ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ Φοιτήτρια: ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Πτυχιακή εργασία ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ Φοιτήτρια: ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ Επόπτης: Δρ. Ευαγγελία Νένα ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη 5 Πρόλογος 6 Εισαγωγή 7 Κεφάλαιο 1 1.1 Η Ιστορία της παχυσαρκίας..8 1.2 Ορισμός της παχυσαρκίας...9 1.3 Η Παθοφυσιολογία της παχυσαρκίας..10 1.4 Ταξινόμηση της παχυσαρκίας..12 Κεφάλαιο 2 2.1 Στατιστικά Στοιχεία Παχυσαρκίας...15 2.2 Αιτίες Παχυσαρκίας..16 2.3 Οι Επιπλοκές της Παχυσαρκίας 18 2.3.1 Καρδιακές Παθήσεις......18 2.3.2 Δυσλιπιδαιμία...18 2.3.3Αρτηριακή υπέρταση...18 2.3.4. Χολολιθίαση..19 2.3.5 Σακχαρώδης Διαβήτης...19 2.3.6 Ανδρική και Γυναικεία Στειρότητα.20 2.3.7 Οστεοαρθρίτιδα...20 2.3.8 Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο...21 2.3.9 Λιπώδης Διήθηση του ήπατος.22 2.3.10 Σύνδρομο Υπνικής Άπνοιας..22 2.3.11 Καρκίνος...23 Κεφάλαιο 3 3.1 Η Ιστορία του Καρκίνου 24 3.2 Ορισμός του Καρκίνου..26 3.3 Παράγοντες που σχετίζονται με την πρόκληση καρκίνου....27 3.4 Ανάπτυξη Καρκίνου...28 3.5 Ταξινόμηση Νεοπλασμάτων..29 Κεφάλαιο 4 4.1 Παχυσαρκία και Καρκίνος...30 4.2 Επιδημιολογικά στοιχεία Παχυσαρκίας- Καρκίνου...32 4.3 Μηχανισμοί ανάπτυξης καρκίνου που σχετίζονται με την παχυσαρκία 33 4.4 Μορφές Καρκίνου που σχετίζονται με την Παχυσαρκία...36 4.4.1 Καρκίνος Παχέος Εντέρου..36 4.4.2 Καρκίνος Νεφρών...38 4.4.3 Καρκίνος Μαστού...40 4.4.4 Καρκίνος Παγκρέατος...42 4.4.5Καρκίνος Οισοφάγου.....43 4.4.6 Καρκίνος Ενδομητρίου...46 4.4.7 Καρκίνος Ωοθηκών..47 4.4.8 Καρκίνος Προστάτη.48 3

4.4.9 Καρκίνος Ήπατος.....50 4.4.10 Καρκίνος Χοληδόχου Κύστεως..52 Κεφάλαιο 5 Συμπεράσματα...54 Βιβλιογραφία.55 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παχυσαρκία έκανε την εμφάνισή της στους προϊστορικούς χρόνους. Θεωρούνταν σύμβολο υγείας, αφθονίας και γονιμότητας, μέχρι την στιγμή που οι αρχαίοι πρόγονοί μας τη συσχέτισαν με πολλά προβλήματα υγείας και με τον πρόωρο θάνατο. Η παχυσαρκία χαρακτηρίστηκε επίσημα ως πάθηση το 1948 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Αποτελεί λοιπόν, πάθηση η οποία χαρακτηρίζεται από υπερβολική εναπόθεση λίπους στο ανθρώπινο σώμα και είναι αποτέλεσμα διαταραχής στην πρόσληψη και κατανάλωση ενέργειας. Η πάθηση αυτή έχει αυξηθεί δραματικά τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε πολλές άλλες χώρες. Στην Ελλάδα οι παχύσαρκες γυναίκες αποτελούν το 26.8% του γενικού πληθυσμού, ενώ οι άνδρες το 18.2%. Ως καρκίνος ορίζεται η κατάσταση εκείνη η οποία χαρακτηρίζεται από άναρχο και αφύσικο πολλαπλασιασμό των κυττάρων, ενώ η φυσιολογική δομή και λειτουργία τους, δεν υφίσταται πια. Είναι μία ασθένεια που επίσης τείνει να αυξάνεται συνεχώς και να προκαλεί τον θάνατο σε πολλούς ανθρώπους. Οι παράγοντες που οδηγούν στην ανάπτυξη του καρκίνου ποικίλουν. Μπορεί να ευθύνεται η ηλικία, η ακτινοβολία, τα φάρμακα, το αλκοόλ, διάφοροι ιοί, κ.α.. Ένας όμως ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας που μπορεί να προκαλέσει την ανάπτυξη καρκίνου, είναι η παχυσαρκία. Η παχυσαρκία είναι υπεύθυνη για το 25-30% των καρκίνων. Ο συσχετισμός της παχυσαρκίας με την καρκινογένεση στηρίζεται στην διέγερση και τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων, λόγω της αυξημένης παραγωγής και δράσης ορισμένων ορμονών από τον λιπώδη ιστό. Τέτοιες ορμόνες είναι η ινσουλίνη και τα οιστρογόνα. Άλλος ένας βασικός μηχανισμός που συνδέει την παχυσαρκία με τον καρκίνο είναι το οξειδωτικό στρες, και η συστηματική φλεγμονή. Οι τύποι του καρκίνου που έχουν συσχετιστεί με την παχυσαρκία είναι ο καρκίνος του παχέος εντέρου, των νεφρών, του μαστού, του παγκρέατος, του οισοφάγου, του ενδομητρίου, των ωοθηκών, του προστάτη, του ήπατος και ο καρκίνος της χοληδόχου κύστης. 5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παχυσαρκία αποτελεί νόσο, η οποία έχει τις ρίζες της στο βάθος του χρόνου και που τείνει να αυξάνεται στην σημερινή εποχή. Οι άνθρωποι που είναι παχύσαρκοι, αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν διάφορες νόσους μεταξύ των οποίων και καρκίνο. Η παχυσαρκία συσχετίζεται με ένα σημαντικό αριθμό τύπων καρκίνου, όπως είναι ο καρκίνος του μαστού, των νεφρών, του οισοφάγου, κ.α., και αυξάνει δυσμενώς τα ποσοστά και την εξέλιξή τους. Η ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης, ιδιαίτερα τον τελευταίο αιώνα συνέβαλε στην αναγνώριση της συσχέτισης μεταξύ της παχυσαρκίας και του καρκίνου, καθώς και τους κοινούς παθοφυσιολογικούς μηχανισμούς που συνδέουν τις δύο αυτές ασθένειες. Η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ παχυσαρκίας και καρκίνου θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα στην πρόληψη και στην προαγωγή της δημόσια υγείας, αφού αποσκοπεί στο να αποσαφηνιστούν όλοι αυτοί οι παράγοντες που συντελούν στην προαγωγή των δύο αυτών πολύ σοβαρών προβλημάτων υγείας. