ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ Γ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Εξάµηνο ΟΝΟΜ/ΝΟ: Γεωργουλή Ιωάννα Α.Μ.: 1340200400062 Εξάµηνο ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 2104969212 3

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ Γ. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΤΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Εξάµηνο ΟΝΟΜ/ΝΟ: Γεωργουλή Ιωάννα Α.Μ.: 1340200400062 Εξάµηνο ΤΗΛΕΦΩΝΟ: 2104969212 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη (Summary) 4 Άρθρο 16 του Συντάγµατος 5 Ανάλυση του άρθρου 16 του Συντάγµατος 7 Ιστορική αναδροµή 9 Σύγκριση µε την Ιταλία 10 Επίλογος..12 Βιβλιογραφία 13 5

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην εργασία αυτή, µε θέµα τα δικαιώµατα των φοιτητών γίνεται αρχικά παρουσίαση του άρθρου 16 του Συντάγµατος που αναφέρεται στην ανώτατη εκπαίδευση και συνακόλουθα στα δικαιώµατα των φοιτητών. Έπειτα, ακολουθεί η ανάλυση του παραπάνω άρθρου µε ειδικότερη αναφορά στα δικαιώµατα των φοιτητών όπως για παράδειγµα τα δικαιώµατα στην ισότιµη αντιµετώπιση, στη γνώση και στην δωρεάν παιδεία. Της ανάλυσης έπεται µια ιστορική αναδροµή για την παρουσίαση παλαιότερων σχετικών Συνταγµατικών διατάξεων καθώς και µία σύγκριση του άρθρου 16 του Συντάγµατος, µε το αντίστοιχο άρθρο του Ιταλικού Συντάγµατος. Τέλος, ακολουθούν γενικά συµπεράσµατα σχετικά µε τα δικαιώµατα των φοιτητών γενικά και ειδικότερα τον τρόπο άσκησης ή καταπάτησής τους στη σηµερινή κοινωνία, την ανάγκη προστασίας τους και το ενδεχόµενο να µεταβληθούν. SUMMARY This project refers to the rights of students of universities. It begins with a presentation of article 16 of the Greek Constitution which includes rules referring to higher education and of course to students rights. Moreover, there is an analysis of the same article with special reference to the rights of students such as the right to learn, to be treated as equal and to be educated for free. After this analysis, historical retrospection takes place in order to present parts of older Greek Constitutions referring to the same subject. Furthermore, the article 16 of Greek Constitution is being compared with the similar one of the Italian Constitution. Finally, there are some conclusions about the rights of students as they are affronted by modern society, the ways to protect them as well as the possibility of them being altered. 6

ΑΡΘΡΟ 16 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1. Η τέχνη και η επιστήµη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Η ακαδηµαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγµα. 2. Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευµατική, επαγγελµατική και φυσική αγωγή των Ελλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες. 3. Τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν µπορεί να είναι λιγότερα από εννέα. 4. Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωµα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθµίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια. Το Κράτος ενισχύει τους σπουδαστές που διακρίνονται καθώς και αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανάλογα µε τις ικανότητές τους. 5. Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύµατα που αποτελούν νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου µε πλήρη αυτοδιοίκηση. Τα ιδρύµατα αυτά τελούν υπό την εποπτεία του Κράτους, έχουν δικαίωµα να ενισχύονται οικονοµικά από αυτό και λειτουργούν σύµφωνα µε τους νόµους που αφορούν τους οργανισµούς τους. Συγχώνευση ή κατάτµηση ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων µπορεί να γίνει και κατά παρέκκλιση από κάθε αντίθετη διάταξη, όπως ο νόµος ορίζει. Ειδικός νόµος ορίζει όσα αφορούν τους φοιτητικούς συλλόγους και τη συµµετοχή των σπουδαστών σε αυτούς. 6. Οι καθηγητές των ανωτάτων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων είναι δηµόσιοι λειτουργοί. Το υπόλοιπο διδακτικό προσωπικό τους επιτελεί επίσης δηµόσιο λειτούργηµα, µε τις προϋποθέσεις που ο νόµος ορίζει. Τα σχετικά µε την κατάσταση όλων αυτών των 7

