Παλεπηζηήκην Παηξψλ ρνιή Αλζξσπηζηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο

Transcript

1 Παλεπηζηήκην Παηξψλ ρνιή Αλζξσπηζηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο Οη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο ζηνλ «Οδεγό Νεπηαγσγνύ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο». Μεηαπηπρηαθή εξγαζία ΥΑΡΙΚΛΔΙΑ ΠΙΣΟΤ (Α.Μ. 226) Καηεχζπλζε: Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε: Tα Διιεληθά σο Γεχηεξε ή Ξέλε γιψζζα Δπηβιέπνπζα: Ινπιία- Αζελά πηλζνπξάθε πλεπηβιέπνληεο: ηάζεο Μπάιηαο & Ακαξπιιίο ηεξγίνπ Πάηξα,

2 1

3 ζηνπο γνλείο κνπ θαη ζε «Δθείλνλ» πνπ από ηα πξώηα κνπ βήκαηα είλαη πάληα δίπια κνπ ηόζν δηαθξηηηθά 2

4 Δπραξηζηίεο Με ηελ νινθιήξσζε ηεο εξεπλεηηθήο κνπ κειέηεο ζα ήζεια λα εθθξάζσ ηελ εθηίκεζε, ηνλ ζεβαζκφ θαη ηηο επραξηζηίεο κνπ ζηνπο επηβιέπνληεο θαζεγεηέο κνπ θ. Ηνπιία-Αζελά πηλζνπξάθε, θ. ηάζε Μπάιηα θαη θ. Ακαξπιιίο ηεξγίνπ. Σνλ θ. ηάζε Μπάιηα ζα ήζεια επίζεο λα ηνλ επραξηζηήζσ μερσξηζηά γηα ηνλ ηδηαίηεξν ηξφπν πνπ ρεηξίδεηαη ζηνραζκνχο μεραζκέλνπο ζηε βηβιηνζήθε. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ νιφζεξκα ηνπο θξηηέο κνπ θαη ηε Μπέζπ θαη φζνπο κε ζηήξημαλ ηελ πεξίνδν ηεο εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο κνπ. Ζ ζπκβνιή ηνπ θαζελφο ήηαλ θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ψζηε λα νινθιεξσζεί ε εξεπλεηηθή κνπ κειέηε. 3

5 ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 6 Summary..9 ΔΗΑΓΧΓΖ ΓΗΑΣΤΠΧΖ ΣΟΤ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΟ ΣΟΥΟ ΣΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ Ζ ΑΞΗΑ ΣΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ Ζ ΓΟΜΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΖ ΜΔΛΔΣΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ ΥΔΣΗΚΖ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ: ΘΔΜΗΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΑ ΜΔΣΡΑ ΚΑΗ Ζ ΚΤΡΗΑΡΥΖ ΓΛΧΗΚΖ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΟΜΑΓΑ ΘΔΜΗΚΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΑ ΜΔΣΡΑ ΓΗΑ ΣΖΝ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΚΑΗ ΓΛΧΗΚΖ ΠΟΗΚΗΛΟΜΟΡΦΗΑ ΣΟ ΥΧΡΟ ΣΟΤ ΥΟΛΔΗΟΤ Ζ ΑΦΟΜΟΗΧΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Ζ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΖ ΔΝΧΜΑΣΧΖ Ο ΝΟΜΟ 2413/96- Ζ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΣΖ ΓΗΑΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΚΤΡΗΑΡΥΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΚΑΗ ΓΛΧΗΚΖ ΟΜΑΓΑ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΣΖΝ ΠΡΟΧΘΖΖ ΣΖ ΗΓΔΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΚΤΡΗΑΡΥΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΚΑΗ ΓΛΧΗΚΖ ΟΜΑΓΑ ΣΟ ΑΝΑΛΤΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Χ ΔΚΦΡΑΣΖ ΣΖ ΗΓΔΟΛΟΓΗΑ ΣΖ ΚΤΡΗΑΡΥΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΚΑΗ ΓΛΧΗΚΖ ΟΜΑΓΑ ΣΟ ΑΝΑΛΤΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Χ ΔΚΦΡΑΣΖ ΣΟΤ ΔΘΝΗΚΟΤ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΗΜΟΤ ΣΖ ΚΤΡΗΑΡΥΖ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΚΑΗ ΓΛΧΗΚΖ ΟΜΑΓΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ: Ζ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ Ζ ΠΟΛΤΠΟΛΗΣΗΜΗΚΖ ΚΟΗΝΧΝΗΑ ΒΑΗΚΔ ΑΡΥΔ ΣΖ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΟΗ ΜΑΘΖΣΔ ΣΖ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΑΠΔΝΑΝΣΗ ΣΗ ΓΗΑΦΟΡΔ ΜΟΡΦΔ ΣΖ ΠΟΛΤΠΟΛΗΣΗΜΗΚΟΣΖΣΑ Ζ ΠΡΟΥΟΛΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΟΗ ΓΛΧΟΛΟΓΗΚΑ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΑ ΓΗΑΦΟΡOΠΟΗΖΜΔΝΟΗ ΜΑΘΖΣΔ Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΠΟΛΗΣΗΜΟΤ Δ ΥΔΖ ΜΔ ΣΟΤ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΑ ΚΑΗ ΓΛΧΗΚΑ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΤ ΜΑΘΖΣΔ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ: ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ ΟΗ ΜΔΣΑΒΛΖΣΔ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΔΠΗΛΟΓΖ ΔΡΔΤΝΧΜΔΝΟΤ ΤΛΗΚΟΤ ΜΔΘΟΓΟ ΈΡΔΤΝΑ ΚΑΘΟΡΗΜΟ ΚΑΣΖΓΟΡΗΧΝ ΠΡΧΣΟΚΟΛΛΟ ΑΝΑΛΤΖ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟΤ ΜΟΝΑΓΔ ΚΑΣΑΓΡΑΦΖ ΑΞΗΟΠΗΣΗΑ ΔΓΚΤΡΟΣΖΣΑ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ: ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΤΝΟΛΗΚΧΝ ΑΝΑΦΟΡΧΝ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΧΝ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖΜΔΝΧΝ ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΑ ΜΑΘΖΣΧΝ ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΣΧΝ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖΜΔΝΧΝ ΓΛΧΗΚΑ ΜΑΘΖΣΧΝ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΈΚΣΟ: ΓΔΝΗΚΑ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

6 1. ΠΡΧΣΟΚΟΛΛΟ ΑΝΑΛΤΖ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟΤ ΓΗΑ ΣΖ ΜΔΣΑΒΛΖΣΖ «ΠΟΛΗΣΗΜΗΚΑ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΗ ΜΑΘΖΣΔ» ΠΡΧΣΟΚΟΛΛΟ ΑΝΑΛΤΖ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΟΤ ΓΗΑ ΣΖ ΜΔΣΑΒΛΖΣΖ «ΓΛΧΗΚΑ ΓΗΑΦΟΡΟΠΟΗΖΜΔΝΟΗ ΜΑΘΖΣΔ» ΦΤΛΛΟ ΚΧΓΗΚΟΓΡΑΦΖΖ EXTENDED THESIS ABSTRACT

7 Πεξίιεςε O ζχγρξνλνο θφζκνο, γίλεηαη ιφγσ ησλ ζπλερψλ κεηαθηλήζεσλ ησλ αηφκσλ φιν θαη πεξηζζφηεξν έλα παγθφζκην ρσξηφ, κε απνηέιεζκα ιίγεο ρψξεο λα κπνξνχλ λα πξνβάινπλ ηελ αμίσζε ελφο αιεζηλά νκνηνγελνχο πιεζπζκνχ. ήκεξα, ε πνιππνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία, πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο -θαη ηελ Διιάδα-, είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηελ εθπαίδεπζε φισλ ησλ βαζκίδσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πξνζρνιηθήο (Rodd, 1996). Σν ζρνιείν «σο απαξαίηεην δηνξζσηηθφ κέζν θάζε πνιηηηζκηθνχ ειαηηψκαηνο ή αλεπάξθεηαο» (Savater, 2004: 9) νθείιεη απφ ηε κηα λα είλαη αζπκβίβαζην κε κνξθέο εζληθήο πεξηράξαμεο θαη απφ ηελ άιιε λα είλαη ηφζν πινπξαιηζηηθφ, φζν ε ίδηα ε θνηλσλία. Οθείιεη, δειαδή, λα εκπεξηθιείεη ζηνπο θφιπνπο ηνπ θαη λα αγθαιηάδεη φινπο εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα. Με ηε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή κειέηε πξνζπαζνχκε λα δηαπηζηψζνπκε ζε ηη βαζκφ θαη κε πνην ηξφπν -δεισκέλν ή άδειν- ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο», ηνπ νπνίνπ ε ζπγγξαθή ηνπ πξνθεξχρζεθε απφ ην Τ.Π.Δ.Π.Θ. ην 2003 (ΦΔΚ, 303 & 304/ ) θαη εθαξκφδεηαη επίζεκα ζηα λεπηαγσγεία σο ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο απφ ην ζρνιηθφ έηνο , αλαθέξεηαη ζε καζεηέο πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο απφ ηελ ειιεληθή. Παξάιιεια, πξνζπαζνχκε λα εξκελεχζνπκε αλ θαη κε πνην ηξφπν έρεη επεξεαζηεί ν ηξφπνο αλαθνξάο ζε απηνχο ηνπο καζεηέο ηφζν απφ ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο πνπ έρνπλ ζεκεησζεί ιφγσ ηεο παξνπζίαο αηφκσλ απφ δηαθνξεηηθέο εζλνπνιηηηζκηθέο νκάδεο, φζν θαη απφ ηε ζέζπηζε ηνπ λφκνπ 2413/96 γηα ηε Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Αξρηθά, ρξεζηκνπνηνχκε «πεξηγξαθηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ» (Descriptive Content Analysis), ε νπνία ζχκθσλα κε ηνλ Thomas (1998) 6

8 εμεηάδεη ην ηη πεξηέρεη ε επηθνηλσλία. Καηφπηλ, ρξεζηκνπνηνχκε «εξκελεπηηθή αλάιπζε πεξηερφκελνπ» (Interpretive Content Analysis) θαη ηε βαζηζκέλε ζην ζπγθείκελν εξκελεία (contextual interpretation), γηα λα δηαπηζηψζνπκε απφ ηε κηα πψο θαη γηαηί ην πξνο εμέηαζε πιηθφ παξνπζηάδεηαη θαηαπηφλ ηνλ ηξφπν θαη απφ ηελ άιιε πψο έρεη επεξεαζηεί απφ ην θνηλσληθφ πνιηηηθφ ζπγθείκελν ηεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Σα απνηειέζκαηα ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο έδεημαλ φηη, αλ θαη έρνπλ αξρίζεη λα γίλνληαη ηα πξψηα βήκαηα, βάζεη ηεο δηαπίζησζεο ελφο ζεβαζηνχ αξηζκνχ αλαθνξψλ ζηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο, παξαηαχηα ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» πηνζεηεί έλα ζπγθαιπκκέλν εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ, πνπ πξνσζείηαη κέζσ ησλ αξρψλ ηεο πνιηηηθήο ηεο ελζσκάησζεο, ηνπ κνλνπνιηηηζκνχ θαη ηεο κνλνγισζζίαο, εθφζνλ ζην ζρνιηθφ ρψξν γίλνληαη απνδεθηά ηα ζηνηρεία εθείλα ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ πνπ δελ πξνθαινχλ αλαηαξαρή θαη αλαθαηαηάμεηο ζηηο ήδε ππάξρνπζεο επίζεκεο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο. Παξά ηελ χπαξμε ηνπ λφκνπ 2413/96 πεξί ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ηηο επίζεκεο θαηεπζχλζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πνπ πξνσζνχλ ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ νκάδσλ θαη ηελ επαξθή αληηπξνζψπεπζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπο ζηα επίζεκα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ζηα εγρεηξίδηα ησλ καζεηψλ θαη ζηα βηβιία ησλ εθπαηδεπηηθψλ, εζηηάδνληαο ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» δηαπηζηψλνπκε ηελ ηνπξηζηηθή, ηελ πξνζζεηηθή πξνζέγγηζε δηδαζθαιίαο θαη φρη ηελ κεηαζρεκαηηζηηθή πξνζέγγηζε. Αλ θαη έρνπλ ζεκεησζεί θάπνηα ζεηηθά βήκαηα γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ δηαθνξεηηθψλ αλαγθψλ ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ, παξαζέηνπκε νξηζκέλεο πξαθηηθέο επηζεκάλζεηο γηα ηελ νπζηαζηηθή ζηάζκηζή ηνπο, ηελ πξφζθνξε αμηνιφγεζε θαη αμηνπνίεζή ηνπο ζηα πιαίζηα κηαο πξννπηηθήο πινπξαιηζκνχ. Οη πξαθηηθέο απηέο επηζεκάλζεηο είλαη: ε 7

9 αλακφξθσζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ φισλ ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ απφ εηδηθνχο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, ε αλαγλψξηζε θαη δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ, ε δηεζλήο αλάπηπμε κηαο δηαθξαηηθήο εθπαηδεπηηθήο ζπκθσλίαο γηα ηνλ ηξφπν παξνπζίαζεο ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ, ε παξαγσγή δηαπνιηηηζκηθνχ δηδαθηηθνχ θαη επνπηηθνχ πιηθνχ, ε εηζαγσγή κηαο ζεηξάο καζεκάησλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο σο ππνρξεσηηθήο ζε φιεο ηηο παηδαγσγηθέο θαη θαζεγεηηθέο παλεπηζηεκηαθέο ζρνιέο θαη ηέινο ε ζπλερήο επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο δηαρείξηζεο ησλ καζεηψλ πνπ αλήθνπλ ζε κεηνςεθηθέο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο. ηελ επνρή ησλ νινέλα θαη απμαλφκελσλ πνιχκνξθσλ θαη πνιχρξσκσλ θνηλσληψλ δελ αξθεί απιά ε θαηάδεημε ησλ δηαθνξψλ ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ ζε έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα ή ζε έλα βηβιίν πνπ πξννξίδεηαη γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Απηφ πνπ νπζηαζηηθά ρξεηάδεηαη είλαη κηα επνηθνδνκεηηθή πξνζπάζεηα θαιιηέξγεηαο ηεο απνδνρήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζε ζεζκηθφ θαη πξαθηηθφ επίπεδν. 8

10 Summary Multiculturalism is a prevailing phenomenon in many countries, including Greece. Today, schools are not characterized by homogeny in their population as they include students from diverse culturally and linguistically backgrounds. The aim of this study is to examine how the diverse culturally and linguistically students are presented in «the book of kindergarten teacher», which was published by the Greek Ministry of Education in 2006, 10 years after the implementation of Law 2413/96, entitled «Greek education abroad, Intercultural Education and other provisions». A law based on Intercultural Education which addresses issues related to multicultural classrooms. To analyze our material we use quantitative content analysis, descriptive and interpretive. Our results showed that although there are enough references to diverse culturally and linguistically students, in fact, they are not in congruence with the Law 2413/96 but they are more associated with the policy of integration as only the official language is taught and as only the superficial cultural elements of foreign students are accepted in the educational process. 9

11 Δηζαγσγή 1. Γηαηύπσζε ηνπ πξνβιήκαηνο Μεηά ην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν, ζηελ Απζηξαιία, ηηο Ζ.Π.Α. θαζψο θαη ηηο ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο ζεκεηψλνληαη έληνλα κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα (Νηθνιάνπ, 2000, Aguado & Malic, 2006). Καηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ φκσο θαη ζηα πιαίζηα δπζκελψλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ αλαηαξαρψλ ζηηο εθάζηνηε θπβεξλήζεηο βαιθαληθψλ θαη άιισλ ρσξψλ, ην κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα εληείλεηαη. Οη νινέλα θαη απμαλφκελεο κεηαθηλήζεηο πνηθίισλ πιεζπζκηαθψλ νκάδσλ δε δηαπηζηψλνληαη κφλν πξνο ηηο παξαδνζηαθέο ρψξεο ππνδνρήο αιιά θαη πξνο άιιεο ρψξεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ είλαη θαη ε Διιάδα, ειιηπήο ππνδνκψλ θαη κε πξνεηνηκαζκέλε λα δερηεί -ιφγσ ησλ γεσπνιηηηθψλ αλαθαηαηάμεσλ- ην πιήζνο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ έρνπλ ήδε εγθαηαζηαζεί (Δπαγγέινπ, 2007, ηεξγίνπ, 2007, Αλδξένπ, Γθφιηα & Καζίδνπ, 2005). Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ πνπ ιακβάλεη ρψξα εθηελψο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, είλαη αλακθηζβήηεηα έλα ζέκα δεζπφδνλ θαη ζεκαληηθφ παγθνζκίσο. Ζ ζεκαληηθφηεηά ηνπ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε ζπλερήο ελίζρπζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ ξεχκαηνο είρε σο επαθφινπζν ηφζν ηελ πξφθιεζε αιιαγψλ φζν θαη ηε δεκηνπξγία πξνβιεκάησλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο ιφγσ ηεο εζλνπνιηηηζκηθήο αλνκνηνγέλεηαο πνπ ζπληειέζηεθε ζηνπο θφιπνπο ησλ θνηλσληψλ απηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο ειιεληθήο (Γακαλάθεο, 1998, Καξαθαηζάλε, 2004, Δπαγγέινπ, 2007). Σα ζέκαηα, ηα νπνία παξνπζηάζηεθαλ, αθνξνχλ απφ ηε κηα ηελ ελζσκάησζε θαη απνξξφθεζε ησλ νκάδσλ πνπ δελ πξνέξρνληαη απφ ηελ θπξίαξρε νκάδα θαη απφ ηελ άιιε ηελ αλάπηπμε ησλ ζρέζεσλ ησλ κειψλ ησλ γεγελψλ θαη κε νκάδσλ ζην ζχγρξνλν θνηλσληθνπνιηηηθφ ζχζηεκα, ψζηε λα εμαζθαιηζηεί κηα ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο ελφηεηαο θαη ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, πνπ πξνβάιιεη έληνλα πιένλ σο αίηεκα ζηελ επνρή καο. Ζ ηζνξξνπία απηή 10