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός πως όλοι γύρω μας συναντάμε ανθρώπους οι οποίοι αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα σωματικού βάρους και δεν μπορούν ή επιλέγουν να μην το αντιμετωπίσουν. Αυτό ήταν και το ερέθισμα που με παρακίνησε ώστε να επιλέξω το θέμα αυτό, ως θέμα της πτυχιακής μου εργασίας. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω για την πολύτιμη βοήθεια τους τόσο το Λέκτορα Πνευμονολογίας του ΔΠΘ κ. Πασχάλη Στειρόπουλο, ο οποίος συνέβαλε στην επιλογή θέματος και στην εκτέλεση της πτυχιακής εργασίας στα αρχικά στάδια, όσο και την Δρ. Ευαγγελία Νένα, η οποία συνέχισε το έργο του. Επίσης, θα ήταν παράλειψη να μην ευχαριστήσω την οικογένειά μου, η οποία στάθηκε στο πλευρό μου καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της πτυχιακής μου εργασίας, δείχνοντας στήριξη και σεβασμό στη προσπάθειά μου. 6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με τον όρο παχυσαρκία εννοούμε τη μεγάλη συσσώρευση λίπους στο ανθρώπινο σώμα. Η παχυσαρκία είναι μία από τις πιο διαδεδομένες διαταραχές στο δυτικό κόσμο, η οποία αποτελεί μάστιγα της σύγχρονης κοινωνίας, ωστόσο αναφορές για την παχυσαρκία υπήρχαν από τους προϊστορικούς χρόνους. Η αντίληψη όμως γύρω από το θέμα αυτό ήταν διαφορετική, μιας και τότε δεν την θεωρούσαν νόσο αλλά σύμβολο αφθονίας και γονιμότητας. Αργότερα, και ενώ η παχυσαρκία θεωρείτο θετικό προσόν, άρχισε να απασχολεί πολλούς μεταξύ των οποίων και τον Ιπποκράτη, ως πρόβλημα υγείας, οι οποίοι έκαναν σημαντικές αναφορές γύρω από την παχυσαρκία. Στην σύγχρονη εποχή αποτελεί έναν από τους σοβαρότερους παράγοντες που οδηγούν σε θάνατο. Πλήττει 250 εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο, ενήλικες και παιδιά και τείνει να αυξάνεται ο αριθμός αυτός παρά το πλήθος μελετών που διεξάγονται. Πολλοί παράγοντες φαίνεται πως συμβάλλουν στην αύξηση της συχνότητας με την οποία εμφανίζεται και πολλοί τύποι θεραπείας έχουν δοκιμασθεί. Η παχυσαρκία είναι μία επιδημία και δεν μπορεί να λυθεί αποσπασματικά μόνο με την εφαρμογή κάποιας δίαιτας. Η πρόληψη φαίνεται πως είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος και ο πλέον μακροχρόνιος. Από το 1948 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας την έχει εντάξει στην κατηγορία των παθήσεων. Η παχυσαρκία όμως δεν αποτελεί πρόδρομο μόνο αυτών των επιπλοκών, είναι βασικός παράγοντας ανάπτυξης πολλών μορφών καρκίνου ακόμη κι αν αυτό δεν είναι ευρέως γνωστό. Ο καρκίνος είναι μία νόσος που προκύπτει από την άναρχη παραγωγή πολλών και μη φυσιολογικών κυττάρων, λόγω επίδρασης κάποιου βλαπτικού παράγοντα. Είναι υπεύθυνος για εκατομμύρια θανάτους ετησίως, γι αυτό ιδιαίτερη σημασία έχει η διευκρίνιση των αιτιών που οδηγούν σε αυτόν. Φαίνεται πως η παχυσαρκία είναι ένας από τους παράγοντες αυτούς. Η υπερβολική αύξηση βάρους προκαλεί διάφορες ορμονικές και μη αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό. Συνήθως σε αυτούς τους ασθενείς έπειτα από την επίδραση της χρόνιας παχυσαρκίας, συναντάμε προβλήματα όπως είναι η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ, αυξημένες ορμόνες του φύλου, όπως τα οιστρογόνα κ.α.. Όλες αυτές οι μεταβολές κι ακόμη περισσότερες οδηγούν στην ανάπτυξη διαφόρων μορφών καρκίνου, όπως είναι ο καρκίνος του οισοφάγου, του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, του ήπατος, των νεφρών, χοληδόχου κύστεως, προστάτη, ενδομητρίου, ωοθηκών και μαστού. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η διερεύνηση της παχυσαρκίας ως νόσου αλλά και ως παράγοντα ανάπτυξης καρκίνου με σκοπό να διατυπωθούν μελλοντικά τεκμηριωμένες προτάσεις για την πρόληψη και την προαγωγή της δημόσιας υγείας. 7

Κεφάλαιο 1 1.1 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται από την υπερβολική συσσώρευση λίπους που δημιουργεί λειτουργικές διαταραχές στον οργανισμό. Αν και θεωρείται νόσος της σύγχρονης εποχής, η παχυσαρκία υπήρξε σε όλες τις φάσεις της εξελικτικής πορείας της ανθρωπότητας.[1] Η σχέση της παχυσαρκίας με την τροφή και οι μορφολογικές αλλαγές που επιφέρει στο σώμα δεν πέρασαν απαρατήρητες σε καμία χρονική περίοδο. Στους προϊστορικούς χρόνους η παχυσαρκία είχε ένα θετικό σημειολογικό χαρακτήρα που διήρκησε για πολλά χρόνια.[1] Στην παλαιολιθική εποχή (23.000-25.000 π.x.), ο υποσιτισμός ταλαιπωρούσε τους ανθρώπους της εποχής οι οποίοι είχαν το κυνήγι ως μοναδικό μέσο απόκτησης τροφής.