Η δηδαζθαιία ηεο Ιζηνξίαο από δηαπνιηηηζκηθή ζθνπηά: Πξόγξακκα πνπδώλ θαη απόςεηο εθπαηδεπηηθώλ Φσηεηλή Παηεηλάξε

ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΟΦΗΑ ΚΑΗ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΣΟΜΔΑ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΔΗΓΗΚΔΤΖ: ΓΗΑΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Η δηδαζθαιία ηεο Ιζηνξίαο από δηαπνιηηηζκηθή ζθνπηά: Πξόγξακκα πνπδώλ θαη απόςεηο εθπαηδεπηηθώλ Φσηεηλή Παηεηλάξε Θεζζαινλίθε 2013

2 ηνπο γνλείο κνπ

As educators we are politicians and also artists. Paulo Freire Αλ θνηηάμεηο ην παξειζφλ κε γελλαηφηεηα, κπνξεί θαη λα ειεπζεξσζείο. Arthur Miller 3

Πεξηερόκελα Πξφινγνο... 6 Δηζαγσγή... 8 Α : ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ... 11 1. Πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ζρνιείν... 12 1.1. Σα λέα δεδνκέλα... 12 1.2. Μνληέια δηαρείξηζεο ηνπ πνιηηηζκηθνχ πινπξαιηζκνχ ζηελ εθπαίδεπζε: Δπξψπε θαη Διιάδα... 15 2. Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε... 18 2.1. Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε: νξηζκνί θαη πξνζαλαηνιηζκνί ηνπ πεδίνπ... 18 2.2. ηφρνη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο... 22 3. Γηαπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλε δηδαζθαιία... 24 3.1. Γηαπνιηηηζκηθή Γηδαθηηθή: νξηζκνί θαη αξρέο ηνπ πεδίνπ... 24 3.2. Γηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ Π..... 25 3.2.1. Γηαπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλνη ζηφρνη... 28 3.2.2. Γηαπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλα πεξηερφκελα... 29 3.2.3. Γηαπνιηηηζκηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη πξαθηηθέο... 29 3.2.4. Γηαπνιηηηζκηθά θαηάιιειεο κνξθέο αμηνιφγεζεο... 33 4. Σν κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο... 33 4.1. Ζ δηακάρε γηα ηε ζρνιηθή ηζηνξία: παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε θαη λένη πξνζαλαηνιηζκνί... 33 4.2. Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ καζήκαηνο ηεο Ηζηνξίαο ζην πιαίζην ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο... 39 5. Γηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ καζήκαηνο ηεο Ηζηνξίαο... 41 5.1. Γηαπνιηηηζκηθή Γηδαθηηθή ηεο Ηζηνξίαο: θεληξηθέο αξρέο θαη θαηεπζχλζεηο... 41 5.2. Βαζηθέο θαηεγνξίεο ηνπ πεδίνπ: ηνκή ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Γηδαθηηθήο ηεο Ηζηνξίαο... 44 5.3. Ζ δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ Π.. ηεο ζχγρξνλεο Ηζηνξίαο... 47 5.3.1. Γηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ησλ ζηφρσλ ηνπ καζήκαηνο... 47 5.3.2. Γηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ησλ πεξηερνκέλσλ ηνπ καζήκαηνο... 50 5.3.3. Γηαπνιηηηζκηθέο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο... 52 5.3.4. Γηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ησλ ρψξσλ, ησλ κέζσλ θαη ησλ πιηθψλ δηδαζθαιίαο... 54 6. Δθπαηδεπηηθφο θαη δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ Π..... 56 6.1. Γηαπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλνο εθπαηδεπηηθφο... 56 6.2. Αξρηθή εθπαίδεπζε θαη επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε δηδαζθαιία ζηε κηθηή ηάμε... 59 6.3. Δθπαηδεπηηθφο θαη δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ Π.. ηεο Ηζηνξίαο... 60 Β : ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ... 63 7. Αθεηεξία, ζθνπφο θαη ζηφρνη ηεο έξεπλαο... 64 7.1. Αθεηεξία ηεο έξεπλαο θαη επηινγή ηνπ ζέκαηνο... 64 7.2. θνπφο θαη επηκέξνπο εξσηήκαηα ηεο έξεπλαο... 66 8. Μεζνδνινγία ηεο έξεπλαο... 68 8.1. Τιηθφ ηεο έξεπλαο... 68 8.1.1. Σo Γ.Δ.Π.Π.., ηo Α.Π.. θαη ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα... 68 8.1.1.1. πλζήθεο δηακφξθσζεο ηνπ πιηθνχ... 68 8.1.1.2.Σππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πιηθνχ... 71 8.1.1.2.1.Σππηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ Γ.Δ.Π.Π.. θαη Α.Π..... 71 8.1.1.2.2. Σππηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ... 74 8.1.2. Οη ζπλεληεχμεηο... 75 8.1.2.1. Σερληθή ζπιινγήο ηνπ πιηθνχ... 75 8.1.2.2. πκκεηέρνληεο θαη ζπλζήθεο ζπγθέληξσζεο ηνπ πιηθνχ... 75 8.2. Μέζνδνη αλάιπζεο ηνπ πιηθνχ... 76 8.2.1. Μέζνδνο αλάιπζεο Γ.Δ.Π.Π.., Α.Π.. θαη ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ... 76 8.2.1.1. Ζ κέζνδνο ηεο αλάιπζεο curriculum (curriculum analysis)... 76 4

8.2.1.2. Ο θαηάινγνο θξηηεξίσλ... 77 8.2.2. Μέζνδνο αλάιπζεο ησλ ζπλεληεχμεσλ... 78 8.2.2.1. Ζ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ... 78 8.2.2.2. Σν ζχζηεκα θαηεγνξηψλ... 79 8.2.2.3. Οξηζκφο ησλ θαηεγνξηψλ... 80 9. Αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο... 84 9.1. Ζ αλάιπζε ηνπ Π.. θαη ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ... 84 9.2. Ζ αλάιπζε ησλ απνκαγλεηνθσλεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ... 117 10. Γηαπηζηψζεηο ζπδήηεζε... 168 Βηβιηνγξαθία... 190 Παξάξηεκα... 209 5

Πξόινγνο Ζ παξνχζα εξγαζία αζρνιείηαη κε ηε δηεξεχλεζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο δηάζηαζεο ηνπ καζήκαηνο ηεο ζχγρξνλεο Ηζηνξίαο ζην πιαίζην ηνπ ειιεληθνχ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ. Ζ δηεξεχλεζε απηή αθνξά ηφζν ην επίζεκν Πξφγξακκα πνπδψλ (Π..), φζν θαη ηηο αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ καζήκαηνο, γηα ηελ πξαθηηθή ηνπο ζε επίπεδν ζρνιηθήο ηάμεο θαη γηα ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ θαηεχζπλζε απηή. Αθεηεξία γηα ηελ ελαζρφιεζε κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα απνηέιεζε ε παξαθνινχζεζε καζεκάησλ ζην πιαίζην ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηνπ Σνκέα Παηδαγσγηθήο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπ θιάδνπ ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. ηε δηάξθεηα ησλ καζεκάησλ επηζεκάλζεθε ε αλαγθαηφηεηα δηαπνιηηηζκηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ησλ Π.. θαη ν θαίξηνο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ, πξνθεηκέλνπ ην ζρνιείν λα απνηειέζεη έλα ρψξν πνιιαπιφηεηαο, δεκνθξαηίαο, δηαπνιηηηζκηθνχ ζεβαζκνχ θαη γφληκεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ πνιηηηζκψλ θαη λα ζπκβάιεη ζηελ ελδπλάκσζε, ηελ απηνπξαγκάησζε, ηελ ειεπζεξία θαη ηελ έληαμε φισλ ησλ καζεηψλ αλεμαξηήησο πνιηηηζκηθνχ ππνβάζξνπ. Γεδνκέλσλ ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ εμειίμεσλ, ηεο αλφδνπ ησλ αθξνδεμηψλ δπλάκεσλ θαη ηεο έμαξζεο ηνπ λενεζληθηζκνχ θαη ηνπ ξαηζηζκνχ ε επηδίσμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ θαζίζηαηαη ζήκεξα αθφκε πην επηηαθηηθή. Παξάιιεια, εξεζίζκαηα γηα ηε κειέηε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο δφζεθαλ θαηά ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ θιάδνπ ηεο Γηδαθηηθήο Μεζνδνινγίαο φπνπ ζίρηεθαλ δεηήκαηα δηδαζθαιίαο ζπγθξνπζηαθψλ ζεκάησλ θαη δηδαζθαιίαο γηα ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε, θαζψο θαη θαηά ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ θιάδνπ ηεο Παηδαγσγηθήο ηεο Δηξήλεο φπνπ ζπδεηήζεθαλ ζέκαηα δνκηθήο θαη πνιηηηζκηθήο βίαο θαη κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ ζρνιείνπ. Ζ πξαγκαηνπνίεζε ηεο έξεπλαο δελ ζα ήηαλ δπλαηή ρσξίο ηε ζπκβνιή θαη ηε ζπλεξγαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ δέρηεθαλ λα κνπ παξαρσξήζνπλ ηηο ζπλεληεχμεηο, ζηηο νπνίεο εμέθξαζαλ ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηνλ δηαπνιηηηζκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ επίζεκνπ Π.. ηεο ζχγρξνλεο Ηζηνξίαο, αλαθέξζεθαλ ζηελ πξαθηηθή ηνπο κέζα ζηελ ηάμε θαη θαηέζεζαλ ηηο πξνηάζεηο ηνπο γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ καζήκαηνο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ νθείισ λα ηνπο επραξηζηήζσ ζεξκά. Δπίζεο, ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο πην ζεξκέο κνπ επραξηζηίεο ζηελ επφπηξηα ηεο δηπισκαηηθήο κνπ εξγαζίαο, ηελ επίθνπξε θαζεγήηξηα Αλαζηαζία Κεζίδνπ γηα ηελ θαζνδήγεζε θαη ηελ ππνζηήξημε πνπ κνπ παξείρε, θαζψο θαη γηα ηε βνήζεηα ηεο ζηνλ εληνπηζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. Οη εχζηνρεο παξαηεξήζεηο, ε επίιπζε απνξηψλ, ε πξνζπκία, ην ελδηαθέξνλ, ε ζπδήηεζε θαη ε επηθνηλσλία καδί ηεο απνηέιεζαλ πνιχηηκε βνήζεηα, ζηήξηγκα θαη νδεγφ ζε φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο νθείισ, αθφκε, ζηνλ θαζεγεηή Γεκήηξε Μαπξνζθνχθε γηα ηε βνήζεηα πνπ κνπ παξείρε ζηελ εμεχξεζε ζρεηηθήο κε ηε ζεκαηηθή βηβιηνγξαθίαο θαη γηα ηελ πξνζπκία ηνπ λα κνπ παξέρεη ρξήζηκεο θαηεπζχλζεηο γηα ηελ εξγαζία, θαζψο θαη ζηνλ αλαπιεξσηή θαζεγεηή Κπξηάθν Μπνλίδε γηα ηηο ρξήζηκεο ππνδείμεηο ηνπ ζε ζέκαηα κεζνδνινγίαο θαη ζπγγξαθήο επηζηεκνληθήο εξγαζίαο. Παξάιιεια, ζα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ αλαθεξζψ ζηε ζπκβνιή θαη ησλ ηξηψλ θαζεγεηψλ κνπ ζηε δηεχξπλζε ησλ γλσζηηθψλ κνπ νξηδφλησλ γηα ζέκαηα παηδαγσγηθήο θαη δηδαζθαιίαο, αιιά θαη ζηελ πξνζσπηθή κνπ αλάπηπμε. Γηα φινπο απηνχο ηνπο ιφγνπο ηνπο επραξηζηψ εηιηθξηλά. 6