12 θαζίζηαηαη δπλαηή, φηαλ δελ παξαηεξνχληαη θαηλφκελα πξνζθφιιεζεο ζε θαηαζηάζεηο πνιηηηθνχ παηξησηηζκνχ αιιά αληίζεηα παξαηεξείηαη ε επηδίσμε δηακφξθσζεο ζχγρξνλσλ πνιηηψλ, επαίζζεησλ απέλαληη ζε κηα ζπλερψο εμειηζζφκελε πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα (Καξαθαηζάλε, 2004). Γεδνκέλνπ φηη ν θφζκνο γίλεηαη ιφγσ ησλ ζπλερψλ κεηαθηλήζεσλ φιν θαη πεξηζζφηεξν έλα παγθφζκην ρσξηφ, ιίγεο ρψξεο κπνξνχλ λα πξνβάινπλ ηελ αμίσζε ελφο αιεζηλά νκνηνγελνχο πιεζπζκνχ. ήκεξα, ε πνιππνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία, πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο, είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηελ εθπαίδεπζε φισλ ησλ βαζκίδσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πξνζρνιηθήο (Rodd,1996). Ζ δηάζπαζε ηεο ζπλνρήο ηεο πιεζπζκηαθήο νκνηνγέλεηαο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο ιφγσ ηεο παξνπζίαο αηφκσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά εζληθά, γισζζηθά, θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα έρεη -ρσξίο ακθηζβήηεζε- άκεζν αληίθηππν ζηε ζχλζεζε ησλ ζρνιηθψλ ηάμεσλ (Banks, 2004). Ζ πιεζπζκηαθή νκνηνγέλεηα πνπ αληηθαζίζηαηαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ πιεζπζκηαθή αλνκνηνκνξθία θαη ηελ πνιηηηζκηθή πνιπκνξθία θάλεη ηελ εζλνηηθή θαη πνιηηηζκηθή νκνηνγέλεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ λα απνηειεί παξειζφλ. Σν ζρνιείν -σο ζεζκφο ηεο πνιπδηάζηαηεο θαη πνιπζήκαληεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο- έρεη ρξένο λα κελ παξαβιέπεη ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο αιιαγέο ηνπ παξφληνο. ηε ζχγρξνλε πνιχρξσκε θαη πνηθηιφκνξθε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα πξνζπάζεηεο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ νκνγελνπνίεζε φισλ θαη ησλ πάλησλ θαληάδνπλ αηειέζθνξεο, δηφηη αδπλαηνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θαζεκίαο νκάδαο θαη ηεο θαζεκίαο δηδαθηηθήο ζηηγκήο. Ζ επνηθνδνκεηηθή αληαπφθξηζε ζε κηα ηέηνηνπ είδνπο ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ παξνπζία παηδηψλ πνπ είλαη θνξείο δηαθνξεηηθψλ εζλνπνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ θαηαβνιψλ, ζα πξέπεη λα απνηειεί επθαηξία εκπινπηηζκνχ ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο θαη φρη θαηαζηνιήο (Υξπζαθίδεο, 2007). Γηα λα απνηειέζεη φκσο ζηνηρείν εκπινπηηζκνχ ε πνηθηιφηεηα πνπ 11

13 ραξαθηεξίδεη ηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, απαηηείηαη ε ηξνπνπνίεζε θαη αιιαγή ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ψζηε λα ζπκπεξηιακβάλνπλ νπζηψδεηο πξνηάζεηο γηα ηα παηδηά κε πνηθίιεο εζληθέο, πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο αθεηεξίεο. χκθσλα κε ηνλ Gura (1994, ζην Rodd, 1996) ε ζχληαμε θαη ε δηαηχπσζε ησλ ζηφρσλ ελφο αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο -ην ηη, δειαδή, αλαθέξεηαη θαη πψο- δελ είλαη κηα δηαδηθαζία ζηαζεξή θαη αδηαπξαγκάηεπηε. Αληίζεηα, ην ηη πεξηιακβάλεηαη ζε έλα πξφγξακκα πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο αιιά θαη ηη ξφιν παίδεη ε εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ ζε νπνηαδήπνηε ρξνληθή πεξίνδν δελ είλαη ηπραίν. Δίλαη κηα αληαλάθιαζε ηεο δεκνγξαθίαο, ηεο πνιηηηθήο, ηεο νηθνλνκίαο, ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηεο πλεπκαηηθήο δσήο ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο. πγθεθξηκέλα, νη ζεκεξηλέο θνηλσλίεο -κε ηελ εγθαηάζηαζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο θαη ηηο αιιαγέο ζηε ζχζηαζε ηνπ πιεζπζκνχ- έρνπλ εμαλαγθάζεη ηηο θξαηηθέο αξρέο ηνπο λα πηνζεηήζνπλ πνιηηηθέο πνπ κπνξεί ζην άκεζν παξειζφλ λα θάληαδαλ σο εμσηηθέο ή θαη γξαθηθέο. Πνιηηηθέο πνπ αθνξνχλ θαη ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, εθφζνλ νη πνιίηεο ησλ ρσξψλ απηψλ -αλεμαξηήησο ειηθίαο- θαινχληαη λα «ζπλθνηλσλήζνπλ» κε άηνκα θαη λα κνηξαζηνχλ δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο πνπ άιινηε απνιάκβαλαλ νη ίδηνη εμνινθιήξνπ (Κπξίδεο, 2005: 126). Οη πνιηηηθέο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο θαη θαη επέθηαζε ε επηινγή ησλ γλψζεσλ θαη ην κνληέιν ηνπ πνιίηε πνπ πξνσζνχληαη κέζα απφ ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα δελ αληηθαηνπηξίδνπλ κφλν ηα επηζηεκνληθά επηηεχγκαηα θαη ηηο αλάγθεο ηεο επνρήο αιιά θαη ηηο επηδηψμεηο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο γηα ηε δηάπιαζε πνιηηψλ ζχκθσλα κε έλα πξφηππν πνπ πξνσζεί ηελ εζληθή νκνγελνπνίεζε. Ζ δηακφξθσζε ησλ πνιηηψλ δελ επηηειείηαη ηπραία νχηε θαζνξίδεηαη απφ βηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά. Πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ κηα πνιπδηάζηαηε θαη ζχλζεηε δηαδηθαζία, φπνπ ε εθπαίδεπζε -σο ζεζκνζεηεκέλε, πηζηνπνηεκέλε θαη ειεγρφκελε κνξθή ηεο αγσγήο θαη ηεο παηδείαο- δηαδξακαηίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν (Καξαθαηζάλε, 2004). Σν θξάηνο, 12

14 κε απηφ ηνλ ηξφπν, ζηνρεχεη ζηε δηακφξθσζε πνιηηψλ πνπ απφ ηε κηα ζα είλαη ηθαλνί λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απαηηήζεηο ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ δεδνκέλσλ, απφ ηελ άιιε, φκσο, ζα εκθνξνχληαη απφ κηα εζληθή ζπλείδεζε πνπ ζα ζπκβάιιεη ζηελ θαιιηέξγεηα θαη ζηε ζπληήξεζε ησλ κέζσλ ειέγρνπ ηνπ θξάηνπο. Σν πψο ην θξάηνο ζπληεξεί ηνλ έιεγρν θαη θαηαλέκεη ηελ εμνπζία δηαθαίλεηαη απφ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κηα θνηλσλία επηιέγεη, ηαμηλνκεί, κεηαδίδεη θα αμηνινγεί ηελ εθπαηδεπηηθή γλψζε. Ζ επίζεκε εθπαηδεπηηθή γλψζε είλαη «έλαο δσηηθφο ξπζκηζηήο ηεο δνκήο ηεο εκπεηξίαο», ε νπνία δχλαηαη λα πξνθαιεί, λα ζπληεξεί θαη λα αιιάδεη κνξθέο ηφζν ηεο ίδηαο ηεο εκπεηξίαο φζν θαη ηεο ηαπηφηεηαο θαη ηεο ζρέζεο (Berstein, 1991: 63). Δθφζνλ, φκσο, ην ζρνιείν ζεσξείηαη «σο απαξαίηεην δηνξζσηηθφ κέζν θάζε πνιηηηζκηθνχ ειαηηψκαηνο ή αλεπάξθεηαο» (Savater, 2004: 9) θαη «εθπαηδεχσ ζεκαίλεη πηζηεχσ ζηε δπλαηφηεηα ηειείσζεο ηνπ αηφκνπ» (Savater, 2004: 24), ε δηδαζθαιία νθείιεη απφ ηε κηα λα είλαη αζπκβίβαζηε κε κνξθέο εζληθήο πεξηράξαμεο θαη απφ ηελ άιιε λα είλαη ηφζν πινπξαιηζηηθή, φζν ε ίδηα ε θνηλσλία. Σν ζρνιείν νθείιεη, νπφηε, λα δηαζθαιίδεη ηα ίδηα δηθαηψκαηα ζε φινπο εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα. Σν ζρνιείν ηεο ζχγρξνλεο δσήο έρεη ρξένο λα πξνσζεί ηε δεκηνπξγία αηφκσλ πνπ, κέζσ ησλ επθαηξηψλ πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη, ζα είλαη ηθαλά λα αληηκεησπίζνπλ ηνλ θφζκν ζηεξηδφκελα ζηα δηθά ηνπο πξνζφληα θαη ζηηο δηθέο ηνπο δπλάκεηο (Υξπζαθίδεο, 2007). Γηα λα επηηεπρζεί απηφ ε εθπαίδεπζε πξέπεη λα πξνζθέξεη ίζεο επθαηξίεο ζε φινπο αδηαθξίησο ηνπο καζεηέο. Δηδηθφηεξα, γηα λα αληηκεησπίδνληαη φινη νη καζεηέο κε ζεβαζκφ, ηζνλνκία θαη θαηαλφεζε, απαξαίηεηε θξίλεηαη ε πξνυπφζεζε ηεο νηθνδφκεζεο θάζε πνιππνιηηηζκηθήο θνηλσλίαο θαη θαη επέθηαζε θαη ησλ ζεζκψλ ηεο πάλσ ζε νηθνπκεληθέο θαη δεκνθξαηηθέο αμίεο, φπσο είλαη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα (Παληαδήο, 2005). Ζ δηαπαηδαγψγεζε φισλ ησλ καζεηψλ κε νηθνπκεληθέο θαη δεκνθξαηηθέο αμίεο ζπληειεί απφ ηε κηα ζηελ 13

15 αλφξζσζε ηνπ πλεχκαηνο θαη ηεο ζπλείδεζήο ηνπο θαη απφ ηελ άιιε ζηνλ εμαλζξσπηζκφ ηνπ αηφκνπ θαη ζηελ εγθαζίδξπζε ηεο εηξήλεο κεηαμχ ησλ εζλψλ (Μπάιηαο, 2004). Γηα λα κελ απνηειεί ε πνιππνιηηηζκηθφηεηα απεηιή γηα ζπγθξνχζεηο θαη εληάζεηο αιιά ζηνηρείν εκπινπηηζκνχ, ελδπλάκσζεο (Brandt, 1994, Eisner, ) θαη ζεηηθήο ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθά άηνκα, ε εθπαίδεπζε νθείιεη λα βαζίδεηαη ζε ζεκειηψδεηο, νηθνπκεληθνχο, θνηλσληθνχο θαλφλεο θαη αμίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ελδπλάκσζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη επεκεξίαο κέζσ ηεο απνδνρήο ηνπ άιινπ, ηεο άκπλαο ζην ξαηζηζκφ, ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε (Θενδσξνπνχινπ & Βνχθαλνπ, 2007). Σα άηνκα είλαη ηθαλά λα πινπνηνχλ ηνπο ζθνπνχο πνπ έρνπλ ζέζεη ζηε δσή ηνπο, κφλν κέζα ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πλεχκα αιιειεγγχεο, αιιεινθαηαλφεζεο θαη αιιεινζεβαζκνχ (Μπάιηαο, 2004). Σν δηθαίσκα απηφ είλαη αλαγθαίν λα πξνζθέξεηαη ζε φια ηα άηνκα θαη φρη κφλν ζηνπο γεγελείο. Πνιχ πεξηζζφηεξν πξέπεη λα πξνσζείηαη κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο, ε νπνία ζηεξηδφκελε ζε νηθνπκεληθέο θαη δεκνθξαηηθέο αμίεο ζπκβάιιεη ζηελ απνδνρή ησλ πνιιαπιψλ ηχπσλ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο. Αλ ε εθπαίδεπζε δελ εκθνξείηαη απφ πλεχκα δεκνθξαηηθήο ζπκκεηνρήο αιιά απφ πλεχκα παηξησηηθνχ εγθιεηζκνχ, είλαη ζαλ λα παξαβιέπεη κηα κεγάιε κεξίδα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, απηνχ πνπ αλήθεη ζε πνιηηηζκηθέο κεηνλφηεηεο. Αλ ιεηηνπξγεί θαηά απηφ ηνλ ηξφπν, δειαδή κνλνπνιηηηζκηθά, κνλνγισζζηθά θαη εζλνθεληξηθά (Παληαδήο, 2006), είλαη ζαλ λα αληηκεησπίδεη θαη λα δηαρεηξίδεηαη ηα ζέκαηα ζε κηα βάζε πνπ δε δηαθξίλεηαη απφ ηα ηδαληθά ηεο εηξήλεο, ηεο ειεπζεξίαο θαη ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. Έηζη, ην θάζε εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ θαη απηνχ ηεο Διιάδαο, νθείιεη λα απαγθηζηξσζεί απφ κνλνπνιηηηζκηθέο θαη κνλνγισζζηθέο πξαθηηθέο, πηνζεηψληαο κηα εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ απνξξέεη απφ ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα, ηελ πνιπγισζζία θαη ηηο δηεζλείο εμειίμεηο (Γακαλάθεο, 1998). 14

16 2. ηόρνο ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο Σν ζρνιείν κπνξεί θαη πξέπεη λα εληζρχζεη ηε ινγηθή εθηίκεζε ησλ αμηψλ εθείλσλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξνψζεζε θαη επίηεπμε ηεο ζπκβίσζεο αηφκσλ πνπ είλαη δηαθνξεηηθά (Savater, 2004). Καζψο δπκσλφκαζηε θαζεκεξηλά κε καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ θαη γισζζηθφ ππφβαζξν απφ ην δηθφ καο, «είλαη ζεκαληηθφ λα κελ μερλάκε φηη ππάξρνπλ πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο ζηελ αλάπηπμε θαη, ην ζεκαληηθφηεξν, φηη θάζε παηδί είλαη έλα κνλαδηθφ νλ» (Κνπηζνπβάλνπ, 2003: 36). Οη πνιηηηζκηθέο απηέο δηαθνξέο πξέπεη λα πξνσζνχληαη θαη λα γίλνληαη ζεβαζηέο απφ ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ βαζκίδσλ θαη πξσηίζησο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, δηφηη ζηε βαζκίδα απηή ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ ηελ ηαπηφηεηα θαη ηελ απην-εηθφλα ηνπο (Vandenbroeck, 2004). ηφρνο καο είλαη κε ηε ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή κειέηε λα δηαπηζηψζνπκε ζε ηη βαζκφ θαη κε πνην ηξφπν -δεισκέλν ή άδειν- ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο», ηνπ νπνίνπ ε ζπγγξαθή ηνπ πξνθεξχρζεθε απφ ην Τ.Π.Δ.Π.Θ. ην 2003 (ΦΔΚ, 303 & 304 / ) θαη εθαξκφδεηαη επίζεκα ζηα λεπηαγσγεία σο ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο απφ ην ζρνιηθφ έηνο , αλαθέξεηαη ζε καζεηέο πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο απφ ηελ ειιεληθή. Σνπο καζεηέο απηνχο ζην ζψκα ηεο αλάιπζήο καο ζα ηνπο αλαθέξνπκε σο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο. πγθεθξηκέλα, ε έξεπλα απηή δε ζηνρεχεη λα ζηαζκίζεη απιά ην πνζνζηφ εκθάληζεο πνπ παξνπζηάδνπλ νη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο ζηνλ Οδεγφ Νεπηαγσγνχ αιιά θαη λα εξκελεχζεη κε πνην ηξφπν έρνπλ επεξεαζηεί νη αλαθνξέο ζε απηνχο ηφζν απφ ηηο θνηλσληθέο αιιαγέο πνπ έρνπλ ζεκεησζεί ιφγσ ηεο παξνπζίαο αηφκσλ απφ δηαθνξεηηθέο εζλνπνιηηηζκηθέο νκάδεο, φζν θαη απφ ηε ζέζπηζε ηνπ λφκνπ 2413/96 πεξί ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Αλαιπηηθά, γηα ηε δηεξεχλεζε ησλ ζηφρσλ ηεο παξνχζαο κειέηεο, 15

17 ρξεζηκνπνηήζακε ηελ πνζνηηθή-πεξηγξαθηθή θαη εξκελεπηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. Οη θαηεγνξίεο γηα ηνπο «δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο» θαζνξίζηεθαλ κε ην παξαγσγηθφ ζχζηεκα θαηεγνξηψλ, δειαδή θαζνξίζηεθαλ ζπζηεκαηηθά εθ ησλ πξνηέξσλ, χζηεξα απφ ηελ αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη ηε δηαηχπσζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηεκάησλ. Αξρηθά, ρξεζηκνπνηνχκε «πεξηγξαθηθή αλάιπζε πεξηερφκελνπ» (Descriptive Content Analysis), ε νπνία ζχκθσλα κε ηνλ Thomas (1998) εμεηάδεη ην ηη πεξηέρεη ε επηθνηλσλία. Καηφπηλ, ρξεζηκνπνηνχκε «εξκελεπηηθή αλάιπζε πεξηερφκελνπ» (Interpretive Content Analysis) θαη ηε βαζηζκέλε ζην ζπγθείκελν εξκελεία (contextual interpretation), γηα λα δηαπηζηψζνπκε απφ ηε κηα πψο θαη γηαηί ην πξνο εμέηαζε πιηθφ παξνπζηάδεηαη θαηαπηφλ ηνλ ηξφπν θαη απφ ηελ άιιε πψο έρεη επεξεαζηεί απφ ην θνηλσληθφ πνιηηηθφ ζπγθείκελν ηεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. 3. Ζ αμία ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο Ζ εξεπλεηηθή απηή κειέηε είλαη ρξήζηκε γηα ηξεηο ιφγνπο ηνπιάρηζηνλ. Πξψην, ε ζεκαζία ηεο έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη παξέρεη ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαδείμεη φηη, γηα λα παξαρζεί κηα θνηλσλία αλεθηηθψλ ελειίθσλ, ε εζηίαζε πξέπεη λα γίλεη ζην παηδί θαη κάιηζηα απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπ. αθέζηεξα, ηα λεαξά άηνκα είλαη πην ηθαλά λα θαηαιάβνπλ θαη λα δερηνχλ ηνπο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο θαη ιανχο, φηαλ είλαη ζε κεγαιχηεξε ειηθία, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ηνπο έρεη δνζεί ε θαηάιιειε πνιππνιηηηζκηθή εκπεηξία ζηελ εθπαίδεπζε πνπ έιαβαλ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπο (Reiff, 1993). Σα άηνκα, πνπ απφ πνιχ κηθξά κεγαιψλνπλ θαη καζαίλνπλ λα δνπλ αξκνληθά θαη λα βηψλνπλ κε άηνκα πνπ δηαθέξνπλ απφ απηά είλαη δχζθνιν λα έξζνπλ ζε κεηαμχ ηνπο ζπγθξνχζεηο, φηαλ δνπλ ππφ νκαιέο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο (Νηθνιάνπ, 2000). Γεχηεξν, θξίλεηαη ζεκαληηθή, επεηδή βάζεη ηεο βηβιηνγξαθηθήο καο αλαζθφπεζεο δηαπηζηψζακε φηη δελ έρνπλ γίλεη εθηελείο κειέηεο ζηνλ ειιεληθφ ρψξν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ζην ζέκα απηφ. H έιιεηςε 16