[2] Παρόλα αυτά η παχυσαρκία δεν ήταν άγνωστη και αυτό αποδεικνύεται από το άγαλμα της παχύσαρκης γυναικείας θεότητας (Αφροδίτη του Willendorf)[2]. Η μορφή αυτού του αγαλματιδίου αναπαριστά μία γυναίκα με χαρακτηριστική μορφή παχυσαρκίας, με υπερτροφικό στήθος και μεγάλους γλουτούς συμβολίζοντας την μητρότητα, τη γονιμότητα και την αφθονία της γης. Με το λιώσιμο των παγετώνων η ανθρωπότητα πέρασε στη νεολιθική εποχή (8.000-5.500 π.x.),[1, 2] Οι άνθρωποι από το κυνήγι πέρασαν στο στάδιο της καλλιέργειας της γης. Η διατροφή άλλαξε και ο υποσιτισμός αντιμετωπίστηκε με την καλλιέργεια των δημητριακών. Η κατανάλωση τροφής αυξήθηκε, αλλά στους πρωτόγονους καλλιεργητές διατηρήθηκε η ανάγκη του σεβασμού της παχύσαρκης θεάς που συμβόλιζε την αφθονία και τη γονιμότητα. Παρόμοια αγαλματίδια λοιπόν, που ανήκουν στην νεολιθική εποχή αλλά και στην εποχή του χαλκού (2.900-1.500 π.x.), έχουν βρεθεί στην Ευρώπη και στη Μεσοποταμία.[1, 2] Είναι αξιοσημείωτο πως ο κάθε πολιτισμός έδινε διαφορετικό όνομα σε αυτή τη Μητέρα-Θεά, ενώ η μορφή της ήταν πάντοτε η ίδια.[1-3] Στους αρχαίους χρόνους η πρόοδος στο εμπόριο, στις αγροτικές καλλιέργειες και στην κοινωνική οργάνωση ήταν ήδη μεγάλη. Οι άνθρωποι κατάφεραν να δαμάσουν τη φύση και να λύσουν το πρόβλημα του υποσιτισμού. Από αυτή την εποχή και μετά, η παχυσαρκία χάνει τη σπανιότητά της και μεταστρέφεται από σύμβολο αφθονίας και γονιμότητας σε ασθένεια. Υπάρχουν αναφορές στην Ελληνική, την Κινέζικη, την Ινδική ιατρική μέχρι και την ιατρική των Ατζέκων[1-3] που μας δείχνουν πως στην αρχαία εποχή η παχυσαρκία αντιμετωπιζόταν πλέον σαν ιατρικό πρόβλημα. Τον 5 ο π.x. αιώνα, ο πατέρα της ιατρικής Ιπποκράτης υποστήριξε στα γραπτά του πως ο αιφνίδιος θάνατος είναι πιο συχνός στους παχύσαρκους απ ότι στους αδύνατους ανθρώπους. Αναφέρει επίσης πως η παχυσαρκία αποτελεί αίτιο στειρότητας στις γυναίκες εξαιτίας των προκαλούμενων διαταραχών στην έμμηνο ρύση. Ο Γαληνός, ιατρός των ρωμαϊκών χρόνων, κατηγοριοποίησε για πρώτη φορά την παχυσαρκία. Την κατέταξε σε μέτρια και υπερβολική αποκαλώντας τη φυσιολογική και νοσογόνο παχυσαρκία αντίστοιχα.[1, 3] 8

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στηριζόταν από τότε στη σωστή διατροφή και στην άσκηση. Τόσο ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός όσο και ο Άραβας ιατρός Αβικέννας πρότειναν σκληρή δουλειά, άσκηση, γρήγορο τρέξιμο, εγκράτεια και λιτή διατροφή. Σχεδόν τίποτα δεν άλλαξε από τότε μέχρι και τον 19 ο αιώνα.[1, 3] Η πρώτη μεθοδική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας έγινε μόλις το 1867 από τον William Banting στην «Επιστολή προς το κοινό σχετικά με την Παχυσαρκία». Η δίαιτα που πρότεινε ήταν πολύ αυστηρή, αλλά το βιβλίο έγινε ανάρπαστο και επανεκδόθηκε πολλές φορές.[1] Στον 20 ο αιώνα η πρόοδος σε όλους τους τομείς της ιατρικής επέτρεψε στους επιστήμονες να ασχοληθούν πλέον διεξοδικά με τη διατροφή και το πρόβλημα της παχυσαρκίας. Το 1948 η παχυσαρκία αναγνωρίσθηκε επίσημα ως νόσος από τον νέοιδρυθέντα Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας που τη συμπεριέλαβε στη Διεθνή Ταξινόμηση των Παθήσεων. Το βασικό σκεπτικό της θεραπευτικής προσέγγισης με δίαιτα και σωματική άσκηση δεν άλλαξε ιδιαίτερα από την εποχή του Ιπποκράτη. Από τη δεκαετία του 1950 ήρθαν να προστεθούν ως θεραπευτικά μέσα και δύο ακόμη μορφές θεραπείας, η φαρμακολογική και η χειρουργική.[1] 1.2 Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Ως παχυσαρκία ορίζεται η υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα, και πιο συγκεκριμένα στις λιπαποθήκες του οργανισμού, προκαλώντας αύξηση του σωματικού βάρους.[4] Η παχυσαρκία έχει δύο τύπους: την κεντρική (σπλαχνική) παχυσαρκία που χαρακτηρίζεται από αυξημένη κατανομή λίπους στο άνω τμήμα του σώματος και την περιφερική παχυσαρκία η οποία χαρακτηρίζεται από αυξημένη εναπόθεση λίπους στους μηρούς, στους γλουτούς ή τον συνδυασμό και των δύο.[5] Το σωματικό βάρος εξαρτάται από το ισοζύγιο ενέργειας, δηλαδή την πρόσληψη θερμίδων με την τροφή και την κατανάλωση θερμίδων με τη σωματική δραστηριότητα. Όταν η πρόσληψη ενέργειας είναι μεγαλύτερη από την κατανάλωση της τότε αυξάνει το σωματικό βάρος.[5] Το λίπος αποθηκεύεται στο λιπώδη ιστό και αποτελεί φυσιολογικό συστατικό του ανθρώπινου σώματος. Ο λιπώδης ιστός εκκρίνει ορμόνες και δε θεωρείται πλέον ως ένας αδρανής μεταβολικά ιστός. Το ποσοστό του λίπους στη σύσταση του ανθρώπινου σώματος εξαρτάται από την ηλικία και το φύλο ενώ το φυσιολογικό ποσοστό λιπώδους ιστού παρουσιάζει σημαντική απόκλιση μεταξύ διαφορετικών ατόμων. Στα νεογνά, ο λιπώδης ιστός αντιστοιχεί στο 25% της σύστασης του σώματος, ενώ στη συνέχεια κατέρχεται στο 15% μέχρι την ηλικία των δέκα ετών.[5] Στην προεφηβική ηλικία, η διαφορά ανάμεσα στα δύο φύλα αρχίζει να γίνεται εμφανής, με αύξηση του σωματικού λίπους (25%) στα κορίτσια ενώ τα αγόρια διατηρούν το ίδιο ποσοστό λίπους (~15%). Έπειτα από την εφηβεία, το ποσοστό λίπους αυξάνεται με την ηλικία στους άνδρες και στις γυναίκες, χωρίς να είναι γνωστό εάν αυτό αποτελεί φυσιολογικό φαινόμενο ή οφείλεται στην αυξημένη πρόσληψη τροφής και/ή στην καθιστική ζωή. Στους ενήλικες 9

