E.M.Π. ΣXOΛH APXITEKTONΩN ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ 6 Ο EAPINO EΞAMHNO TOMEΑΣ I ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ AKAΔΗΜΑΪΚΟ ETOΣ 2008-2009 Mάθημα: APXITEKTONIKOΣ ΣXEΔIAΣMOΣ 6 Θέμα: ΚΤΙΡΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ - ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΠΛΑΚΑ Συντονίστριες εξαμήνου: Γραμματειακή υποστήριξη: Ε. Kωνσταντινίδου, λέκτορας Σ. Tσιράκη, λέκτορας M. Παπαδάτου, ETEΠ Δ Ι Δ Α Κ Τ Ι Κ Η Ο Μ Α Δ Α Γιώργος Γιαννίτσαρης, λέκτορας Bασίλης Γκανιάτσας, αναπληρωτής καθηγητής Σταύρος Γυφτόπουλος, λέκτορας Γιάννης Kίζης, αναπληρωτής καθηγητής Kαίτη Kρεμέζη, καθηγήτρια Έλενα Kωνσταντινίδου, λέκτορας Aλέκα Mονεμβασίτου, καθηγήτρια Σοφία Tσιράκη, λέκτορας Επικουρικό διδακτικό έργο: Χ. Κακαλής, Μ. Μουσά, Μ. Πατεράκης, Α. Σιδέρη, Ν.Τσίμας, μεταπτυχιακοί φοιτητές 1
1. TO ΠEPIEXOMENO TOY MAΘHMATOΣ Στο 6 ο εξάμηνο σπουδών, μετά από τη μελέτη επιμέρους γνωστικών αντικειμένων της αρχιτεκτονικής και ιδιαίτερα μετά τη μεθοδική ανάλυση και ερμηνεία των αρχιτεκτονικών αξιών και της φυσιογνωμίας ενός τόπου (ανάλυση προστατευόμενου παραδοσιακού οικισμού μάθημα 5A), οι σπουδαστές και οι σπουδάστριες καλούνται να διερευνήσουν το ζήτημα της αρχιτεκτονικής δημιουργίας σε τόπους με ιστορία και ιδιαίτερες αρχιτεκτονικές ποιότητες. Αντικείμενο του μαθήματος είναι η αρχιτεκτονική παρέμβαση σε τόπο με ιδιαίτερo αρχιτεκτονικό χαρακτήρα και στόχος του η σύνθεση κτιρίου απλής λειτουργίας που να εντάσσεται στο χαρακτήρα αυτό. Το ζήτημα της ένταξης αφορά στη νέα αρχιτεκτονική που θα πρέπει να είναι συμβατή με το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία της περιοχής, να συνδιαλέγεται με τα υπάρχοντα κτίσματα, να αποκαθιστά και να ανανεώνει το νόημα και το πνεύμα του τόπου. Η σχέση της αρχιτεκτονικής δημιουργίας με το άμεσο και ευρύτερο φυσικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, δεν αποτελεί απλά μια ακόμα παράμετρο στο σχεδιασμό, αλλά βασική συνθήκη που αποδίδει το νοηματικό της περιεχόμενο. Τα αρχιτεκτονικά έργα κατέχουν χώρο, έχουν υλική υπόσταση και αναπόφευκτα θεωρούνται, κατανοούνται και ερμηνεύονται σε σχέση με το κτισμένο και φυσικό περιβάλλον τους. Κριτήριο για την επιτυχία της ένταξης παραμένει αυτό που είχε γράψει ο Louis Kahn: «Θα πρέπει να εξετάζουμε όχι μόνο τι θέλουμε εμείς να χτίσουμε σε έναν τόπο, αλλά κυρίως τι θα ήθελε ο τόπος αυτός να γίνει». 2
2. ΤΟ ΘΕΜΑ Η Πλάκα, ως οικιστικό σύνολο, αποτελεί ένα τόπο ιδιαίτερης πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής σημασίας για την πόλη των Αθηνών. Στην περιοχή της Πλάκας εντάσσονται μνημεία όλων των ιστορικών περιόδων της πόλης, που εικονογραφούν τη μακραίωνη και πολυκύμαντη ιστορία της, ενώ παράλληλα διατηρείται η σύγχρονη ζωή, όπως συνέβαινε πάντοτε. Ο προβληματισμός για την ένταξη ενός σύγχρονου κτιρίου σε ένα τόσο σημαντικό ιστορικό περιβάλλον, με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό χαρακτήρα, αποτελεί μια διαρκή πρόκληση για ένα αρχιτέκτονα και ένα αναγκαίο στάδιο εκπαίδευσης για τους σπουδαστές της αρχιτεκτονικής. Λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα της, η Πλάκα αποτελεί ένα παγκοσμίως ελκυστικό προορισμό για αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους, ζωγράφους, γλύπτες, φωτογράφους και άλλους ερευνητές και εικαστικούς δημιουργούς. Η διαχρονική υπόσταση και το παλίμψηστο τρόπων κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής συναποτελούν ένα αυθεντικό τόπο που εμπνέει για δημιουργία. Για το λόγο αυτό η Πλάκα αποτελεί σταθμό στην «Κλασσική περιήγηση» για Σχολές αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων και εικαστικών δημιουργών από όλα τα μέρη του κόσμου. Εξάλλου πολλά πανεπιστήμια επιθυμούν να έχουν μια μόνιμη έδρα στην περιοχή της Πλάκας, ανάλογο των αντίστοιχων της Ρώμης, ως ορμητήριο για έρευνα και δημιουργία. Σ αυτό το πλαίσιο, το θέμα του εξαμήνου θα αποτελέσει ένα χώρο εργασίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας για ομάδα σπουδαστών ερευνητών (16-20 άτομα) με κοινή προέλευση (πανεπιστήμιο, ερευνητικό φορέα κ.α) και κοινούς στόχους. Η έρευνα και η καλλιτεχνική δημιουργία θα γίνεται είτε στους χώρους του κτιρίου είτε έξω από αυτό, αν απαιτούνται ειδικοί χώροι (χύτευση, λιθοξοική, κατασκευές κ.α). Σε όλες τις περιπτώσεις το κτίριο θα προσφέρει χώρους για σχεδίαση, δημιουργία μικρών πρωτοτύπων και προπλασμάτων και έκθεση των έργων στο ευρύτερο κοινό. 3
3. Ο ΤΟΠΟΣ Η σημερινή αθηναϊκή συνοικία της Πλάκας, στα βόρεια και στα ανατολικά του λόφου της Ακρόπολης, είναι η τελευταία μορφή μιας μακραίωνης οικιστικής ιστορίας. Οριοθετημένη από τους δρόμους Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αμαλίας, Νίκης και Μητροπόλεως, με τα χαμηλά σπίτια του 19 ου και των αρχών του 20 ου αιώνα και με την πολύπλοκη ρυμοτομία, που ορισμένες φορές ακολουθεί την αρχαία χάραξη, αντιδιαστέλλεται έντονα από τη σημερινή πολιτεία που εκτείνεται γύρω της. Η Πλάκα αποτελεί μνημείο καταγραφής της πολιτισμικής προσπάθειας των ανθρώπων που έζησαν στο χώρο της, από τους προϊστορικούς χρόνους, μέχρι τις ημέρες μας. Για μια συνεχή ιστορική διαδρομή 6000 περίπου χρόνων, ο βράχος της Ακρόπολης και οι πλαγιές της κατοικήθηκαν από κοινωνίες ανθρώπων που άφησαν πίσω τους κατάλοιπα της παρουσίας και των δραστηριοτήτων τους με τη μορφή κατοικιών, τόπων και μνημείων λατρείας, δημόσιων χώρων, κ.α. Η αδιάλειπτη συνέχεια της ζωής στην περιοχή αυτή, όπως εκφράζεται από τα μνημεία της, αποκαλύπτει το πέρασμα των περιόδων πολιτισμού που προηγήθηκαν για να φτάσουν εξελικτικά στην πόλη των μεταπελευθερωτικών χρόνων της Οθωνικής περιόδου και την σημερινή της τελική εξέλιξη. Η Πλάκα αποτελεί το κομμάτι εκείνο της Αθήνας που περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, διατηρεί τον ιστορικό αρχιτεκτονικό του χαρακτήρα. Η φυσιογνωμία του χώρου που δημιουργεί την κυρίαρχη εντύπωση στον επισκέπτη προκύπτει από: Τη διατηρημένη μορφή και κλίμακα του παραδοσιακού πολεοδομικού ιστού, του ιστορικού δηλαδή πυρήνα της Αθήνας. Την παρουσία των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων όλων των εποχών (κλασσικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά, οθωμανικά) ενταγμένων στον ιστό της πόλης Ένα σύνολο κτιρίων ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος του 19 ου και των αρχών του 20 ου αιώνα που συνυπάρχουν αρμονικά. Τα κτίρια, κυρίως κατοικίες με τα ειδικότερα χαρακτηριστικά τους μαρτυρούν την ηλικία τους και την αρχιτεκτονική της εποχής που τα δημιούργησε. Σπίτια λαϊκά και Οθωνικά που χρονολογούνται από το 1832 μέχρι το 1864 κυρίως, αλλά και νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά, καθώς και αρκετά νεώτερα συνθέτουν ένα οικιστικό σύνολο που παρουσιάζει μεγαλύτερη ομοιογένεια όσο πλησιάζει προς το βράχο της Ακρόπολης και περισσότερες αλλοιώσεις προς τις παρυφές της περιοχής. Ειδικότερα το Νεοκλασικό ιδίωμα και οι παραλλαγές του, η μικρή κλίμακα, ο λαϊκός χαρακτήρας των προσκτισμάτων, η άρθρωση των αρχιτεκτονικών όγκων σε σχέση με την αυλή και οι σχέσεις με τις τοπικές διαμορφώσεις του πολεοδομικού ιστού 4