18 επαξθψλ ζηνηρείσλ φζνλ αθνξά ην είδνο θαη ηελ πνηφηεηα εθπαίδεπζεο πνπ παξέρεηαη κέζσ ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζηνπο καζεηέο πνπ δελ πξνέξρνληαη απφ ηελ θπξίαξρε νκάδα θαζηζηά επηηαθηηθή ηελ αλάγθε πξαγκαηνπνίεζεο κηαο ηέηνηνπ είδνπο εθηελνχο κειέηεο γηα ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο άξζεο ησλ αληζνηήησλ θαη ησλ δηαθξίζεσλ (Luciac, 2003, NAEYC & NAECS/SDE, 2004). Σξίην, έλαο αθφκε παξάγνληαο πνπ θάλεη ηελ εξεπλεηηθή απηή κειέηε ζεκαληηθή είλαη ε ζέζπηζε ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο σο ππνρξεσηηθήο απφ ην ζρνιηθφ έηνο Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη φια ηα παηδηά ειηθίαο πέληε εηψλ, πνπ δηακέλνπλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν, ππνρξενχληαη λα παξαθνινπζνχλ ηελ ηάμε ηνπ Νεπηαγσγείνπ, πξνθεηκέλσ λα κεηαβνχλ ζην Γεκνηηθφ ρνιείν. Μηα ηάμε πνπ ραξαθηεξίδεηαη θαη δηαθξίλεηαη απφ άηνκα δηαθνξεηηθά απφ ηα ίδηα. 4. Ζ δνκή ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο Αλαθνξηθά κε ηε δηάξζξσζε ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο απηή απνηειείηαη απφ ηξία κέξε: ηελ αλαζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, ηελ αλαιπηηθή παξνπζίαζε ηεο κεζνδνινγίαο θαη ηελ πεξηγξαθηθή παξάζεζε θαη εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ. Δηδηθφηεξα, ζην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα εθπαηδεπηηθά κέηξα πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή πνηθηινκνξθία πνπ ππάξρεη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Σα εθπαηδεπηηθά απηά κέηξα ρσξίδνληαη ζε ηξεηο πεξηφδνπο βάζεη ηεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο πνπ ηα ραξαθηεξίδεη. ηελ πεξίνδν ηεο αθνκνίσζεο, ηεο ελζσκάησζεο θαη ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο ζχκθσλα κε ην λφκν 2413/96. Ζ πεξηνδνιφγεζε απηή θξίλεηαη ζθφπηκε γηα λα θαηαδεηρζεί πψο ηα ζπγθεθξηκέλα εθπαηδεπηηθά κέηξα έρνπλ δηαθνξνπνηεζεί κε ην πέξαο ηνπ ρξφλνπ θαη πψο έρνπλ εθαξκνζηεί κέζα απφ ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ζηα νπνία βαζίδεηαη θαη ε ζπγγξαθή ησλ βηβιίσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, θαηά ζπλέπεηα θαη ηνπ επηιεγφκελνπ εξεπλψκελνπ πιηθνχ καο. 17

19 ην δεχηεξν θεθάιαην γίλεηαη πξνζπάζεηα λα θαηαδεηρζεί πψο ε εθπαίδεπζε, φπσο απηή πξαγκαηψλεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ πνιπζρηδνχο ξφινπ ηεο θαηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη παηδαγσγηθή πξάμε, ζπκβάιιεη ζηελ πξνψζεζε ηεο ηδενινγίαο ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο θαη πψο ε ηδενινγία απηή, πνπ έρεη θπξίσο εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ, πεξλάεη ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα. Μηα ηδενινγία πνπ δελ ελαξκνλίδεηαη πάληα κε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ην ζεβαζκφ θαη ηελ αλαγλψξηζε ησλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηψλ. ην ηξίην θεθάιαην αλαθεξφκαζηε ζηηο βαζηθέο αξρέο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο κε ηηο νπνίεο πξέπεη λα γαινπρεζνχλ νη καζεηέο απηήο ηεο βαζκίδαο ψζηε λα είλαη ηθαλνί ζην εμήο λα δηαρεηξηζηνχλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα πνπ ηνπο πεξηβάιιεη ζεηηθά, ππεχζπλα θαη δεκηνπξγηθά. Θεσξείηαη πξσηίζηεο ζεκαζίαο ε παηδαγσγηθή ζπλείδεζε ησλ κηθξψλ καζεηψλ, πνπ απφ πνιχ λσξίο δηαθξίλνπλ ηηο δηαθνξέο θαη απνθηνχλ ζηάζεηο θαη πξν-πξνθαηαιήςεηο γηα απηέο, λα γελλάηαη θαη λα δηακνξθψλεηαη ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ αλαγλσξίδεη ηα άηνκα σο ηζφηηκα θαη δελ ηα δηαθξίλεη βάζεη ηνπ δηαθνξεηηθνχ πνιηηηζκνχ πνπ θέξνπλ θαη ηεο δηαθνξεηηθήο κεηξηθήο γιψζζαο πνπ κηινχλ. Γηα λα ππάξμεη φκσο έλα ηέηνηνπ είδνπο ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ρξεηάδεηαη ηα επίζεκα πξνγξάκκαηα λα πεξηθιείνπλ, λα αλαιχνπλ θαη λα πξνηείλνπλ πξαθηηθέο δεκηνπξγηθήο δηαρείξηζεο ησλ αλαγθψλ, ησλ βησκάησλ θαη φισλ εθείλσλ ησλ ζηνηρείσλ ηνπ πνιηηηζκνχ ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ, πνπ ζα ηα βνεζήζνπλ λα δηακνξθψζνπλ θαη λα νηθνδνκήζνπλ ζεηηθά ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ απηνεηθφλα ηνπο. ην ηέηαξην θεθαιαίν, ζην νπνίν παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία, πεξηγξάθεηαη ην εξεπλεηηθφ εξγαιείν ηεο παξνχζεο κειέηεο θαη ηα πξσηφθνιια ηεο αλάιπζεο πεξηερφκελνπ. ε απηά δηεπθξηλίδνληαη νη ελλνηνινγηθνί θαη ιεηηνπξγηθνί νξηζκνί ηεο κειέηεο, δειαδή νξίδνληαη βάζεη ηεο ζεσξίαο νη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο, ψζηε λα δηαπηζησζεί αξρηθψο, αλ παξνπζηάδνληαη ζην εξεπλψκελν πιηθφ, βάζεη ησλ 18

20 ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ έρνπκε ζέζεη φηη ηνπο δηαθξίλνπλ. ην πέκπην θεθάιαην γίλεηαη αξρηθά ε παξάζεζε ησλ απνηειεζκάησλ πεξηγξαθηθά θαη ζηε ζπλέρεηα αλαιχεηαη κε εξκελεπηηθφ ηξφπν πψο νη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο εκθαλίδνληαη ζην εξεπλψκελν πιηθφ. Δπηρεηξείηαη, επίζεο, λα θαηαδεηρζεί πνηα πνιηηηθή απφ απηέο πνπ αλαθέξζεθαλ ζην πξψην θεθάιαην δηαθαίλεηαη ζηνλ ηξφπν παξνπζίαζήο ηνπο. Σέινο, ζην έθην θεθάιαην γίλεηαη κηα «ζπδήηεζε», κε ζθνπφ ηνλ πεξαηηέξσ πξνβιεκαηηζκφ θαη ηελ παξάζεζε πξνηάζεσλ, ψζηε ηα επίζεκα εθπαηδεπηηθά πνλήκαηα πνπ πηνζεηνχληαη λα πεξηθιείνπλ κε πλεχκα ακνηβαηφηεηαο ηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο. 19

21 Αλαζθόπεζε ρεηηθήο Βηβιηνγξαθίαο Κεθάιαην Πξώην: Θεζκηθά εθπαηδεπηηθά κέηξα θαη ε θπξίαξρε γισζζηθή θαη πνιηηηζκηθή νκάδα 1.1. Θεζκηθά εθπαηδεπηηθά κέηξα γηα ηελ πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή πνηθηινκνξθία ζην ρώξν ηνπ ζρνιείνπ Ζ κεηαηξνπή ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο απφ θπξίαξρα κνλνπνιηηηζκηθή ζε πνιππνιηηηζκηθή αληαλαθιάηαη θαη ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ζε φιεο ηηο βαζκίδεο ηεο. χκθσλα κε ην Γακαλάθε (1998), ζηα ειιεληθά ζρνιεία θνηηνχλ παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηξηάληα ηέζζεξηο ζπλνιηθά ρψξεο θαη νη νκηινχκελεο απφ απηά γιψζζεο, εθηφο ηεο ειιεληθήο, είλαη πάλσ απφ είθνζη. Σν εξψηεκα πνπ γελλάηαη είλαη πψο ην ζεκεξηλφ ζρνιείν αληηκεησπίδεη ηελ πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ δηακνξθψλεηαη κέζα ζε απηφ, θαζψο θαη ην πψο ε πνιηηεία θηλήζεθε σο ηε δεδνκέλε ρξνληθή ζηηγκή απέλαληη ζε απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη πνηα κέηξα εθαξκφζηεθαλ γηα ηελ νκαιή ζρνιηθή έληαμε ησλ παηδηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξνπνηεκέλα πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά πεξηβάιινληα. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε πνιηηεία θηλήζεθε απέλαληη ζε απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη ηα δηνηθεηηθά κέηξα πνπ πάξζεθαλ κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε ηξεηο πεξηφδνπο (Μάξθνπ, 1996b, Νηθνιάνπ, 2002). Ο ιφγνο πνπ γίλεηαη απηή ε πεξηνδνιφγεζε είλαη γηα λα δηαπηζησζεί αλ ε πνιηηηθή πνπ έρεη πηνζεηεζεί γηα ηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά καζεηέο έρεη επαλαπξνζδηνξηζηεί κε ην πέξαο ηνπ ρξφλνπ ή παξακέλεη ζηαζεξή θαη άθακπηε Ζ αθνκνησηηθή πνιηηηθή πγθεθξηκέλα, ε πξψηε πεξίνδνο έρεη σο αθεηεξία ηηο αξρέο ηεο 20

22 δεθαεηίαο ηνπ '70 θαη εθηείλεηαη ρξνληθά κέρξη θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '80. Δίλαη εθείλε ε πεξίνδνο πνπ παξαηεξείηαη ε έλαξμε ηεο παιηλλφζηεζεο θαη ε αζξφα εηζξνή κεηαλαζηψλ ζηε ρψξα καο. Ζ πεξίνδνο απηή, αλ θαη αληηκεησπίδεη ηνπο νκνγελείο κε πλεχκα «θηιαλζξσπίαο» -θπξίσο ζηα γισζζηθά καζήκαηα- θαη ζεκεηψλεηαη κείσζε ησλ βαζκνινγηθψλ απαηηήζεσλ θαηά ηηο εηζαγσγηθέο, θαηαηαθηήξηεο θαη πξναγσγηθέο εμεηάζεηο, ζηελ θαζεκεξηλή ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα κπoξεί λα ραξαθηεξηζηεί σο ην ζηάδην ηεο πιήξνπο «άγλνηαο» θαη «παξάβιεςεο» ησλ πξνβιεκάησλ ησλ παηδηψλ πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε νκάδα. Ζ έληαμή ηνπο ζην ηζρχνλ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα αληηκεησπίδεηαη ζηελ νπζία σο πξφβιεκα ησλ ίδησλ ησλ παηδηψλ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο θαη φρη σο πξφβιεκα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο πνιηηείαο γεληθφηεξα (Μάξθνπ, 1996b, Νηθνιάνπ, 2002). Ζ πξψηε απηή πεξίνδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ αθνκνίσζε. Ζ αθνκνίσζε νξίδεηαη θπξίσο σο κηα δηαδηθαζία κέζα απφ ηελ νπνία άηνκα δηαθνξεηηθήο εζληθήο ή θπιεηηθήο πξνέιεπζεο αιιειεπηδξνχλ θαη ζπκκεηέρνπλ ζηελ θαζεκεξηλή δσή κηαο επξχηεξεο θνηλσλίαο ρσξίο λα παίδεη ξφιν ε δηαθνξεηηθή ηνπο πξνέιεπζε. Μηα νινθιεξσκέλε κνξθή αθνκνίσζεο ζπλδέεηαη κε ηελ αλππαξμία εζληθψλ ή θπιεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ δηαρσξίδνπλ ηε δνκή κηαο πνιπεζληθήο-πνιπθπιεηηθήο θνηλσλίαο. Οξίδεηαη, ζπλάκα, θαη σο ην ηειηθφ ζηάδην ηεο φιεο δηαδηθαζίαο επηπνιηηηζκνχ (acculturation), πνπ αθνινπζεί πξηλ νινθιεξσζεί κε απηφ ηα ζηάδηα ηεο επαθήο, ηεο ζχγθξνπζεο θαη ηεο πξνζαξκνγήο (Μάξθνπ, 1996b). Ο Bauman, φκσο, επηζεκαίλεη (ζην Γθφβαξεο, 2001) φηη ε έλλνηα ηεο αθνκνίσζεο άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη ήδε απφ ην 17 0 αηψλα, κε ζθνπφ λα θσδηθνπνηεζεί σο απφξξνηα θπζηθνχ λφκνπ ην γεγνλφο ηεο βαζκηαίαο εμάιεηςεο ησλ πνιηηηζκηθψλ δηαθνξψλ ζηελ πεξίπησζε ζπλάληεζεο αλζξψπσλ κε δηαθνξεηηθή πξνέιεπζε. ην ζεκείν απηφ ζεσξνχκε ζθφπηκν λα αλαθέξνπκε φηη ε έλλνηα ηεο αθνκνίσζεο πξνέξρεηαη απφ ηε ζεσξία ηνπ Γνκνιεηηνπξγηζκνχ (Γθφβαξεο, 2001). Ζ ζεσξία ππαγνξεχεη φηη νη 21

23 πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλεο νκάδεο ησλ καζεηψλ νθείινπλ λα αθνκνησζνχλ απφ ην ζρνιηθφ νξγαληζκφ θαη λα απνθηήζνπλ ην «ήζνο» ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Αλ απηφ δε ζπκβεί, ηφηε νη καζεηέο απηνί ζα πξέπεη λα απνθιεηζηνχλ απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, γηα λα κε δηαηαξαρζεί ε ηζνξξνπία θαη ε «εχξπζκε ιεηηνπξγία» ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο (Κάηζηθαο & Πνιίηνπ 1996). Κεληξηθή ζέζε ηεο αθνκνίσζεο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ήηαλ λα ελζαξξχλεη ηνπο καζεηέο λα απνθηήζνπλ ηα βαζηθά γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο θαη λα απαξλεζνχλ ηαπηφρξνλα ηηο γισζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, ησλ ρσξψλ θαηαγσγήο ηνπο, ηνπιάρηζηνλ απφ δεκφζηνπο ζεζκνχο. Σν κφλν κέζν γηα ηελ επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζθνπνχ ήηαλ ε ηαρεία εθκάζεζε ηεο επίζεκεο, θπξίαξρεο γιψζζαο θαη ηνπ εζληθνχ πνιηηηζκνχ ηεο ρψξαο ππνδνρήο (Janzen, 1994, Νηθνιάνπ, 2000). Ζ εθκάζεζε απηή επηηπγράλνληαλ θαηά ηνπο εθθξαζηέο ηεο αθνκνίσζεο, κε ηελ θαηαλνκή ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζε πεξηζζφηεξα θξαηηθά ζρνιεία, ψζηε ζε θαζέλα απφ απηά λα κελ μεπεξλνχλ ην 30% ηνπ ζπλνιηθνχ καζεηηθνχ δπλακηθνχ ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ νη αιινδαπνί καζεηέο ζα μεπεξλνχζαλ -ζχκθσλα πάληα κε ηελ αθνκνησηηθή ινγηθή- ηα πξνζσξηλά πξνβιήκαηα, πνπ αληηκεηψπηδαλ ζρεηηθά κε ηελ επίζεκε γιψζζα θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαη πνπ νθείινληαλ ζην «πνιηηηζκηθφ ζνθ» θαη ηελ έιιεηςε απαξαίηεησλ γλψζεσλ (Μάξθνπ, 1996b). Καιιηεξγψληαο, ινηπφλ, ε ινγηθή ηεο αθνκνίσζεο ηφζν ην κνλνπνιηηηζκφ θαη ηε κνλνγισζζία, φζν θαη ηε ινγηθή ηνπ «ρσλεπηεξίνπ»- «melting pot» επέβαιε ζηνπο καζεηέο πνπ πξνέξρνληαλ απφ κεηαλαζηεπηηθέο νκάδεο λα απνθνπνχλ απφ ηε κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη ηα πνιηηηζκηθά ηνπο γλσξίζκαηα, πξνθεηκέλνπ λα παξακεξηζηεί ην εθπαηδεπηηθφ «έιιεηκκα» θαη λα αληηκεησπηζηεί ε γισζζηθή «κεηνλεμία» ηνπο, ψζηε λα απνθηήζνπλ έηζη δπλαηφηεηεο κνξθσηηθήο εμέιημεο ζηε ρψξα ππνδνρήο (Μάξθνπ, 1996a). Ζ αθνκνησηηθή απηή πνιηηηθή δε δηαζθαιίδεη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ην ζεβαζκφ θαη ηελ πξνάζπηζε ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο 22

24 φισλ ησλ καζεηψλ. Καη πψο κπνξεί άιισζηε λα ηα δηαζθαιίζεη, φηαλ πξνζβάιινληαο ηελ πνιηηηζκηθή πξνέιεπζε θαη ηε γιψζζα ηνπ καζεηή, απηνκάησο πξνζβάιιεηαη θαη νιφθιεξε ε πξνζσπηθφηεηά ηνπ; Δμάιινπ, εκθνξνχκελε ε αθνκνησηηθή πνιηηηθή απφ εζλνθεληξηθέο ηάζεηο έρεη σο απαίηεζε απφ ηα άηνκα πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή νκάδα λα εμαξηψληαη πιήξσο απφ ηνλ θπξίαξρν πνιηηηζκφ, λα κελ απνδέρνληαη ην δηθφ ηνπο θαη λα ζπλαηλνχλ άβνπια ζηε δσή θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο ρσξίο θακία δπλαηφηεηα αληίδξαζεο ή παξέκβαζεο. Οη απαηηήζεηο απηέο ζπκβάιινπλ ζηελ έιιεηςε ακνηβαηφηεηαο θαη ζηελ ππνηίκεζε ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο θάζε αηφκνπ, άξα θαη ζηελ ππνηίκεζε ηεο ίδηαο ηεο ππφζηαζήο ηνπ. Απνηέιεζκα απηήο ηεο ινγηθήο είλαη θαη ε κεγάιε ζρνιηθή απνηπρία θαη δηαξξνή, γεγνλφο αλακελφκελν γλσξίδνληαο «ηελ αξλεηηθή επηξξνή πνπ αζθεί ζηελ απηνεηθφλα ησλ καζεηψλ ε απαμίσζε ηνπ πνιηηηζκηθνχ θαη γισζζηθνχ θεθαιαίνπ ηνπο, φπσο θαη ε βίαηε απνθνπή απφ πνιηηηζκηθά αγαζά πνπ απνηεινχλ γηα ηα ππνθείκελα βαζηθά ζηνηρεία ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο» (Γθφβαξεο 2001:51) Ζ πνιηηηθή ηεο ελζσκάησζεο Ζ δεχηεξε πεξίνδνο αθνξά ηε δεθαεηία ηνπ '80 έσο θαη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '90. Σελ πεξίνδν απηή γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε έληαμε δελ είλαη κία δηαδηθαζία πνπ επηθέξεη ζεηηθά απνηειέζκαηα θαη δελ θαζίζηαηαη ηθαλή λα αληαπνθξηζεί θαη λα επηιχζεη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα αιινδαπά παηδηά, ηα νπνία δελ είλαη δπλαηφ πιένλ λα αγλννχληαη θαηά ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Θεζπίδεηαη ηελ πεξίνδν απηή ν ζεζκφο ησλ Σάμεσλ Τπνδνρήο θαη ηα Φξνληηζηεξηαθά Σκήκαηα. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν ιακβάλνληαη ηα πξψηα κέηξα άκβιπλζεο ησλ δπζθνιηψλ, πνπ ήδε έρνπλ δηνγθσζεί, αιιά θαη πάιη ηα κέηξα απηά έρνπλ '"αθνκνησηηθφαληηζηαζκηζηηθφ" ραξαθηήξα. Σε γεληθή αληίιεςε φηη ηα πξνβιήκαηα ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ πξνθαινχληαη κφλν απφ ηνλ πεξηνξηζκέλν γισζζηθφ θψδηθα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο έξρεηαη λα ζθξαγίζεη ην γεγνλφο φηη ε 23