άνδρες, το φυσιολογικό ποσοστό λίπους αποτελεί το 15-20% της σύστασης του σώματος, ενώ στις ενήλικες γυναίκες το ποσοστό είναι υψηλότερο, της τάξης του 25-29%.[5] 1.3 Η ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Η παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα διαταραχής του ισοζυγίου ενέργειας. Η εξίσωση του ισοζυγίου ενέργειας αντανακλά τη διαφορά μεταξύ προσλαμβανόμενης και καταναλισκόμενης ενέργειας, που αποτελείται από το βασικό μεταβολισμό, τη σωματική δραστηριότητα και τη θερμιδική ενέργεια των τροφών. Έτσι λοιπόν προσλαμβάνοντας ενέργεια που είναι μεγαλύτερη από αυτή που καταναλώνεται δημιουργείται αποθήκευση ενέργειας, δηλαδή αύξηση του σωματικού βάρους, ιδιαίτερα του λιπώδη ιστού.[5] Η προσλαμβανόμενη ενέργεια μέσω της τροφής στον άνθρωπο, χωρίζεται σε κατηγορίες όπως είναι οι πρωτεΐνες, τα λίπη, οι υδατάνθρακες, το νερό, τα ανόργανα συστατικά, τα ιχνοστοιχεία και οι βιταμίνες. Το είδος της προσλαμβανόμενης τροφής έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η ενέργεια που αποδίδεται από κάθε είδος τροφής δεν είναι της ίδιας ενεργειακής αξίας. Επομένως η σύσταση της τροφής κατέχει σημαντικό ρόλο στην παθοφυσιολογία της παχυσαρκίας σε συνδυασμό με τη μειωμένη καθημερινή φυσική δραστηριότητα. Ένας ενήλικας πρέπει να προσλαμβάνει, κατά μέσο όρο, 1.500 έως 2.500 θερμίδες ημερησίως και η διατροφή του να αποτελείται από 50% υδατάνθρακες, 30% λίπος και 20% πρωτεΐνες.[5] Το σωματικό βάρος φαίνεται να επηρεάζεται από τον τρόπο διατροφής και τις διατροφικές συνήθειες. Η συσχέτιση της παχυσαρκίας με την αυξημένη συχνότητα των γευμάτων εξηγείται από την αυξημένη έκκριση της ινσουλίνης, που ακολουθεί τα μεγάλα γεύματα. Η μεταγευματική υπερινσουλιναιμία, μέσω της αναβολικής δράσης της ινσουλίνης, προκαλεί αύξηση της αποθήκευσης λίπους. Επίσης, το ωράριο των γευμάτων έχει σημασία λόγω της ενέργειας που παράγεται από την κατανάλωση τροφής (σιτιογενής θερμογένεση). Η σιτιογενής θερμογένεση είναι μεγαλύτερη κατά τις πρωινές ώρες ενώ μειώνεται κατά τις βραδινές. Άτομα που συνήθως δεν τρώνε πρωινό επηρεάζουν αρνητικά την ημερήσια κατανάλωση ενέργειας, λόγω της μειωμένης σιτιογενούς θερμογένεσης («σύνδρομο νυχτερινού φαγητού»). Η επεισοδιακή υπερφαγία (το κοινό τσιμπολόγημα), επίσης συσχετίζεται με την παχυσαρκία.[5] Στο παρελθόν, το ενδιαφέρον των μελετητών είχε επικεντρωθεί στην περιεκτικότητα των τροφών σε λίπη και υδατάνθρακες στην προσπάθεια να εξηγηθεί η αύξηση του σωματικού βάρους και κυρίως του λιπώδη ιστού. Σήμερα έχει προταθεί ένα πολύπλοκο σύστημα αλληλορρύθμισης που αποσκοπεί στη διατήρηση της ενεργειακής ισορροπίας. Το σύστημα αυτό έχει δύο συνιστώσες, την περιφερική, που αποτελείται από το λιπώδη ιστό και την κεντρική, που αποτελείται από τα κέντρα της πείνας, της όρεξης και του κορεσμού που βρίσκονται στον υποθάλαμο.[5,6] 10

Ο υποθάλαμος ονομάζεται «λιποστάτης» και κατέχει κεντρικό ρόλο στην ενεργειακή ομοιόσταση του ανθρώπινου οργανισμού. Ο λιπώδης ιστός δε θεωρείται πλέον ένας απλός χώρος αποθήκευσης λιπιδίων αλλά αποτελεί ένα μεγάλο ενδοκρινή αδένα που επηρεάζει τις λειτουργίες όλων σχεδόν των ενδοκρινικών και μεταβολικών συστημάτων, μέσω της έκκρισης πολλών πεπτιδικών και μη πεπτιδικών ορμονών με ενδοκρινική, παρακρινική και αυτοκρινική δράση. Η λεπτίνη είναι η κύρια ορμόνη μέσω της οποίας ο λιπώδης ιστός επικοινωνεί με το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και επηρεάζει την πρόσληψη τροφής και την κατανάλωση ενέργειας. Η υπερφαγία αυξάνει την παραγωγή της λεπτίνης κατά 40% μέσα σε 12 ώρες, ύστερα από το γεύμα. Αντίθετα η νηστεία ελαττώνει τα επίπεδα της λεπτίνης κατά 60-70% εντός 48 ωρών.[5-7] Η οξείδωση των προσλαμβανόμενων λιπών και υδατανθράκων συμμετέχει στη διατήρηση του σωματικού βάρους και των αποθηκών ενέργειας του οργανισμού. Εάν η οξείδωση των λιπών είναι μειωμένη σε σχέση με την προσλαμβανόμενη ποσότητα τότε εμφανίζεται το φαινόμενο της παχυσαρκίας.[5] Σε παλαιότερες πειραματικές μελέτες για την παθογένεια της παχυσαρκίας, έγινε προσπάθεια διερεύνησης της αναλογίας λίπους και υδατανθράκων στην προσλαμβανόμενη τροφή. Η αποθήκευση των υδατανθράκων επηρεάζεται από το βαθμό πρόσληψής τους. Όταν την προηγούμενη ημέρα υπάρχει μειωμένη πρόσληψη παρατηρείται αύξηση της αποθήκευσης των υδατανθράκων, ενώ το αντίθετο συμβαίνει, όταν την προηγούμενη ημέρα υπάρχει αυξημένη πρόσληψη. Έτσι, είναι δύσκολο να γίνει κάποιος παχύσαρκος τρώγοντας μόνο υδατάνθρακες, γιατί η αλληλορύθμιση μεταξύ αποθήκευσης και πρόσληψης υδατανθράκων είναι πολύ ισχυρή. Αντίθετα η αυξημένη πρόσληψη λίπους, πάνω από το 30% του ημερησίου διαιτολογίου, ευνοεί την εμφάνιση παχυσαρκίας γιατί η αποθήκευση του λίπους είναι ευκολότερη και μεγαλύτερη.