αποτελούν μερικά μόνο από τα στοιχεία που χρήζουν ανάλυσης και «ενσωμάτωσης» στις σύγχρονες αρχιτεκτονικές δημιουργίες. Η συνύπαρξη όλων αυτών των στοιχείων, των μνημείων, των κτιρίων και της πολεοδομικής συγκρότησης της περιοχής σε συνδυασμό με την παρουσία της σύγχρονης ζωής συγκροτούν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της περιοχής. 5
4. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΟΙΚΟΠΕΔΟ Το οικόπεδο στο οποίο προβλέπεται ο σχεδιασμός της πρότασης, βρίσκεται κοντά σε αρχαιολογική περιοχή (Αέρηδες). Είναι διαμπερές, με πρόσβαση από τις οδούς Λυσίου και Κυρρήστου, και έχει εμβαδό 297τμ. Η υψομετρική διαφορά των μετώπων του οικοπέδου είναι 2.50μ. Ενημερωτκά σημειώνουμε ότι οι όροι δόμησης που ισχύουν για την περιοχή είναι: επιφάνεια κάλυψης 70%, συντελεστής δόμησης 1,40, μέγιστος αριθμός ορόφων 2 (7,00 μ + 1,5 μ στέγη) 6
7
5. ΚΤΙΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Η σύνθεση θα πρέπει να περιλαμβάνει: 1. Είσοδο, χώρο υποδοχής, γραμματεία 40 τμ 2. Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων (για προβολές, συγκεντρώσεις, διαλέξεις, περιοδικές εκθέσεις) 120 τμ 3. Χώρους εργασίας για 16-20 άτομα 100 τμ (οι παραπάνω χώροι θα έχουν τη δυνατότητα να ενοποιούνται ή να διαχωρίζονται, ώστε να προσαρμόζονται σε διαφορετικές χρήσεις) 4. Καφετέρια (με παρασκευαστήριο) 40 τμ Υπολογίζεται περίπου επιπλέον 20% για χώρους κίνησης 60-80 τμ Σύνολο ~ 400 τμ Βοηθητικοί χώροι (κοινόχρηστα w.c., αποθηκευτικοί χώροι, χώροι η/μ εγκαταστάσεων- οι οποίοι μπορούν να είναι και στο υπόγειο) 80 τμ Ιδιαίτερη σημασία στην επεξεργασία του θέματος έχει η διαμόρφωση του ελεύθερου χώρου και η σχέση του με το κτίριο. Ο υπαίθριος χώρος μπορεί να περιλαμβάνει επέκταση των εκθέσεων, χώρο εκδηλώσεων ή αναψυχής κ.λπ. 6. ΖΗΤΟΥΜΕΝΑ 1. Αναγνώριση, ανάλυση, διερεύνηση της ευρύτερης περιοχής και του άμεσου περιβάλλοντος (κείμενα, σκίτσα, σχέδια, προπλάσματα, φωτογραφίες κ.ά.) 2. Συγκρότηση της κεντρικής ιδέας των συνθετικών αρχών σε σχέση με τη αναγνώριση, ανάλυση, διερεύνηση του τόπου ένταξης και το κτιριολογικό πρόγραμμα (κείμενα, σκίτσα, προπλάσματα, μικτές τεχνικές κ.ά.) 3. Τοπογραφικό με την ευρύτερη περιοχή σε κλ. 1:200, 4. Κατόψεις, όψεις, τομές σε κλίμακα 1:100. 5. Πρόπλασμα σε κλίμακα 1:100 που θα περιλαμβάνει και τα γειτονικά κτίσματα. 6. Φωτογραφίες προπλάσματος, προοπτικά, σκίτσα, κολλάζ και μικτές τεχνικές που να αποδίδουν τον εσωτερικό χώρο και τη συνολική έκφραση της αρχιτεκτονικής λύσης. 8
Το μάθημα περιλαμβάνει επίσκεψη επιτόπου, διαλέξεις εμβάθυνσης, υποστηρικτικές σημειώσεις και βιβλιογραφία. Η επεξεργασία του θέματος θα γίνει ατομικά ή σε συνεργασία το πολύ 2 ατόμων. XPONOΔ IAΓ PAMMA ( μέχρι τις διακοπές του Πάσχα) ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 30/3 ΔΙΑΛΕΞΗ Ε. ΜΑΙΣΤΡΟΥ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΠΕΜΠΤΗ 2/4 ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 6/4 ΔΙΑΛΕΞΗ Γ. ΚΙΖΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΚΤΙΖΟΝΤΑΣ ΣΕ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΠΕΜΠΤΗ 9/4 ΔΙΑΛΕΞΗ Β. ΓΚΑΝΙΑΤΣΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΕΝΤΑΞΗ ΩΣ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΣΥΝΘΕΣΕΩΝ» ΜΑΘΗΜΑ ΣΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ 9