες, οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, οι χρηματοπιστωτικές συναλλαγές και οι μετεωρολογικές προβλέψεις είναι μόνο μερικοί από τους τομείς στους οποίους εφαρμόζονται διαστημικές τεχνολογίες. Η Ε.Ε όμως έχει θέσει ως προτεραιότητα και την ανάπτυξη τριών συστημάτων που βοηθούν : Στην παγκόσμια παρακολούθηση του περιβάλλοντος και της ασφάλειας. Στην εύρεση πληροφοριών για τη ρύπανση, τις πλημμύρες, τις πυρκαγιές στα δάση και τους σεισμούς. Σε αυτόν τον τομέα υποστηρίζεται ότι αν είχαν αξιοποιηθεί όλες οι δυνατότητες αυτού του συστήματος θα είχαμε προβλέψει το τσουνάμι που έπληξε περιοχή του πλανήτη μας με τραγικές επιπτώσεις. Στην παροχή επιπλέον βοήθειας στου τυφλούς ανθρώπους. Η διαστημική τεχνολογία μας εξασφαλίζει και δορυφορική επικοινωνία η οποία με κατάλληλες προσαρμογές βοηθά σε πολλούς τομείς της καθημερινής μας ζωής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το GPS και οι τηλεφωνικές επικοινωνίες (κινητά). Άλλα παραδείγματα διαστημικής τεχνολογίας που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι το TORMES, ένα νέο εργαλείο ναυσιπλοΐας, το οποίο βοηθά τους τυφλούς να βρουν την κατεύθυνσή τους μέσα στους δρόμους των πόλεων. Ο τρόπος λειτουργίας του είναι ο εξής : Μια φορητή συσκευή ενσωματώνει τις νέες δορυφορικές τεχνολογίες ναυσιπλοΐας της ESA, EGNOS και SISNET, στον προσωπικό πλοηγό για τους τυφλούς ανθρώπους. Το σύστημα EGNOS της ESA βελτιώνει την ακρίβεια των θέσεων του GPS μόνο σε μερικά μέτρα, 51

καθιστώντας την φορητή συσκευή αρκετά ευαίσθητη για να εντοπίσουν τα εμπόδια στο δρόμο. Επίσης με την βοήθεια ενός πληκτρολογίου με το σύστημα Μπράιγ για τυφλούς και ένα σύνθετης φωνής. Το νέο σύστημα πλοήγησης για τους τυφλούς παρέχει στους χρήστες όχι μόνο την ακριβή θέση τους, αλλά και τη πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν. Έτσι θα μπορούν να στέλνουν ή να παίρνουν μηνύματα, να ειδοποιούν άλλους όταν έχουν ατυχήματα ή όταν χάνονται στους δρόμους. Επιπλέον, στο 2ο Διεθνές Συνέδριο της Ελληνικής Αεροδιαστημικής Ιατρικής και Διαστημικών Ερευνών που έγινε στη Θεσσαλονίκη, η Μαίρη Αν Φρέι, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Wright State, παρουσίασε εφαρμογές της NASA που βοηθούν στην ιατρική. Σύστημα λέιζερ χρησιμοποιείται κατά της αρτηριοσκλήρυνσης, μια συσκευή ερευνών στον Άρη βοηθά στην ανίχνευση υγιών, τραυματισμένων και καρκινικών ιστών, ενώ αξιοσημείωτη είναι μια έρευνα, που χρησιμοποιείται στις βιοψίες. Επίσης μέσω των δορυφόρων θα υπολογίζεται η εξάπλωση ενός ιού και θα προλαμβάνεται. Η διαστημική τεχνολογία έχει εξαπλωθεί και εξελίξει σημαντικά και τον τομέα της ρομποχειρουργικής. Ακόμη με την βοήθεια της διαστημικής τεχνολογίας τα ευρωπαϊκά κρασιά παρουσιάζουν σταδιακά ακόμα μεγαλύτερη βελτίωση. Δορυφόροι της ευρωπαϊκής υπηρεσίας του διαστήματος, στο πλαίσιο του προγράμματος