[5, 6] Αν και υπάρχουν μελέτες με αντίθετα αποτελέσματα, φαίνεται ότι το λίπος κατέχει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και στην περαιτέρω επιδείνωση της παχυσαρκίας. Αυτό εξηγείται, εν μέρει, και από την υψηλή ενεργειακή του απόδοση: Το λίπος αποδίδει 9,3 θερμίδες ανά γραμμάριο ενώ οι υδατάνθρακες 4,1 θερμίδες.[5] Το λίπος αποτελεί λοιπόν την καλύτερη πηγή ενέργειας για αποθήκευση ενώ απαιτείται και ελάχιστο νερό για την αποθήκευσή του συγκριτικά με τους υδατάνθρακες. Εάν ο ανθρώπινος οργανισμός αποθήκευε την περίσσεια ενέργεια σε υδατάνθρακες και όχι σε λίπος, τότε το φυσιολογικό σωματικό βάρος του ανθρώπου θα ήταν τεράστιο. Βέβαια οι υδατάνθρακες αποτελούν αναντικατάστατη πηγή ενέργειας, καθώς ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί αποκλειστικά τη γλυκόζη ως πηγή ενέργειας. Το ποσοστό της ενέργειας που προέρχεται από τα λίπη, σε ένα ημερήσιο διαιτολόγιο, προτείνεται να μην ξεπερνά το 30%, εκ των οποίων το 8% πρέπει να προέρχεται από κορεσμένα λίπη, 8% από πολυακόρεστα (ω-3 λιπαρά οξέα) και το υπόλοιπο 14% από μονοακόρεστα λίπη (ελαιόλαδο). Επιπλέον, η μέση ημερήσια πρόσληψη χοληστερόλης πρέπει να μην υπερβαίνει τα 250 mg, ενώ το ποσοστό των υδατανθράκων πρέπει να ανέρχεται στο 50-55%.[5] Η κατανάλωση ενέργειας έχει τρεις μορφές: το βασικό μεταβολισμό, τη σωματική δραστηριότητα και τη σιτιογενή θερμογένεση.[5] 11

Ο βασικός μεταβολισμός προσδιορίζεται με τη μέτρηση της ταχύτητας με την οποία καταναλώνεται το οξυγόνο στους ιστούς ή με τον υπολογισμό της θερμότητας που παράγεται από ένα άτομο σε ανάπαυση, έπειτα από την πρωινή έγερση και ύστερα από νηστεία 12 ωρών τουλάχιστον. Ο ημερήσιος βασικός μεταβολισμός εκφράζει την ενέργεια που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της λειτουργίας των ζωτικών οργάνων και μετράται σε χιλιοθερμίδες (Kcal). Το σωματικό βάρος αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα από τον οποίο εξαρτάται ο βασικός μεταβολισμός.[5] Ως σωματική δραστηριότητα ορίζεται κάθε κίνηση που πραγματοποιείται με σύσπαση των σκελετικών μυών, έχοντας ως αποτέλεσμα την αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας πάνω από τα επίπεδα του βασικού μεταβολισμού. Η παραγόμενη από την τροφή θερμογένεση (σιτιογενής θερμογένεση) καθορίζεται από την αύξηση του μεταβολικού ρυθμού ύστερα από την πρόσληψη τροφής και είναι περίπου ίση με το 10% των ημερήσιων προσλαμβανόμενων θερμίδων.[5[ Ο ρόλος της σωματικής δραστηριότητας είναι εξαιρετικά σημαντικός στην παθοφυσιολογία της παχυσαρκίας. Η κίνηση είναι ταυτόσημη με τη ζωή και αποτελεί βασική ιδιότητα κάθε ζωντανού οργανισμού, απαραίτητη για την προσαρμογή στο περιβάλλον και την κάλυψη των βιολογικών αναγκών. Η μείωση της προσλαμβανόμενης ενέργειας, με υποθερμιδικές δίαιτες χωρίς παράλληλη αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, δε μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια σωματικού βάρους, ούτε να διατηρήσει μακροχρόνια την αρχική απώλεια αυτού.[5] 1.4 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η ταξινόμηση της παχυσαρκίας προκύπτει από τη χρήση του Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), ο οποίος ορίζεται ως το βάρος του σώματος σε χιλιόγραμμα (kg) διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα (m). ΔΜΣ = Σωματικό Βάρος σε χιλιόγραμμα (kg) / Ύψος (m) 2 Η ταξινόμηση των ατόμων με βάση τον τύπο αυτό είναι: λιποβαρείς, φυσιολογικοί, υπέρβαροι, παχύσαρκοι και σοβαρά παχύσαρκοι.[9]. Με βάση την ταξινόμηση αυτή ο ΔΜΣ σχετίζεται κυρίως με το ποσοστό του σωματικού λίπους στο γενικό πληθυσμό και έχει μικρή συσχέτιση με το ύψος. Έτσι εάν ένα άτομο είναι παχύσαρκο υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο ποσοστό σωματικού λίπους ( >25% στους άνδρες και >35% στις γυναίκες). Επίσης η ταξινόμηση αυτή βοηθά στην κατανόηση του κίνδυνο που διατρέχει ένα άτομο να εμφανίσει κάποιο νόσημα συσχετιζόμενο με την παχυσαρκία (Πίνακας 1)[5, 9] 12

