Βασικές αρχές χαρτογραφίας (Cartwright, Gartner et al. 2009) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 1
Tι είναι χάρτης; Χάρτης είναι μια αναπαράσταση επιλεγμένων στοιχείων της γης. Είναι σχεδιασμένος για να καταγράφει σχέσεις μεταξύ των γεωγραφικών οντοτήτων και να επιτρέπει την ανάλυση των σχέσεων αυτών Βασικά χαρακτηριστικά: Απεικονίζει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τις επιλεγμένες χωρικές σχέσεις των οντοτήτων Ο σχεδιασμός γίνεται σε κλίμακα Στον χάρτη απεικονίζονται επιλεγμένα στοιχεία ενώ παραλείπονται άλλα, ανάλογα με τη στόχευση Η αναπαράσταση της γήινης επιφάνειας γίνεται μέσω γνωστών μαθηματικών σχέσεων Το σύστημα αναφοράς του χάρτη επιτρέπει την περιγραφή κάθε σημείου του. Έτος 1450, Βενετός μοναχός Fra Mauro. Κυκλική απεικόνιση του κόσμου (διάμετρος 2m) https://en.wikipedia.org/wiki/his tory_of_cartography http://www.icsm.gov.au/mapping /overview.html Βασικές αρχές χαρτογραφίας 2
Tι είναι χάρτης; Ο χάρτης είναι μέσο επικοινωνίας και μεταφοράς πληροφορίας. Είναι μέσο ανάδειξης λεπτομερειών Μέσω του χάρτη μπορούν να επικοινωνήσουν άνθρωποι με διαφορετικό υπόβαθρο ακόμα και διαφορετική γλώσσα Είναι εξαιρετικό εργαλείο λήψης αποφάσεων και λογοδοσίας (Cartwright, Gartner et al. 2009) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 3
Tι είναι χάρτης; Ο χάρτης για να δημιουργηθεί έχουν γίνει διάφορες «συμβάσεις» που ξεκινούν από την περιγραφή της επιφάνειας του πλανήτη η οποία πρέπει να αποτυπωθεί στο επίπεδο. (Νάκος 2015) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 4
Tι είναι χάρτης; - Δεν περιέχουν το σύνολο της πληροφορίας που έχει καταγραφεί για ένα χώρο - Η δημιουργία τους είναι εξαιρετικά σύνθετη και υπόκειται σε γεωμετρικούς κανόνες αλλά και σε αισθητικές, λειτουργικές θεωρήσεις (von Lünen and Travis 2012) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 5
Tι μπορεί να δείξει ο χάρτης; Το δυνητικό θεματικό περιεχόμενο του χάρτη είναι απεριόριστο Περιέχει σχήματα και σύμβολα Ο χάρτης πλέον είναι μέρος της καθημερινής ζωής λόγω τις εξάπλωσης των smartphone και των εφαρμογών που διαχειρίζονται γεωχωρικά δεδομένα Ο χάρτης εκτός από εργαλείο επικοινωνίας της πληροφορίας είναι και εργαλείο λήψης αποφάσεων (Kraak and Ormeling 2011) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 6
Χάρτινος Χάρτης Σταθερή κλίμακα Σταθερά όρια Παρουσιάζει μια στατική εικόνα κόσμου Είναι επίπεδος Όλα τα δεδομένα του είναι εμφανή Διαφορές ψηφιακού και κλασσικού χάρτη Ψηφιακός Χάρτης Μεταβλητή κλίμακα Μεταβλητά όρια Μπορεί να απεικονίσει κίνηση Μπορεί να γίνει 3D Υπάρχουν δεδομένα πέρα από τα εμφανιζόμενα (Kraak and Ormeling 2011) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 7
Τι περιλαμβάνει ένας χάρτης; 1. Πλαίσιο 2. Προσανατολισμός 3. Κλίμακα 4. Υπόμνημα 5. Τίτλος http://www.oldmapsonline.org/ https://goo.gl/ytx2ue Βασικές αρχές χαρτογραφίας 8