Βάκχος, θα χαρτογραφήσουν τους αμπελώνες. Με αυτόν τον τρόπο οι οινοποιοί μπορούν να κατανοήσουν σε μεγαλύτερο βαθμό με ποιον τρόπο τα χαρακτηριστικά του εδάφους επηρεάζουν τη γεύση του κρασιού. Οι δορυφόροι παρακολουθούν τον τρόπο μεταβολής του χρώματος των αμπελιών κατά την ωρίμανση των σταφυλιών, ώστε να μπορούν οι οινοπαραγωγοί να αποφασίζουν πότε θα αρχίσουν τη συγκομιδή. Στο πρόγραμμα Βάκχος συμμετέχουν 14 εταιρείες, ερευνητικά ιδρύματα και οργανώσεις οινοπαραγωγών από την Ιταλία, την Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Τέλος, ο Ευρωπαίκός Οργανισμός Διαστήματος-European Space Agency (ESA) έχει αναπτύξει και προγράμματα για τον έλεγχο των υγρών του σώματος των αστροναυτών, τόσο στο έδαφος όσο και σε μικροβαρύτητα, για τις ανάγκες των διαστημικών αποστολών. Αυτή η τεχνολογία προσαρμοσμένη χρησιμοποιείται για τον έλεγχο των εκλεκτών χοιρινών της Ισπανίας ώστε το είδος και η ποιότητα τους να μένουν αναλλοίωτα στο χρόνο. Υπάρχουν όμως και τομείς στους οποίους η παρέμβαση της διαστημικής τεχνολογίας δεν είναι και τόσο θετική. Ας πάρουμε ως παράδειγμα τη σχέση της διαστημικής τεχνολογίας με τη προστασία των προσωπικών δεδομένων ή ακόμα χειρότερα την αναπόφευκτη συμβολή της σε πολεμικές συγκρούσεις. 52

53

Κεφάλαιο 10ο: Οι φιλοδοξίες για το μέλλον 10.1 Το μέλλον της διαστημικής πτήσης Το μέλλον της διαστημικής πτήσης προβλέπει την εκτεταμένη διακρατική συνεργασία και την αξιοποίηση συστημάτων ιδιωτικών εταιρειών, σε βαθμό μεγαλύτερο από ποτέ. Μαζί με την ανάπτυξη του διαστημικού σκάφους Ωρίων, που θα κάνει την πρώτη μη επανδρωμένη πτήση του στο τέλος του έτους και την πρώτη επανδρωμένη πτήση του το 2020 και αναπτύσσεται σε συνδυασμό με τη μονάδα υποστήριξης ζωής και προωθητικού συστήματος του ΕΟΔ, ετοιμάζονται διάφοροι αντικαταστάτες των διαστημικών λεωφορείων, όπως το διαστημόπλοιο Ονειροκυνηγός (Dreamchaser) και οι διαστημικές κάψουλες Κύκνος (Cygnus),CST-100 και Δράκος. Όμως η εξερεύνηση του διαστήματος δεν βγήκε αλώβητη απ' όλη αυτή την ιστορία. Η εμπιστοσύνη στα διαστημικά προγράμματα κλονίστηκε και οι στόχοι έγιναν πιο συντηρητικοί, παρά την άνθιση της διεθνούς συνεργασίας. Οι κυβερνήσεις των εμπλεκόμενων κρατών βλέπουν πλέον με άλλο μάτι το διάστημα, πιο καχύποπτα, σαν κάτι που είναι ίσως τελευταίο στη λίστα των προτεραιοτήτων τους. Κι όμως. Η εξερεύνηση του διαστήματος δεν είναι απλώς ένα ταξίδι στα άστρα δεν είναι στείρα επιστημονική γνώση, απλή περιέργεια, παιδικός ενθουσιασμός. Όσο εξερευνούμε το διάστημα τόσο μαθαίνουμε πράγματα για τον δικό μας πλανήτη. Δίνουμε απαντήσεις στα γήινα προβλήματά μας, βρίσκουμε τρόπους να αποτρέψουμε καταστροφές, προωθούμε την τεχνολογία, βελτιώνουμε το βιοτικό μας επίπεδο. Μπορεί πολλές φορές αυτά τα επιτεύγματα να μη φαίνονται άμεσα σαν απόρροια της διαστημικής εξερεύνησης, μα είναι! Δεν είναι μόνο το μακρινό μας μέλλον που επηρεάζεται από την κοσμική χαρτογράφηση, είναι και το άμεσο παρόν μας. 54