Πίνακας 1: Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και κίνδυνος εμφάνισης νοσημάτων ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Δ. Μ. Σ. ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ Λιποβαρής < 18.5 Αυξημένος Φυσιολογικό βάρος 18,5-24,9 Φυσιολογικός Υπέρβαρος 25-29,9 Μέτρια αυξημένος Παχύσαρκος Στάδιο Ι 30-34,9 Πολύ αυξημένος Στάδιο ΙΙ 35-39.9 Σοβαρά αυξημένος Στάδιο ΙΙΙ (Νοσογόνος Παχυσαρκία) 40 Πολύ σοβαρά αυξημένος Μεγάλη κλινική σημασία φαίνεται ότι έχει και η κατανομή του λίπους στο σώμα. Η κοιλιακή παχυσαρκία (σωματότυπος μήλου) σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας (αντίστασης στην ινσουλίνη και υπερινσουλιναιμίας, διαταραχών του μεταβολισμού των λιπιδίων και αρτηριακής υπέρτασης) συγκριτικά με την αυξημένη κατανομή του λίπους στην περιφέρεια (σωματότυπος αχλαδιού). Περίμετρος Μέσης- Περίμετρος Ισχίων Η περίμετρος μέσης (ΠΜ) είναι ένας απλός αλλά εξαιρετικά χρήσιμος δείκτης της κατανομής του λίπους στην καθημερινή πράξη και ουσιαστικά είναι ένας δείκτης που αντικατοπτρίζει την κοιλιακή παχυσαρκία. Όταν η ΠΜ ξεπερνά τα 102 εκ. στους άνδρες και τα 88 εκ. στις γυναίκες, τότε ο κίνδυνος για την εμφάνιση προβλημάτων υγείας όπως σακχαρώδης διαβήτης, αρτηριακή υπέρταση κ.α. είναι ιδιαίτερα αυξημένος.(πίνακας 2) Πίνακας 2: Σχετικός κίνδυνος νοσηρότητας με βάση την Περίμετρο Μέσης [9] Φύλο Αυξημένος κίνδυνος Πολύ αυξημένος κίνδυνος Άνδρες >94 cm >102 cm Γυναίκες >80 cm >88 cm Ένας άλλος δείκτης που συσχετίζεται με αυξημένη νοσηρότητα είναι ο λόγος της Περιμέτρου Μέσης διά την Περίμετρο των Ισχίων (Waist to Hip Ratio WHR) WHR= Περίμετρος Μέσης (cm)/ Περίμετρος Ισχίων (cm) (Πίνακας 3) 13

Πίνακας 3: Σχετικός κίνδυνος νοσηρότητας με βάση το λόγο Περιμέτρου Μέσης Περίμετρο Ισχίων [9] Φύλο Αυξημένος κίνδυνος Πολύ αυξημένος κίνδυνος Άνδρες >85cm >1,0cm Γυναίκες >70cm >0,85cm 14

Κεφάλαιο 2 2.1 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Η παχυσαρκία θεωρείται η μεγάλη πρόκληση του 21 ου αιώνα για τη δημόσια υγεία. Οι επιπτώσεις της έχουν τριπλασιαστεί από τη δεκαετία του 1980 και φαίνεται πως οι νεότερες γενιές θα επηρεαστούν ακόμη περισσότερο. Η παχυσαρκία ως ιατρικό πρόβλημα απορροφά το 2-8% των δαπανών της δημόσιας υγείας στην Ευρώπη ενώ ενοχοποιείται για το 10-13% των θανάτων. Η Ελλάδα θεωρείται ως μία από τις χώρες όπου το πρόβλημα της παχυσαρκίας έχει λάβει ενδημικές διαστάσεις.[10] Πρόσφατα, παρουσιάστηκαν στατιστικά στοιχεία για τον επιπολασμό της παχυσαρκίας σε 14 ευρωπαϊκές χώρες. Η έρευνα ξεκίνησε το 2006 και ολοκληρώθηκε το 2009.[10] (πίνακας 4) Πίνακας 4: Επιπολασμός παχυσαρκίας σε γυναίκες και άνδρες [10] Χώρα Παχύσαρκες Γυναίκες (%) Παχύσαρκοι Άντρες (%) Ελλάδα 26,8 18,2 Τσεχία 26 26 Μάλτα 21.1 24.7 Ηνωμένο Βασίλειο 23.9 22.1 Γερμανία 18 18 Σλοβενία 16 18 Ισπανία 16 11 Σλοβακία 16 11 Βέλγιο 12 14 Βουλγαρία 11,3 11,6 Γαλλία 11 9 Ιταλία 9.3 11.3 Ρουμανία 8.0 7.6 Κύπρος 24 19 15

2.2 ΑΙΤΙΕΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Τα αίτια που οδηγούν σε παχυσαρκία δεν έχουν πλήρως διερευνηθεί. Ενοχοποιούνται διάφοροι παράγοντες: Περιβαλλοντικοί παράγοντες Κληρονομικοί παράγοντες Βιολογικοί παράγοντες Ψυχολογικοί παράγοντες Ενδοκρινολογικοί παράγοντες Σε πολλές περιπτώσεις οι παραπάνω παράγοντες συνυπάρχουν και δρουν αθροιστικά. 2.2.1 Περιβαλλοντικοί παράγοντες Τρόπος ζωής Η καθιστική ζωή (μειωμένη σωματική δραστηριότητα) σε συνδυασμό με την κακή διατροφή είναι τα δύο κύρια αίτια της παχυσαρκίας στο δυτικό κόσμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την πρόσληψη περισσότερων θερμίδων από όσες να καταναλώνονται, αυξάνοντας έτσι το ποσοστό του λίπους στο σώμα. [5] 2.2.2 Κληρονομικότητα Η συχνότητα της παχυσαρκίας είναι μεγαλύτερη στις οικογένειες όπου ο ένας ή και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, χωρίς αυτό να αποδεικνύει ότι ενοχοποιούνται αποκλειστικά γενετικοί παράγοντες. Παρόλα αυτά, αν οι γονείς έχουν φυσιολογικό βάρος τότε το παιδί έχει πιθανότητα 10% να γίνει παχύσαρκο. Η πιθανότητα αυτή αυξάνεται σε 50% αν ο ένας από τους δύο γονείς είναι παχύσαρκος και σε 80% αν είναι και οι δύο.[5] Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας φαίνεται να έχουν γονίδια που σχετίζονται με τη σύνθεση και έκφραση της λεπτίνης, ορμόνης που ελέγχει την όρεξη. Για να εκδηλωθεί η οποιαδήποτε προδιάθεση στην παχυσαρκία, πρέπει όμως να επιδράσουν και άλλοι παράγοντες όπως η έλλειψη σωματικής άσκησης και οι κακές διατροφικές συνήθειες.[5] Υπάρχουν ακόμη μερικά σπάνια κληρονομούμενα σύνδρομα που σχετίζονται με την ανάπτυξη παχυσαρκίας. Τέτοια περίπτωση είναι το Σύνδρομο Prader-Willi, που χαρακτηρίζεται από ακατάσχετη όρεξη, υπογοναδισμό και καθυστερημένη ανάπτυξη.[5] 16