προσώπων καθορίζονται από τους οργανισµούς των οικείων ιδρυµάτων. Οι καθηγητές των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων δεν µπορούν να παυθούν προτού λήξη σύµφωνα µε το νόµο ο χρόνος υπηρεσίας τους παρά µόνο µε τις ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπονται στο άρθρο 88 παράγραφος 4 και ύστερα από απόφαση συµβουλίου που αποτελείται κατά πλειοψηφία από ανώτατους δικαστικούς λειτουργούς, όπως νόµος ορίζει. Νόµος ορίζει το όριο ηλικίας καθηγητών των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Εωσότου εκδοθεί ο νόµος αυτός οι καθηγητές που υπηρετούν αποχωρούν αυτοδικαίως µόλις λήξει το ακαδηµαϊκό έτος µέσα στο οποίο συµπληρώνουν το 67 ο έτος τη ηλικίας τους. 7. Οι επαγγελµατική και κάθε άλλη ειδική εκπαίδευση παρέχεται από το Κράτος και µε σχολές ανώτερης βαθµίδας για χρονικό διάστηµα όχι µεγαλύτερο από τρία χρόνια, όπως προβλέπεται ειδικότερα από το νόµο, που ορίζει και τα επαγγελµατικά δικαιώµατα όσων αποφοιτούν από τις σχολές αυτές. 8. Νόµος ορίζει τις προϋποθέσεις και του όρους χορήγησης άδειας για την ίδρυση και λειτουργία εκπαιδευτηρίων που δεν ανήκουν στο Κράτος, τα σχετικά µε την εποπτεία που ασκείται πάνω σε αυτά, καθώς και την υπηρεσιακή κατάσταση του διδακτικού προσωπικού τους. Η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται. 9. Ο αθλητισµός τελεί υπό την προστασία και την ανώτατη εποπτεία του Κράτους. Το Κράτος επιχορηγεί και ελέγχει τις ενώσεις των αθλητικών σωµατείων κάθε είδους όπως νόµος ορίζει. Νόµος ορίζει επίσης τη διάθεση των ενισχύσεων που παρέχονται κάθε φορά στις επιχορηγούµενες ενώσεις σύµφωνα µε τον προορισµό τους. 8

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 16 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Η διάκριση σχολείου και πανεπιστηµίου βασίζεται κυρίως στην προέχουσα θέση που κατέχει η έρευνα στα πλαίσια του δεύτερου. Η διάκριση αυτή οδηγεί αλυσιδωτά σε διάκριση µεταξύ σχολικού και πανεπιστηµιακού δασκάλου και βέβαια στο διαχωρισµό µαθητή και φοιτητή. Η διατύπωση του νοµοθέτη στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 16 του Συντάγµατος, µε την έρευνα να προηγείται της διδασκαλίας δηµιουργεί την προϋπόθεση για έναν ελεύθερο ερευνητή - δάσκαλο και όχι απλά έναν ελεγχόµενο δάσκαλο του σχολείου και ταυτόχρονα για έναν ανάλογο δέκτη (τον φοιτητή) που θα συνεργαστεί µαζί του στην έρευνα όπως και στη διδασκαλία. Η διατύπωση αυτή οδηγεί σε συµπεράσµατα για τη µέθοδο διδασκαλίας και τον τρόπο αξιολόγησης των επιδόσεων των φοιτητών και της εν γένει λειτουργίας του πανεπιστηµίου σχετικά µε τους τελευταίους. Ωστόσο κεντρικό νόηµα της παραπάνω διαπίστωσης είναι πως ο φοιτητής διεκδικεί και κατοχυρώνει µέσα από αυτή τη διαδικασία το βασικό δικαίωµα της γνώσης. Άλλωστε στόχος αυτής της «συνεργασίας», πανεπιστηµίου φοιτητή είναι περισσότερο να πάρει παρά να δώσει. ικαίωµα σε αυτή τη συνεργασία έχουν όλοι. Βάσει του άρθρου 16 παράγραφος 4 του Συντάγµατος όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωµα δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθµίδες της στα κρατικά εκπαιδευτήρια. Από τον χαρακτηρισµό «όλοι» προκύπτει πως δεν υπάρχει διάκριση µεταξύ των φοιτητών εκτός βέβαια από την αρχική τους διάκριση, βάσει της επίδοσής τους στις πανελλήνιες εξετάσεις για τον καταµερισµό τους στις διάφορες σχολές. Εποµένως ο νοµοθέτης θεωρεί όλους τους φοιτητές ίσους και δικαιούχους δωρεάν παιδείας παρεχόµενης από το κράτος. Ενώ όµως υπάρχει κατοχυρωµένη ισότητα µεταξύ των φοιτητών δεν κατοχυρώνεται αντίστοιχα ισότητα και µεταξύ φοιτητών και διδασκόντων. Εφόσον οι φοιτητές συνεργάζονται µε τους καθηγητές προκειµένου να «πάρουν» κάτι από αυτούς περισσότερο από αυτό που ήδη έχουν οι θέσεις τους διαφοροποιούνται εξαρχής. Άλλωστε είναι σύνηθες οι φοιτητές να συνεργάζονται για µικρότερο χρονικό διάστηµα µε το πανεπιστήµιο σε σχέση µε το διάστηµα που παραµένουν οι καθηγητές σε αυτό δεδοµένου ότι µόλις πάρουν πτυχίο αποχωρούν. Ωστόσο µε το νόµο 1268/1982 οι φοιτητές απέκτησαν δικαιώµατα που τους τοποθετούν σε θέση ισοδύναµη, κάποιες φορές ίσως υπερέχουσα, σε σχέση µε αυτή των καθηγητών. Με το νόµο αυτό προβλέπεται σύµπραξη κατά 50% περίπου (δηλαδή ίση προς όλες τις άλλες «οµάδες» µαζί και βέβαια πολύ µεγαλύτερη από εκείνη των πρωτοβάθµιων καθηγητών) στην κατάρτιση και αναθεώρηση του 9