25 αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ επηρεηξείηαη κέζσ ζεζκψλ πνπ αγλννχλ ην κνξθσηηθφ θεθάιαην πνπ θέξνπλ απηά ηα παηδηά απφ ηελ νηθνγέλεηά ηνπο θαη ηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο. Οη ζεζκνί απηνί νπζηαζηηθά απνκνλψλνπλ έλα ηκήκα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ θαη δηεπξχλνπλ ην καζεζηαθφ ράζκα αλάκεζα ζηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο θαη κε καζεηέο ηνπ ελεξγνχ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, εθφζνλ δελ αληαπνθξίλνληαη ζηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο απφ απηή ηεο ειιεληθήο (Μάξθνπ, 1996b, Νηθνιάνπ, 2002). Αμηνζεκείσην είλαη φηη κέρξη ηελ πεξίνδν απηή δελ ππάξρεη θακία ηδηαίηεξε κλεία γηα ηνπο καζεηέο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Ζ πεξίνδνο απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ ην πλεχκα ησλ αξρψλ ηεο ελζσκάησζεο. H ζέζε ηεο «ελζσκάησζεο» ππνδειψλεη θπξίσο ηελ αλαγλψξηζε φηη θάζε κεηνλνηηθή νκάδα είλαη θνξέαο ελφο πνιηηηζκνχ πνπ δελ παξνπζηάδεη κφλν δηαθνξεηηθά ζηνηρεία κε ηελ πιεηνςεθηθή νκάδα αιιά θαη θνηλά, θαη επέθηαζε δελ δέρεηαη κφλν ηηο επηδξάζεηο ηεο ρψξαο ππνδνρήο, αιιά κε ηνλ ηξφπν ηεο επηδξά θη εθείλε ζ απηήλ ζπκβάιινληαο θαη ζπκκεηέρνληαο ζηε δεκηνπξγία ελφο λένπ ηξφπνπ πνιηηηζκηθήο έθθξαζεο (Γθφβαξεο, 2001). Καηά ην Vlacho (ζην Μάξθνπ, 1996b: 10-11), ζην ζεκείν απηφ, δηαθνξνπνηνχληαη νη ζεσξεηηθνί ππνζηεξηθηέο ηεο αθνκνίσζεο θαη ηεο ελζσκάησζεο ζην εμήο: ελψ ε αθνκνίσζε παίξλεη ζπρλά ηε κνξθή κηαο κνλφπιεπξεο απνθνπήο απφ ην παξειζφλ, ε ελζσκάησζε κπνξεί λα ππνλνεί ηε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ε παξάδνζε ηεο εζληθήο νκάδαο απνηειεί κέξνο ηεο λέαο εζληθήο ηαπηφηεηαο». Απηφ φκσο πνπ πξέπεη λα ηνληζηεί είλαη φηη αλαγλσξίδνληαη κφλν εθείλα ηα εζληθνπνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ κπνξνχλ λα ελαξκνληζηνχλ κε απηά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο. Αλαγλσξίδεηαη, ινηπφλ, ζε θάπνην βαζκφ ε πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα, σζηφζν γίλεηαη απνδεθηή κφλν κέζα ζε πιαίζην πνπ δελ πξνθαιεί πξνβιήκαηα θαη δε ζέηεη ζε «θίλδπλν» ηηο πνιηηηζκηθέο παξαδνρέο ηεο θνηλσλίαο πνπ δέρεηαη ηα κέιε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ. Γηα ην ιφγν απηφ επηηξέπνληαη δηαθνξέο, πνπ φκσο δελ θινλίδνπλ ην θπξίαξρν 24

26 ζχζηεκα αμηψλ θαη πεπνηζήζεσλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε «αλεθηηθφηεηα ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο ππαγνξεχηεθε απφ ηελ αληίιεςε φηη ν ζηφρνο ηεο ελζσκάησζεο αξρηθά θαη ηεο αθνκνίσζεο ζηε ζπλέρεηα δηεπθνιχλεηαη ζεκαληηθά, αλ επηηξαπεί ζηα κέιε ησλ εζληθψλ-κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ λα δηαηεξήζνπλ πιεπξέο ησλ πνιηηηζκηθψλ ηνπο παξαδφζεσλ θαη λα δεκηνπξγεζνχλ ζπλζήθεο θνηλσληθήο ειεπζεξίαο θαη αζθάιεηαο» (Μάξθνπ, 1997:224). ην επίπεδν ηεο εθπαίδεπζεο απηφ εξκελεχεηαη σο εμήο: εθηφο απφ ηελ επάξθεηα, πνπ νθείινπλ λα απνθηήζνπλ ηα παηδηά ησλ κεηνςεθηθψλ νκάδσλ ζε ζρέζε κε ηελ επίζεκε γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ, πξέπεη επηπιένλ κε εηδηθά θνηλσληθά θαη ζρνιηθά πξνγξάκκαηα λα δηεπθνιπλζνχλ ζηελ έληαμή ηνπο ζηε ρψξα ππνδνρήο. Θεσξείηαη φηη ε δηαδηθαζία ελζσκάησζεο ζα επηηεπρζεί νκαιφηεξα θαη ζα απνηξαπνχλ ιάζε απφ άγλνηα, αλ ιάβνπκε γλψζε θαη έρνπκε ζαθή αληίιεςε ησλ ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ πιεπξψλ ησλ δηάθνξσλ εζληθψλ θαη κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ, δηφηη ππφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο ζα είλαη πην εχθνιε ε αλαγλψξηζε ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ θάζε ηδηαίηεξνπ ηξφπνπ δσήο (Μάξθνπ, 1996b). Αλ θαη ζηελ ελζσκάησζε θπξίαξρε ζέζε θαηέρεη ε έλλνηα ηεο ηζφηεηαο ησλ επθαηξηψλ, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ε ζπκκεηνρή δελ είλαη ηζφηηκε γηα ηα άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ κεηνλνηηθέο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά νκάδεο. Ζ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, πνπ δελ παξεθθιίλεη απφ ηε θηινζνθία ηνπ θαη δελ ηξνπνπνηεί ηνπο αμηαθνχο θαλφλεο ηνπ, παξά ηελ χπαξμε αηφκσλ πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε νκάδα, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη παξέρεη ζηελ νπζία ηζφηεηα επθαηξηψλ. Ζ ηζφηεηα επθαηξηψλ δελ παξέρεηαη κε άθακπηεο θαη γεληθφινγεο ζηξαηεγηθέο, νη νπνίεο απιά δηαθεξχηηνπλ φηη φινη έρνπλ δηθαίσκα λα ζπκκεηάζρνπλ, λα θνηηήζνπλ ζην ππνρξεσηηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Παξέρεηαη φηαλ απηφ ιακβάλεη ππφςε ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπφκελσλ, ζέβεηαη θαη ππεξαζπίδεηαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ απηνί θέξνπλ θαη πξναζπίδεηαη ηα αλαθαίξεηα δηθαηψκαηά ηνπο. 25

27 ηελ νπζία ε ελζσκάησζε ηαπηίδεηαη κε ηνλ θνηλσληθφ έιεγρν, εθφζνλ ζέηεη σο απαξαίηεηε πξνυπφζεζε ηελ απνδνρή ηνπ θπξίαξρνπ ζπζηήκαηνο αμηψλ θαη πεπνηζήζεσλ θαη ηε ζπκκφξθσζε κε απηφ. Πξφθεηηαη, νπζηαζηηθά, γηα κηα επηθαλεηαθή ηζφηεηα επθαηξηψλ, αθνχ απηφ πνπ πξαγκαηηθά επηδηψθεηαη είλαη ε γξήγνξε απνξξφθεζε ησλ κεηαλαζηψλ καζεηψλ κε ηε κηθξφηεξε δπλαηή δηαηαξαρή ηεο ζρνιηθήο δσήο ηεο ρψξαο ππνδνρήο (Παιαηνιφγνπ & Δπαγγέινπ, 2003). Καηά ηνλ Bolton, επίζεο, (ζην: Κάηζηθαο & Πνιίηνπ, 1996: 40) παξά ην ελδηαθέξνλ πνπ θαίλεηαη λα δείρλεη ε πνιηηηθή ηεο ελζσκάησζεο γηα ηνλ πνιηηηζκφ ησλ κεηνλνηηθψλ θαη κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ, ε νπζηαζηηθή έκθαζε δίλεηαη ζηελ ελζσκάησζε ησλ κεηνλνηήησλ ζηελ θνηλσλία θαη ζηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο ππνδνρήο, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα «πνιηηηζκηθά νκνηνγελήο» θνηλσλία. Απηφ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν ζεκαίλεη φηη αλακέλεηαη απφ ηα ίδηα ηα παηδηά, πνπ δηαθέξνπλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά απφ ηελ θπξίαξρε νκάδα, λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα αιιάμνπλ, πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ απνδεθηά, εθφζνλ ε θνηλσλία ππνδνρήο δε δηαηίζεηαη λα επαλαπξνζδηνξίζεη ηηο ήδε ππάξρνπζεο ζηάζεηο θαη πξαθηηθέο ηεο. Αθφκα θαη φηαλ ζχκθσλα κε ην Verma, (ζην Νηθνιάνπ, 2000) πνιηηηζκηθέο πιεπξέο ησλ κεηνλνηηθψλ θαη κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ εηζάγνληαη ζηα πξνγξάκκαηα ηνπ ζρνιείνπ, δελ αμηνινγνχληαη βάζεη ησλ αμηψλ θαη ησλ πνιηηηζκηθψλ πξνηχπσλ απηψλ ησλ νκάδσλ αιιά κε βάζε ηηο αμίεο θαη ηα πξφηππα ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ. Σφζν ε πνιηηηθή ηεο αθνκνίσζεο φζν θαη ηεο ελζσκάησζεο ζηνρεχνπλ ζηηο κηθξφηεξεο δπλαηέο αιιαγέο ηνπ ζρνιηθνχ γίγλεζζαη Ο λόκνο 2413/96- Ζ πνιηηηθή ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο Ζ ηξίηε πεξίνδνο πεξηιακβάλεη ην δηάζηεκα απφ ην 1996 έσο θαη ζήκεξα θαη ζεκαηνδνηείηαη απφ ηελ ςήθηζε ηνπ λφκνπ 2413/96. Ο λφκνο απηφο πξνζπάζεζε λα δψζεη κηα λέα ηξνπή ζην πιαίζην ησλ ήδε εθαξκνζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ κε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή δηαθνξεηηθφηεηα. Ο ζπγθεθξηκέλνο 26

28 λφκνο επηγξάθεηαη σο «Ζ ειιεληθή παηδεία ζην εμσηεξηθφ, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη άιιεο δηαηάμεηο» θαη πεξηιακβάλεη δχν ελφηεηεο. Ζ κελ πξψηε αλαθέξεηαη ζηελ «ειιεληθή παηδεία ζην εμσηεξηθφ» θαη ε δε δεχηεξε ζηε «δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε», ηελ εθπαίδεπζε δειαδή ησλ παηδηψλ πνπ δηακέλνπλ ζηνλ ειιεληθφ ρψξν αιιά δελ πξνέξρνληαη απφ ηνλ θπξίαξρν πνιηηηζκφ. Σα παηδηά απηά αλαθέξνληαη σο λένη κε «εθπαηδεπηηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηζκηθέο ή κνξθσηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο». Καηά ην Γακαλάθε (1998: 79) ζηελ θαηεγνξία ησλ λέσλ κε ηηο παξαπάλσ ηδηαηηεξφηεηεο πεξηιακβάλνληαη «νη αιινδαπνί, νη νκνγελείο παιηλλνζηνχληεο, νη αζίγγαλνη θαη νη κνπζνπικάλνη ηεο Διιάδαο». Οη δπν ελφηεηεο, πνπ αλαιχνπλ θαη εξκελεχνπλ ην λφκν, είλαη δπζαλάινγεο ζε έθηαζε, δηφηη ε πξψηε πεξηιακβάλεη ελλέα θεθάιαηα κε ηξηάληα ηξία ζπλνιηθά άξζξα ελψ ε δεχηεξε κφιηο έλα θεθάιαην κε ηέζζεξα άξζξα. Δάλ απφ ηελ έθηαζε θαη κφλν ησλ ελνηήησλ κπνξεί λα βγεη έλα πξψην ζπκπέξαζκα γηα ηε ζπνπδαηφηεηα πνπ απνδίδεηαη απφ ην λνκνζέηε θαη θαη επέθηαζε απφ ηελ πνιηηεία ζηα δχν παξαπάλσ ζέκαηα, γίλεηαη θαλεξφ φηη ην πξψην πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ ειιελνπαίδσλ ζην εμσηεξηθφ, ζεσξείηαη ίζσο πνιχ πην ζεκαληηθφ απφ ην δεχηεξν, πνπ αλαθέξεηαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ ζηε ρψξα καο. Απηφ ην γεγνλφο πηζαλφλ λα ππνδειψλεη θαη ηελ άηππε ζπλέρηζε ησλ αξρηθά δηαηππσκέλσλ αιιά παξσρεκέλσλ ζε απηφ ην ζεκείν ηνπ ρξφλνπ ειιεληθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ, αλ θαη ζε λνκνζεηηθφ επίπεδν γίλεηαη πξνζπάζεηα λα θαλεί αιιαγή πνιηηηθήο. Κη απηφ κπνξεί λα ζπκβαίλεη επεηδή ε Διιάδα, φπσο θαη νη άιιεο επξσπατθέο ρψξεο, πξέπεη λα ελαξκνλίδεηαη κε ηηο θνηλνηηθέο νδεγίεο, ηηο αξρέο θαη ηα ςεθίζκαηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. πγθεθξηκέλα, ζε έλα απφ ηα ςεθίζκαηα απηά αλαθέξεηαη φηη νη επξσπατθνί ιανί νθείινπλεηδηθφηεξα ζηελ επνρή καο- λα πεξηθξνπξήζνπλ ηηο αξρέο ηεο δεκνθξαηίαο, ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ (Council, Representatives of the Member States meeting in the Council, 1988). ην ίδην κήθνο θχκαηνο, ζην άξζξν 1-2: Οη αμίεο ηεο Έλσζεο, ηνπ 27

29 Δπξσπατθνχ πληάγκαηνο, Δπεμεγεκαηηθφο Οδεγφο (2005: 12) αλαθέξεηαη ξεηψο φηη: «Ζ Έλσζε έρεη σο ζεκέιηά ηεο ηηο αμίεο ηνπ ζεβαζκνχ ηεο αλζξψπηλεο αμηνπξέπεηαο, ηεο ειεπζεξίαο, ηεο δεκνθξαηίαο, ηεο ηζφηεηαο, ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, θαζψο θαη ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ δηθαησκάησλ ησλ πξνζψπσλ πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλφηεηεο. Οη αμίεο απηέο είλαη θνηλέο ζηα θξάηε κέιε ζε κηα θνηλσλία πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πινπξαιηζκφ, ηελ απαγφξεπζε ησλ δηαθξίζεσλ, ηελ αλνρή, ηε δηθαηνζχλε, ηελ αιιειεγγχε θαη ηελ ηζφηεηα κεηαμχ γπλαηθψλ θαη αλδξψλ». Κάπνηα ζεηηθά βήκαηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηή έρνπλ νπσζδήπνηε γίλεη κε ηε ζέζπηζε ηνπ λφκνπ, φκσο, ρσξίο λα ζέινπκε λα είκαζηε απφιπηνη, ζηελ πξνζπάζεηά καο λα εξκελεχζνπκε ηηο πξνζέζεηο ηνπ λνκνζέηε πηζηεχνπκε φηη ζε φ,ηη αθνξά ζηε δηαηχπσζε ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, αληηκεησπίδεη άληζα σο πξνο ηελ έθηαζε ην δήηεκα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ ζηελ Διιάδα ζε ζρέζε κε απηφ ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ειιελνπαίδσλ ζην εμσηεξηθφ. ηελ νπζία, ν ίδηνο δίλεη βαξχηεηα ζηελ εθπαίδεπζε ησλ ειιελνπαίδσλ, πνπ αλ θαη δνπλ ζην εμσηεξηθφ, έρνπλ ειιεληθή θαηαγσγή. Φαίλεηαη κε απηφ ηνλ ηξφπν κηα πξνζπάζεηα ππνβάζκηζεο ηνπ δεηήκαηνο ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζε κεηνλνηηθέο νκάδεο, πνπ πηζαλφλ λα θαλεξψλεη φηη ε πξαγκαηηθή πξφζεζε ηνπ λνκνζέηε είλαη λα κε ζεκεησζνχλ νπζηαζηηθέο αιιαγέο ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ην δεχηεξν κέξνο ηνπ λφκνπ απνηειείηαη απφ ηέζζεξα άξζξα. Ο ζθνπφο, ην πεξηερφκελν θαη ε εμαγγειία ησλ «ρνιείσλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο» ζπλαληψληαη ζηα άξζξα 34 θαη 35, ελψ ηα άξζξα 36 θαη 37 αλαθέξνληαη ζε ζέκαηα πξνζσπηθνχ θαη δηνηθεηηθά ζέκαηα ησλ «ρνιείσλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο». Ο ζθνπφο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο νξίδεηαη ζην άξζξν 34 θαη είλαη «ε νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ζρνιηθψλ κνλάδσλ πξσηνβάζκηαο θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, γηα ηελ παξνρή εθπαίδεπζεο ζε λένπο κε εθπαηδεπηηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηζηηθέο ή κνξθσηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο». Δπίζεο ζην άξζξν 35 θαζνξίδεηαη αλαιπηηθφηεξα ν ηξφπνο ίδξπζεο λέσλ δηαπνιηηηζκηθψλ ζρνιείσλ ή κεηαηξνπήο δεκφζησλ ή ηδησηηθψλ λεπηαγσγείσλ, 28