Θα ήζεια, αθφκε, λα εθθξάζσ ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηελ θαζεγήηξηα Εσή Παπαλανχκ, θαζψο θαη ζηε Μαξία Ληαθνπνχινπ, ηε Γεσξγία Μπνπξνπηδή, ηε Βαζηιηθή Παπαγξεγνξίνπ θαη ηνλ Μελέιαν Σδηθφπνπιν γηα ηε βνήζεηά ηνπο θαη ηηο ρξήζηκεο ππνδείμεηο ηνπο ζηε δηαδηθαζία εμεχξεζεο ησλ ζπκκεηερφλησλ ηεο έξεπλαο. Σέινο, νθείισ λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηελ νηθνγέλεηα θαη ηνπο θίινπο κνπ θαη ηδηαίηεξα ηηο ζπκθνηηήηξηεο θαη πνιχ θαιέο κνπ θίιεο Θενδψξα Αγάπνγινπ, Εσή Ναζηνγηάλλε, Άξηεκε Παξιακπά θαη Θενδψξα Σδηακπάδε γηα ηελ εζηθή ππνζηήξημε, ηελ θαηαλφεζε θαη ηε ζπκπαξάζηαζή ηνπο ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ. Φσηεηλή Παηεηλάξε, Θεζζαινλίθε 2013 7

Δηζαγσγή Οη δηαδηθαζίεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο, ε κεηαλάζηεπζε, ε παγθνζκηνπνίεζε, ε δεκηνπξγία ππεξεζληθψλ δηθηχσλ επηθνηλσλίαο θαη ε ηερλνινγηθή πξφνδνο εληζρχνπλ ηνλ πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ πνπ ελππάξρεη νχησο ή άιισο ζηηο ζχγρξνλεο θνηλσλίεο (Γακαλάθεο 2002: 13). ην πιαίζην ηεο πνιππνιηηηζκηθήο θαη δπλεηηθά δηαπνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο αλαδχνληαη δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηνλ ξφιν ηνπ ζρνιείνπ, θαζψο ε εθπαίδεπζε ζην πιαίζην απηφ ιακβάλεη ηνλ ραξαθηήξα δηακεζνιάβεζεο, δηαιφγνπ θαη αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ πνιηηηζκψλ (Λενληζίλεο 2007: 11). Σα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα, σζηφζν, θαίλεηαη λα αληηδξνχλ αξγά απέλαληη ζηηο λέεο εμειίμεηο θαη λα παξακέλνπλ κνλνπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλα, κε απνηέιεζκα λα κελ αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ησλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ θαη ζηηο απαηηήζεηο ηεο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ θξίλεηαη επηηαθηηθή ε αλάγθε επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηνπ ξφινπ ην ζρνιείνπ ιφγσ ηεο πνιηηηζκηθήο πνιιαπιφηεηαο, ν κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ κε βάζε ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ε πηνζέηεζε κίαο δηαπνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο πνπ ζα δίλεη έκθαζε ζηελ αιιειεπίδξαζε θαη ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ, ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ζηελ νηθνδφκεζε κίαο δεκνθξαηηθήο θαη πινπξαιηζηηθήο θνηλσλίαο πνπ ζα δέρεηαη ηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ζα ηελ εθιακβάλεη σο επθαηξία εκπινπηηζκνχ. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε θαη ζεκαληηθφ βήκα πξνο ηνλ δηαπνιηηηζκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ πνπ πεξηγξάθεθε παξαπάλσ απνηειεί ν κεηαζρεκαηηζκφο ησλ Π.., ψζηε λα πξνάγνπλ ηνλ δηαπνιηηηζκηθφ ζεβαζκφ, ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε θαη λα αληαπνθξίλνληαη ζηνλ πνιηηηζκηθά εηεξνγελή καζεηηθφ πιεζπζκφ. Ο κεηαζρεκαηηζκφο απηφο αθνξά ηνπο ζθνπνχο, ηα πεξηερφκελα, ηηο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, ηα πιηθά, ηα κέζα, ηνπο ρψξνπο δηδαζθαιίαο θαη ηηο κνξθέο αμηνιφγεζεο. Παξάιιεια, ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηνλ δηαπνιηηηζκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ Π.. απνηειεί ν εθπαηδεπηηθφο, ν νπνίνο ζην πιαίζην ηεο αληίιεςεο απηήο ζεσξείηαη σο ζηνραδφκελνο επαγγεικαηίαο ηθαλφο λα παξεκβαίλεη, λα πξνηείλεη ιχζεηο θαη λα κεηαζρεκαηίδεη ην Π.. ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο ησλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ ηνπ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή πξννπηηθή κπνξεί λα εληαρζεί ζε φια ηα καζήκαηα ηνπ ζρνιείνπ (Κεζίδνπ 2008β: 31). Έλα απφ ηα καζήκαηα πνπ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ απφ δηαπνιηηηζκηθή ζθνπηά είλαη ην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο. Πξφθεηηαη γηα έλα επίκαρν κάζεκα, ην νπνίν έρεη ρξεζηκνπνηεζεί θαη ρξεζηκνπνηείηαη αθφκε γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο θαη ηε ζπγθξφηεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο. Τπφ ην πξίζκα, φκσο, ησλ ζχγρξνλσλ πνιηηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ δεδνκέλσλ ηεο επνρήο ηεο δηεζλνπνίεζεο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ ιαψλ ε επηκνλή ζηελ θαιιηέξγεηα κίαο θιεηζηήο θαη κνλνδηάζηαηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο κέζσ ηνπ καζήκαηνο θαζίζηαηαη πξνβιεκαηηθή. Πξνθχπηεη, ζπλεπψο, ε αλάγθε λα δηακνξθσζεί έλα Π.. γηα ην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο πνπ λα δίλεη βαξχηεηα ζηελ έλλνηα θαη ην πεξηερφκελν ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο, λα θαηαπνιεκάεη ππάξρνπζεο κνξθέο πξνθαηάιεςεο απέλαληη ζηνλ «άιιν», λα απνβιέπεη ζηελ ηζηνξηθή εγγξακκαηνζχλε θαη λα πξνσζεί ηελ θνηλσληθή δηθαηνζχλε (Λενληζίλεο 2007: 27-28). ην πιαίζην απηφ ζηφρνο ηνπ καζήκαηνο ζε κία πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία είλαη ε θαιιηέξγεηα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ζπλείδεζεο, ε πνιππξηζκαηηθφηεηα, ε θαηαπνιέκεζε ηνπ εζλνθεληξηζκνχ θαη ηνπ ξαηζηζκνχ, ε απνδφκεζε ζηεξενηχπσλ, ε έληαμε ηεο ηζηνξίαο ηνπ «άιινπ» θαη ε θξηηηθή αλάιπζε 8

ηνπ παξειζφληνο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ απαηηείηαη ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ Π.. ηεο Ηζηνξίαο, αιιά θαη ε ζπκβνιή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηε θαηεχζπλζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο δηεχξπλζεο ηνπ καζήκαηνο. Με αθεηεξία ηηο παξαπάλσ δηαπηζηψζεηο, ζθνπφο ηεο παξνχζαο έξεπλαο ήηαλ λα δηεξεπλεζεί αλ θαη ζε πνην βαζκφ ην Π.. θαη ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα ηεο ζχγρξνλεο Ηζηνξίαο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ δηέπνληαη απφ ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Γηδαθηηθήο ηεο Ηζηνξίαο, θαηά πφζν νη εθπαηδεπηηθνί επηρεηξνχλ λα πξνζεγγίζνπλ ην κάζεκα δηαπνιηηηζκηθά θαη κε πνηνλ ηξφπν, θαζψο θαη πνηεο είλαη νη αληηιήςεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ αλαθνξηθά κε ηνλ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ καζήκαηνο ζηε θαηεχζπλζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη Γηδαθηηθήο. Ζ εξγαζία απνηειείηαη απφ δχν κέξε, ην ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ. Σν πξψην θεθάιαην ηνπ ζεσξεηηθνχ κέξνπο παξνπζηάδεη ηα λέα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηνλ 20 φ θαη 21 ν αηψλα, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηή ε αλαγθαηφηεηα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, ελψ γίλεηαη αλαθνξά ζηα κνληέια δηαρείξηζεο ηεο εηεξφηεηαο ζε επξσπατθφ θαη ειιεληθφ επίπεδν. ην δεχηεξν θεθάιαην νξηνζεηείηαη ε έλλνηα ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο, θαζψο θαη ε κεηαμχ ηνπο ζρέζε θαη πξνζδηνξίδεηαη ε έλλνηα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. Δπηπιένλ, παξνπζηάδνληαη ηα αμηψκαηα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη νη ζηφρνη ηνπ πεδίνπ σο θεληξηθά ζεσξεηηθά εξείζκαηα ηεο εξγαζίαο. Σν ηξίην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο αθνξά ηε δηαπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλε δηδαζθαιία. Αξρηθά, νξηνζεηείηαη ην πεδίν ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Γηδαθηηθήο θαη ηνλίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα ελφο ξηδηθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ Π.. ζηελ θαηεχζπλζε ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο. Καηφπηλ, γίλεηαη αλαθνξά ζηηο ηέζζεξηο πξνζεγγίζεηο γηα ηε δηακφξθσζε ελφο δηαπνιηηηζκηθνχ Π.. πνπ αλαθέξεη ν Banks (Banks 2004) θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά νη αλαγθαίεο αιιαγέο ζε φια ηα δνκηθά ζηνηρεία ελφο Π... Σν ηέηαξην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζην κάζεκα ηεο Ηζηνξίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, γίλεηαη αλαθνξά ζε ραξαθηεξηζηηθά θαη ιεηηνπξγίεο ηνπ καζήκαηνο ζην πιαίζην ηεο παξαδνζηαθήο πξνζέγγηζήο ηνπ πνπ απνβιέπεη ζηελ εζληθή δηαπαηδαγψγεζε, ελψ ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη ιφγνο γηα ηηο πξνζπάζεηεο αλεμαξηεηνπνίεζεο ηνπ καζήκαηνο απφ ηελ εζληθηζηηθή ηδενινγία. Σέινο, παξνπζηάδνληαη ζχληνκα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ καζήκαηνο ζην πιαίζην ηεο ειιεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Σν πέκπην θεθάιαην ηνπ ζεσξεηηθνχ κέξνπο πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηεο δηαπνιηηηζκηθήο δηεχξπλζεο ηνπ καζήκαηνο ηεο ζχγρξνλεο Ηζηνξίαο. Οξηνζεηείηαη ην πεδίν ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Γηδαθηηθήο ηεο Ηζηνξίαο, νη βαζηθέο θαηεπζχλζεηο ηνπ θαη νη θεληξηθέο θαηεγνξίεο ηνπ πνπ απνηεινχλ θαη ζεκεία ηνκήο κε ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Αθνινπζεί εθηελήο αλαθνξά ζηε δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ησλ ζηφρσλ ηνπ Π.., ησλ πεξηερνκέλσλ, ησλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ, ησλ κέζσλ, ησλ πιηθψλ θαη ησλ ρψξσλ δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο. Σέινο, ην έθην θεθάιαην αλαθέξεηαη ζηνλ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηε δηαπνιηηηζκηθή δηεχξπλζε ηνπ Π.. θαη ηνπ καζήκαηνο ηεο Ηζηνξίαο εηδηθφηεξα, ζθηαγξαθείηαη ην πξνθίι ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πνπ δηεμάγεη ηε δηδαζθαιία ηνπ ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ηνλίδεηαη ε αλάγθε εηζαγσγήο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο δηάζηαζεο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ. 9