10.2 Το πρόγραμμα Constellation Με το στόλο των διαστημικών λεωφορείων να αποσύρεται στο τέλος του 2010 και την ακύρωση του προγράμματος Constellation, η NASA θα πρέπει να αναπτύξει ένα νέο τρόπο ώστε να μεταφέρονται άνθρωποι και υλικά στο διάστημα. Όμως, χάρη στις πρόσφατες εξελίξεις στον ιδιωτικό τομέα, η NASA μπορεί να μην χρειάζεται να είναι η μόνη υπηρεσία που επικαλείται για τα διαστημικά ταξίδια. Σύμφωνα με το νέο σχέδιο, επίκεντρο της NASA είναι η ανάπτυξη των συστημάτων που θα μεταφέρουν ανθρώπους και εξοπλισμό είτε σε γήινη τροχιά είτε σε άλλα αντικείμενα στο ηλιακό σύστημα. Οι αποστολές προβλέπεται να γίνονται από διαστημόπλοια που θα αναπτυχθούν στον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχουν σημεία στο χώρο που είναι γνωστά ως τα σημεία Lagrange. Αυτές είναι οι θέσεις στο διάστημα, όπου η βαρυτική έλξη από το αντικείμενο είναι εντελώς ίση με την βαρυτική έλξη του άλλου. Υπάρχουν πέντε τέτοια σημεία μεταξύ της Γης και της Σελήνης (που ορίζονται από L1 έως L5 καθώς απομακρυνόμαστε από τη Γη), και ακόμη περισσότερο μεταξύ της Γης και του Ήλιου (αν και μπορεί να γίνει ακόμη πιο περίπλοκη τη στιγμή που άλλα ογκώδη αντικείμενα - σαν τη Γη λαμβάνουν μέρος στην εξίσωση). Ταξιδεύοντας στο σημείο L1 μεταξύ της Γης και της Σελήνης - περίπου 5 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τη Γη - 55

θα επιτρέψει στο σκάφος να καθίσει στο χώρο για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ θα καταναλώνει σχετικά λίγη ενέργεια. Θα επέτρεπε επίσης στους επιστήμονες να μελετήσουν τις επιπτώσεις της έχουν αστροναύτες εκτός της προστατευτικής ασπίδας της μαγνητόσφαιρας της Γης για παρατεταμένες χρονικές περιόδους. Στη συνέχεια, η NASA θα μπορούσε πιθανότατα να εξετάσει την αποστολή αστροναυτών σε ένα κοντινό αστεροειδή, ίσως ήδη από το 2025. Προσγείωση σε ένα αντικείμενο περίπου το μέγεθος ενός γηπέδου ποδοσφαίρου (ή ακόμα και μικρότερες), θα έχει πολλαπλά οφέλη. Αυτό θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία NASA για την ανάπτυξη συστημάτων που θα μπορούσαν να δοκιμαστούν για να ανακατευθύνουν έναν πιθανώς επικίνδυνο αστεροειδή ο οποίος να απειλεί τη Γη. Επίσης, θα παρέχει νέες πληροφορίες σχετικά με την προέλευση του ηλιακού συστήματος. Στη συνέχεια, από τη δεκαετία του 2030, η NASA ελπίζει να είναι σε θέση να στείλει αστροναύτες σε τροχιά γύρω από τον Άρη, και τελικά προσγειωθεί στον κόκκινο πλανήτη. Με αυτό ως απώτερο στόχο, η NASA θα πρέπει να εξετάσει το χρόνο που θα χρειαστεί για να διανύσει εκεί (το οποίο θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη της τεχνολογίας των κινητήρων). Πώς μπορεί κάποιος να παρέχει μια τέτοια αποστολή; Πώς θα προστατεύονται οι αστροναύτες από τα υψηλά επίπεδα της ακτινοβολίας που εκπέμπεται