30 δεκνηηθψλ ζρνιείσλ, γπκλαζίσλ, ιπθείσλ θάζε ηχπνπ θαη ηερληθψλεπαγγεικαηηθψλ ζρνιψλ ζε ρνιεία Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Δληχπσζε πξνθαιεί ζηελ πξψηε παξάγξαθν ηνπ άξζξνπ 34 ε αλαθνξά ζηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ζρνιηθψλ κνλάδσλ, ζηηο νπνίεο ζα θνηηνχλ λένη κε «ηδηαηηεξφηεηεο». Ο φξνο «ηδηαηηεξφηεηα» παξαπέκπεη ζε θάηη πνπ απνθιίλεη απφ ην θπζηνινγηθφ ή ην νκνηνγελέο. Πξνθεηκέλνπ φκσο λα γίλεη απνδεθηή ε χπαξμε ηνπ "ηδηαίηεξνπ", πξέπεη λα έρεη γίλεη πξσηαξρηθά απνδεθηή ε χπαξμε ελφο απνιχησο νκνηνγελνχο ζπλφινπ απφ ην νπνίν απηφ "ηδηαηηεξνπνηείηαη", δειαδή δηαρσξίδεηαη θαη δηαθέξεη. Ζ παξαδνρή ηεο ηδηαηηεξφηεηαο είλαη εκθαλέο φηη δελ πξνάγεη ηε δηαπνιηηηζκηθή αγσγή, γηαηί κέζσ απηήο δεκηνπξγνχληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα κηα «κεηάβαζε απφ ηελ αθνκνησηηθή ζηε δηαρσξηζηηθή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή» (Γακαλάθεο, 1998: 85). πλάκα, -θαηά ηνλ πξναλαθεξζέληα ζηνραζηή- ε ηδηαηηεξνπνίεζε, εθηφο απφ ηελ θνηλσληθνπνιηηηζκηθή δηάθξηζε θαη πεξηζσξηνπνίεζε ησλ κε θπξίαξρσλ νκάδσλ, ζηελ αθξαία ηεο κνξθή κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη σο άδεινο θαη ζπγθαιπκκέλνο θνηλσληθφο ξαηζηζκφο. Απηφ κπνξεί λα ζπκβεί φηαλ ε ηδηαηηεξνπνίεζε δε ιακβάλεηαη σο ζηνηρείν εκπινπηηζκνχ απνδεθηφ θαη ζεβαζηφ αιιά σο ζηνηρείν θαηεγνξηνπνίεζεο θαη δηαρσξηζκνχ, πνπ σο εθ ηνχηνπ νδεγεί ζηελ απνκφλσζε. Διινρεχεη, ινηπφλ, ν θίλδπλνο δεκηνπξγίαο ζρνιείσλ γθέην. Μηα φκσο ηέηνηνπ είδνπο εθπαίδεπζε δελ επηηξέπεη γέθπξεο επηθνηλσλίαο θαη δε δίλεη πεξηζψξηα αληαιιαγήο πνιηηηζκηθψλ ζηνηρείσλ, απαξαίηεηα δεηνχκελα γηα ηελ νκαιή ζπλχπαξμε γεγελψλ θαη κε καζεηψλ. Μηα ηέηνηνπ είδνπο εθπαίδεπζε έξρεηαη ζε αληίζεζε κε απηφ πνπ είλαη ην δεηνχκελν ζε κηα ζχγρξνλε θαη ηζφηηκε εθπαηδεπηηθή πξννπηηθή, φπνπ φινη νη πνιηηηζκνί πξνβάιινληαη ηζφηηκα. Παξά ηηο επηθπιάμεηο πνπ πξναλαθέξακε, είλαη ζεηηθφ ην γεγνλφο φηη γηα πξψηε θνξά ζε έλα λφκν πνπ ξπζκίδεη ζέκαηα εθπαίδεπζεο αιινδαπψλ παηδηψλ ζηελ Διιάδα, γίλεηαη ιφγνο θαη γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε. πγθεθξηκέλα, ζην άξζξν 35 αλαθέξεηαη ν ηξφπνο κεηαηξνπήο 29

31 λεπηαγσγείσλ ζε δηαπνιηηηζκηθά ή ίδξπζεο λέσλ δηαπνιηηηζκηθψλ λεπηαγσγείσλ. Βέβαηα, ν λφκνο ζε φ,ηη αθνξά ηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε δελ έρεη εθαξκνζηεί έσο ζήκεξα. Απφδεημε απνηειεί ην γεγνλφο πσο κέρξη ζήκεξα θαλέλα δεκφζην ίδξπκα πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο δελ έρεη κεηαηξαπεί ή κεηνλνκαζηεί ζε Νεπηαγσγείν Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Αλ θαη δελ έρεη ζπκβεί θάηη ηέηνην ζεσξνχκε ζεκαληηθή ηελ εξεπλεηηθή καο πξνζπάζεηα, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζηψζνπκε θαηά πφζν θαη πψο ην βηβιίν ηνπ λεπηαγσγνχ, ην νπνίν κειεηάκε θαη εθπνλήζεθε κεηά ηε δεκνζίεπζε ηνπ λφκνπ 2413/96 έρεη επεξεαζηεί απφ ην πλεχκα ηνπ λφκνπ απηνχ. πλνςίδνληαο, νη δηαηάμεηο ηνπ Νφκνπ 2413/96 ζεκαηνδνηνχλ ηελ πξφζεζε ηεο Πνιηηείαο γηα αιιαγή ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο αλαθνξηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ. Απηφ πνπ απνκέλεη είλαη ε εθαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ ηνπ λφκνπ ππφ ηελ ηήξεζε ησλ παξαθάησ πξνυπνζέζεσλ (Γακαλάθεο, 1998). πγθεθξηκέλα: α) Ζ δηαπνιηηηζκηθή αγσγή δελ πξέπεη λα πεξηνξηζζεί κφλν ζ' εθείλα ηα λεπηαγσγεία πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο «Νεπηαγσγεία Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο» αιιά πξέπεη λα επεθηαζεί ζε φια ηα δεκφζηα θαη ηδησηηθά λεπηαγσγεία. Ζ Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε απεπζχλεηαη ζε φινπο ηνπο καζεηέο, γεγελείο θαη κε. Γελ αθνξά κφλν ηνπο αιινδαπνχο. Γηα ηνλ πξναλαθεξζέληα ιφγν ε ίδξπζε μερσξηζηψλ λεπηαγσγείσλ δηαπνιηηηζκηθήο αγσγήο, ζηα νπνία ζα θνηηνχλ κφλν αιινδαπά λήπηα, ζα ζπλεγνξνχζε επίζεκα θαη ζεζκνζεηεκέλα ζην δηαρσξηζκφ θαη ηε δηαθνξνπνίεζε. Ζ δηαπνιηηηζκηθή εθπαηδεπηηθή παξέκβαζε αθνξά φια ηα λεπηαγσγεία ηεο ρψξαο θαη γηα λα επηηεπρζεί ην φξακα κίαο θνηλήο αγσγήο γηα φια ηα παηδηά αζρέησο ηεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο θιεξνλνκηάο ηνπο, ρξεηάδνληαη λεπηαγσγεία ζηα νπνία ζα παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα εθαξκνγήο πξνγξακκάησλ πνπ ζα δηαζθαιίδνπλ ηελ πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή πνιπκνξθία θαη ζα αλαγλσξίδνπλ ηελ ηζνηηκία ησλ πνιηηηζκψλ. β) Θα πξέπεη λα εθαξκνζηνχλ επέιηθηα δηαπνιηηηζκηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ζην Νεπηαγσγείν, κε ηα νπνία κέζσ ησλ παξερφκελσλ 30

32 πνιπδηάζηαησλ κνξθσηηθψλ αγαζψλ ζα εμαζθαιίδεηαη ε δηαηήξεζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ ζηα πιαίζηα ηεο παηδαγσγηθήο πξάμεο. Γηα λα ηεξεζνχλ νη παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο, γηα λα πινπνηεζνχλ ηα πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ επνηθνδνκεηηθά απαηηείηαη ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο κάζεζεο λα ζέζεη σο βαζηθφ θξηηήξην ηνπ ην ζεβαζκφ ζηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, ηελ αλζξψπηλε χπαξμε θαη ζπλχπαξμε. Έλαο δηαπνιηηηζκηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ζα πξέπεη λα αλαγλσξίδεη ην ζεβαζκφ ζηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ηελ ηζφηεηα, ηε δηθαηνζχλε, ηελ ειεπζεξία, ηε δεκνθξαηία θαη ηελ εηξήλε σο ζεκέιηα κηαο θνηλσλίαο αμηψλ ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε νηθνπκεληθφ επίπεδν. Έλαο ηέηνηνπ είδνπο πξνζαλαηνιηζκφο ζα πξέπεη, ηέινο, λα είλαη αζπκβίβαζηνο κε εζλνηηθνχο δηαρσξηζκνχο θαη γισζζηθέο ηαμηλνκήζεηο δηφηη κφλν ππφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο κπνξεί έλα άηνκν λα είλαη ειεχζεξν λα εθθξάζεη ηα δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά ζηνηρεία ηνπ θαη λα δηακνξθψζεη ζεηηθά ηελ ηαπηφηεηά ηνπ θαη ηελ απηνεηθφλα ηνπ (Paleologou, 2004, Vandenbroeck, 2004, Παληαδήο, 2005, Coulby, 2006). Ο πξνζαλαηνιηζκφο απηφο, εμάιινπ, νθείιεη λα είλαη θαη έλαο απφ ηνπο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο ζηνλ 21 αηψλα, φπνπ ε αθνκνίσζε θαη ν δηαρσξηζκφο ηνπ "άιινπ" απφ ηελ επηθξαηνχζα θνηλσληθή νκάδα δε ζα έρεη θακία ζέζε ζηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε. Οη βάζεηο κηα εθπαίδεπζεο θνηλήο γηα φινπο, ζα ηεζνχλ πξσηίζησο κε ηε κεηαηξνπή ησλ κνλνπνιηηηζκηθψλ θαη κνλνγισζζηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ηδξπκάησλ ζε ηδξχκαηα πνπ πξνάγνπλ ηελ πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή πνιπκνξθία θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο πνιηηηζκηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο. Μφλν ππφ απηέο ηηο ζπλζήθεο κπνξεί λα εθαξκνζηεί νπζηαζηηθά ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Αλ θαη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε εθαξκφδεηαη -ηνπιάρηζηνλ ζε επίπεδν λνκνζεηηθφ- ζηελ Διιάδα απφ ην 1996, ζηνλ επξσπατθφ ρψξν αλαπηχζζεηαη θπξίσο ηε δεθαεηία ηνπ 1980 (Coulby, 2006). Ο φξνο «δηαπνιηηηζκηθφο» εθθξάδεη κηα δηαιεθηηθή ζρέζε, κηα δπλακηθή δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο θαη ακνηβαίαο αλαγλψξηζεο θαη ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζε 31

33 άηνκα δηαθφξσλ εζληθψλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ. Ο φξνο «πνιππνιηηηζκηθφο» απφ ηελ άιιε ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εθθξάζεη κηα ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηηθφηεηα θαη ηε δηαδηθαζία εμέιημεο ηεο (Μάξθνπ, 1995). Σελ παξαπάλσ δηαθνξνπνίεζε ησλ φξσλ έρνπλ πηνζεηήζεη ηφζν ην πκβνχιην ηεο Δπξψπεο φζν θαη ε Δπξσπατθή Έλσζε ζηα θείκελα ηνπο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνβιεκαηηθή ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο. πγθεθξηκέλα ζηελ ηειηθή Έθζεζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ πνιηηηζκηθή αλάπηπμε ησλ κεηαλαζηψλ (Project No 7 ζην Μάξθνπ, 1996b) ε δηαπνιηηηζκηθφηεηα δελ απνηειεί απηνζθνπφ αιιά βαζηθφ κέζν γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θνηλσλία. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο είλαη: απνηειεί βαζηθή αξρή θαη ζηφρν, πνπ δηέπεη θάζε ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα, έρεη ηελ άκεζε εκπεηξία ησλ παηδηψλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο σο πεδίν αλαθνξάο, δηεπξχλεη ηνπο πθηζηάκελνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο ηνπ ζρνιείνπ, πξνθαιεί ηελ ακνηβαία επίδξαζε ησλ πνιηηηζκψλ ησλ ρσξψλ θαηαγσγήο θαη ππνδνρήο, δεκηνπξγεί πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απνδνρή ηεο λέαο πνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηεο δπλακηθήο ηεο απφ ηηο ρψξεο ππνδνρήο, πξνμελεί επαλεμέηαζε, αλαζεψξεζε θαη δηεχξπλζε ησλ θνηλσληθνθεληξηθψλ θαη εζλνθεληξηθψλ θξηηεξίσλ ηνπ ζρνιείνπ, δηεπξχλεη ηελ νπηηθή κέζα απφ ηελ νπνία κπνξνχκε λα δνχκε ηελ εθπαίδεπζε, ηνλ πνιηηηζκφ, ηα παηδηά θαη ηνπο ελήιηθεο, απνηειεί κέζν γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ επθαηξηψλ ζηε δσή θαη γηα ηελ επίηεπμε ηεο κέγηζηεο δπλαηήο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο έληαμεο. πλάκα πνιινί ζεσξεηηθνί έρνπλ εθθξάζεη ηηο απφςεηο ηνπο γηα ηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. πγθεθξηκέλα, ν Helmut Essinger (ζην Μάξθνπ, 1996b: 26-27) ηελ νξίδεη σο ηελ παηδαγσγηθή απάληεζε ζηα πξνβιήκαηα πνπ 32

34 αλαθχπηνπλ ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή θαη πνιπεζληθή θνηλσλία αλαθέξνληαο ραξαθηεξηζηηθά φηη εκθνξείηαη απφ ηέζζεξηο βαζηθέο αξρέο: 1. Σελ ελζπλαίζζεζε, δειαδή ηελ θαηαλφεζε ησλ πξνβιεκάησλ ησλ άιισλ, βάδνληαο ηνλ εαπηφ καο ζηε ζέζε ηνπο, πξνζπαζνχκε λα δνχκε ηα πξνβιήκαηά ηνπο κέζα απφ ηελ δηθή ηνπο νπηηθή ψζηε λα θαιιηεξγήζνπκε ηε ζπκπάζεηά καο γη απηνχο. 2. Σελ αιιειεγγχε, ε νπνία ππεξβαίλεη ηα φξηα ησλ νκάδσλ, ησλ θπιψλ θαη ησλ θξαηψλ θαη ππνδειψλεη κηα έθθιεζε γηα ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο θαη ηνλ παξακεξηζκφ ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο θαη αδηθίαο. 3. Σν ζεβαζκφ ζηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα πνπ ιακβάλεη ρψξα κε ην άλνηγκά καο ζηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο θαη κε ηε δεκηνπξγία σο εθ ηνχηνπ κηαο ζρέζεο αιιειεπίδξαζεο θαη πνιηηηζκηθήο δηαιεθηηθήο κε απηνχο. 4. Σελ εμάιεηςε ησλ εζληθψλ ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ, γηα λα κπνξέζνπλ νη δηαθνξεηηθνί ιανί λα αλνίμνπλ δηαχινπο επηθνηλσλίαο κέζσ ηνπ δηαιφγνπ. Ζ Αλδξνχζνπ (1996: 17) ηνλίδεη φηη κηιψληαο γηα δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε «δελ αλαθεξφκαζηε κφλν ζηε ζπλάληεζε ησλ πνιηηηζκψλ (κε ηελ «εζληθή» έλλνηα ηνπ φξνπ) αιιά θαη ζηε ζπλάληεζε ηεο πξνζσπηθήο θνπιηνχξαο ηνπ θαζελφο κε εθείλε ηνπ δηπιαλνχ ηνπ, νη νπνίεο είλαη εμ νξηζκνχ αλνκνηνγελείο αθφκα θαη ζην πιαίζην κηαο νκνηνγελνχο εζληθήο νκάδαο». Γεληθψο ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε αλαδχεηαη κέζα απφ ηελ πνιηηηζκηθή πνιιαπιφηεηα θαη ηελ αλαγλψξηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο. Δθθξαζηέο ηεο είλαη ηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα πνπ δελ απεπζχλνληαη κφλν ζηηο ιεγφκελεο γισζζηθέο θαη πνιηηηζκηθέο κεηνλνηηθέο νκάδεο αιιά ζε φιεο ηηο νκάδεο κηαο θνηλσλίαο, ζε φιν ηνλ πιεζπζκφ ηεο, ν νπνίνο κπνξεί λα 33

35 ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθνξέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θνηλσληθή ηάμε, ην θχιν, ηε ζξεζθεία, ηελ ηνπηθή θαηαγσγή, ηε γιψζζα-δηάιεθην, θαζψο θαη κε ηηο αλάγθεο, ζπλήζεηεο θαη ξπζκνχο θηλεηνπνίεζεο πνπ κπνξεί λα έρεη ην θάζε άηνκν θαη πνπ ην θαζηζηνχλ δηαθνξεηηθφ-κνλαδηθφ ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο (Μάξθνπ, 1996a). Ζ Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε γεληθψο δελ είλαη απιά «εηξεληθή ζπλχπαξμε» αιιά είλαη ε πηζαλφηεηα ηνπ δηαιφγνπ, ηεο επαθήο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ αηφκσλ (Portera, 2004). ην ίδην πλεχκα θαη ν Μπεξεξήο (2005: 5) αλαθέξεη φηη ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε δε ζηνρεχεη ζηελ απιή επηθαλεηαθή αληηκεηψπηζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο κφλν ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ, πνπ αληηκεησπίδνληαη σο εκπφδην ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία απφ ηα παξαπάλσ κνληέια, αιιά απεπζχλεηαη ζε φινπο, αθφκα θαη ζηνπο γεγελείο καζεηέο, θαζψο «θέξλεη καδί ηεο φρη κφλν ηελ απνδνρή θαη ην ζεβαζκφ ηνπ δηαθνξεηηθνχ αιιά, επίζεο, ηελ αλαγλψξηζε ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο φισλ κέζα απφ κηα θαζεκεξηλή πξνζπάζεηα δηαιφγνπ, θαηαλφεζεο θαη ζπλεξγαζίαο, βάδνληαο ζαλ ζηφρν ηνλ ακνηβαίν εκπινπηηζκφ». Θεσξείηαη ηφζν απαξαίηεηε, πνπ αλαθέξεηαη φηη, αλ κηα εθπαίδεπζε δελ είλαη δηαπνιηηηζκηθή, δελ είλαη ηφηε πηζαλφλ εθπαίδεπζε (Aguado & Malic, 2006, Coulby, 2006). Γελ είλαη εθπαίδεπζε, δηφηη -θαηά ηνλ Coulby (2006)- είλαη ελζηάιαγκα ελφο εζληθνχ ή ζξεζθεπηηθνχ θνληακειηζκνχ. Δπηπξφζζεηα, είλαη ηφζν απαξαίηεηε ζην παλεπηζηήκην, φζν θαη ζην λεπηαγσγείν, θαζψο φιεο νη εθπαηδεπηηθέο βαζκίδεο απαηηείηαη λα ζπκβάιινπλ νπζηαζηηθά θαη επνηθνδνκεηηθά ζηελ παξνρή κηαο δίθαηεο θαη πνηνηηθήο εθπαίδεπζεο. Μηαο εθπαίδεπζεο πνπ ζα κεξηκλά γηα ηελ πξνψζεζε θαη ηελ αλάδεημε φισλ ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ θσλψλ, ησλ νπνίσλ θχξηνη εθθξαζηέο είλαη ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ. Δλ θαηαθιείδη, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε κε αθεηεξία ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα θαη κε γλψκνλα ηελ ηζφηηκε αληηκεηψπηζε ησλ πνιηηηζκψλ δελ θαιιηεξγεί ηελ αθνκνίσζε θαη ηελ πνιηηηζκηθή νκνηνκνξθία, αιιά αληίζεηα επηδηψθεη ηε ζπλάληεζε θαη ηελ αιιειεπίδξαζε φισλ ησλ 34