ζνλ αθνξά ην εξεπλεηηθφ κέξνο ηεο εξγαζίαο, ζην πξψην θεθάιαην δηεπθξηλίδεηαη ε αθεηεξία ηεο έξεπλαο θαη παξνπζηάδνληαη ν ζθνπφο θαη νη επηκέξνπο ζηφρνη ηεο έξεπλαο. Σν δεχηεξν θεθάιαην αθνξά ηε κεζνδνινγία ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο. Παξνπζηάδεηαη ην ππφ έξεπλα πιηθφ, πεξηγξάθεηαη ε κέζνδνο αλάιπζεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ αλάιπζε ηνπ Π.. θαη ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ (curriculum analysis) θαη παξαηίζεηαη ν θαηάινγνο θξηηεξίσλ, ελψ αθνινπζεί ε πεξηγξαθή ηεο κεζφδνπ αλάιπζεο ησλ απνκαγλεηνθσλεκέλσλ ζπλεληεχμεσλ (πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ), παξαηίζεηαη ην ζχζηεκα θαηεγνξηψλ θαη νξίδνληαη νη θαηεγνξίεο. Σν ηξίην θεθάιαην πεξηιακβάλεη ηηο αλαιχζεηο ηνπ ππφ έξεπλα πιηθνχ. Πξψηα παξνπζηάδεηαη ε αλάιπζε ηνπ Π.. (ζηφρνη, δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο, κέζα, πιηθφ, ρψξνη δηδαζθαιίαο θαη αμηνιφγεζε) θαη ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θαη έπεηηα ε αλάιπζε ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Σέινο, ζην ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο παξαηίζεληαη νη δηαπηζηψζεηο πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε ηνπ Π.., ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ θαη ησλ ζπλεληεχμεσλ. Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ παξάζεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, ησλ πεγψλ θαη ηνπ παξαξηήκαηνο. 10

Α : ΘΔΩΡΗΣΙΚΟ ΜΔΡΟ 11

1. Πνιππνιηηηζκηθόηεηα θαη ζρνιείν 1.1. Σα λέα δεδνκέλα Ο 21 νο αηψλαο έρεη ραξαθηεξηζηεί σο αηψλαο ηεο γλψζεο, ηεο πιεξνθνξίαο, ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηεο επηθνηλσλίαο (Νηθνιάνπ 2005: 42). Ζ επηθξάηεζε ππεξεζληθψλ νξγαληζκψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπζηεκάησλ, ε δηεζλήο επηθνηλσλία θαη νη καδηθέο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ ζε παγθφζκην επίπεδν είλαη ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηα ηεο επνρήο απηήο. ην πιαίζην απηφ νη ιανί δελ είλαη απνθνκκέλνη ν έλαο απφ ηνλ άιιν, αιιά βξίζθνληαη ζε δηαξθή αιιειεμάξηεζε, ε νπνία νδεγεί ζηελ πνιηηηζκηθή επαθή θαη επηθνηλσλία θαη ππεξβαίλεη ηα φξηα ησλ εζληθψλ θξαηψλ. Ζ παγθνζκηνπνίεζε, ε δηεζλνπνίεζε θαη ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν εληζρχνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ππάξρεη νχησο ή άιισο ζε φιεο ηηο θνηλσλίεο. Οη ζπλζήθεο απηέο νπζηαζηηθά ζπλεπάγνληαη φηη νη λένη ζα θιεζνχλ λα δήζνπλ ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιηηηζκηθφ πινπξαιηζκφ (Κεζίδνπ 2008α: 22). Σα ηειεπηαία ζαξάληα ρξφληα αξθεηέο ρψξεο ηνπ ιεγφκελνπ δπηηθνχ θφζκνπ έρνπλ κεηαηξαπεί ζε πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο, θαζψο απνηεινχλ πφιν έιμεο γηα πνιινχο κεηαλάζηεο. Ζ κεηαλάζηεπζε απνηειεί έλα πνιπζχλζεην, δηεζληθφ θαη πνιπδηάζηαην θαηλφκελν πνπ ζπλδέεηαη κε νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο αιιαγέο θαη έρεη ραξαθηεξηζηεί σο κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο πξνθιήζεηο ηνπ 20 νχ θαη ηνπ 21 νπ αηψλα (Έθκε-Πνπινπνχινπ 2007: 37). Απηή ε καδηθή κεηαθίλεζε πιεζπζκψλ επεξεάδεη ηε δεκνγξαθηθή ζχλζεζε ησλ ρσξψλ ππνδνρήο θαη ζπληειεί ζηε δηακφξθσζε ηνπ πνιππνιηηηζκηθνχ ραξαθηήξα ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ. Οη πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο θαινχληαη λα ιεηηνπξγήζνπλ κε ηέηνηνλ ηξφπν, ψζηε ε ζπλάληεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ λα κελ νδεγήζεη ζηε ζχγθξνπζε ή ηελ απνκφλσζε, αιιά ζηε δεκηνπξγηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ηνπο (Γθφβαξεο 2001: 11). Αλάκεζα ζηηο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ ζπγθαηαιέγεηαη ηα ηειεπηαία είθνζη πέληε ρξφληα θαη ε Διιάδα (Παιαηνιφγνπ & Καιδή 2007: 227), θαζψο απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 θαη κεηά ηελ πηψζε ηεο νβηεηηθήο Έλσζεο έρεη κεηαηξαπεί απφ ρψξα απνζηνιήο ζε ρψξα ππνδνρήο κεηαλαζηψλ θαη παιηλλνζηνχλησλ, γεγνλφο πνπ θαζηζηά ζαθέο φηη ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα απνηειεί θαη γηα ηελ ειιεληθή θνηλσλία κία πξαγκαηηθφηεηα (Γακαλάθεο 2002: 90). Δηδηθά γηα ηελ Διιάδα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακάηηζαλ νη εμειίμεηο πνπ ζεκεηψζεθαλ ζην ηέινο ηνπ 20 νχ αηψλα ζηελ πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ (Κεζίδνπ 2008α: 21-22). ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 αξρίδεη λα γίλεηαη εκθαλήο ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο ιφγσ ηεο καδηθήο κεηαθίλεζεο πξνο ηελ Διιάδα παιηλλνζηνχλησλ (Διιελνπνληίσλ θαη Βνξεηνεπεηξσηψλ) θαη αιινδαπψλ (θπξίσο απφ ηα Βαιθάληα θαη ηηο ρψξεο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο, αιιά θαη απφ ηε Μέζε θαη Άπσ Αλαηνιή θαη ηελ Αθξηθή). Δίλαη γεγνλφο, ινηπφλ, φηη νη ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ πνιππνιηηζκηθφηεηα φζνλ αθνξά ηε ζχλζεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φκσο, ε ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο είλαη νπζηαζηηθά κία ηζηνξία κεηαθηλήζεσλ, νη νπνίεο αλέθαζελ ζπλέβαιαλ ζηε δεκηνπξγία πνιππνιηηηζκηθψλ θαη πνιπζπιιεθηηθψλ θνηλσληψλ. Ο ιφγνο πνπ ζήκεξα ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη ε εηεξφηεηα βξίζθνληαη πεξηζζφηεξν ζην επίθεληξν ζα πξέπεη λα αλαδεηεζεί κάιινλ ζηηο αιιαγέο πνπ έρνπλ ζπληειεζηεί ζε νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν ιφγσ ησλ επξχηεξσλ γεσπνιηηηθψλ εμειίμεσλ παξά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο ζηηο ιεγφκελεο δπηηθέο θνηλσλίεο (Νηθνιάνπ 2007: 81). 12