Τίτλος του χάρτη Ο τίτλος του χάρτη πρέπει με συντομία να προδιαθέτει για το τι θα δούμε στο χάρτη Μπορεί να δηλώνει και τη γεωγραφική θέση που θα απεικονιστεί Η θέση του τίτλου έχει σημασία λειτουργική και ουσιαστική (Peterson 2014) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 9
Υπόμνημα (Legend) Το υπόμνημα είναι το μέσο επικοινωνίας του δημιουργού με το κοινό. Έχει σημασία να γνωρίζουμε και να προσαρμόζουμε το περιεχόμενο του υπομνήματος με το κοινό στο οποίο απευθύνεται ο χάρτης Σε περίπτωση που υπάρχουν πολλά σύμβολα αυτά πρέπει να ομαδοποιούνται (η ομαδοποίηση μπορεί να γίνει ανά είδος (γραμμές, επιφάνειες, σημεία) ESRI (Peterson 2014) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 10
Υπόμνημα (Legend) Έχει σημασία η πρότερη γνώση του κοινού στο οποίο απευθύνεται ο χάρτης (Τσούλος 2015, Tyner 2010) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 11
Προσανατολισμός (Βορράς) Το σύμβολο του προσανατολισμού δείχνει το Βορρά. Οι χάρτες που βλέπουμε στα GIS έχουν προσανατολισμό άσχετα αν έχουν Κάθε πλήρης χάρτης περιέχει σύμβολο Βορρά γιατί εκτός των άλλων μπορεί ένα χαρτογραφικό προϊόν να εκτυπωθεί. ESRI Βασικές αρχές χαρτογραφίας 12
Το σύμβολο της κλίμακας δίνει την πληροφορία της σχέσης μεταξύ διαστάσεων στο χαρτί και των πραγματικών διαστάσεων του χώρου. Δηλαδή, μετατρέπει τα εκατοστά στο χαρτί σε εκατοστά στο επίπεδο του φυσικού περιβάλλοντος Η κλίμακα είναι στοιχείο λειτουργικό και αισθητικό Στην ηλεκτρονική χαρτογραφία η κλίμακα είναι δυναμική και αλλάζει ανάλογε με την εστίαση που επιθυμεί ο χρήστης Κλίμακα (scale bar) (Tyner 2010) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 13
Γενίκευση Η χαρτογραφική γενίκευση είναι η επιλογή και η απλοποιημένη απόδοση των λεπτομερειών που έχει αποφασίσει ο χαρτοσυνθέτης ότι θα απεικονιστούν και είναι κατάλληλες για την κλίμακα του χάρτη. Η γενίκευση είναι απαραίτητη δεδομένου ότι η πραγματική κατάσταση περιέχει πάρα πολλές λεπτομερείς οι οποίες αν απεικονιστούν θα κάνουν το χάρτη δυσνόητο ή ακόμα και αδύνατο να αναγνωστεί. Πριν παρουσιαστούν τα στοιχεία στο χάρτη πρέπει να αποφασίσουμε: -Είναι απαραίτητο το συγκεκριμένο στοιχείο του χάρτη για το σκοπό μας; -Αν το αφαιρέσουμε θα προκαλέσει κάποια δυσκολία στην κατανόηση ή έλλειψη; -Αν αφαιρέσουμε τα λιγότερο σημαντικά στοιχειά μήπως τα πιο σημαντικά γίνονται πιο εύκολα κατανοητά; (Krygier and Wood 2016) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 14
Γενίκευση-Επιλογή Τα στοιχεία που παρουσιάζουν οι χάρτες είναι προϊόν της επιλογής του χαρτοσυνθέτη και προφανώς δεν είναι το σύνολο της διαθέσιμης πληροφορίας αλλά ούτε και του συνόλου των φυσικών στοιχείων τού χαρτογραφούμενου χώρου. Η επιλογή πρέπει να λαμβάνει υπόψη το σκοπό. Παρουσιάζουμε τα στοιχεία που βοηθούν στο σκοπό αυτό και απαλείφουμε τα στοιχεία που δεν σχετίζονται με αυτόν. Η επιλογή πλέον μπορεί να γίνει αυτόματα θέτοντας τα κατάλληλα κριτήρια στο υπολογιστικό σύστημα Βασικές αρχές χαρτογραφίας 15