36 εηδψλ -ζε δηαπξνζσπηθφ θαη δηαθξαηηθφ επίπεδν- θνπιηνχξαο παξακεξίδνληαο ηα φπνηα εκπφδηα πξνθχπηνπλ απφ ηηο πνιηηηζκηθέο αληαιιαγέο. Γηα λα είλαη φκσο γφληκεο νη αληαιιαγέο απηέο, νθείιεηαη λα κεηαζρεκαηηζζεί ην παξαδνζηαθφ εζληθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζε δηαπνιηηηζκηθφ, ζηε βάζε ηνπ νπνίνπ ζα πξνθχςνπλ λένη ζθνπνί, πεξηερφκελα, κέζνδνη δηδαζθαιίαο, ηξφπνη αμηνιφγεζεο, επνπηηθφ θαη δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ ζα ραξαθηεξίδεηαη απφ εμάιεηςε ζηνηρείσλ πνπ δηαρσξίδνπλ ηνπο αλζξψπνπο. Ο λφκνο ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο αλ δελ εθαξκνζηεί νπζηαζηηθά ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη παξακείλεη απιά ζε ξεκαηηθφ επίπεδν ζα δηαησλίδεη ηηο πξαθηηθέο ηεο αθνκνίσζεο θαη ηεο ελζσκάησζεο. Ζ ζέζπηζε απιά ελφο λφκνπ δελ επαξθεί γηα λα αιιάμνπλ πάγηεο πξαθηηθέο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο. Υξεηάδεηαη αδηακθηζβήηεηα αιιαγή ζηνρνζεζίαο ζε ζπλδπαζκφ, φκσο, κε αιιαγή πξαθηηθψλ θαη κεζφδσλ ζηελ εθπαηδεπηηθή θαζεκεξηλή πξάμε (ηεξγίνπ, 2007). 35

37 Κεθάιαην Γεύηεξν: Δθπαίδεπζε θαη θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα 2.1 Ο ξόινο ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ πξνώζεζε ηεο ηδενινγίαο ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο Οη παξαπάλσ ηξεηο πεξίνδνη, πνπ ζρεηίδνληαη κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο πξνζέγγηζεο θαη θηινζνθίαο ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ γισζζηθά θαη πνιηηηζκηθά καζεηψλ, καξηπξνχλ πσο: «Ζ εθπαίδεπζε είλαη κηα κεηαβαιιφκελε θαη ζπρλά εμαηνκηθεπκέλε, ηζηνξηθά θαη πνιηηηθά δηακνξθσκέλε έλλνηα έηζη, είλαη θαη κηα ηζηνξηθά θαη πνιηηηθά δηακνξθσκέλε, κεηαβαιιφκελε θνηλσληθή πξαθηηθή απηφ ζεκαίλεη φηη ηφζν νη ζθνπνί ηεο εθπαίδεπζεο, φζν θαη ε έλλνηα θαη ε δηαδηθαζία ηεο εθπαίδεπζεο είλαη πξντφληα θνηλσληψλ ηζηνξηθά ηνπνζεηεκέλα, εθήκεξα θαη κεηαβαιιφκελα νη ζθνπνί είλαη ζπλδεδεκέλνη κε θάπνην επξχηεξν πιαίζην, είλαη πνιηηηθνί, θαλνληζηηθνί, δπλακηθνί θαη αληηθείκελν δηακάρεο» (Harris, 2003: 4). Ζ παξαπάλσ αλαθνξά απνηειεί ηε βάζε ηεο ζπδήηεζεο ζρεηηθά κε ην πψο ζπλδένληαη νη ζθνπνί ηεο εθπαίδεπζεο πνπ δηαηππψλνληαη ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ηφζν κε ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ ζπγθείκελν, φζν θαη κε ηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα. Ζ εθπαίδεπζε είλαη έλαο ζεζκφο. Κάζε νξγαλσκέλε θνηλσλία ζηεξίδεηαη ζ έλα πιήζνο ζεζκψλ θαη πεξηιακβάλεη πνηθίια ππνζπζηήκαηα, θαζέλα απφ ηα νπνία επηηειεί δηαθνξεηηθέο ιεηηνπξγίεο, επηδηψθνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ, ηφζν ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ αλαγθψλ ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ, φζν θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ. ην ζχλνιν ησλ βαζηθψλ ζεζκψλ ησλ αλαπηπγκέλσλ θνηλσληψλ αλήθεη θαη ε δεκηνπξγία ζπζηεκάησλ θαη κέζσλ πνπ έρνπλ σο ζεκειηψδε επηδίσμή ηνπο απφ ηε κία λα δηεπθνιχλνπλ ηα λέα άηνκα λα θάλνπλ θηήκα ηνπο ηηο γλψζεηο θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ παιαηνηέξσλ θαη απφ ηελ άιιε λα νινθιεξσζνχλ θαη λα θνηλσληθνπνηεζνχλ σο απηφλνκεο πξνζσπηθφηεηεο βάζεη ησλ πξνηχπσλ ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ (Φινπξήο, 1992, Κπξίδεο, 1996, Parekh, 1997, Εακπέηα, 2003). 36

38 Σν εθπαηδεπηηθφ ζψκα ζπλίζηαηαη απφ ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην κε ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ην ζψκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ πνπ ηα εθαξκφδνπλ θαη ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Σα ζηνηρεία απηά είλαη θνξείο «πηζηεχσ», ηδενινγηψλ θαη κελπκάησλ πνπ βξίζθνληαη ζε ζπλερή αιιειεπίδξαζε θαη αιιειεμάξηεζε. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην κε ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κεηαθξάδεη ζε εθπαηδεπηηθή πξάμε ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα, φπσο ην ηειεπηαίν κεηνπζηψλεη ζε εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο θαη πεξηερφκελα ηελ εθπαηδεπηηθή θηινζνθία πνπ εθθξάδεη ε θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα. Απνδέθηεο απηψλ είλαη νη καζεηέο θαη νη εθπαηδεπηηθνί, πνπ κπνξεί λα εκθνξνχληαη απφ δηαθνξεηηθέο ηδενινγίεο απφ απηέο πνπ πξνσζνχληαη κέζα ζηα επίζεκα εθπαηδεπηηθά πνλήκαηα (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995). ε θακία πεξίπησζε, φκσο, δελ κπνξεί λα είλαη επηηπρεκέλν έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα, έλα ζρνιηθφ εγρεηξίδην κε ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, φηαλ δελ πεξηιακβάλεη ζηνηρεία πνπ λα αληηπξνζσπεχνπλ, λα ζέβνληαη θαη λα ραξαθηεξίδνπλ ηνλ πνιχκνξθν καζεηηθφ πιεζπζκφ (Haycock, 2001). ηε ζεκεξηλή πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα θξίλεηαη σο επηηαθηηθή αλάγθε ηα ζηνηρεία απηά λα κελ εθθξάδνπλ απνθιεηζηηθά θαη κφλν ηελ πιεηνλνηηθή νκάδα αιιά φιεο ηηο νκάδεο πνπ ζπληζηνχλ ην καζεηηθφ πιεζπζκφ. Κπξίσο γηα ηα παηδηά ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο ζεσξείηαη απαξαίηεην λα έρνπλ ζπλερψο αλαγλσξηζηηθά ζεκεία ζην πεξηβάιινλ ηνπο, λα γίλνληαη δέθηεο ζεηηθψλ εηθφλσλ ζε φπνηα νκάδα θαη αλ αλήθνπλ, εηθφλσλ πνπ λα πεξηιακβάλνπλ ζηνηρεία πνηθηινκνξθίαο (Vandenbroeck, 2004). Σα πξναλαθεξζέληα, φκσο, καο νδεγνχλ λα ζέζνπκε ην αθφινπζν εξψηεκα: Με πνηα θξηηήξηα επηιέγεηαη ην ηη ζα ζπκπεξηιεθζεί ζε έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ζε έλα ζρνιηθφ εγρεηξίδην, ζε έλα βηβιίν εθπαηδεπηηθνχ; Δίλαη βέβαην φηη ε επηινγή απηή δε γίλεηαη εξήκελ δηφηη θαλέλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δε κπνξεί λα είλαη νπδέηεξν ηδενινγηθά. Οη γλψζεηο, νη αμίεο πνπ δηαρένληαη κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ ζπνπδψλ εμαξηψληαη απφ ηηο επηθξαηνχζεο θνηλσληθέο δπλάκεηο θαη ηηο κεηαμχ ηνπο 37

39 αιιειεπηδξάζεηο (Parekh, 1997, York, 2003, Savater, 2004). Ζ επηινγή ηνπο δελ είλαη ηπραία νχηε ζεφζηαιηε, δηφηη δελ πξφθεηηαη γηα απιή κεηαβίβαζε αληηθεηκεληθψλ, αμηνινγηθά νπδέηεξσλ γλψζεσλ θαηάιιεισλ γηα ηε κε ακθηιεγφκελε κεηάδνζή ηνπο αιιά πξνυπνζέηεη κηα δηαδηθαζία ηεξάξρεζεο θαη αμηνιφγεζεο πνπ ζηεξίδεηαη ζε έλαλ θνηλσληθφ ζρεδηαζκφ, ζε έλαλ θνηλσληθφ πξνζαλαηνιηζκφ βαζηζκέλν ζηηο θπξίαξρεο ζηξαηεγηθέο ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο (Αζθνχλε, 2001, Carr, 2003, Young ζην Πάζνπια, 2003, Savater, 2004). Έλαλ θνηλσληθφ ζρεδηαζκφ θαη πξνζαλαηνιηζκφ «πνπ πξνθαζνξίδεηαη απφ ηελ παξάδνζε, ηνπο λφκνπο, ηελ θνπιηνχξα θαη ηηο θπξίαξρεο αμίεο ηεο θνηλσλίαο κέζα ζηελ νπνία εγθαζηδξχεηαη ν ζρεδηαζκφο απηφο» (Savater, 2004: 198). Έλα ζρεδηαζκφ ηαπηφζεκν κε έλαλ πξνζαξκνζηηθφ κεραληζκφ ζπκθέξνληα ηφζν γηα ηε δηαηήξεζε ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο, φζν θαη γηα ηελ πξνψζεζε ελφο πξνηχπνπ πνιίηε πνπ κπνξεί κελ λα κελ είλαη ην δπλαηφ ζεσξείηαη φκσο ην πξνηηκφηεξν ζηε ζπγθεθξηκέλε ζπγθπξία γηα ηελ θεληξηθή εμνπζία. Αλάινγα κε ηελ εθάζηνηε θεληξηθή εμνπζία αλαπηχζζνληαη κέζσ ηνπ ζρνιείνπ, ελφο απφ ηνπο βαζηθνχο ηδενινγηθνχο κεραληζκνχο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, (Morrow, 2000), ζαπκαζηέο ηδενινγίεο πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ πινπνίεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ηεο νκάδαο απηήο (Kingston, 2000). Με ηνλ φξν ηδενινγίεο-ηδενινγία νξίδεηαη «ην ζχλνιν ησλ πεπνηζήζεσλ, ζηάζεσλ, αληηιήςεσλ πνπ ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε ζηελνχο ή ραιαξνχο δεζκνχο» (Abercrombie, Hill, & Turner, 1991: 166), θαζψο επίζεο θαη «ηα αληαγσληζηηθά ζπζηήκαηα αμηψλ, ηα νπνία επεξεάδνπλ ηε δνκή ηεο εμνπζίαο ζε κηα θνηλσλία» (Βξεηηφο & Καςάιεο, 1997: 53). Οη ηδενινγίεο αζθνχλ πίεζε (Κπξίδεο, 1996), αλ ιάβνπκε ππφςε καο ην γεγνλφο φηη «ε εθπαίδεπζε κεηαμχ ησλ άιισλ αζθεί θαη κηα πνιηηηθή ιεηηνπξγία» (Βξεηηφο & Καςάιεο, 1997: 53). Δπηπξφζζεηα, ε άξξεθηε ζρέζε ζρνιείνπ θαη θπξίαξρεο ηδενινγίαο γίλεηαη θαλεξή ζην παξαθάησ απφζπαζκα: «αλ ξφινο ηεο ηδενινγίαο είλαη, κεηαμχ άιισλ, λα γεληθεχεη θαη λα κεηαηξέπεη ζε δφγκα, κε επηδερφκελν αληηξξήζεηο, έλα ζχζηεκα δνμαζηψλ κέζα ζην νπνίν 38

40 θηλνχληαη ηα ππνθείκελα» κηαο ζπγθεθξηκέλεο θνηλσλίαο, δε ζα κπνξνχζε θαλείο λα ακθηζβεηήζεη φηη ηελ πην ππθλή θαη ζαθή έθθξαζε απηνχ ηνπ δφγκαηνο απνηειεί ν ζθνπφο ηεο παηδείαο απηήο ηεο θνηλσλίαο. Ο ζθνπφο ηεο παηδείαο θαη κε ηελ πην ζηελή έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηνπ ζρνιείνπ εμαξηάηαη απφ ηελ θξαηνχζα ηδενινγία θαη απηή κε ηε ζεηξά ηεο απφ ηνλ ηχπν «ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ παξαγσγήο» (Γεκεηξάθνο ζην Μπισλά, 2004: 162). Γηαπηζηψλνπκε πσο ε ηδενινγία ηεο πιεηνςεθηθήο νκάδαο ειέγρεη θαη δηακνξθψλεη ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, εθφζνλ κφλν απηή εθθξάδεηαη ζην πνιηηηθφ πξνζθήλην θαη κφλν απηή εθπξνζσπείηαη απφ ηα φξγαλα ηνπ θξάηνπο. Ζ ηδενινγία ησλ κεηνςεθνχλησλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά νκάδσλ ππνβαζκίδεηαη, δηφηη δελ εθπξνζσπείηαη απφ θαλέλαλ επίζεκα ζεζκφ ηνπ θξάηνπο. Σν θξάηνο απφ ηε κεξηά ηνπ, φληαο ν πην ζεκαληηθφο πξσηαγσληζηήο ηεο ράξαμεο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, ζπκβάιιεη ζηε «λνκηκνπνίεζε θαη ηελ απνλνκηκνπνίεζε ηεο γλψζεο» (Harris, 2003: 18) πνπ πξνηείλεη ή αληίζηνηρα απνξξίπηεη ε πιεηνςεθηθή πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά νκάδα. Δηδηθφηεξα, πξνσζεί εθείλα ηα γλσζηηθά θαη αμηαθά ζπζηήκαηα πνπ ζεσξνχληαη φηη απφ ηε κηα δχλαληαη λα δηαζθαιίζνπλ ηε δηαηήξεζε ηεο δχλακεο ηεο πιεηνςεθηθήο νκάδαο έλαληη ηεο κεηνςεθηθήο θαη απφ ηελ άιιε ζπκβάιινπλ ζηε δηακφξθσζε πνιηηψλ πνπ ζα ζηεξίδνπλ θαη ζα επηθξνηνχλ ηελ ηδενινγία ηεο θξαηνχζαο νκάδαο. Ζ εθπαίδεπζε θαζνξίδεηαη θαη επαλαθαζνξίδεηαη κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε λα πξνζαξκφδεηαη θάζε θνξά ζηηο αλάγθεο θαη ζηα ζηαζκά ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο. 2.2 Σν αλαιπηηθό πξόγξακκα σο εθθξαζηήο ηεο ηδενινγίαο ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο Σν ζρνιείν σο «θνηλσληθά εκπνηηζκέλνο νξγαληζκφο» (Kingston, 2000), σο κέζν ηεο εθπαίδεπζεο, πνπ είλαη ζε ζέζε λα εγθαζηδξχζεη έλα ηζρπξφ θαη δηαξθή έιεγρν (Dougherty & Hammack, 2000), έλαλ έιεγρν πνπ επηβάιιεηαη απφ ηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα (Weiss ζην Dougherty & Hammack, 2000) θαη σο κεραληζκφο αλαπαξαγσγήο ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ηεο ηδενινγίαο, ησλ αμηψλ θαη ησλ θνηλσληθψλ 39

41 θαλφλσλ πνπ εθθξάδνπλ ηελ θξαηνχζα νκάδα (Apple, 1986, Κπξίδεο, 1996) είλαη δπλαηφ λα επηηχρεη ζην έπαθξν ηελ απνθιεηζηηθή πξνβνιή ηεο νκάδαο απηήο δηφηη είλαη ν κφλνο θνηλσληθφο ζεζκφο πνπ επίζεκα θαη απνθιεηζηηθά έρεη επηθνξηηζηεί κε ηε κεηάδνζε-αλαπαξαγσγή ησλ γλψζεσλ θαη αμηψλ απφ γεληά ζε γεληά. Σν δηθαίσκα ηνπ ζρνιείνπ λα πηζηνπνηεί εμνινθιήξνπ ηελ θαηνρή ηνπο, λα θέξεη ηελ ζθξαγίδα ηνπ, λα ηηο επηζεκνπνηεί αιιά θαη λα ηηο λνκηκνπνηεί κέζα ζε κηα θνηλσλία θαζηζηνχλ ην ξφιν ηνπ πνιπζχλζεην θαη πνιπζήκαλην (Φξαγθνπδάθε, 1985). Σν θχξην κέζν γηα ηελ επηηπρή εγθαζίδξπζε ηνπ ηζρπξνχ θνηλσληθνχ ειέγρνπ πνπ ζέιεη λα αζθεί ε θπξίαξρε νκάδα κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο είλαη ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα, 1 έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο κεραληζκνχο ηνπ ζρνιείνπ. Με ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα επηηπγράλεηαη απφ ηε κηα ε κεηάδνζε αξρψλ θαη αμηψλ θνηλσληθψλ, πνιηηηθψλ, εζηθψλ, αηζζεηηθψλ, θηινζνθηθψλ, πνπ είλαη θπξίαξρεο ζηελ εθάζηνηε θνηλσλία θαη απφ ηελ άιιε ε δηακφξθσζε ησλ λενηέξσλ γελεψλ βάζεη απηψλ (Apple, 1986, Υαηδεγεσξγίνπ, 2004). Σν αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ είλαη έλα ζρέδην πνπ αληαλαθιά ηελ εθπαηδεπηηθή θηινζνθία θαη παξέρεη θαζνδήγεζε ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο γηα ηηο αιιειεπηδξάζεηο πνπ δηαδξακαηίδνληαη κεηαμχ απηψλ θαη ησλ καζεηψλ (ACEI, 2006). Φπζηθά, ε ηδενινγία ησλ εθπαηδεπηηθψλ παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζην πψο θαη αλ ζα εθαξκνζηεί επηηπρψο έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα, αλ, δειαδή, νη εθπαηδεπηηθνί ζα αθνινπζήζνπλ ην επίζεκν ή ην δηθφ ηνπο ην ιεγφκελν «θξπθφ αλαιπηηθφ πξφγξακκα» ή «παξαπξφγξακκα». Απηή ε παξάκεηξνο ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνπζα αιιά δε ζα απνηειέζεη αληηθείκελν ηεο κειέηε καο. Σν αλαιπηηθφ, ινηπφλ, πξφγξακκα σο επίζεκν εξγαιείν ηεο εθάζηνηε πνιηηηθήο εγεζίαο «αληαλαθιά ηνπο ηξφπνπο, κε ηνπο νπνίνπο ην ζρνιείν επηδηψθεη λα αληαπνθξηζεί ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ θαη λα εθπιεξψζεη ηνπο 1 Αλ θαη ζα εξεπλήζνπκε ηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά Πεξηβάιινληα Μάζεζεο», πνπ είλαη ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ν ιφγνο πνπ αλαθεξφκαζηε ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα είλαη φηη ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη ν εθθξαζηήο ησλ ζθνπψλ θαη ηεο θηινζνθίαο απηψλ. 40