2.2.3 Βιολογικοί παράγοντες Η πλειονότητα των παχύσαρκων ατόμων έχουν αυξημένη όρεξη με αποτέλεσμα την πρόσληψη υπερβολικού ποσού θερμίδων σε σχέση με τις ανάγκες τους. Το κέντρο της όρεξης, της πείνας και του κορεσμού βρίσκεται στον υποθάλαμο. Βλάβες στην περιοχή αυτή, όπως όγκοι, φλεγμονές, τραυματισμοί και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές που συμβάλλουν στην εμφάνιση παχυσαρκίας.[5] 2.2.4 Ψυχολογικοί παράγοντες Συχνά στο ιστορικό των παχύσαρκων ατόμων ανευρίσκονται περιπτώσεις σωματικής και ψυχικής κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία ή διαλυμένες οικογενειακές σχέσεις, απραγματοποίητες επιθυμίες αλλά και περιπτώσεις εξάρτησης από άλλα μέλη της οικογένειας. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι φαινόμενο συχνό στους παχύσαρκους. Δεν είναι σπάνιες ακόμη οι περιπτώσεις που η αύξηση του σωματικού βάρους επήλθε κατά την εκδήλωση κατάθλιψης ή ψυχωσικής διαταραχής.[5] 2.2.5 Ενδοκρινολογικοί παράγοντες Μερικά νοσήματα αλλά και ορισμένα φάρμακα προδιαθέτουν σε παχυσαρκία. Σε αυτές τις περιπτώσεις αναπτύσσεται ένας φαύλος κύκλος διότι η παχυσαρκία που είναι το αποτέλεσμα κάποιας ασθένειας, με την σειρά της οδηγεί στην ανάπτυξη άλλων νοσημάτων. Στις ασθένειες που προδιαθέτουν σε παχυσαρκία περιλαμβάνονται: Το σύνδρομο Cushing (πανσεληνοειδές προσωπείο, εναπόθεση λίπους στον αυχένα και στον κορμό )που οφείλεται σε αύξηση της κορτιζόλης και συχνά είναι ιατρογενούς αιτιολογίας όγκοι τύπου ινσουλινώματος στο πάγκρεας το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών Διαταραχές λήψης τροφής (βουλιμία) Από τις φαρμακευτικές ουσίες για την εμφάνιση παχυσαρκίας ενοχοποιούνται εκτός από τα στεροειδή, τα αντιψυχωσικά φάρμακα και θεραπείες υπογονιμότητας. [11] 17

2.3 ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΤΗΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ Η παχυσαρκία ενοχοποιείται για ένα μεγάλο αριθμό επιπλοκών [13, 14]: 2.3.1 Καρδιακές παθήσεις Τα παχύσαρκα άτομα συνήθως πάσχουν από μυοκαρδιοπάθεια και στεφανιαία νόσο. Ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και η Περίμετρος Μέσης (ΠΜ) αποτελούν σημαντικούς προγνωστικούς δείκτες ανάπτυξης καρδιαγγειακών παθήσεων.[15] Η ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου μπορεί να εξηγηθεί με τη συγκέντρωση πολλών παραγόντων κινδύνου (αρτηριακή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία κ.α) στα παχύσαρκα άτομα. Αυτό κατέδειξε μελέτη παρατήρησης σε 5.209 ανθρώπους που διήρκησε 26 έτη. Όσοι από τους συμμετέχοντες είχαν ΔΜΣ 30, είχαν σοβαρό κίνδυνο να αναπτύξουν καρδιαγγειακό νόσημα ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και καπνισματικής συνήθειας.[14] 2.3.2 Δυσλιπιδαιμία Η χοληστερόλη είναι λιπίδιο το οποίο αποτελεί βασικό δομικό υλικό της κυτταρικής μεμβράνης και είναι απαραίτητη για την σύνθεση ορμονών, της βιταμίνης D και για άλλες σημαντικές δραστηριότητες του οργανισμού.[16] Η χοληστερόλη προέρχεται κυρίως από δύο πηγές: α) από το ήπαρ, το οποίο παράγει όση ποσότητα χοληστερόλης χρειάζεται ο οργανισμός για να καλύψει τις ανάγκες του και β) από διάφορες τροφές, κυρίως ζωικής προέλευσης. Η χοληστερόλη είναι αδιάλυτη ουσία στο αίμα, με αποτέλεσμα να ενώνεται με πρωτεΐνες για να μπορεί να μεταφερθεί σε διάφορα όργανα του σώματος. Οι πρωτεΐνες αυτές ονομάζονται λιποπρωτεΐνες.[16, 17] Υπάρχουν διαφόρων ειδών λιποπρωτεΐνες αλλά οι κυριότερες από αυτές είναι η χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (LDL) και η υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη (HDL). Η LDL είναι ο κύριος μεταφορέας της χοληστερόλης στο αίμα και συμβάλλει στη δημιουργία των αθηρωματικών πλακών ενώ η HDL, έχει ως βασικό ρόλο την απομάκρυνση της χοληστερόλης από τα τοιχώματα των αρτηριών και τη μεταφορά της πίσω στο ήπαρ.[16] Η παχυσαρκία συνήθως διαταράσσει αυτή την ισορροπία έχοντας ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη δυσλιπιδαιμίας.[16-18] 2.3.3 Αρτηριακή Υπέρταση Όταν οι τιμές της αρτηριακής πίεσης είναι πάνω από 140/90 mm Hg χαρακτηρίζεται ως υπέρταση.[19] Η αρτηριακή υπέρταση (ΑΥ) μπορεί να είναι ιδιοπαθής ή δευτεροπαθής σε νοσήματα των νεφρών, ενδοκρινολογικά νοσήματα κα. Ένας σημαντικός όμως παράγοντας που προκαλεί ΑΥ, είναι η παχυσαρκία.[20] Η σχέση μεταξύ παχυσαρκίας και αρτηριακής υπέρτασης έχει επαρκώς μελετηθεί και αποδειχθεί 18

εδώ και αρκετά χρόνια. Η αρτηριακή πίεση αυξάνει ανάλογα με το Δείκτη Μάζας Σώματος αλλά και τη διάρκεια της παχυσαρκίας. Δηλαδή, εάν κάποιος αυξήσει το βάρος του κατά 10 kg τότε έχουμε ως αποτέλεσμα τη μέση αύξηση της συστολικής πίεσης κατά 3 mmhg και της διαστολικής κατά 2 mmhg. Οι παχύσαρκοι αυξάνουν την πιθανότητα να αναπτύξουν υπερτασική καρδιοπάθεια κατά 29% ανεξάρτητα με την ηλικία, το φύλο και την εθνικότητα.[20] Παθοφυσιολογικά στην παχυσαρκία, τα επίπεδα της αλδοστερόνης και των αλατοκορτικοειδών αυξάνονται σημαντικά έχοντας ως αποτέλεσμα την αύξηση της αρτηριακής πίεσης.[21] 2.3.4 Χολολιθίαση Η χολολιθίαση χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη χολόλιθων στην χοληδόχο κύστη και είναι 3-4 φορές συχνότερη στους παχύσαρκους από ότι στο γενικό πληθυσμό.[22, 23] Ο κίνδυνος σχηματισμού χολόλιθων αυξάνει σημαντικά ανάλογα με τον ΔΜΣ, ενώ ακόμη και η ήπια παχυσαρκία αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα. Παθοφυσιολογικά ο λιπώδης ιστός παράγει κυτταροκίνες που προκαλούν τη δυσλειτουργία της χοληδόχου κύστης.