Ο ζεκεξηλφο θφζκνο ραξαθηεξίδεηαη απφ πνηθηιία φζνλ αθνξά ηελ θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα, ηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ηνπο πνιηηηζκνχο. Παξάιιεια κε απηέο ηηο ηάζεηο δηαθνξνπνίεζεο παξαηεξείηαη κία ηάζε γηα ελνπνίεζε θαη παγθνζκηνπνίεζε ιφγσ ηεο απμεκέλεο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθά έζλε, θξάηε θαη πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ. Ζ παγθνζκηνπνίεζε είλαη έλα πνιπδηάζηαην θαηλφκελν πνπ επεξεάδεη ηε δσή ησλ αλζξψπσλ ζε επίπεδν νηθνλνκίαο, πνιηηηθήο, ηερλνινγίαο θαη πνιηηηζκνχ. Ζ ρξήζε κέζσλ, φπσο ην δηαδίθηπν θαη ε ηειεφξαζε, θαζηζηά δπλαηή ηε κεηάδνζε θαη ηελ αληαιιαγή πιεξνθνξηψλ αλά πάζα ζηηγκή ζε νπνηνδήπνηε κέξνο ηνπ πιαλήηε. Οη ξηδηθέο αιιαγέο ιφγσ ησλ παγθφζκησλ δηαδηθαζηψλ πνπ επηβάιιεη ε θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο κεηαηξέπνπλ ηνλ θφζκν ζε έλα «παγθφζκην» ρσξηφ (Nakova 2004: 211). Δπηπιένλ, ε παγθνζκηνπνίεζε ζίγεη δεηήκαηα, φπσο ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα, ε εζληθή ηαπηφηεηα θαη ην εζληθφ θξάηνο, ε ηππνπνίεζε αμηψλ θαη ηξφπσλ δσήο, ε δπηηθνπνίεζε θαη ε απνθέληξσζε (localization) (Ilgar & Ilgar 2008: 164). ην πιαίζην απηφ νη θνηλσλίεο αληηκεησπίδνπλ ηελ πξφθιεζε αλ ζα κπνξέζνπλ λα δηαηεξήζνπλ ηα ηδηαίηεξα πνιηηηζκηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά θαη ηαπηφρξνλα λα απνδερζνχλ ηηο ηζηνξίεο, ηηο γιψζζεο, ηνπο πνιηηηζκνχο θαη ηηο ζξεζθείεο άιισλ αηφκσλ (Andreou & Mavrikaki 2004: 246). Δπηπιένλ, ε επνρή καο έρεη ραξαθηεξηζζεί σο ην κεηαίρκην αλάκεζα ζηνλ «Οξζφ Λφγν» ηνπ Γηαθσηηζκνχ (ζπλαίλεζε κεηαμχ ηζηνξίαο, ηαπηνηήησλ θαη πνιηηηζκηθψλ αμηψλ) θαη ηελ ακθηζβήηεζε ηεο ζπλαίλεζεο κε ηελ εηζαγσγή ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο θαη ηνπ ζρεηηθηζκνχ ζηελ εξκελεία ησλ νηθνλνκηθψλ, πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δεδνκέλσλ θαη ηελ ακθηζβήηεζε ησλ παξαδνρψλ πάλσ ζηηο νπνίεο ζηεξίρζεθε ε νηθνδφκεζε ησλ εζληθψλ θξαηψλ. Ζ ακθηζβήηεζε απηή πξνέθπςε ιφγσ ησλ αιιαγψλ πνπ ζπληειέζηεθαλ ηνλ 20 φ αηψλα, νη νπνίεο αθνξνχλ ηελ έθξεμε ηεο γλψζεο, ηηο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν παξαγσγήο θαη ηνπο θνηλσληθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο. Οη εμειίμεηο απηέο ζέηνπλ ππφ ακθηζβήηεζε ηελ θπξηαξρία ηνπ εζληθνχ θξάηνπο θαη νδεγνχλ ζπρλά ζε αθχπληζε ησλ αιπηξσηηθψλ ηάζεσλ εζλνηηθψλ νκάδσλ. Μέζα ζην πιαίζην απηφ ήηαλ αλαπφθεπθηε ε αλάδπζε ηνπ δεηήκαηνο ηεο εηεξφηεηαο, ε δηαρείξηζε ηεο νπνίαο ηα ηειεπηαία ρξφληα ζπλδέεηαη κε ηηο έλλνηεο ηεο αθνκνίσζεο, ηνπ πνιηηηζκηθνχ ζρεηηθηζκνχ θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθφηεηαο (Νηθνιάνπ 2008: 37). Παξαηεξείηαη, ινηπφλ, ζήκεξα ην εμήο παξάδνμν: Απφ ηε κία πιεπξά νη αιιειεπηδξάζεηο θαη ε αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ θξαηψλ θαη ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ απμάλνληαη. ιν θαη ζπρλφηεξα πξνθχπηνπλ θαηαζηάζεηο ζηηο νπνίεο άλζξσπνη κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν θαινχληαη λα αιιειεπηδξάζνπλ θαη λα ζπλεξγαζηνχλ (Nakova 2004: 212). Παξάιιεια, παξαηεξείηαη κία ηάζε δηάρπζεο ελφο νηθνπκεληθνχ πνιηηηζκνχ θαη επηθξάηεζεο ππεξεζληθψλ κνξθσκάησλ. ηνλ αληίπνδα, φκσο, απμάλνληαη νη εζληθηζηηθέο ηάζεηο θαη νη ηνπηθέο απνζρηζηηθέο ζπξξάμεηο (Αδάκνπ-Ράζε 2008: 467-468). Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε άλνδνο ησλ αθξνδεμηψλ θνκκάησλ θαη ε έμαξζε ηνπ λενεζληθηζκνχ θαη ηνπ λενξαηζηζκνχ πνπ «πιαλάηαη πάλσ απφ ηελ Δπξψπε». Δκθαλίδνληαη ηάζεηο θνηλσληθήο, πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο απηάξθεηαο θαη αλαδήηεζεο πνιηηηζκηθήο απζεληηθφηεηαο (Κφθθηλνο 2008: 23). Σα άηνκα θαινχληαη λα κάζνπλ λα αλαγλσξίδνπλ απηήλ ηελ αληίθαζε θαη ηηο ζπγθξνχζεηο ζηηο νπνίεο ζπρλά νδεγεί θαη λα ηε δηαρεηξίδνληαη (Καλαθίδνπ & Παπαγηάλλε 1998: 37), δηφηη νη πνιηηηζκνί δηαπιέθνληαη θαη αιιειεπηδξνχλ θαη γηα ηελ εηξεληθή ζπλχπαξμε θαη ζπκβίσζε ησλ αλζξψπσλ απαηηείηαη έλα πιαίζην ακνηβαίαο αλνρήο, ζεβαζκνχ θαη θαηαλφεζεο (Νηθνιάνπ 2007: 82). 13

Ζ ζχγρξνλε θνηλσλία, ινηπφλ, είλαη κία θνηλσλία ησλ δηαθνξψλ, αιιά θαη ησλ επαθψλ θαη είλαη πινπξαιηζηηθή ζε πνιηηηθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ επίπεδν. Ο πνιππνιηηηζκηθφο ραξαθηήξαο ησλ ζεκεξηλψλ θνηλσληψλ επεξεάδεη, φπσο είλαη θπζηθφ, θαη ην ζρνιείν θαη επηβάιιεη ξηδηθέο αιιαγέο ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα παγθνζκίσο. Ζ εξρφκελε γεληά ζα δήζεη ζε έλαλ θφζκν πνιηηηζκηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη απμαλφκελεο δηεζλνχο αιιειεμάξηεζεο θαη ζα αληηκεησπίζεη ηελ έθξεμε ηεο γλψζεο θαη ζχλζεηα θνηλσληθά θαη πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα ζε εζληθφ θαη παγθφζκην επίπεδν (Hernandez 2001: 280). Δπηπιένλ, ε καδηθή παξνπζία ζην ζρνιείν παηδηψλ κε δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά απφ απηά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο δεκηνπξγεί κία ζεηξά δεηεκάησλ θαη αληηπαξαζέζεσλ θαη επηθέξεη αιιαγέο ζε ζεζκηθφ θαη κε ζεζκηθφ επίπεδν (Δπαγγέινπ 2007: 23). Ζ πνιηηηζκηθή, εζληθή θαη γισζζηθή δηαθνξεηηθφηεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ είλαη κία πξαγκαηηθφηεηα πνπ ζέηεη λέεο πξνθιήζεηο ζηελ εθπαίδεπζε. Χο εθ ηνχηνπ, ην έληνλν ελδηαθέξνλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ αθαδεκατθψλ γηα ηηο αιιαγέο πνπ επηθέξεη ε εμέιημε απηή ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα είλαη απνιχησο θαηαλνεηφ. Καζψο ε πνιηηηζκηθή εηεξνγέλεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ δηαξθψο δηεπξχλεηαη, ην ζρνιείν θαίλεηαη λα αληηδξά αξγά, ψζηε λα θαιχςεη ηηο αλάγθεο ησλ λέσλ κειψλ ηεο θνηλσλίαο. κσο, ζε κία δεκνθξαηηθή θνηλσλία ην ζρνιείν νθείιεη λα εμαζθαιίδεη φηη φια ηα παηδηά αλεμαξηήησο πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ ζα έρνπλ ηζφηηκε πξφζβαζε ζε πνηνηηθή εθπαίδεπζε (Phuntsog 2001: 51). Ο κνλνπνιηηηζκηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο εθπαίδεπζεο (ν νπνίνο είλαη ζπλδεδεκέλνο κε ηελ ηδέα ηνπ έζλνπο-θξάηνπο ηνπ 18 νπ θαη 19 νπ αηψλα) έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ πνιηηηζκηθή αλνκνηνγέλεηα πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο ζεκεξηλέο θνηλσλίεο. Απηφ ζηελ πξάμε ζεκαίλεη φηη ην ζρνιείν νπζηαζηηθά απνηπγράλεη λα εθπαηδεχζεη ηνπο λένπο κε ηέηνηνλ ηξφπν, ψζηε λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο λέεο ζπλζήθεο πνπ ζέηεη ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα (Κεζίδνπ 2003: 2-3). Tα κνλνπνιηηηζκηθά πξφηππα, ινηπφλ, ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ θξίλεηαη απαξαίηεην λα επαλαπξνζδηνξηζηνχλ ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαη ν εζληθφο ραξαθηήξαο ηεο εθπαίδεπζεο λα αιιάμεη θαη λα εμειηρζεί αληίζηνηρα (Dietrich 2006: 51). Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα, ν πινπξαιηζκφο ησλ ηξφπσλ δσήο θαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ησλ γλψζεσλ, αιιά θαη ησλ δηαθξίζεσλ δεκηνπξγνχλ λέεο ζπλζήθεο θνηλσληθνπνίεζεο ησλ καζεηψλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ είλαη αλαγθαία ε αλαζεψξεζε κίαο ζεηξάο απηνλφεησλ παξαδνρψλ ζρεηηθά κε ηηο θαλνληθφηεηεο πνπ θαζνξίδνπλ ηνπο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο (π.ρ. πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκνηνγέλεηα) θαη ε απάληεζε ησλ παξαθάησ θαίξησλ εξσηεκάησλ: Πψο ζα δηαζθαιηζηεί ε παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ ζε φινπο ηνπο καζεηέο αλεμαξηήησο πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ; Δίλαη δπλαηφλ ην ζρνιείν λα παξακείλεη κνλνγισζζηθφ, ελψ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ κεηαηξέπεηαη ζε πνιπγισζζηθφ; Μπνξεί ην ζρνιείν λα αληαπνθξηζεί ζηηο κειινληηθέο πξνζδνθίεο ησλ καζεηψλ ηνπ, αλ δελ ιάβεη ππφςε ηνπ ηηο εμειίμεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα έμσ απφ ηα ζχλνξα ηνπ εζληθνχ θξάηνο; ην πινπξαιηζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ δεκηνπξγείηαη ην ζρνιείν ζα παξακείλεη πεξηνξηζκέλν ζηελ εζσηεξίθεπζε πνιηηηζκηθψλ θαλφλσλ ή ζα εζηηάζεη ζηελ νηθνδφκεζε γλψζεσλ κε ζθνπφ ηε δίθαηε ζπγθξφηεζε ησλ ζεκεξηλψλ θνηλσληψλ; Με πνηνλ ηξφπν κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ην ζρνιείν ζηηο λέεο αλάγθεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ ηνπ (Γθφβαξεο/Θενδσξνπνχινπ & Κφληαθνο 2007: 9); Σα παξαπάλσ εξσηήκαηα θαζηζηνχλ ζαθέο φηη ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα βξίζθνληαη αληηκέησπα κε λέεο πξνθιήζεηο, θαζψο ν ξφινο θαη νη ζηφρνη ηνπο κεηαβάιινληαη. Οη πξνθιήζεηο απηέο ζρεηίδνληαη κε ηελ εθκάζεζε ηεο γιψζζαο ηεο 14