42 ξφινπο, κε ηνπο νπνίνπο είλαη επηθνξηηζκέλν απφ ηελ θνηλσλία» (Φινπξήο, 1992: 63). «Ζ θεληξηθή εμνπζία αληηκεηψπηδε πάληα ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα σο εξγαιείν ειέγρνπ ηεο ζρνιηθήο δσήο» (Υξπζαθίδεο, 2007: 11). Ζ γλψζε πνπ ζα πηνζεηεζεί απφ ηo θάζε Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα είλαη απηή πνπ πξνθχπηεη φρη κφλν κέζσ ινγηθψλ δηαδηθαζηψλ αιιά θαη κέζσ θνηλσληθνπνιηηηθψλ δπκψζεσλ. Ο Kelly (ζην Πάζνπια, 2003) παξαηεξεί, επίζεο, φηη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα ζρεδηάδνληαη απφ ηελ εμνπζία γηα λα παξέρνπλ ηελ θξαηνχζα γλψζε, λα εθθξάδνπλ ηελ ηδενινγία θαη ηηο επηδηψμεηο ηεο θαη λα απνηεινχλ κνξθή θνηλσληθνχ ειέγρνπ. Ο ζεζκφο ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο, αλ θαη κπνξεί λα δίλεη ηελ εληχπσζε φηη δηέπεηαη απφ νπδεηεξφηεηα, αληηθεηκεληθφηεηα θαη ηζφηεηα επθαηξηψλ γηα φινπο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, αλαπαξάγεη ηελ θπξίαξρε θνηλσληθή θαη πνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ εθπαίδεπζε κέζσ ησλ νξγάλσλ ηεο λνκηκνπνηεί θαη δηαησλίδεη ηελ εθάζηνηε πνιηηηθή ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο (Υαηδεγεσξγίνπ, 2004). Ζ δηαηψληζε θαη ε λνκηκνπνίεζε, γηα λα είλαη επηηπρήο, νθείιεη λα παξαγάγεηαη κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο αμηψλ πνπ έρεη επελδχζεη ζε ηδενινγηθά πξνηάγκαηα θαη εζηθέο ηαμηλνκήζεηο πνπ παξνπζηάδνπλ ηελ φιε δηαδηθαζία ηεο αλαπαξαγσγήο σο θνηλσληθά επηβεβιεκέλεο, δίθαηεο, αλαπφθεπθηεο θαη αμηνθξαηηθήο (Κπξίδεο, 1996). Αλ θαη επηθαλεηαθά κπνξεί λα κε δηαθξίλεηαη ε επηβνιή απηή ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ θαη ζηελ πινπνίεζε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, σζηφζν ε νπδεηεξφηεηα ησλ ζρνιηθψλ γλψζεσλ έρεη ακθηζβεηεζεί απφ κεξίδα κειεηεηψλ πνπ έρνπλ απνδείμεη κέζσ εξεπλψλ θαη κειεηψλ πσο δελ ηζρχεη. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε νπδεηεξφηεηα απηή είλαη θαηλνκεληθή (Ννχηζνο, 1979, Apple,1986, Σζνπθαιάο, 1987, Stevenson & Baker, 1991, Γεκαξάο, 1992, Ζιηνχ, 1992, νινκψλ, 1992, Apple, 1993, Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995). Γχζθνια απηή ε ζρέζε γίλεηαη άκεζα θαηαλνεηή θαη απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε νξγάλσζε θαη ε ζχληαμε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, θαζψο θαη ε 41

43 πινπνίεζή ηνπο ζην ζρνιηθφ ρψξν ζηεξίδνληαη κελ απφ ηε κία ζηνπο επίζεκνπο ζθνπνχο θάζε εθπαηδεπηηθήο βαζκίδαο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο απφ ηελ άιιε επεξεάδνληαη απφ ηελ θπξίαξρε θνπιηνχξα θαη ηνλ ηχπν ηνπ πνιίηε πνπ επηδηψθεηαη λα δηακνξθσζεί. Δμππεξεηνχλ, δειαδή, ηελ ίδηα ζηηγκή δεισκέλνπο θαη άδεινπο ζηφρνπο (ηάλνπ, 1997). ηφρνπο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνλ ηξφπν δσήο ζε επλνεκέλα θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα (Bowles θαη Gintis ζην Giddens, 2002), ζηφρνπο πνπ κεηαδίδνπλ ζηνπο καζεηέο ηηο ιεγφκελεο «ζεκειηψδεηο αμίεο» ηεο θνηλσλίαο (Blackledge & Hunt, 1995: 212), ζηφρνπο πνπ δε ζπκβαδίδνπλ κε ηελ θνπιηνχξα ησλ καζεηψλ ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ, κε απνηέιεζκα νη καζεηέο απηνί λα ππνβάιινληαη ζε κηα έληνλε πνιηηηζηηθή ζχγθξνπζε θνληθή γηα ηε ζπγθξφηεζε ηεο ηαπηφηεηαο θαη ηεο απηνεηθφλαο ηνπο (Μααινχθ, 1998). 2.3 Σν αλαιπηηθό πξόγξακκα σο εθθξαζηήο ηνπ εζληθνύ πξνζαλαηνιηζκνύ ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο Ο ζπγθεθξηκέλνο ηξφπνο επηινγήο ηεο γλψζεο θαη ε πξνψζεζε ησλ πνιηηηζκηθψλ αμηψλ ηεο θπξίαξρεο νκάδαο σο θαζνιηθψλ αμίσλ ζηελ εθπαίδεπζε εγείξεη αθφκα πεξηζζφηεξεο αλεζπρίεο, φηαλ ε εηεξνγέλεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, αλ θαη νξαηή, παξαβιέπεηαη ζηα πιαίζηα ηεο επηινγήο απηψλ. Ζ απνδνρή ηεο θαζνιηθφηεηαο ελέρεη θηλδχλνπο, δηφηη κπνξεί λα πάξεη ηε κνξθή ηνπ εζλνθεληξηζκνχ. Καηά ηνλ Todorov (1989, ζην Αζθνχλε, 2001: 71) ν εζλνθεληξηζκφο «ζπλίζηαηαη ζην λα αλαγνξεχεη θαλείο, ελψ δε ζα φθεηιε, ηηο ηδηαίηεξεο αμίεο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νπνία αλήθεη ζε θαζνιηθέο αμίεο». Ο εζλνθεληξηζκφο «ζπγθξνηείηαη απφ ξεηέο θαη ιαλζάλνπζεο αμηνινγήζεηο, ζην πιαίζην ηεξαξρηθψλ ζρέζεσλ, φπνπ ην «δηθφ κνπ» αλαγνξεχεηαη ζε θαζνιηθφ πξφηππν θαη άξα ζε γλψκνλα δηαλνεηηθήο θαη εζηθήο απνηίκεζεο ηνπ «άιινπ»» (Πιεμνπδάθε, 2003: 31). Ο εζλνθεληξηζκφο γεληθψο ζεσξεί φηη ν έλαο πνιηηηζκφο, απηφο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, είλαη αλψηεξνο, ελψ νη άιινη πνιηηηζκνί πνπ αιιειεπηδξνχλ ζηελ 42

44 πνιππνιηηηζκηθή θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη θαηψηεξνη ή ειιεηκκαηηθνί. Βιέπεη ηνλ θφζκν ππφ ηε ζεψξεζε ελφο θαη κφλνπ πνιηηηζκνχ, παξαβιέπνληαο θαη αγλνψληαο ηηο πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ άιισλ νκάδσλ (Giddens, 2002, York, 2003). Με άιια ιφγηα, ν εζλνθεληξηζκφο αλαθέξεηαη «ζηελ αδπλακία λα ζρεηηθνπνηήζεη θαλείο ηε δηθή ηνπ νπηηθή γσληά, λα ηελ αλαγλσξίζεη σο κηα ηδηαίηεξε -αλάκεζα ζε πνιιέο άιιεοπξννπηηθή κέζα απφ ηελ νπνία ζεσξεί ηελ πξαγκαηηθφηεηα» (Πιεμνπδάθε, 2003: 29). Τπνβαζκίδνληαο, φκσο, ηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο νδεγνχκαζηε ζε αβάζηκα ζπκπεξάζκαηα θαη κέζσ απηψλ ζε αξλεηηθέο θαηεγνξηνπνηήζεηο θαη θαηλφκελα θνηλσληθνχ ξαηζηζκνχ. Ζ εθπαίδεπζε ζπλδέεηαη κε ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ εζλνθεληξηζκνχ θαη ζπκβάιιεη ηδηαίηεξα ζηελ εδξαίσζε θαη αλαπαξαγσγή ηεο εζληθήο ηδενινγίαο δηφηη είλαη ν βαζηθφο κεραληζκφο εζληθήο δηαπαηδαγψγεζεο, πνπ απνζθνπεί ζηελ πνιηηηζκηθή νκνηνγελνπνίεζε θαη δηακφξθσζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο (Άριεο, 1983, Αβδειά, 1997a, Αβδειά, 1997b, Αζθνχλε, 1997, Βεληνχξα, 1997, Φξαγθνπδάθε, 1997). Ζ εζληθή ηαπηφηεηα «δηακνξθψλεη ην αίζζεκα ηνπ αλήθεηλ ζηελ εζληθή νκάδα» (Αζθνχλε, 2001: 72). Μηα νκάδα φπνπ ηα άηνκα πνπ ηελ απαξηίδνπλ απνηεινχλ κία μερσξηζηή θαη επδηάθξηηε θνηλφηεηα κε θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο εζληθή πξνέιεπζε, έδαθνο, ηζηνξία, κχζνπο, κλήκεο, πνιηηηζκηθέο πξαθηηθέο, γιψζζα, θνπιηνχξα, ζξεζθεία, νηθνλνκία, θαζψο θαη θνηλά γηα φια ηα κέιε λνκηθά δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο (Smith, 1991). Όια απηά ηα ζηνηρεία πνπ δηαθξίλνπλ κηα εζληθή νκάδα θαη ζπγθεθξηκέλα ηελ θπξίαξρε ππεξζεκαηίδνληαη θαη παξνπζηάδνληαη σο κνλαδηθά, θπξίσο κέζα απφ ηα γλσζηηθά αληηθείκελα ηεο ηζηνξίαο, ηεο γιψζζαο, ηεο γεσγξαθίαο, ηεο θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο αγσγήο, γλσζηηθά αληηθείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη σο ηα θαηεμνρήλ κέζα ηδενινγηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ειέγρνπ (Parekh, 1997, Flouris, 1998, Αγγειφπνπινο, 2000, Αζθνχλε, 2001, Baker, 2001, Καξαθαηζάλε, 2003, Μπνλίδεο, 2004). Παξάιιεια θαη ηα γλσζηηθά αληηθείκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηέρλε, ηε 43

45 κνπζηθή, ηελ νηθηαθή νηθνλνκία (π.ρ. καγεηξηθή), φηαλ πξνβάιινπλ επηθαλεηαθά ηα δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ, ζπκβάιινπλ ζηε δηαηήξεζε ηεο κνλνπνιηηηζκηθφηεηαο θαη ηεο κνλνγισζζίαο (Baker, 2001). Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν δηαρένληαη ηα ζηνηρεία απηά κέζα ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα είλαη θπξίσο κέζσ (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995): 1) Αηπρψλ εθθξάζεσλ, πνπ ζηνρεχνπλ ζηε δεκηνπξγία θαη ζπληήξεζε ζπγθεθξηκέλσλ ζηάζεσλ θαη δηαζέζεσλ θαη νη νπνίεο δελ ρξεζηκνπνηνχληαη φιεο ηηο θνξέο ζπλεηδεηά ζηα πιαίζηα θάπνηαο θαθφβνπιεο θαη ζπζηεκαηηθήο πξνπαγάλδαο. 2) Δζθαικέλσλ ηζηνξηθψλ αλαινγηψλ, πνπ έρνπλ σο απφξξνηα ηελ αμηνιφγεζε θαηά ηνλ ίδην ηξφπν εληειψο δηαθνξεηηθψλ πξαγκάησλ θαη ην αληίζηξνθν. 3) Σεο παξνπζίαζεο ηεο ηζηνξίαο κε έκθαζε πνιχ πεξηζζφηεξν ζηνπο νηθνλνκηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο απφ φηη ζε πνιεκηθνχο θαη ζηξαηησηηθνχο αιιά εληνχηνηο κε ηελ έιιεηςε θαηάιιειεο έκθαζεο ζε πνιηηηζκηθά γεγνλφηα θαη ζηνηρεία. 4) Σεο παξακέιεζεο ηεο θνηλσληθήο ηζηνξίαο π.ρ. ηεο ζπκβνιήο ηνπ ξφινπ ηεο γπλαίθαο θαη 5) πλεηδεηψλ παξαιείςεσλ θαη παξαζησπήζεσλ, νη νπνίεο θάλνπλ ηελ αληηθεηκεληθή παξνπζίαζε ηεο ηζηνξίαο νπηνπηθή. Μνινλφηη νη εηδηθνί έρνπλ εληνπίζεη φιεο απηέο ηηο πεγέο «ιαζψλ» πνπ ζπκβάιινπλ ζε «ζνβηληζηηθέο παξακνξθψζεηο θαη εζληθηζηηθνχο παξνμπζκνχο» (Καςάιεο & Υαξαιάκπνπο, 1995: 2003), ε δηαηψληζή ηνπο ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα, ζηα βηβιία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κπνξεί λα εμεγεζεί κφλν κέζσ ησλ πξνεγνχκελσλ αλαθνξψλ πεξί ηεο θηινζνθίαο ηεο αλαπαξαγσγήο ηεο εζληθήο ηδενινγίαο κέζσ ηεο εθπαίδεπζεο. Ζ ζεκεξηλή εθπαίδεπζε, φκσο, σο ρψξνο ζπλάληεζεο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκψλ θαη γισζζψλ, αλ δελ επαλαπξνζδηνξίζεη ην 44

46 πεξηερφκελν θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ φισλ ησλ βαζκίδσλ, ηνλ ηξφπν αληίιεςεο θαη κεηάδνζεο ηεο γλψζεο, ζα θέξεη ζε ζχγθξνπζε ηα παηδηά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο κε απηά πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξνπνηεκέλεο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά νκάδεο. Θα θέξεη, δειαδή, ζε ζχγθξνπζε απφ ηε κηα, ηα παηδηά εθείλα, ηνπο απξηαλνχο πνιίηεο, πνπ ηνπο θαιιηεξγείηαη ε θπξίαξρε-εζληθή ηαπηφηεηα κε εθείλα απφ ηελ άιιε πνπ αγλνείηαη ή ππνβηβάδεηαη ε ηαπηφηεηά ηνπο. Ζ ζχγθξνπζε απηή ζα είλαη απφξξνηα ηνπ φηη «αξληφκαζηε λα δερηνχκε ην ίδην ην γεγνλφο ηεο πνιηηηζκηθήο πνηθηινκνξθίαο πξνηηκνχκε λα απνβάινπκε απφ ηνλ πνιηηηζκφ θαη λα απνδψζνπκε ζηε θχζε φ,ηη δε ζπκθσλεί κε ηνπο θαλφλεο ηεο δηθή καο δσήο» (Levis-Strauss, 1995: 18). Δπίζεο, ζα είλαη ε ζχγθξνπζε απηή απνηέιεζκα ηνπ θφβνπ πνπ ππνβφζθεη ζηνπο ππέξκαρνπο ηεο αδηαίξεηεο εζληθήο ππφζηαζεο ηνπ εζληθνχ θξάηνπο, ηεο «θαζαξήο» θαη κηαο εληαίαο θνπιηνχξαο, νη νπνίνη πξεζβεχνπλ φηη ε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή πνηθηιία ζα πξνθαιέζεη ηξηγκνχο θαη θαη επέθηαζε δηάιπζε ζηε ζπκπαγή θπξίαξρε θνηλσλία (Καξαθαηζάλε, 2003, Smith & Bond, 2005, Παληαδήο, 2005). Απφςεηο ηέηνηνπ είδνπο ζα ήηαλ γφληκν λα κελ έρνπλ θακία ζέζε ζηελ εθπαίδεπζε. ηελ εθπαίδεπζε, πνπ πιένλ ζηελ Διιάδα μεθηλά ππνρξεσηηθά απφ ηελ ηάμε ηνπ Νεπηαγσγείνπ, ζε κηα ειηθία φπνπ φια ηα παηδηά, αλεμάξηεηα ηνπ είδνπο ηεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο θιεξνλνκηάο πνπ θέξεη, έρνπλ αλαθαίξεην δηθαίσκα λα αλαπηχζζνληαη ζε έλα εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ πνπ ηα ζέβεηαη θαη ηα αλαγλσξίδεη. ε έλα εθπαηδεπηηθφ πεξηβάιινλ πνπ απφ ηε κηα ζα θαιιηεξγεί ηελ ελζπλαίζζεζε, ηελ εμνηθείσζε κε ηηο αιιαγέο νπηηθήο θαη απφ ηελ άιιε ζα απνδπλακψλεη ηνλ εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ δηαπαηδαγψγεζεο (ηεξγίνπ, 2007). Δμάιινπ, ν ζεβαζκφο, ε ελζπλαίζζεζε θαη ε ακνηβαία αλαγλψξηζε είλαη -θαηά ηελ Chryssochou (2004)- ηα ζπζηαηηθά ηεο ζπληαγήο γηα κηα επηηπρή θαη νπζηαζηηθά νκαιή ζπλχπαξμε ησλ αηφκσλ ζε κηα πνιηηηζκηθά αλνκνηνγελή θνηλσλία. Μηα νκαιή ζπλχπαξμε, πνπ γηα λα επηηεπρζεί, απαηηείηαη λα κελ 45