προγράµµατος σπουδών. Ο ίδιος νόµος έδωσε επίσης στους φοιτητικούς εκπροσώπους δικαιώµατα συµµετοχής κατά 50% στην εκλογή, σύνθεση και λήψη αποφάσεων των πανεπιστηµιακών οργάνων. Τέλος, ο νόµος χορήγησε στους φοιτητικούς εκπροσώπους το δικαίωµα να αξιολογούν τη διδακτική ικανότητα των µελών του.ε.π. και άλλων υποψηφίων, αξιολόγηση που στην πράξη επεκτείνεται και σε άλλα ζητήµατα. Τέλος, οι φοιτητές, µε την εγγραφή τους, τελούν σε ειδική σχέση δηµοσίου δικαίου µε το Α.Ε.Ι. στο οποίο σπουδάζουν. Από τη σχέση αυτή πηγάζουν οι υποχρεώσεις και βεβαίως τα δικαιώµατά τους ως φοιτητών, που δεν έχουν πριν την εγγραφή και µετά την αποφοίτησή τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο νόµος 1268/1982 µόνος ανάµεσα σε όλους τους πανεπιστηµιακούς νόµους των ανεπτυγµένων χωρών προβλέπει µόνο δικαιώµατα των φοιτητών και καµία υποχρέωσή τους ή πειθαρχική τους ευθύνη. Βεβαίως οι φοιτητές ως «υποκείµενα» της ακαδηµαϊκής ελευθερίας «ελέγχονται» από το άρθρο 16 παράγραφος 1 του Συντάγµατος, βάσει του οποίου έχουν καθήκον υπακοής στο Σύνταγµα. 10

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η εκπαίδευση αποτελεί έναν τοµέα που απασχόλησε από πολύ παλιά το ελληνικό κράτος. Ήδη από το Σχέδιο Συντάγµατος του Ρήγα το 1797, γίνεται λόγος για τη σηµασία της εκπαίδευσης ενώ στο Σύνταγµα του 1844 για πρώτη φόρα αναφέρεται η «Ανωτέρα Εκπαίδευσις». Βάσει του άρθρου 16 του ισχύοντος Συντάγµατος τρία είναι τα βασικά δικαιώµατα που κατοχυρώνονται για τους φοιτητές :το δικαίωµα στην ίση αντιµετώπιση, το δικαίωµα στη γνώση και στην παιδεία που παρέχεται δωρεάν από το κράτος. Το δικαίωµα των φοιτητών στη γνώση θεσπίζεται και αναγνωρίζεται από συστάσεως του ελληνικού κράτους. Από το Σύνταγµα του 1844 δίνεται το δικαίωµα εισόδου στην ανώτερη εκπαίδευση. Όσον αφορά όµως στα δικαιώµατα στην ίση αντιµετώπιση και στη δωρεάν παιδεία η κατάσταση είναι διαφορετική. Ενώ η δωρεάν παιδεία που λειτουργεί καθοριστικά στην εξασφάλιση της ισότητας των φοιτητών ίσχυε από το Σύνταγµα του 1844 («Η Ανωτέρα Εκπαίδευσις ενεργείται δαπάνη του κράτους») τον Ιούλιο του 1892 η κυβέρνηση Χαριλάου Τρικούπη ψήφισε στη Βουλή νοµοσχέδιο µε το οποίο εισήγαγε δίδακτρα στην τριτοβάθµια (και στη δευτεροβάθµια) εκπαίδευση µε τη µορφή τελών χαρτοσήµου που τέθηκαν στις εγγραφές, µετεγγραφές, εξετάσεις κ.λ.π καταργώντας τη δωρεάν παιδεία. Η ενέργεια του Τρικούπη επικρίθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους και ιδιαίτερα από τον ηλιγιάννη γιατί θεωρήθηκε ότι απέκλειε έτσι τους άπορους από την ανώτερη βαθµίδα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το δικαίωµα στη δωρεάν παιδεία εγκαθιδρύεται, µόνο για την στοιχειώδη εκπαίδευση, µε το Σύνταγµα του 1911 κάτι που εξακολουθεί να ισχύει µέχρι και το Σύνταγµα του 1952. Οι απόλυτα ρητές διατάξεις περί δωρεάν παιδείας σε όλες τις βαθµίδες της στα κρατικά εκπαιδευτήρια εµφανίζονται για πρώτη φορά στο Σύνταγµα του 1975, συµβάλλοντας παράλληλα στην εξασφάλιση της ισότητας µεταξύ των φοιτητών. 11