αποτελούν τον Ήλιο; Αυτά είναι ερωτήματα που χρειάζονται απαντήσεις πριν από τον άνθρωπο μπορούν να βγουν μέσα στο ηλιακό μας σύστημα. Δεδομένου ότι το σχέδιο για την ανθρώπινη εξερεύνηση του διαστήματος παίρνει σάρκα και οστά, υπάρχουν πολλά να εξεταστούν. Και φυσικά, όλα εξαρτώνται από τη συνέχιση της χρηματοδότησης των προγραμμάτων αυτών. Τα επόμενα 30 χρόνια θα δούμε μια μεγάλη δραστηριότητα στο μέτωπο της εξερεύνησης του διαστήματος, και η ελπίδα είναι ότι ο άνθρωπος θα συνεχίσει να διευρύνει τα όρια της ανθρώπινης ικανότητας. 56

10.3 Το κόστος των διαστημικών αποστολών Όπως αναφέρεται από επιστήμονες, μια από τις αποστολές που θα μπορούσαν να έχουν ολοκληρωθεί πριν από το τέλος της επόμενης δεκαετίας, είναι η μελέτη της επιφάνειας του Τιτάνα, του μεγαλύτερου δορυφόρου του Κρόνου, μέσω της χρήσης διαστημικών αερόστατων! Τα διαστημικά αερόστατα είναι μια μόνο από τις προτάσεις που μελετούνται από την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία και είναι αντιπροσωπευτική του δρόμου τον οποίο έχει σκοπό να ακολουθήσει η επιστήμη στο μέλλον. Όλες οι προτάσεις, οι οποίες έχουν κατατεθεί στην Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία πρόκειται να μελετηθούν εκτενέστερα και πιθανόν να τροποποιηθούν κατάλληλα. Τελικά η επιλογή θα περιοριστεί σε δυο μόνο αποστολές, από τις οποίες η μια θα ξεκινήσει πριν από το 2017 και η άλλη το 2018. Το επιστημονικό πρόγραμμα που διοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία, ονομάζεται Cosmic Vision και έχει ως σκοπό να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που μένουν αναπάντητα εδώ και χρόνια. Αυτό θα γίνει μέσω της επιλογής των κατάλληλων αποστολών οι οποίες θα καταφέρουν να δώσουν απαντήσεις. Για τις μεγάλες αποστολές, οι διεθνείς συνεργασίες είναι απαραίτητη προϋπόθεση επειδή ακριβώς το κόστος είναι πολύ μεγάλο. 57

58

Κεφάλαιο 11ο : Επικοινωνία με άλλες μορφές ζωής 11.1: Η μεγάλη ανακάλυψη Πριν από δέκα χρόνια κανείς δεν ήξερε αν υπάρχουν πλανήτες πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Σήμερα γνωρίζουμε εκατό περίπου κοντινά αστέρια που συνοδεύονται από πλανήτες, και ο κατάλογος αυτός μεγαλώνει κάθε μέρα με ολοένα ταχύτερο ρυθμό. Μήπως άραγε πλησιάζει η στιγμή που θα διαπιστώσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι μας στον κόσμο; Ως το 1995 η ύπαρξη εξωπλανητών, όπως ονομάζονται οι πλανήτες που περιφέρονται γύρω από άλλα αστέρια, ήταν μόνο μια ακαδημαϊκή υπόθεση. Ο λόγος είναι ότι οι πλανήτες αυτοί δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθούν με ένα απλό τηλεσκόπιο, επειδή το ασύγκριτα ισχυρότερο φως του κεντρικού αστεριού καλύπτει εντελώς την αμυδρή εικόνα κάθε πλανήτη. Είναι σαν να προσπαθούμε να διακρίνουμε την καύτρα ενός τσιγάρου δίπλα σε έναν πανίσχυρο αντιαεροπορικό προβολέα. Για τον λόγο αυτόν οι αστρονόμοι σκέφθηκαν να αναζητήσουν