ρψξαο ππνδνρήο, αιιά θαη ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ καζεηψλ, κε ηελ αλάπηπμε ηεο «δηπνιηηηζκηθήο» ηαπηφηεηαο ησλ καζεηψλ, ηελ έληαμε ζηελ θνηλσλία, ηελ αιιειεπίδξαζε καζεηψλ κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν, ηελ αλάπηπμε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο ζπλείδεζεο 1 (intercultural awareness) θαη ηεο ηθαλφηεηαο γηα δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία 2 (intercultural communication) (Κεζίδνπ 2010: 119). Σν ζρνιείν ηνπ 21 νπ αηψλα νθείιεη λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πξνυπνζέζεηο θαη ηηο αλάγθεο φισλ ησλ καζεηψλ αλεμαξηήησο πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ, θαζψο θαη ζηηο απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο (Παληαδήο 2004: 264). Θα πξέπεη λα απνηειεί έλα ρψξν πνιιαπιφηεηαο, έλαλ ηφπν γλσξηκίαο θαη απνδνρήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, έλα ρψξν δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο, έληαμεο θαη αιιειεπίδξαζεο ησλ πνιηηηζκψλ (Dietrich 2006: 53). Βαζηθφο ζηφρνο ηνπ ζρνιείνπ ζην πιαίζην απηφ είλαη ε δηακφξθσζε «πνιππνιηηηζκηθψλ πξνζσπηθνηήησλ», αλζξψπσλ δειαδή πνπ απφ ηε κία κεξηά είλαη εθνδηαζκέλνη κε ην πνιηηηζκηθφ θεθάιαην πνπ απέθηεζαλ κέζσ ηεο θνηλσληθνπνίεζήο ηνπο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πεξηβάιινλ, αιιά απφ ηελ άιιε είλαη ζε ζέζε λα πηνζεηνχλ ζηνηρεία απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πιαίζηα θαη λα επηθνηλσλνχλ κε αλζξψπνπο δηαθνξεηηθνχ πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ (Κεζίδνπ 2008α: 22). Γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ απηνχ είλαη απαξαίηεην ην ζρνιείν λα ππεξβεί ηελ αθνκνησηηθή ινγηθή πνπ ην ραξαθηεξίδεη, ηφζν ζηε ρψξα καο φζν θαη ζε άιιεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ (ΔΠΑΓΗΠΔ 2008), θαη λα πηνζεηήζεη κία πινπξαιηζηηθή ινγηθή, ε νπνία ζα βαζίδεηαη ζην ζεβαζκφ απέλαληη ζηηο δηαθνξεηηθέο γιψζζεο θαη θνπιηνχξεο, ζηελ αιιειεγγχε, ζηελ αιιειεπίδξαζε, ζηελ ηζφηεηα θαη ζηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηε δεκνθξαηηθή θνηλσλία (Κεζίδνπ 2010: 118). Ζ ινγηθή απηή πξνζδηνξίδεηαη επαθξηβψο απφ ηνπο ζηφρνπο θαη ηηο αξρέο πνπ δηέπνπλ ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη ηνπο νπνίνπο ζα παξνπζηάζνπκε παξαθάησ, αθνχ πξψηα επηρεηξήζνπκε κία ζπλνπηηθή ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηα κνληέια δηαρείξηζεο ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο ζην πιαίζην ηνπ ζρνιείνπ. 1.2. Μνληέια δηαρείξηζεο ηνπ πνιηηηζκηθνύ πινπξαιηζκνύ ζηελ εθπαίδεπζε: Δπξώπε θαη Διιάδα ην παξειζφλ ίζρπζαλ δηαθνξεηηθέο πνιηηηθέο θαη κνληέια γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνθιήζεσλ πνπ ζέηεη ε παξνπζία κεγάινπ αξηζκνχ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο. ηε βηβιηνγξαθία ζπδεηψληαη πέληε κνληέια δηαρείξηζεο ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο. Σα δχν πξψηα είλαη κνλνπνιηηηζκηθά θαη ηα ηξία επφκελα πινπξαιηζηηθά πξνζαλαηνιηζκέλα. Γεληθφηεξα ηα κνληέια απηά αληαλαθινχλ ηελ αληίιεςε ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο πνιηηείαο γηα ηνπο κεηνλνηηθνχο πιεζπζκνχο θαη αιιάδνπλ, φηαλ κεηαβάιιεηαη ε εθπαηδεπηηθή θηινζνθία ζε κία ρψξα (Κεζίδνπ 2008α: 24). Σν πξψην κνλνπνιηηηζκηθά πξνζαλαηνιηζκέλν κνληέιν είλαη απηφ ηεο αθνκνίσζεο (assimilation) πνπ θπξηάξρεζε ηε δεθαεηία ηνπ 1960. χκθσλα κε απηφ νη κεηαλάζηεο πξέπεη λα εγθαηαιείςνπλ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη λα ζπλερίζνπλ λα καζαίλνπλ απνθιεηζηηθά ζηε γιψζζα ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ψζηε λα έρνπλ ηηο ίδηεο 1 Ο φξνο «δηαπνιηηηζκηθή ζπλείδεζε» ( intercultural awareness ) ζεκαίλεη ηελ αλάπηπμε κίαο ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο πνπ μεπεξλά ηα ζηελά φξηα ησλ νκάδσλ (εζληθψλ, θπιεηηθψλ, γισζζηθψλ, ζξεζθεπηηθψλ θ.ιπ.) θαη ηελ αλάπηπμε ηεο αίζζεζεο ηνπ «αλήθεηλ» ζε κία επξχηεξε θνηλφηεηα (Κεζίδνπ 2008β: 15-16). 2 Ο φξνο «δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία» ( intercultural communication ) αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμχ αηφκσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πιαίζηα θαη δηαζέηνπλ δηαθνξεηηθά επηθνηλσληαθά θαη εξκελεπηηθά ζρήκαηα (Van der Linde 1997: 197). 15

πηζαλφηεηεο γηα ζρνιηθή ζηαδηνδξνκία κε ηνπο γεγελείο καζεηέο. Ζ δηδαζθαιία ησλ κεηξηθψλ γισζζψλ θαη ησλ ζηνηρείσλ πνιηηηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ απαγνξεχεηαη ζην δεκφζην ζρνιείν (Αζαλαζίνπ 2007: 122-123). χκθσλα κε ηελ αληίιεςε απηή, ην εζληθφ θξάηνο δελ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ χπαξμε κεηνλνηήησλ, γη απηφ, γηα λα εμαζθαιηζηεί ε θνηλσληθή ζπλνρή, νη κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο ζα πξέπεη λα αθνκνησζνχλ ζην εζληθφ ζχλνιν (Μάξθνπ 1996: 7-9). πλεπψο, γηα λα κπνξέζεη ν πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθφο καζεηήο λα ιεηηνπξγήζεη κέζα ζηελ θπξίαξρε θνηλσλία θαη λα γίλεη απνδεθηφο, ζα πξέπεη λα ζέζεη ζην πεξηζψξην ηνλ πνιηηηζκφ θαη ηε γιψζζα ηεο ρψξαο θαηαγσγήο ηνπ, ψζηε λα ηαπηηζηεί απφιπηα κε ηελ θπξίαξρε νκάδα. Οη πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθνί καζεηέο αληηκεησπίδνληαη σο ειιεηκκαηηθνί, δηφηη δελ γλσξίδνπλ ηελ θπξίαξρε γιψζζα θαη θξίλεηαη απαξαίηεην λα ηε κάζνπλ γξήγνξα, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα αθνκνησζνχλ ζηελ θπξίαξρε θνηλσλία. Ζ παξνπζία πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ δελ επηθέξεη θακία αιιαγή ζηα ζρνιεία θαη ζηα Π.. ηα νπνία παξακέλνπλ κνλνπνιηηηζκηθά. Οη κεηνλνηηθνί καζεηέο ζα πξέπεη λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα αληαπνθξηζνχλ ζε απηά. Σν κνληέιν απηφ είλαη θαζαξά εζλνθεληξηθφ, νδεγεί ζηελ απψιεηα ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη ηνπ νηθείνπ πνιηηηζκνχ θαη καζαίλεη ζηα παηδηά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο λα αγλννχλ θαη λα απνξξίπηνπλ θάζε ηη δηαθνξεηηθφ (Κεζίδνπ 2008α: 25). Σν δεχηεξν κνλνπνιηηηζκηθφ κνληέιν είλαη απηφ ηεο ελζσκάησζεο (integration) πνπ δηαδέρζεθε ην κνληέιν ηεο αθνκνίσζεο. χκθσλα κε απηφ νη κεηαλάζηεο έρνπλ ην δηθαίσκα λα δηαηεξήζνπλ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη ηα ζηνηρεία ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο, αιιά κφλν ζηελ ηδησηηθή ηνπο ζθαίξα. ηε δεκφζηα δσή πξέπεη λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα πηνζεηήζνπλ ηνλ ηξφπν δσήο θαη ηε γιψζζα ηεο θπξίαξρεο νκάδαο. ε απηφ ην κνληέιν ε κεηξηθή γιψζζα θαη ν κεηνλνηηθφο πνιηηηζκφο δελ πεξηζσξηνπνηνχληαη πιήξσο. Μπνξνχλ λα δηαηεξεζνχλ, αιιά κφλν ζην πιαίζην ηεο ηδησηηθήο δσήο. Ζ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα γίλεηαη απνδεθηή ζην βαζκφ πνπ δελ επεξεάδεη ηε δνκή θαη ην ππφβαζξν ηεο θπξίαξρεο θνηλσλίαο θαη νη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο γίλνληαη αλεθηέο ζην βαζκφ πνπ δελ εκπνδίδνπλ ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη δελ πξνθαινχλ ηηο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθέο παξαδνρέο, νη νπνίεο ζεσξνχληαη αδηαπξαγκάηεπηεο θαη πξέπεη λα γίλνπλ απνδεθηέο απφ ηηο κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο (Μάξθνπ 1996: 11-12). ζνλ αθνξά ην ζρνιείν, κπνξεί λα εηζάγνληαη ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηνπο κεηνλνηηθνχο καζεηέο, αιιά απηά επηιέγνληαη ζχκθσλα κε ηηο θπξίαξρεο αμίεο. ηφρνο είλαη ε νκαιή ελζσκάησζε ησλ δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ ζην θπξίαξρν ζρνιείν θαη γη απηφ ιακβάλνληαη ππνζηεξηθηηθά κέηξα γηα ηελ εθκάζεζε ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο. Σν ζρνιείν παξακέλεη θαηά βάζε κνλνπνιηηηζκηθφ (Κεζίδνπ 2008α: 25). Υαξαθηεξηζηηθφ ησλ δχν παξαπάλσ κνληέισλ είλαη φηη ηα πξνβιήκαηα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ αληηκεησπίδνληαη ζηε βάζε ηεο «ππφζεζεο ηνπ ειιείκκαηνο». Γειαδή ην κνξθσηηθφ θεθάιαηφ ηνπο ζεσξείηαη ειιεηκκαηηθφ θαη πξέπεη λα «ζπκπιεξσζεί», ψζηε λα εμνκνησζεί κε εθείλν ησλ γεγελψλ καζεηψλ. Ζ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πεξηνξίδεηαη ζε αληηζηαζκηζηηθά κέηξα, είλαη αθνκνησηηθή θαη αθνξά κφλν ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο. Καζψο, φκσο, έγηλε αληηιεπηφ φηη ηα παξαπάλσ κνληέια δελ επέθεξαλ ηα επηζπκεηά καζεζηαθά απνηειέζκαηα θαη θαζψο άξρηζαλ λα θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο ηα θηλήκαηα ησλ κεηαλαζηψλ, δεκηνπξγήζεθαλ πην πινπξαιηζηηθά κνληέια εθπαίδεπζεο: ην πνιππνιηηηζκηθφ, ην αληηξαηζηζηηθφ θαη ην δηαπνιηηηζκηθφ. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980 ε ππφζεζε ηνπ ειιείκκαηνο αληηθαηαζηάζεθε απφ ηελ «ππφζεζε ηεο δηαθνξάο». Ζ «ππφζεζε ηεο δηαθνξάο» ζπλεπάγεηαη φηη ην κνξθσηηθφ θεθάιαην ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ δελ ζεσξείηαη ειιεηκκαηηθφ, αιιά δηαθνξεηηθφ θαη απηή ε δηαθνξεηηθφηεηα 16