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ Η Ιταλία είναι µια χώρα µε κοινές ρίζες µε τη χώρα µας όσον αφορά στην παιδεία. Εποµένως θα ήταν ενδιαφέρον να γίνει µία σύγκριση των ρυθµίσεων της κάθε χώρας σχετικά µε τα δικαιώµατα των φοιτητών. Άρθρο 33 (ιταλικού Συντάγµατος) Η τέχνη και η επιστήµη είναι ελεύθερες, εξίσου δε ελεύθερη είναι η διδασκαλία τους. Η ηµοκρατία καθορίζει τους γενικούς κανόνες για την εκπαίδευση και ιδρύει κρατικά σχολεία για όλες τις κατηγορίες και τους βαθµούς. Νοµικά πρόσωπα και ιδιώτες έχουν το δικαίωµα να ιδρύουν σχολεία και εκπαιδευτικά ιδρύµατα χωρίς επιβάρυνση του Κράτους. Ο νόµος, καθορίζοντας τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των µη κρατικών σχολείων τα οποία ζητούν ισοτιµία, οφείλει να τους εξασφαλίζει πλήρη ελευθερία, στους δε µαθητές τους σχολική µόρφωση ανάλογη µε εκείνη των µαθητών των κρατικών σχολείων. Καθιερώνονται κρατικές εξετάσεις για την είσοδο στις διάφορες κατηγορίες ή βαθµούς σχολείων ή την αποφοίτηση από αυτά, και για την άδεια ασκήσεως επαγγέλµατος. Τα ιδρύµατα της ανώτατης εκπαιδεύσεως, Πανεπιστήµια και Ακαδηµίες, έχουν το δικαίωµα να καταρτίζουν τους αυτόνοµους οργανισµούς τους µέσα στα όρια των νόµων του Κράτους. Άρθρο 34 (ιταλικού Συντάγµατος) Το σχολείο είναι ανοιχτό για όλους. Η στοιχειώδης εκπαίδευση, που διαρκεί τουλάχιστον οκτώ χρόνια, είναι υποχρεωτική και δωρεάν. Οι ικανοί και άξιοι, ακόµη και αν στερούνται µέσων, έχουν το δικαίωµα να ανέλθουν στις υψηλότερες βαθµίδες των σπουδών. Η ηµοκρατία καθιστά ενεργό αυτό το δικαίωµα µε υποτροφίες και οικογενειακά επιδόµατα και µε άλλα µέσα, τα οποία πρέπει να χορηγούνται µε διαγωνισµό. Τα τρία βασικά δικαιώµατα που κατοχυρώνονται από το ελληνικό Σύνταγµα (δικαίωµα στην ίση αντιµετώπιση, στη δωρεάν παιδεία, στη γνώση) δεν αναφέρονται ρητά στο αντίστοιχο µέρος του ιταλικού Συντάγµατος εκτός από το δικαίωµα στη γνώση. Ωστόσο κατοχυρώνεται η ακαδηµαϊκή ελευθερία ενώ γίνεται πρόβλεψη για την ισότιµη 12