εξωπλανήτες με έμμεσο τρόπο, χρησιμοποιώντας τον Νόμο Δράσης και Αντίδρασης του Νεύτωνα: το κεντρικό αστέρι έλκει κάθε πλανήτη με την ίδια δύναμη που ο πλανήτης έλκει το αστέρι. Έτσι και τα δύο σώματα κινούνται σε τροχιά γύρω από το κέντρο μάζας τους, μόνο που η κίνηση του αστεριού είναι πολύ μικρότερη από αυτή του πλανήτη, επειδή το αστέρι έχει πολύ μεγαλύτερη μάζα. Αν μπορούσαμε να παρατηρήσουμε με εξαιρετικά μεγάλη ακρίβεια το φάσμα του αστεριού μέσα από ένα πρίσμα, θα ήταν δυνατόν να ανιχνεύσουμε μια τέτοια κίνηση από την περιοδική ταλάντωση του φάσματος δεξιάαριστερά. Όσο μεγαλύτερος είναι ο πλανήτης τόσο μεγαλύτερη είναι και η ταλάντωση φάσματος του αστεριού. 11.2:Μέθοδοι ανακάλυψης άλλων μορφών ζωής Με τη μέθοδο αυτή ανακαλύφθηκαν το 1995 οι πρώτοι εξωπλανήτες, που ήταν αέριοι γίγαντες με μάζα χίλιες φορές τη μάζα της Γης, σώματα εντελώς αφιλόξενα για την εμφάνιση ζωής. Ήταν μια μεγάλη επιτυχία που δεν ικανοποίησε όμως τους αστρονόμους και τους βιολόγους, αφού στόχος τους είναι η ανακάλυψη στερεών πλανητών, και μάλιστα με μάζα παραπλήσια της Γης. Από τότε η μέθοδος αυτή βελτιώνεται συνεχώς, με αποτέλεσμα να ανακαλύπτονται όλο και μικρότεροι πλανήτες, έως ότου το περασμένο καλοκαίρι βρέθηκε ένας στερεός πλανήτης γύρω από τον αστέρα μ-βωμού με μάζα μόλις 14 φορές τη μάζα της 59

Γης. Οι ειδικοί αστρονόμοι εκτιμούν ότι με τη μέθοδο αυτή ίσως μπορέσουμε να ανακαλύψουμε και πλανήτες με μάζα ίση με την μάζα της Γης. H μέθοδος των φασμάτων έχει τέσσερα σημαντικά μειονεκτήματα: απαιτεί μεγάλα τηλεσκόπια, ακριβό εξοπλισμό, μπορεί να εξερευνά ένα μόνο αστέρι σε κάθε παρατήρηση και δεν είναι ικανή να εντοπίσει πλανήτες στο μέγεθος της Γης. Για τον λόγο αυτόν από το 1995, οπότε βεβαιωθήκαμε ότι πραγματικά υπάρχουν εξωπλανήτες, άρχισαν οι προσπάθειες για να βρεθούν πιο οικονομικές και πιο αποτελεσματικές μέθοδοι αναζήτησης πλανητών. Μία από αυτές είναι η μέθοδος των εκλείψεων. Αν το επίπεδο της τροχιάς ενός πλανήτη τύχει να έχει τέτοια θέση ώστε αυτός να διέρχεται εμπρός από το αστέρι, όπως το βλέπουμε από τη Γη, τότε το αστέρι θα υφίσταται έκλειψη και το φως του θα ελαττώνεται κατά ένα πολύ μικρό ποσό. Αυτή η ελάττωση είναι δυνατόν να μετρηθεί με τα σύγχρονα φωτόμετρα. Βέβαια με τη μέθοδο αυτή μπορούμε να ανακαλύψουμε μόνο ένα μικρό ποσοστό όλων των πλανητών του Γαλαξία μας, αφού ανιχνεύει μόνο αυτούς που προκαλούν εκλείψεις στο κεντρικό αστέρι τους. Το μειονέκτημα αυτό όμως αντισταθμίζεται από το γεγονός ότι η μέθοδος δεν απαιτεί μεγάλα τηλεσκόπια ούτε ακριβό εξοπλισμό, μπορεί να εξερευνά χιλιάδες αστέρια κάθε φορά και μπορεί να εντοπίσει πλανήτες στο μέγεθος της Γης. Με άλλα λόγια δεν έχει κανένα από τα μειονεκτήματα της μεθόδου των φασμάτων. H πρώτη ανακάλυψη πλανήτη με τη μέθοδο των εκλείψεων έγινε το περασμένο καλοκαίρι, μετά από φωτομετρική παρατήρηση 12.000 αστεριών