νθείιεη λα γίλεη ζεβαζηή. ην επίθεληξν ηεο λέαο απηήο πξνζέγγηζεο βξίζθεηαη ε αξρή ηεο απνδνρήο ηεο εηεξφηεηαο (Γακαλάθεο 1997: 79). Σν πνιππνιηηηζκηθφ κνληέιν βαζίδεηαη ζην ζεσξεηηθφ παξάδεηγκα ηνπ πνιηηηζκηθνχ ζρεηηθηζκνχ 3 θαη ζηελ αξρή φηη γηα ηελ επίηεπμε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο, ζα πξέπεη ζε θάζε πνιηηηζκηθή νκάδα λα δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα αλαπηχζζεηαη ηζφηηκα. πλεπψο, θάζε παηδί ζα πξέπεη λα έρεη ην δηθαίσκα λα κνξθψλεηαη ζηε κεηξηθή ηνπ γιψζζα. Απνηέιεζκα είλαη ε δεκηνπξγία μερσξηζηψλ ζρνιείσλ ή πξνγξακκάησλ γηα θάζε πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθή νκάδα πνπ δεη ζε κία θνηλσλία. Παξά ην ζεηηθφ ζηνηρείν ηεο αλαγλψξηζεο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ησλ κεηνλνηηθψλ καζεηψλ, ην κνληέιν απηφ παξνπζηάδεη ην κεηνλέθηεκα φηη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηε γθεηνπνίεζε, ζηελ παξάιιειε αλάπηπμε ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ ρσξίο επαθή θαη αιιειεπίδξαζε. Σειηθψο, δειαδή, ειινρεχεη ν θίλδπλνο δεκηνπξγίαο παξάιιεισλ θνηλσληψλ κέζα ζηελ θπξίαξρε θαη γη απηφ ηνλ ιφγν δελ ηθαλνπνηείηαη ην αίηεκα γηα θνηλσληθή ζπλνρή (Κεζίδνπ 2008α: 26). Σν αληηξαηζηζηηθφ κνληέιν δίλεη έκθαζε ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ξαηζηζκνχ ζην ζρνιείν θαη ηελ θνηλσλία. Δπηρεηξεί λα δψζεη ζηηο κεηνλνηηθέο νκάδεο ηνπο πφξνπο πνπ ρξεηάδνληαη γηα ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζηελ εθπαίδεπζε θαη λα επαηζζεηνπνηήζεη ηελ θπξίαξρε νκάδα γηα ηνπο ιφγνπο πνπ θάπνηεο κεηνλνηηθέο νκάδεο νδεγνχληαη ζηε ζρνιηθή απνηπρία. θνπφο είλαη ε απνδνρή ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ε ελαζρφιεζε κε επίκαρα θνηλσληθά δεηήκαηα θαη ε ζεκαηνπνίεζε ηνπ ζεζκηθνχ ξαηζηζκνχ. Ζ θξηηηθή πνπ δέρζεθε ε πξνζέγγηζε απηή είλαη φηη επηρεηξεί λα κεηαηξέςεη ην ζρνιείν ζε πεδίν θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ αληηπαξαζέζεσλ (Κεζίδνπ 2008α: 26-27). Ζ δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε πξνηάζεθε απφ ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο θαη ηελ UNESCO ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θαη επηρεηξεί λα επηιχζεη πξνβιήκαηα πνπ απέηπραλ λα επηιχζνπλ ηα πξνεγνχκελα κνληέια δηαρείξηζεο ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο. χκθσλα κε απηήλ, ε εθπαίδεπζε νθείιεη λα ιακβάλεη ππφςε ηηο εκπεηξίεο ησλ πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ, λα ζέβεηαη ηηο δηαθνξέο, λα ζηνρεχεη ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ, λα ππεξβαίλεη ηνλ εζληθηζηηθφ ηξφπν ζθέςεο θαη λα θαηαπνιεκά ηα ζηεξεφηππα θαη ηηο πξνθαηαιήςεηο, ψζηε λα θαηαζηεί δπλαηή θαη επνηθνδνκεηηθή ε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ καζεηψλ αλεμαξηήησο πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε έγηλε γεληθά απνδεθηή, γηαηί δελ θαιιηεξγεί ηνλ εζλνθεληξηζκφ θαη δελ ππνρξεψλεη ηνπο πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθνχο καζεηέο λα απνκαθξπλζνχλ απφ ηε γιψζζα θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο. Ζ πξνζέγγηζε απηή δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ επηθνηλσλία, ηελ αιιειεπίδξαζε, ηελ ακνηβαία θαηαλφεζε θαη απνδνρή (Αζαλαζίνπ 2007: 122-123). Απεπζχλεηαη ζε φια ηα άηνκα πνπ δνπλ ζε κία πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία θαη ζηνρεχεη ζηελ απνδέζκεπζε απφ ηηο κνλνπνιηηηζκηθέο αληηιήςεηο θαη ζηελ επηθνηλσλία ζηε βάζε ηηο ηζνηηκίαο, ηεο ακνηβαίαο θαηαλφεζεο θαη αιιειναπνδνρήο. Βαζηθή πξφηαζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο είλαη φηη ζε κία πινπξαιηζηηθή θνηλσλία ηα εθπαηδεπηηθνπνιηηηθά κέηξα ζα πξέπεη λα αθνξνχλ φια ηα άηνκα θαη λα ζηνρεχνπλ ζηελ παξνρή ίζσλ κνξθσηηθψλ επθαηξηψλ θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο αιιεινθαηαλφεζεο. Ζ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ζα πξέπεη λα εκπινπηηζηεί κε ζηνηρεία ησλ κεηνλνηηθψλ πνιηηηζκψλ θαη ηα Π.. ζα πξέπεη λα 3 Γηα ηε ζπδήηεζε ζρεηηθά ηνλ πνιηηηζκηθφ ζρεηηθηζκφ θαη ηνλ νηθνπκεληζκφ βιέπε Νηθνιάνπ (2007) θαη Γακαλάθεο (2002: 99-103). 17

«δηαπνιηηηζκηθνπνηεζνχλ», ψζηε λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο αλάγθεο ηεο πνιππνιηηηζκηθήο ηάμεο (Γακαλάθεο 1997: 80). ηελ Διιάδα ε κέξηκλα ηνπ θξάηνπο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη ζηε ζπλέρεηα ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ μεθηλάεη ηε δεθαεηία ηνπ 1970, φηαλ θαηαθζάλνπλ ζηε ρψξα ηα πξψηα ξεχκαηα παιηλλφζηεζεο απφ ηελ Απζηξαιία, ηηο ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Ακεξηθήο θαη ηελ Αθξηθή. Ζ πνιηηηθή πνπ πηνζεηήζεθε είρε «θηιαλζξσπηθφ ραξαθηήξα» θαη δηάζεζε «ζεηηθήο δηάθξηζεο». Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1980, θαζψο θζάλνπλ ζηελ Διιάδα κεηαλάζηεο θαη παιηλλνζηνχληεο απφ ηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε, ηνλ Πφλην θαη ηε Βφξεηα Ήπεηξν, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ιακβάλεη ηνλ ραξαθηήξα αληηζηαζκηζηηθψλ κέηξσλ (Γακαλάθεο 1997: 80-81). Ηδξχνληαη νη πξψηεο Σάμεηο Τπνδνρήο (Σ.Τ.), ηα Φξνληηζηεξηαθά Σκήκαηα (Φ.Σ.) θαη ηα ρνιεία Τπνδνρήο Παιηλλνζηνχλησλ. Σν 1996 δεκηνπξγείηαη ην λέν ζεζκηθφ πιαίζην κε ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ 2413/96 γηα ηελ «Παηδεία Οκνγελψλ θαη Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε» 4, εθζπγρξνλίδνληαη νη Σ.Τ. θαη ηα Φ.Σ., ηδξχεηαη ην Ηλζηηηνχην Παηδείαο Οκνγελψλ θαη Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο (Η.Π.Ο.Γ.Δ.), κεηαηξέπνληαη θάπνηα ζρνιεία ζε Γηαπνιηηηζκηθά θαη πινπνηνχληαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζηνπο πνιηηηζκηθά δηαθνξεηηθνχο καζεηέο. Παξφια απηά θαίλεηαη φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ έρεη απαιιαγεί απφ ηελ αληηκεηψπηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο σο ειιείκκαηνο θαη πξνβιήκαηνο (Νηθνιάνπ 2008: 39). Παξά ηηο αιιαγέο πνπ έρνπλ ζεκεησζεί, ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο παξακέλεη κνλνπνιηηηζκηθφο. ην πιαίζην ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, δειαδή, δελ αμηνπνηείηαη ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα γηα ηε δεκηνπξγία πνιππνιηηηζκηθψλ πξνζσπηθνηήησλ, νχηε πξαγκαηνπνηείηαη ην άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ πξνο ηηο θνπιηνχξεο ησλ άιισλ ιαψλ (ηδηαίηεξα ησλ γεηηνληθψλ βαιθαληθψλ θαη ησλ επξσπατθψλ ζην πιαίζην ηεο επξσπατθήο ελνπνίεζεο) (Κεζίδνπ 2008α: 23). ηφρνο είλαη ε πξνζαξκνγή ησλ καζεηψλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κέζσ ηεο παξνρήο εηδηθήο βνήζεηαο, ελψ ην πνιηηηζκηθφ ηνπο θεθάιαην νπζηαζηηθά αγλνείηαη (Γακαλάθεο 2002: 61). 2. Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε 2.1. Γηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε: νξηζκνί θαη πξνζαλαηνιηζκνί ηνπ πεδίνπ Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε είλαη έλα πινπξαιηζηηθά πξνζαλαηνιηζκέλν κνληέιν δηαρείξηζεο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο ζην ζρνιείν, ην νπνίν αμηνπνηεί ηελ πνιηηηζκηθή δηαθνξά θαη απνβιέπεη ζηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ηελ εηξεληθή ζπκβίσζε, νη νπνίεο ζα επέιζνπλ, αλ φια ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο αλεμάξηεηα απφ ηηο πνιηηηζκηθέο θαηαβνιέο ηνπο έρνπλ δπλαηφηεηα γηα γλσξηκία θαη αιιειεπίδξαζε (Κεζίδνπ 2008β: 13). Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε βαζίδεηαη ζηε δηαπίζησζε φηη ε ζχλζεζε ηεο θνηλσλίαο είλαη πνιππνιηηηζκηθή. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηεο UNESCO, ν φξνο πνιππνιηηηζκηθφο πεξηγξάθεη ηελ πνιηηηζκηθή δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ππάξρεη ζηηο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο. Ζ δηαθνξεηηθφηεηα απηή αλαθέξεηαη ζηα ζηνηρεία ηεο εζληθήο θνπιηνχξαο, αιιά πεξηιακβάλεη επίζεο ηε γισζζηθή, ζξεζθεπηηθή θαη θνηλσληθννηθνλνκηθή δηαθνξεηηθφηεηα (UNESCO 2006). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ν φξνο δηαπνιηηηζκηθφο πεξηγξάθεη κία δπλακηθή δηαδηθαζία θαη αλαθέξεηαη ζηηο εμειηζζφκελεο ζρέζεηο αλάκεζα ζε πνιηηηζκηθέο νκάδεο. Ζ δηαπνιηηηζκηθφηεηα 4 Γηα ην πεξηερφκελν θαη ηελ θξηηηθή ηνπ λφκνπ 2413/96 βιέπε Γακαλάθεο (2002: 79-88). 18