αντιµετώπιση των διδασκοµένων σε κρατικά ή ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Τέλος γίνεται πρόβλεψη για τους «ικανούς και άξιους που στερούνται µέσων» παρέχοντας υποτροφίες και οικογενειακά επιδόµατα καθώς και άλλα µέσα που χορηγούνται µε διαγωνισµό. Συµπερασµατικά, ενώ το ελληνικό Σύνταγµα κατοχυρώνει ρητά την ίση αντιµετώπιση των φοιτητών καθώς και τη δωρεάν παιδεία το ιταλικό Σύνταγµα δίνει µεγαλύτερη έµφαση στην «εξισορρόπηση» των σχέσεων κρατικής και ιδιωτικής εκπαίδευσης και των εκπαιδευόµενων στα πλαίσιά τους(που αναµένεται να απασχολήσει άµεσα και τη χώρα µας). Και στα δύο Συντάγµατα βέβαια κατοχυρώνεται το δικαίωµα στη γνώση και η ακαδηµαϊκή ελευθερία γεγονός που τελεί υπέρ των φοιτητών. 13

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Οι φοιτητές µε βάση το ισχύον Σύνταγµα και τους υπόλοιπους νόµους όχι απλά προστατεύονται αλλά κατέχουν ενισχυµένη θέση από το νοµοθέτη για να µπορέσουν να εκπληρώσουν το σκοπό και δικαίωµά τους παράλληλα, που είναι η γνώση. Ανάλογα, βέβαια, µε την ιδιαιτερότητα κάποιων φοιτητών (έγγαµοι, πολύτεκνοι, άποροι, άτοµα µε ιδιαίτερες ικανότητες) ισχύουν διαφορετικές διατάξεις για τη διασφάλιση των ίσων µε τους υπόλοιπους φοιτητές δικαιωµάτων. Συχνά υπάρχουν περιπτώσεις κατάχρησης των δικαιωµάτων των φοιτητών από µέρους τους. Για παράδειγµα, το δικαίωµα των φοιτητικών εκπροσώπων να αξιολογούν τη διδακτική ικανότητα των µελών της.ε.π και να παρευρίσκονται σε όλη τη διάρκεια της αξιολογικής διαδικασίας δηµιουργεί, σε κάποιες περιπτώσεις υπερβολής, ενδοακαδηµαϊκά προβλήµατα, δυσχεραίνοντας την λειτουργία του πανεπιστηµίου. Ωστόσο, παρά τις όποιες δυσκολίες θα ήταν άδικο να αµφισβητήσει κανείς την αξία και ακόµα και µόνο την ιδεολογική σηµασία της ύπαρξης αυτών των δικαιωµάτων υπέρ των φοιτητών. Παράλληλα, λόγω της µαζικής εισόδου µαθητών στην Ανώτατη Εκπαίδευση, συχνά δηµιουργούνται προβλήµατα που µπορεί ενίοτε να αποτελούν ή να επιφέρουν καταπάτηση των δικαιωµάτων των φοιτητών. Κρίνεται εποµένως αναγκαία η σχετική µέριµνα τόσο του Κράτους όσο και της διοίκησης των Ανώτατων Ιδρυµάτων ώστε µε τα απαραίτητα µέσα και µέτρα να εφαρµόζονται ουσιαστικά τα προβλεπόµενα από το Σύνταγµα δικαιώµατα των φοιτητών. Σήµερα, ενόψει της επικείµενης αναθεώρησης ή και κατάργησης του άρθρου 16 του Συντάγµατος, αναµένονται πολλές αλλαγές στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης και επόµενα στα δικαιώµατα των φοιτητών στα πλαίσια των ρυθµίσεων που προβλέπει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι ρυθµίσεις αυτές, που ήδη έχουν προκαλέσει αντιδράσεις, περιλαµβάνουν και τα ιδιωτικά πανεπιστήµια που έχουν ήδη κάνει κάποια πρώτα βήµατα στον ελλαδικό χώρο. 14

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Π.. αγτόγλου Συνταγµατικό ίκαιο Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα Ινστιτούτο Συνταγµατικών Ερευνών Κείµενα ηµοσίου ικαίου, Επιµέλεια: Γ. Κασιµάτης Ανδρέας Γ. ηµητρόπουλος Συνταγµατικά ικαιώµατα Ειδικό Μέρος Νικόλαος Κ. Αλιβιζάτος Εισαγωγή στη Συνταγµατική Ιστορία ΙΑ ΙΚΤΥΟ www.e21.gr www.lawyers.gr 15