Γενίκευση - Απλοποίηση Η απλοποίηση περίπλοκων σχημάτων βοηθά στην καλύτερη οπτικοποίηση και τελικά κατανόηση του θέματος. Η μεγάλη κλίμακα (μεγάλες περιοχές) οδηγεί σε εντονότερη απλοποίηση Ο βαθμός απλοποίησης πρέπει να φτάνει εκεί που η οντότητα είναι διακριτή Όταν κάνουμε απλοποίηση: -Οι οντότητες που μας ενδιαφέρουν είναι αναγνωρίσιμες -Η αφαίρεση λεπτομερείς εξαφάνισε κάποια σημαντική πληροφορία; -Η απλοποίηση βελτίωσε την οπτικοποιήση; -Η απλοποίηση μείωσε την οπτική όχλιση; Βασικές αρχές χαρτογραφίας 16
Γενίκευση - Εξομάλυνση Η εξομάλυνση (smoothing) μειώνει τις γωνίες μιας σχηματικής απεικόνισης. Η διαδικασία αυτή μπορεί να προσθέτει πληροφορία Ο βαθμός εξομάλυνσης σχετίζεται με τη φύση της οντότητας (η αποτύπωση ενός ποταμού επιδέχεται ισχυρότερη εξομάλυνση από ένα οδικό δίκτυο) Όταν κάνουμε εξομάλυνση: -Πόσο μπορούμε να εξομαλύνουμε χωρίς να αλλοιώσουμε ουσιωδώς την πληροφορία; -Είναι σωστά αντιληπτή η οντότητα μετά την εξομάλυνση; -Η εξομάλυνση βελτίωσε την οπτικοποιήση; -Η εξομάλυνση μείωσε την οπτική όχλιση; Βασικές αρχές χαρτογραφίας 17
Ο χάρτης είναι εκτός των άλλων ένα σύνολο περιεγραμμένων συμβόλων τα οποία είναι συστηματικά τοποθετημένα στο επίπεδο και συνδέονται με χωρικές σχέσεις μεταξύ τους. Πολλά από τα σύμβολα που συναντούμε σε χάρτες είναι πλέον κοινή γλώσσα μεταξύ των χρηστών Σύμβολα στο χάρτη (Tyner 2010) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 18
Σύμβολα στο χάρτη Η επικοινωνία μέσω συμβόλων είναι πλέον κοινή (λόγω τεχνολογίας και έξυπνων συσκευών) Βασικές αρχές χαρτογραφίας (Sluter, Cruz et al. 2015,Cartwright, Gartner et al. 2009) 19
Οπτικοί κανόνες - Τα αντικείμενα του χάρτη που έχουν στοιχηθεί στο κέντρο επιβαρύνουν την όραση λιγότερο από όσα είναι πλευρικά - Τα αντικείμενα στο επάνω μισό επιβαρύνουν περισσότερο από τα αντικείμενα στο κάτω μισό του χάρτη - Τα αντικείμενα στο δεξιό μισό επιβαρύνουν περισσότερο από τα αντικείμενα στο αριστερό μισό του χάρτη - Ομαδοποιημένα αντικείμενα επιβαρύνουν λιγότερο από τα απομονωμένα - Το κόκκινο επιβαρύνει περισσότερο από το μπλε χρώμα - Τα φωτεινά χρώματα επιβαρύνουν περισσότερο από τα σκούρα (Tyner 2010) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 20
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά 1 2 3 1. Εισάγουμε τα δεδομένα 2.Επιλέγουμε την περιφερειακή ενότητα που μας ενδιαφέρει 3. Δημιουργούμε ξεχωριστό αρχείο που περιέχει μόνο την ενότητα που μας ενδιαφέρει Βασικές αρχές χαρτογραφίας 21