[23] ενώ ένας άλλος μηχανισμός που σχετίζεται με τον σχηματισμό χολόλιθων, είναι η αύξηση της χοληστερόλης και η μείωση της κινητικότητας της χοληδόχου κύστης.[23] 2.3.5 Σακχαρώδης Διαβήτης Ο Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) είναι μία διαταραχή της ομοιόστασης της γλυκόζης που χαρακτηρίζεται από αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στην κυκλοφορία του αίματος.[24] Ο σακχαρώδης διαβήτης διακρίνεται σε δύο τύπους, στο σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι και στον σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ. Ο ΣΔ τύπου Ι ή νεανικός διαβήτης εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά και νεαρούς ενήλικες και προκαλείται λόγω έλλειψης της ινσουλίνης.[24]. Ο ΣΔ τύπου ΙΙ είναι η μορφή που συναντάμε συχνότερα. Σε αυτή την περίπτωση ο οργανισμός μπορεί να παράγει ινσουλίνη αλλά η ποσότητα της δεν επαρκεί. Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ είναι μία πάθηση στενά συνδεδεμένη με την παχυσαρκία. Η πρώιμη έναρξη της παχυσαρκίας κατέχει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση του διαβήτη τύπου ΙΙ, ενώ η απότομη αύξηση βάρους στην εφηβική και μετεφηβική ηλικία αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες ανάπτυξης αυτής της μορφής διαβήτη.[24] Μελέτη που διεξήχθη σε 447 άτομα στην Αμερική, είχε ως σκοπό τη διερεύνηση της συσχέτισης μεταξύ παχυσαρκίας και διαβήτη τύπου ΙΙ.[53] Οι 28 από τους 447 ανέπτυξαν έπειτα από 8 έτη παρακολούθησης, ΣΔ τύπου ΙΙ, χωρίς να έχουν ιστορικό που να τους συνδέει με την νόσο αυτή αλλά είχαν αυξημένο ΔΜΣ. Οι παχύσαρκοι έχουν 6.6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ.[53] 19

2.3.6 Ανδρική και γυναικεία στειρότητα Η παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα γονιμότητας έως και στειρότητα τόσο σε γυναίκες όσο και σε άνδρες.[26,27]. Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες με ΔΜΣ μεγαλύτερο του φυσιολογικού αντιμετωπίζουν προβλήματα του αναπαραγωγικού κύκλου, τα οποία αυξάνονται όσο αυξάνεται και το πρόβλημα της παχυσαρκίας.[27] Ο λιπώδης ιστός είναι απαραίτητος για την φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού, ωστόσο η παχυσαρκία προκαλεί διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και προβλήματα υπογονιμότητας. Ο αυξημένος ΔΜΣ σχετίζεται με μειωμένη ικανότητα σύλληψης, εξαιτίας της διαταραχής που προκαλεί στην έμμηνο ρύση και της ανωοθυλακιορρηξίας. Η παχυσαρκία επηρεάζει τον αναπαραγωγικό κύκλο μέσω της διαταραχής που προκαλείται στην παραγωγή των οιστρογόνων, στις αλλαγές συγκέντρωσης της δεσμευτικής ορμόνης (SHBG), στην υπερινσουλιναιμία και πιθανώς στην αλλαγή των επιπέδων της λεπτίνης.[27] Ο ρόλος της λεπτίνης παραμένει ασαφής, παρόλα αυτά φαίνεται να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πρόβλημα της αναπαραγωγής.[27] Σε 26.638 γυναίκες, ηλικίας από 20 έως 40 ετών, διαπιστώθηκε πως όσες αντιμετώπιζαν διαταραχές της εμμήνου ρύσεως για πάνω από 36 ημέρες, ήταν βαρύτερες τουλάχιστον 13,6 kg από τις γυναίκες με φυσιολογική έμμηνο ρύση. [27] Η παχυσαρκία όμως και το θέμα της υπογονιμότητας δεν είναι πρόβλημα μόνο των γυναικών, αποτελεί σοβαρό πρόβλημα και για τους παχύσαρκους άνδρες.[28]. Για να αποδειχθεί η σχέση αυτή, πραγματοποιήθηκε ενδοκρινολογική μελέτη μεταξύ γόνιμων και υπογόνιμων παχύσαρκων ανδρών σε σύγκριση με γόνιμους, άτεκνους και μη παχύσαρκους άνδρες. Η ομάδα των υπογόνιμων και παχύσαρκων ανδρών εμφάνισε σημαντικές διαφορές (χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης και SHBG) σε σχέση με την ομάδα των ανδρών με φυσιολογικό σωματικό βάρος.[29] 2.3.7 Οστεοαρθρίτιδα Η οστεοαρθρίτιδα είναι μία κοινή ασθένεια που αφορά στις αρθρώσεις, οι οποίες αδυνατούν να διατηρήσουν τη φυσιολογική τους δομή προκαλώντας προβλήματα όπως πόνος και δυσκαμψία κατά την διάρκεια των κινήσεων.[30] Στην περίπτωση της παχυσαρκίας δεν αυξάνεται μόνο η συχνότητα αλλά και η βαρύτητα της οστεοαρθρίτιδας. Στα παχύσαρκα άτομα προσβάλλονται κυρίως οι κατά γόνυ αρθρώσεις (οστά, μύες, σύνδεσμοι και αρθρικός υμένας).[30-33]. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι στην επιφάνεια των κυττάρων του αρθρικού χόνδρου, υπάρχουν μηχανουποδοχείς, οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στην πίεση και διακρίνονται στους: α) υποδοχείς χιαστών συνδέσμων ή στατικοί υποδοχείς και β) τα σωμάτια του Pacini ή δυναμικοί υποδοχείς [30, 33]. Οι υποδοχείς των χιαστών παρέχουν πληροφορίες σχετικές με την ενδοαρθρική πίεση, τη θέση της άρθρωσης και την κίνηση ενώ οι υποδοχείς Pacini είναι ανενεργοί όταν η άρθρωση είναι ακινητοποιημένη ή όταν στρέφεται με σταθερή ταχύτητα και ενεργοποιούνται όταν αυτή επιταχύνεται ή επιβραδύνεται.[30] Θεωρείται πως η παχυσαρκία προσβάλει τους μηχανουποδοχείς 20