επί τρία χρόνια. H επιτυχία αυτή προκαλεί αισιοδοξία για δύο διαστημικές αποστολές, την ευρωπαϊκή Κορό και την αμερικανική Κέπλερ, οι οποίες αναμένεται μετά από λίγα χρόνια να παρακολουθήσουν φωτομετρικά 500.000 αστέρια, αναζητώντας πλανήτες στο μέγεθος της Γης με τη μέθοδο των εκλείψεων. Είναι φανερό ότι καμία μέθοδος δεν μπορεί να συγκριθεί με την απευθείας παρατήρηση ενός πλανήτη. Πώς όμως μπορεί να ξεπεραστεί το πρόβλημα της εκτυφλωτικής λαμπρότητας του κεντρικού αστεριού; H απάντηση είναι ήδη γνωστή: θα πρέπει να παρατηρήσουμε τα υποψήφια αστέρια σε υπέρυθρα μήκη κύματος, όπου οι πλανήτες εκπέμπουν περισσότερη ακτινοβολία από ότι στο ορατό φως, και να χρησιμοποιήσουμε τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια, εξοπλισμένα με σύστημα λέιζερ που εξισορροπεί τις ατμοσφαιρικές διαταραχές. Με τη μέθοδο αυτή φωτογραφήθηκαν τέσσερις πλανήτες τους τελευταίους έξι μήνες. H διαπίστωση ότι πάρα πολλά αστέρια συνοδεύονται από εξωπλανήτες κάνει την αναζήτηση ζωής πέρα από τη Γη μας περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ. Δυστυχώς η 60

δραστηριότητα αυτή δεν χρηματοδοτείται από τις ανεπτυγμένες επιστημονικά χώρες τόσο όσο η αναζήτηση εξωπλανητών ίσως επειδή η επιτυχία της θεωρείται αμφίβολη. Παρ' όλα αυτά η ιδιωτική πρωτοβουλία δείχνει αξιοζήλευτη ευρηματικότητα και πείσμα. H επιστημονική εταιρεία ΣΕΤΙ, ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός στις ΗΠΑ, εφαρμόζει, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ και το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ένα εξαιρετικά φιλόδοξο πρόγραμμα που βασίζεται στον εθελοντισμό. Όποιος έχει υπολογιστή συνδεδεμένο στο Διαδίκτυο και επιθυμεί να βοηθήσει στην αναζήτηση ζωής μπορεί να εγκαταστήσει στον υπολογιστή του ένα πρόγραμμα που διαθέτει η εταιρεία. Το πρόγραμμα αυτό «διαβάζει» ραδιοφωνικές καταγραφές από το τεράστιο ραδιοτηλεσκόπιο του Αρεσίμπο και τις επεξεργάζεται όταν ο υπολογιστής δεν εκτελεί κανένα άλλο πρόγραμμα, αναζητώντας πιθανά σήματα εξωγήινων πολιτισμών. H ιδέα είχε εντυπωσιακή επιτυχία, αφού από το 1999, οπότε άρχισε η λειτουργία αυτού του προγράμματος, έχουν εγγραφεί πάνω από 4 εκατομμύρια εθελοντές, οι υπολογιστές των οποίων επεξεργάζονται 15 εκατομμύρια καταγραφές την ημέρα! Πριν από δύο εβδομάδες κυκλοφόρησε η είδηση ότι το πρόγραμμα αυτό είχε εντοπίσει την πρώτη ραδιοφωνική εκπομπή νοήμονος πολιτισμού από την κατεύθυνση ενός αστεριού που βρίσκεται στον αστερισμό του Κριού. H είδηση ήταν εν μέρει μόνο ακριβής, επειδή όντως εντοπίστηκε κάποιο «ύποπτο» σήμα, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται σε κάποιο άγνωστο μέχρι στιγμής φυσικό φαινόμενο και όχι σε εκπομπή από νοήμονα όντα. Ωστόσο οι περισσότεροι αστρονόμοι έχουμε την εντύπωση ότι η «κρίσιμη» ώρα, κατά την οποία θα διαπιστώσουμε ότι δεν είμαστε μόνοι στο Σύμπαν, πλησιάζει 61