πξνυπνζέηεη ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη πξνθχπηεη απφ ηε δηαπνιηηηζκηθή αληαιιαγή θαη ηνλ δηάινγν ζε ηνπηθφ, πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. εκαίλεη φηη δνπιεχεη θαλείο κέζσ ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ θαη κε ηνπο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο θαη φρη φηη επηβάιιεη έλα θπξίαξρν κνληέιν. πλεπάγεηαη ηελ απνδνρή ησλ δηαθνξψλ θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ αληζνηήησλ κε ζθνπφ ηε δεκηνπξγία ελφο θνηλνχ κέιινληνο (Hajesoteriou/ Neophytou & Angelides 2012: 400). Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα αλαθέξεηαη ζε κία θαηάζηαζε ζηελ νπνία νη δηαθνξεηηθέο θνπιηνχξεο απιψο ππάξρνπλ ε κία δίπια ζηελ άιιε. Ζ δηαπνιηηηζκηθφηεηα, απφ ηελ άιιε πιεπξά, πξνυπνζέηεη ηε ζπζρέηηζε θαη αιιειεπίδξαζή ηνπο, εκπεξηέρεη ην ζηνηρείν ηεο δξάζεο, ιακβάλεη ππφςε ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο θαη εηζάγεη αλαλεσηηθέο δηαδηθαζίεο (Auernheimer 1996: 167). Πξφθεηηαη γηα ηελ εκπινθή αηφκσλ απφ δχν ή παξαπάλσ θνπιηνχξεο ζε κία θνηλή δηαδηθαζία. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε είλαη φηη ηα άηνκα ζπλαληηνχληαη θαη επεξεάδνπλ ην έλα ην άιιν. Τπνρξέσζε ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο απφ απηήλ ηελ άπνςε είλαη λα πξνσζήζεη ηδέεο θαη δηαδηθαζίεο πνπ ηα άηνκα κπνξνχλ λα εθιάβνπλ σο θνηλφ ζπκθέξνλ (Johansson 1996: 12). ηφρνο είλαη φρη ε αθνκνίσζε, αιιά ε πινπξαιηζηηθή έληαμε (Εσγξάθνπ 2003: 33). ην επίθεληξφ ηεο βξίζθεηαη ε θνηλσληθή κάζεζε, ε επαηζζεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ απέλαληη ζηνλ «άιιν», ν ζεβαζκφο απέλαληη ζηηο δηαθνξεηηθέο γιψζζεο θαη θνπιηνχξεο, ε πξναγσγή ηεο ελζπλαίζζεζεο, ε αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο επίιπζεο ζπγθξνχζεσλ, ε αιιειεγγχε θαη ε πνιηηηθή ζπλεηδεηνπνίεζε γηα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά δεηήκαηα θαη γηα ζέκαηα δηαθξίζεσλ, πξνθαηάιεςεο θαη ξαηζηζκνχ (Auernheimer 1996: 201-202). Τπφ ην πξίζκα απηφ ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε εηζεγείηαη ηελ αλαγθαηφηεηα γηα ζεηηθέο αιιειεπηδξάζεηο ζε κία θνηλσλία θαη ζπληζηά έλα ζεκείν αλαθνξάο, κία κέζνδν θαη κία πξννπηηθή γηα δξάζε. Πξφθεηηαη γηα κία πξαγκαηηθφηεηα αιιειεπίδξαζεο θαη αιιαγήο παξά γηα κία ζηαηηθή θαηάζηαζε. Αλαγλσξίδεη ηε δπλακηθή πνπ ηίζεηαη ζε θίλεζε απφ ηα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα θαη ηηο κνξθέο επαθήο κεηαμχ αηφκσλ θαη θνηλσληθψλ νκάδσλ, αιιά θαη ηελ αλάγθε νη αιιειεπηδξάζεηο απηέο λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ αλάπηπμε ακνηβαίνπ ζεβαζκνχ θαη ζηε δεκηνπξγία ζπλνρήο ζηελ θνηλσλία θαη φρη λα αλαπαξάγνπλ ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο θαη ηηο ζηάζεηο απνθιεηζκνχ θαη απφξξηςεο ηνπ δηαθνξεηηθνχ. ηφρνο είλαη ε πξνψζεζε ηεο θαηαλφεζεο θαη ε αλάιεςε δξάζεο κε ζθνπφ ηελ ελδπλάκσζε ησλ αηφκσλ θαη ηελ αλάπηπμε κίαο δεκνθξαηηθήο θαη αλεθηηθήο θνηλσλίαο ζε έλαλ πινπξαιηζηηθφ θφζκν (Davies & Rey 1996: 17). Απνηειεί, ινηπφλ, κία πξφθιεζε, δηφηη πξνζθέξεη «έλα πιαίζην δξάζεο γηα ηελ πξνψζεζε ησλ βαζηθψλ αμηψλ ηεο δεκνθξαηίαο θαη ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ» (Μάξθνπ 1995: 148). Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε είλαη κία δηαζεκαηηθή πξννπηηθή, κία εθπαηδεπηηθή αξρή πνπ δηαπεξλά φια ηα καζήκαηα ηνπ Π.., κία δπλακηθή εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ ζηνρεχεη ζηελ ππέξβαζε ησλ αληηπαξαζέζεσλ, ησλ παξαλνήζεσλ θαη ηεο ερζξφηεηαο ηνπ παξειζφληνο θαη έλα θίλεκα κεηαξξχζκηζεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο θνηλσλίαο (Dimitriadou 2004: 144). Γελ ζεκαίλεη κία επηθαλεηαθή ζπλχπαξμε δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ πνπ πεξηνξίδεηαη ζε θνιθινξηθφ επίπεδν, αιιά πξφθεηηαη γηα νπζηαζηηθή αιιειεπίδξαζε δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ «ζην πιαίζην ηζφηηκεο επηθνηλσλίαο, απηνθαζνξηζκνχ θαη ζπλαπφθαζεο γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε» (Υξπζαθίδεο 2003: 17). Πξνάγεη ηνλ δεκνθξαηηθφ δηάινγν, ηνλ αιιεινζεβαζκφ, ηελ ηζφηεηα επθαηξηψλ θαη ηελ αιιειεγγχε κεηαμχ ησλ αηφκσλ κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν. Αλαγλσξίδεη ηφζν ηα δηθαηψκαηα, φζν θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ αηφκσλ, ηα δπλαηά θαη ηα αδχλαηα ζεκεία ησλ πνιηηηζκψλ, ηηο 19