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά Αρχείο που θα αποκοπεί Αρχείο οδηγός αποκοπής Αξιοποιούμε τη λειτουργία clip για να επιλέξουμε και να αποκόψουμε περιοχές με βάση μια επιλεγμένη ενότητα. Στο παράδειγμα μας θα κοπούν οι περιοχές NATURA 2000, οι OTA και το υδρογραφικό δίκτυο βάσει της περιφέρειας Πελοποννήσου. Επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία λειτουργίας clip διαδοχικά για κάθε ένα από τα θεματικά layer Βασικές αρχές χαρτογραφίας 22
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά Διαμορφώνουμε με δεξί κλικ, properties και από την καρτέλα symbology πως θέλουμε να εμφανίζεται το υδρογραφικό δίκτυο Από την καρτέλα display μπορούμε να ορίσουμε το ποσοστό διαφάνειας του κάθε επιπέδου πληροφορίας Η διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί για όλα τα θεματικά δεδομένα που θέλουμε να τροποποιήσουμε Βασικές αρχές χαρτογραφίας 23
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά Από την καρτέλα view επιλέγουμε Layout view για να περάσουμε σε περιβάλλον δημιουργίας χάρτη. Βασικές αρχές χαρτογραφίας 24
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά Από την καρτέλα insert μπορούμε να εισάγουμε σύμβολα κλίμακας, Βορρά, τίτλο, κείμενο κ.λπ. στο χάρτη μας 1 2 1. Προσθέτουμε τίτλο και αλλάζουμε τα χαρακτηριστικά του 2. Προσθέτουμε λεζάντα (υπόμνημα) και τροποποιούμε το περιεχόμενο και τα χαρακτηριστικά του Βασικές αρχές χαρτογραφίας 25
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά 1 2 1) Εισάγουμε κλίμακα και ρυθμίζουμε τις ιδιότητές του (μονάδες, θέση, μορφή κ.λπ.) 2) Εισάγουμε προσανατολισμό (Βορράς) και ρυθμίζουμε τις ιδιότητες του συμβόλου Βασικές αρχές χαρτογραφίας 26
Δημιουργία Χάρτη Πρακτικά 1. Αφού αποθηκεύσουμε τη χαρτογραφική σύνθεση μπορούμε να εξάγουμε το χάρτη σε μορφή εικόνας (jpeg, BPM, png) και διανυσματικού αρχείου (eps, pdf) Υπάρχει δυνατότητα ρύθμισης της ποιότητας του εξαγόμενου αρχείου (αυξημένη ποιότητα = αυξημένο μέγεθος αρχείου) Βασικές αρχές χαρτογραφίας 27
Βιβλιογραφικές Αναφορές Peterson, G. N. (2014). GIS cartography: a guide to effective map design, CRC Press. Krygier, J. and D. Wood (2016). Making maps: a visual guide to map design for GIS, Guilford Publications. Tyner, J. A. (2010). Principles of map design, Guilford Press. Τσούλος, Λ., Σκοπελίτη, Α., Στάμου, Λ. (2015). Χαρτογραφική σύνθεση και απόδοση σε ψηφιακό περιβάλλον. Αθήνα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Cartwright, W., et al. (2009). Cartography and art, Springer Science & Business Media. von Lünen, A. and C. Travis (2012). History and GIS: Epistemologies, considerations and reflections, Springer Science & Business Media. Sluter, C. R., et al. (2015). Cartography-Maps Connecting the World, Springer. Kraak, M.-J. and F. Ormeling (2011). Cartography: visualization of spatial data, Guilford Press. Νάκος, Β. (2015). Αναλυτική χαρτογραφία. Αθήνα, Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Βασικές αρχές χαρτογραφίας 28