νκνηφηεηεο θαη ηηο δηαθνξέο ηνπο. Δπηδεηά ηελ ππέξβαζε ηνπ εζλνθεληξηζκνχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ ξαηζηζκνχ θαη ηε δεκηνπξγία ζρέζεσλ επνηθνδνκεηηθήο επηθνηλσλίαο (Δπαγγέινπ 2007: 59-60). Πξφθεηηαη γηα κία ζχλζεηε θαη πνιπδηάζηαηε δηαδηθαζία θαη φρη γηα κία ζηελή θαη πεξηνξηζκέλε αληίιεςε γηα ηε δηαρείξηζε ηεο πνιηηηζκηθήο πνιιαπιφηεηαο ζην ζρνιείν. Οη βαζηθέο ηεο δηαζηάζεηο αθνξνχλ ηελ ελζσκάησζε θαηάιιεινπ πεξηερνκέλνπ, ηελ θξηηηθή εμέηαζε ησλ δηαδηθαζηψλ παξαγσγήο γλψζεο, ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ πξνθαηαιήςεσλ, ηελ παηδαγσγηθή ηεο ηζφηεηαο θαη ηε δεκηνπξγία ελφο ελδπλακσηηθνχ πνιηηηζκνχ ηνπ ζρνιείνπ. Πξφθεηηαη, ζπλεπψο, γηα κία νιηζηηθή πξνζέγγηζε πνπ πξνυπνζέηεη ηελ αμηνπνίεζε φισλ ησλ παξαπάλσ δηαζηάζεσλ ζηε δηδαζθαιία θαη απνζθνπεί ζηε κεηαξξχζκηζε ησλ ζρνιείσλ, ψζηε φινη νη καζεηέο αλεμαξηήησο πνιηηηζκηθνχ ππφβαζξνπ λα έρνπλ ίζεο επθαηξίεο ζηε γλψζε θαη λα βηψζνπλ ηελ πνιηηηζκηθή ελδπλάκσζε (Banks 2006: 8-17). Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε δελ πεξηνξίδεηαη ζηε ζπδήηεζε γηα ηνπο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο θαη ηε δηαθνξεηηθφηεηα, αιιά ζπκπεξηιακβάλεη θαη ζέκαηα εμνπζίαο, ηζφηεηαο θαη θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. Απνβιέπεη ζηελ ελδπλάκσζε ησλ καζεηψλ θαη ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ γλψζεσλ πνπ ζα ηνπο βνεζήζνπλ λα εμεηάδνπλ θξηηηθά ηηο πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο δνκέο θαη ηηο ηδενινγίεο ζηηο νπνίεο βαζίδνληαη, λα ιακβάλνπλ αλαζηνραζηηθέο απνθάζεηο (reflective decisions) θαη λα ηηο εθαξκφδνπλ, πξνρσξψληαο ζε θνηλσληθή δξάζε (Banks 2006: 210-211). ην πιαίζην απηφ ε δηαθνξεηηθφηεηα δελ ζεσξείηαη πξφβιεκα πνπ πξέπεη λα ιπζεί κέζα απφ ζηξαηεγηθέο πνπ αληηκεησπίδνπλ ηε δηδαζθαιία σο κία ηερληθή δηαδηθαζία (technical process), αιιά επθαηξία γηα εκπινπηηζκφ ησλ δηαδηθαζηψλ κάζεζεο (Schoorman & Bogotch 2010: 79-83). Σν ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηνλ ζεηηθφ ξφιν πνπ κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε γηα ηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπ αηφκνπ πνπ θαιείηαη λα δήζεη ζην πιαίζην πνπ πεξηγξάθεθε παξαπάλσ. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαιείηαη λα θαιιηεξγήζεη ηελ θαηαλφεζε κεηαμχ αηφκσλ κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν. θνπφο είλαη ε δεκηνπξγία κίαο θνηλσλίαο πνπ ζα ραξαθηεξίδεηαη απφ ακνηβαίν ζεβαζκφ θαη αλεθηηθφηεηα απέλαληη ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη φπνπ ζα αλαγλσξίδεηαη ε ηζφηεηα ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ (Nakova 2004: 213). πλεπψο, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζπληζηά έλαλ άιιν ηξφπν αληίιεςεο ηεο θνηλσλίαο, ηεο πνιηηηθήο ζπκβίσζεο θαη ηνπ ζρνιείνπ. πσο ζεκεηψλεη ν Borelli, ζην πιαίζην ηεο πξνζέγγηζεο απηήο «ην ζρνιείν απνηειεί ζεζκφ ζπκκεηνρήο ζηε δηαιεθηηθή πνιηηηζκηθήο ζπλάληεζεο θαη ζχγθξνπζεο. Δίλαη ζεζκφο ηεο απνγχκλσζεο ησλ πνιηηηζκηθψλ γθέην, ηα νπνία είλαη πξντφληα ηεο «εζληθήο αγσγήο» ή θνηλσληθνπνίεζεο ζην πιαίζην ηνπ ζπζηήκαηνο. Σν ζρνιείν είλαη έλαο νπηνπηθφο ηφπνο κεηάβαζεο απφ κία εζληθή-ηδενινγηθή αγσγή ζε κία αγσγή πξνο ηελ παγθνζκηφηεηα» (Borrelli 2007: 28). Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε αλαγλσξίδεη απφ νξγαλσηηθή, απφ κεζνδνινγηθή άπνςε θαη απφ άπνςε πεξηερνκέλνπ ηε γισζζηθή θαη θνηλσληθνπνιηηηζκηθή πνηθηιία. Φέξλεη δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηερφκελα θαη πξννπηηθέο ζε ηζρχ, ηα ζπγθξίλεη, ηα αληηπαξαζέηεη θαη ηα εμεηάδεη θξηηηθά. Οη πνιηηηζκνί θαη νη γιψζζεο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ κεηνλνηήησλ κπνξνχλ ζην πιαίζην απηφ λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία (Allemann- Ghionda 2006: 165). Ο πνιηηηζκφο γίλεηαη θαηαλνεηφο σο κία δπλακηθή έλλνηα, σο ζχλνιν ηνπ ηξφπνπ δσήο, ησλ ζπκβφισλ, ησλ αμηψλ θαη φισλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ην άηνκν, γηα λα αληηιακβάλεηαη ηνλ θφζκν γχξσ ηνπ. Γηα ηνλ ιφγν 20

απηφ ε αμηνπνίεζή ηνπ θαηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαζίζηαηαη επηηαθηηθή. χκθσλα κε ηνλ Hohmann, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ζεκαίλεη ζπλάληεζε κε άιινπο πνιηηηζκνχο, ππέξβαζε ησλ παξαγφλησλ πνπ παξεκπνδίδνπλ ηε ζπλάληεζε απηή, πξνψζεζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ εκπινπηηζκνχ θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο, αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο δηαπνιηηηζκηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζεβαζκφ ζηελ πνιηηηζκηθή πνιιαπιφηεηα (Hohmann 1989: 16). πλεπψο, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα πξνεηνηκάζεη θαη λα ππνβνεζήζεη ηε ζπκβίσζε ζηηο πνιηηηζκηθά εμειηζζφκελεο θνηλσλίεο (Reich 1997: 69). Ζ δηαπνιηηηζκηθφηεηα αθνξά ζπλνιηθά ην εθπαηδεπηηθφ νηθνδφκεκα θαη δελ δηακνξθψλεηαη πεξηζηαζηαθά ιφγσ ηεο χπαξμεο «δηαθνξεηηθψλ» καζεηψλ. Αθνξά ηε δηαρείξηζε ηεο εηεξφηεηαο, ε νπνία ζρεηίδεηαη κάιινλ κε ηελ θνηλσληθή, κνξθσηηθή θαη νηθνλνκηθή αληζφηεηα παξά κε «ηελ ακθίβνιε χπαξμε θαληαζηαθψλ πνιηηηζκηθψλ ζπιινγηθνηήησλ». Τπφ απηήλ ηελ νπηηθή θάζε ζρνιείν είλαη δπλάκεη δηαπνιηηηζκηθφ (Νηθνιάνπ 2007: 95-97). ην πιαίζην απηφ ην ζρνιείν είλαη εληαίν θαη πξνσζεί ηελ αιιειεπίδξαζε, ηελ επηθνηλσλία θαη ηελ αιιειεγγχε. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε, ινηπφλ, αθνξά φια ηα κέιε ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη απνηειεί έλα ζχλνιν παηδαγσγηθψλ αξρψλ, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο φινη νη άλζξσπνη είλαη ίζνη θαη πξέπεη λα ηνπο παξέρεηαη ηζφηεηα επθαηξηψλ, ελψ νη δηαθξίζεηο απνξξίπηνληαη θαη θαηαπνιεκψληαη (Καλαθίδνπ & Παπαγηάλλε 1998: 15-17). Απνζθνπεί ζηνλ ζεβαζκφ ηεο εηεξφηεηαο, ζηελ θαηαπνιέκεζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ απέλαληη ζην δηαθνξεηηθφ, ζηελ παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή ζε πνιηηηθφ, θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ αξκνληθή ζπκβίσζε θαη ζηελ απνδνρή ηνπ «άιινπ» σο ίζνπ (Andreou & Mavrikaki 2004: 245). Δπίζεο, αλαθέξεηαη ηφζν ζε θξαηηθφ (κεηαλάζηεο, παιηλλνζηνχληεο, κεηνλφηεηεο ζηα πιαίζηα ηνπ θξάηνπο), φζν θαη ζε δηαθξαηηθφ επίπεδν (αιιειεπίδξαζε ιαψλ πνπ δνπλ ζε δηαθνξεηηθά θξάηε) (Κεζίδνπ 2008α: 30). Σέινο, ε πξνζέγγηζε απηή ζεκαίλεη ηελ ππέξβαζε ηνπ εζλνθεληξηζκνχ θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο φρη σο πξνβιήκαηνο, αιιά σο πξφθιεζεο γηα ηελ αιιαγή ηεο θνηλσλίαο θαη ησλ αηφκσλ ζηελ θαηεχζπλζε ηεο απνδνρήο ηεο εηεξφηεηαο κέζσ ηεο ακνηβαίαο θαηαλφεζεο θαη αιιειεπίδξαζεο (Νηθνιάνπ 2000: 132). Γηα ηνλ ιφγν απηφ ραξαθηεξίδεηαη σο «ε απάληεζε ζηα αηηήκαηα ηεο πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο» (Nieke 2000: 13). Βαζηθά αμηψκαηά ηεο είλαη ε ηζνηηκία ησλ πνιηηηζκψλ, ε ηζνηηκία ησλ κνξθσηηθψλ θεθαιαίσλ θαη ε παξνρή ίζσλ επθαηξηψλ ζε φινπο ηνπο καζεηέο (Γακαλάθεο 2002: 99). Σν αμίσκα ηεο ηζνηηκίαο ησλ πνιηηηζκψλ ζηεξίδεηαη ζηελ παξαδνρή ηεο Δζλνινγίαο φηη νη πνιηηηζκνί εμππεξεηνχλ ηηο αλάγθεο ησλ νκάδσλ πνπ ηνπο δεκηνχξγεζαλ θαη ζεσξνχληαη ηζφηηκνη κεηαμχ ηνπο 5. Γελ κπνξνχλ, ζπλεπψο, λα ηαμηλνκεζνχλ ζε αλψηεξνπο θαη θαηψηεξνπο, φπσο ζπκβαίλεη ζπρλά. Απηφ δελ ζεκαίλεη φηη δελ πθίζηαληαη αμηνιφγεζε, αιιά φηη θάζε πνιηηηζκφο αμηνινγείηαη κε 5 Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη ζε ζρέζε κε ην αμίσκα απηφ είλαη θαηά πφζν ε ηζρχο ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη εζηθψλ θαλφλσλ θαη ησλ αμηψλ είλαη ζρεηηθή ή νηθνπκεληθή. Ζ άθξηηε εθαξκνγή ηεο πνιηηηζκηθήο ζρεηηθφηεηαο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηνλ δηαρσξηζκφ θαη ηελ απνκφλσζε, ζηελ νπδεηεξνπνίεζε ηνπ ζρνιείνπ ή ζηελ απνδνρή φισλ ησλ πνιηηηζκηθψλ πξνηχπσλ θαη ζηελ θαλνληζηηθή παξαιπζία ηνπ ζρνιείνπ (Νηθνιάνπ 2003: 91; Γθφηνβνο 2002: 99). Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε αξρή ηεο νηθνπκεληθφηεηαο ελέρεη ηνλ θίλδπλν λνκηκνπνίεζεο εζλνθεληξηθψλ ή επξσθεληξηθψλ ηάζεσλ θαη πξαθηηθψλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφλ απαηηείηαη έλα κίληκνπκ θνηλσληθήο ζπλαίλεζεο κέζσ επνηθνδνκεηηθνχ θαη ηζφηηκνπ δηαιφγνπ πνπ ζα βαζίδεηαη ζηνλ επηζηεκνληθφ, ηνλ πνιηηηθφ θαη ηνλ θνηλσληθφ ιφγν (Γακαλάθεο 2002: 101-103). Ο Habermas πξνηείλεη ηνλ «ζπληαγκαηηθφ παηξησηηζκφ» γηα ηελ νηθνδφκεζε ηεο δεκνθξαηηθήο θνηλσλίαο (Habermas 1981) θαη ε έλλνηα απηή ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη ηε βάζε, πάλσ ζηελ νπνία ζα δηεμαρζεί ν δηάινγνο (Νηθνιάνπ 2003: 100). 21