47 πθίζηαληαη θαηαζηάζεηο ζηηο νπνίεο επηθξαηνχλ εμνπζηαζηηθέο θαη αθαηξεηηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζε θπξίαξρεο θαη ππνηειείο νκάδεο αιιά ζρέζεηο ζπλεξγαηηθέο θαη πξνζζεηηθέο (Cummins, 2003). Ζ θαιιηέξγεηα ζπλεξγαηηθψλ θαη πξνζζεηηθψλ ζρέζεσλ πξνυπνζέηεη, φκσο, φηη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ην δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ απνξξέεη απφ απηά, ζα παξέρνπλ φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο γηα απηνπξνζδηνξηζκφ. Απηφ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία εξκελεχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη φινη αλεμαηξέησο νη καζεηέο ζα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα κειεηήζνπλ ηε ζέζε ηνπο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ρψξν θαη ρξφλν θαη, επηπξφζζεηα, λα αλαπηχμνπλ ηελ αίζζεζε ηνπ εαπηνχ ηνπο σο κεηφρνπ ελφο δεκνθξαηηθνχ ηξφπνπ δσήο. Δλφο ηξφπνπ δσήο, δειαδή, πνπ ζα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θαηαλφεζε, ηελ ακνηβαηφηεηα θαη ην ζεβαζκφ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ άιισλ. Δλφο ηξφπνπ δσήο πνπ ζα απνδπλακψλεη ηνλ απνθιεηζκφ ησλ αηφκσλ απφ ηελ πιήξε ζπκκεηνρή ζε κηα δεκνθξαηηθή πνιηηεία θαη ζα πξνσζεί ηελ θαηάθηεζε ηεο απηνλνκίαο ηνπο, ελφο ζηνηρείνπ ηαπηφηεηαο πνπ έξρεηαη ζε αληίζεζε εθ δηακέηξνπ κε ηνλ εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ εθπαίδεπζε (Enslin, 2003). 46

48 Κεθάιαην Σξίην: Η Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε θαη ε πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία 3.1. Βαζηθέο αξρέο ηεο Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο Κάζε παηδί νθείιεη λα έρεη ηελ επθαηξία, εθφζνλ είλαη ην παξφλ θαη ην κέιινλ θάζε θνηλσλίαο, λα αλαπηχζζεηαη ζε έλα πεξηβάιινλ φπνπ ηνπ πξνζδίδεηαη αμία, ηνπ αλαγλσξίδνληαη θαη ηνπ ππνζηεξίδνληαη νη αλάγθεο θαη ηα δηθαηψκαηά ηνπ θαη ηνπ παξέρεηαη αζθάιεηα θαη ζηγνπξηά (ACEI, 2006). Καηά ηνλ Archard (1993) -ππέξκαρν ππεξαζπηζηή ηεο εθπαίδεπζεο ηεο πξψηεο παηδηθήο ειηθίαο- ε θαζνιηθή πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε είλαη κέξνο ηνπ δηθαηψκαηνο ελφο παηδηνχ ζηελ θαιχηεξε δπλαηή αλαηξνθή ηνπ. ηηο κέξεο καο πιένλ, ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη φζν πνηέ άιινηε ζηα κηθξά παηδηά, ζηελ εθπαίδεπζή ηνπο θαη ζηα πξνγξάκκαηά ηνπο (Coates, 2002, Βξπληψηε, 2007). ηε δεθαεηία ηνπ '90, ζε πνιιέο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ζε φιν ηνλ θφζκν, ην ελδηαθέξνλ γηα ηε θξνληίδα θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ αλαλεψζεθε ζθφδξα. Απηφ ην ελδηαθέξνλ παξαθηλήζεθε, φρη κφλν απφ ηελ αλεζπρία γηα ηα παηδηά πνπ κεηνλεθηνχζαλ θαη πνπ νη νηθνγέλεηέο ηνπο ραξαθηεξίδνληαλ απφ αληθαλφηεηα λα ηνπο παξέρνπλ ηα απαξαίηεηα εθφδηα, αιιά θαη απφ ηνλ νινέλα θαη απμαλφκελν αξηζκφ ησλ κεηέξσλ απφ φια ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά επίπεδα πνπ έκπαηλαλ ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη επηδεηνχζαλ ηελ πξνζνρή γηα ηα κηθξά παηδηά ηνπο (Bracey, 1993, Lunenburg, 2000). πλάκα φιν θαη πεξηζζφηεξα πνξίζκαηα κειεηψλ αλαθνηλψλνληαλ γηα ηε ζπνπδαηφηεηα ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο (Prince, Hare & Howard, 2001, Τνηηng, 1996 ζην Εαθεηξάθνπ, 2002). Πνξίζκαηα ζρεηηθά κε ηνλ εγθέθαιν δίλνπλ έκθαζε θαη εθηζηνχλ ηελ πξνζνρή ζηε ζεκαζία ησλ πξψησλ εηψλ ζηε δσή ελφο παηδηνχ. πγθεθξηκέλα, δηαπηζηψζεθε φηη ην ήκηζπ ηνπ δπλακηθνχ ηεο δηάλνηαο ηνπ αηφκνπ αλαπηχζζεηαη κέρξη ηελ ειηθία ησλ 47

49 ηεζζάξσλ ρξφλσλ θαη φηη νη πξψηκεο παξεκβάζεηο ζηε λεπηαθή ειηθία έρνπλ ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηε δηαλνεηηθή ηθαλφηεηα, ηελ πξνζσπηθφηεηα θαη ηελ θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ. Δπηπξφζζεηα, πνξίζκαηα ζπκθσλνχλ κε ηελ άπνςε φηη ε πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε κέζσ πνηνηηθψλ πξνγξακκάησλ, πνπ παξέρνπλ θαηάιιειεο εμειηθηηθέο, πνιηηηζηηθέο θαη γισζζνινγηθέο εκπεηξίεο ζηα κηθξά παηδηά, ζπκβάιιεη ζεηηθά θαη καθξνπξφζεζκα επηθέξνληαο επνηθνδνκεηηθά απνηειέζκαηα ζηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη γλσζηηθή ηνπο αλάπηπμε θαη ζηελ πξνζσπηθή ηνπο εμέιημε. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε ζεσξείηαη κηα πςειά αθαδεκατθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή επέλδπζε, ε νπνία ζπληειεί επνηθνδνκεηηθά ζηε ζρνιηθή εηνηκφηεηα, ζηε δξαζηηθή κείσζε ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο, ζηελ άξζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ζηελ επηηπρία φισλ ησλ παηδηψλ. Οη επηδξάζεηο ηεο ζηελ εθπαηδεπηηθή, θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή επηηπρία είλαη ζεκαληηθέο αθφκα θαη γηα ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο πην επάισηεο θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά νκάδεο (Archard, 1993, Winter, 1994, Landers, 1991 ζην Rodd, 1996, Moyer, Egertson, & Isenberg, 1987 ζην Meyer, 2001, Εαθεηξάθνπ, 2002, Barnett, 2003, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, ACEI, 2006). Αλ θαη ε θξνληίδα γηα ηελ πγεία, ηε δηαηξνθή, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε ζσκαηηθή, γλσζηηθή, γισζζηθή, δεκηνπξγηθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη ςπρνθνηλσληθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπο βξαρππξφζεζκα κπνξεί λα θαίλεηαη φηη είλαη απαξαίηεηε κφλν γηα ηα ίδηα, καθξνπξφζεζκα ε πνιχπιεπξε απηή κέξηκλα ζπκβάιιεη ζηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηφζν ησλ εζλψλ φζν θαη ηεο παγθφζκηαο θνηλφηεηαο, δηφηη ηειηθφο ζηφρνο ελφο Α.Π. γηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο νθείιεη λα είλαη ε δηάπιαζε ηθαλψλ παγθνζκίσο πνιηηψλ, πνπ δηαπλένληαη απφ απηνεθηίκεζε, απηνπεπνίζεζε θαη ελζπλαίζζεζε. Οη δαπάλεο κηαο ρψξαο, επίζεο, γηα ηελ πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο απνδεηθλχνληαη καθξνπξφζεζκα ζπκθέξνπζεο θαη θεξδνθφξεο, δηφηη ππφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο ζηηο αλψηεξεο βαζκίδεο δε ζα ρξεηαζηεί λα δαπαλεζνχλ ππέξνγθα πνζά ζε πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο έληαμεο θαη αλεξγίαο κε 48

50 ακθίβνια απνηειέζκαηα (Winter, 1994, Lunenburg, 2000, Εαθεηξάθνπ, 2002, Perry, 2004, ACEI, 2006). Γηα λα είλαη απνδνηηθφ, φκσο, έλα πξνζρνιηθφ πξφγξακκα εθπαίδεπζεο πξέπεη απηφ λα βαζίδεηαη ζε έλα ηζνξξνπεκέλν αλαιπηηθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ πνπ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ θαη παξέρεη ηηο νπζηαζηηθέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, πνπ είλαη δειαδή θαζ φια άξηην ηφζν ζε γλσζηηθφ φζν θαη θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν (Luneberg, 2000, Winter, 1994). Αλ θαη ηα πνξίζκαηα ησλ εξεπλψλ εμειίζζνληαη θαη δηαθνξνπνηνχληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, νη αλαπηπμηαθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ παξακέλνπλ ζηαζεξέο. Έηζη, ε ζεκαληηθφηεηα ηνπ λα εθπαηδεχεηαη ην θάζε παηδί νιφπιεπξα παξακέλεη. Οιφπιεπξε αλάπηπμε ζεκαίλεη αλαγλψξηζε ηεο θπζηθήο, θνηλσληθήο, ζπλαηζζεκαηηθήο θαη δηαλνεηηθήο εμέιημήο ηνπ (Meyer, 2001). Σα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα γηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο γηα παξέρνπλ νιφπιεπξε εθπαίδεπζε πξέπεη: 1. λα είλαη παηδoθεληξηθά (Rodd, 1996, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Meyer, 2001, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, ACEI, 2006) 2. λα είλαη επέιηθηα, πνηνηηθά, πξνζερηηθά ζρεδηαζκέλα κε ζαθείο θαη ξεαιηζηηθνχο ζηφρνπο θαη ζθνπνχο (Rodd, 1996, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Σζηαληδή, 2000, Meyer, 2001, Curtis, 2002, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, ACEI, 2006) 3. λα πξνζειθχνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ, ηα νπνία είλαη ε θαξδηά θαη νη ελεξγνί δηακνξθσηέο ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Κνπηζνπβάλνπ θ.ά., 1990, Rodd, 1996, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Σζηαληδή, 2000, Duffy, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, Schiller & Phipps, 2003, ACEI, 2006) 49

51 4. λα αλαγλσξίδνπλ ηελ αηνκηθφηεηα θαη λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο δηαθνξνπνηεκέλεο αλάγθεο, ζην γλσζηηθφ, ειηθηαθφ, αλαπηπμηαθφ θαη αηνκηθφ επίπεδν εμέιημεο ηνπ θάζε παηδηνχ ιεηηνπξγψληαο ππνζηεξηθηηθά θαη αληηζηαζκηζηηθά (Κπξηαδνπνχινπ Βαιελάθε, 1977, Κνπηζνπβάλνπ θ.ά., 1990, Bredekamp & Copple, 1998, Νηθνιάνπ, 2000, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Σζηαληδή, 2000, Isenberg & Jalongo, 2000 ζην Meyer, 2001, Meyer, 2001, Curtis, 2002, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Παληαδήο, 2003, Schiller & Phipps, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, ACEI, 2006). Ζ ζεψξεζε ηνπ θάζε παηδηνχ σο κνλαδηθνχ αηφκνπ ζπλεπάγεηαη ηελ αλαγλψξηζε ησλ αηνκηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ησλ ξπζκψλ κάζεζήο ηνπ. Ζ αλαγλψξηζε ησλ ηδηαίηεξσλ ηθαλνηήησλ θαη αλαγθψλ θάζε παηδηνχ είλαη βήκα δσηηθήο ζεκαζίαο ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, δηφηη ζπκβάιιεη ζηνλ θαζνξηζκφ θαη ηελ εθαξκνγή απνηειεζκαηηθφηεξσλ κεζφδσλ δηδαζθαιίαο, πνπ απνηξέπνπλ ηε ζπζία ησλ ηθαλνηήησλ ησλ παηδηψλ ζην βσκφ ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο (Winter, 1994). 5. λα αλαγλσξίδνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη λα αληαπνθξίλνληαη ζηα πνηθίια πνιηηηζκηθά, θνηλσληθά θαη γισζζηθά ππφβαζξα, απφ ηα νπνία πξνέξρνληαη ηα παηδηά θαη θαη επέθηαζε νη νηθνγέλεηέο ηνπο, (Bredekamp & Copple, 1998, Νηθνιάνπ,2000, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Curtis, 2002, Duffy, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, ACEI, 2006) 6. λα ζέβνληαη θαη λα πξνσζνχλ κε επνηθνδνκεηηθφ ηξφπν ηηο βησκέλεο εκπεηξίεο ησλ παηδηψλ (Υξπζαθίδεο, 1994, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Παληαδήο, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Perry, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, ACEI, 2006,) 7. λα είλαη θαηαλνεηά, επράξηζηα θαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ νιφπιεπξε 50

52 αλάπηπμε ησλ παηδηψλ (ζσκαηηθή, θνηλσληθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη πλεπκαηηθή) κέζσ επξέσλ γλσζηηθψλ πεξηνρψλ (Κπξηαδνπνχινπ Βαιελάθε, 1977, Κνπηζνπβάλνπ θ.ά., 1990, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Σζηαληδή, 2000, Meyer, 2001, Curtis, 2002, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, ACEI, 2006) 8. λα πξνσζνχλ ηελ αλάπηπμε ηεο ελεξγεηηθήο κάζεζεο (Νηνιηνπνχινπ, 2000, Isenberg & Jalongo, 2000 ζην Meyer, 2001, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005), ηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο θαη ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο κέζσ ηεο εμεξεχλεζεο, ηνπ παηρληδηνχ, ηεο ζπδήηεζεο, ηνπ δηαιφγνπ, ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ θαη θαηάιιεισλ ζηξαηεγηθψλ πνπ δίλνπλ ρξφλν ζην παηδί λα ζθεθηεί γηα λα δξάζεη (Κνπηζνπβάλνπ, 1991, Rodd, 1996, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Meyer, 2001, Curtis, 2002, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, Σζηαληδή, 2000, ACEI, 2006) 9. λα ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία θιίκαηνο αζθαιείαο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο ηζνξξνπίαο (Κπξηαδνπνχινπ Βαιελάθε, 1977, Κνπηζνπβάλνπ θ.ά., 1990, Rodd, 1996, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, ACEI, 2006) 10. λα πξνάγνπλ επνηθνδνκεηηθνχο δεζκνχο ζπλεξγαζίαο θαη ζχλδεζεο ηφζν κεηαμχ ησλ παηδηψλ θαη ηνπ παηδαγσγνχ φζν θαη κε ηηο νηθνγέλεηεο θαη ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ησλ καζεηψλ (Κπξηαδνπνχινπ Βαιελάθε, 1977, Rodd, 1996, Bredekamp & Copple, 1998, Νηθνιάνπ, 2000, Curtis, 2002, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Παληαδήο, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 51

53 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, Παληαδήο & αθειιαξίνπ, 2005, ACEI, 2006) 11. λα ζπληεινχλ ζηελ πξνψζεζε θαη δηεχξπλζε ζεηηθψλ εκπεηξηψλ γηα φια ηα παηδηά αλεμάξηεηα ηνπ θνηλσληθνχ-νηθνλνκηθνχ-πνιηηηζηηθνχ πιαηζίνπ απφ ην νπνίν πξνέξρνληαη ή ζην νπνίν δηαβηψλνπλ (Κνπηζνπβάλνπ θ.ά., 1991, Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Curtis, 2002, Κφθθαο, 2002, Duffy, 2003, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Perry, 2004, ACEI, 2006) θαη 12. ηέινο, λα πξνηείλνπλ πνιιαπινχο ηξφπνπο αμηνιφγεζεο ησλ ηθαλνηήησλ θαη ηνπ ξπζκνχ κάζεζεο ησλ παηδηψλ ιακβάλνληαο ππφςε φηη πξνέξρνληαη απφ δηαθνξνπνηεκέλα γισζζηθά, πνιηηηζηηθά θαη νηθνγελεηαθά πεξηβάιινληα (Bredekamp & Copple, 1998, Νηνιηνπνχινπ, 2000, Κηηζαξάο, 2004, NAEYC & NAECS/SDE, 2004, Νηνιηνπνχινπ, 2004, Lynch & Hanson, 2004 ζηo Espinosa, 2005, Zeng,2005, ACEI, 2006). Γίλεηαη θαλεξφ απφ ηα παξαπάλσ φηη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πξνζρνιηθήο ειηθίαο πξέπεη λα είλαη πξνζαξκνζκέλα ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο ειηθίαο απηήο θαη ζρεδηαζκέλα γηα φια ηα παηδηά. Γηα ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ άιιεο ρψξεο, γηα ηα παηδηά πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη αλάγθεο, γηα ηα παηδηά πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα. Ζ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε πξέπεη λα επηηξέπεη ζηα παηδηά ηελ πξφζβαζε ζηελ εζληθή, πνιηηηζηηθή θαη θνηλσληθή θιεξνλνκηά ηνπο (Archard, 1993). Δμάιινπ, κφλν κε απηφ ηνλ ηξφπν κπνξεί έλαο άλζξσπνο λα αλαπηχμεη κηα κνλαδηθή πξνζσπηθφηεηα, κφλν δειαδή φηαλ ηνπ αλαγλσξίδνληαη ηα πξνζσπηθά βηψκαηα, ηα γλσξίζκαηα θαη νη αμίεο πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ, θαη ηαπηφρξνλα φηαλ αλαπηχζζεηαη κέζα ζε έλα πιαίζην πνπ γίλνληαη ζεβαζηά ηα ηδηαίηεξα πνιηηηζκηθά ζηνηρεία πνπ θέξεη (Phillips, 1994). Σα παηδηά πνπ έρνπλ πξφζβαζε θαη θνηλσληθνπνηνχληαη ζε ηέηνηνπ 52

54 είδνπο εθπαηδεπηηθά πεξηβάιινληα πξνεηνηκάδνληαη θαιχηεξα γηα ηηο κειινληηθέο εθπαηδεπηηθέο επθαηξίεο πνπ ζα πξνθχςνπλ, θαζψο αλαπηχζζνπλ αλψηεξεο γισζζηθέο δεμηφηεηεο θαη γίλνληαη πην δεκηνπξγηθά θαη αλεμάξηεηα, δηφηη αλαπηχζζνπλ ζεκαληηθέο ζπλαηζζεκαηηθέο ζρέζεηο κε άηνκα πνπ δελ αλήθνπλ ζην νηθείν νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ. Καηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηνπ θξίζηκνπ αλαπηπμηαθνχ ζηαδίνπ, ηα παηδηά θνηλσληθνπνηνχληαη φρη κφλν απφ ηελ νηθνγέλεηά ηνπο, αιιά θαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπο, νη νπνίνη θαινχληαη λα ζέζνπλ ζε εθαξκνγή φ,ηη πεξηέρεηαη ζην βηβιίν ηνπ δαζθάινπ. Πξνθεηκέλνπ, σζηφζν, λα είλαη νκαιή ε θνηλσληθνπνίεζε ηνπο ζην ζρνιηθφ ρψξν, πξέπεη δηαξθψο ζηαζκίδεηαη θαη λα εθηηκάηαη ε πξνέιεπζε θάζε παηδηνχ (Hoerr, 2007, Rodd, 1996). Έλαο ζεκαληηθφο δείθηεο αλαγλψξηζεο ηεο πξνέιεπζεο ηνπ θάζε παηδηνχ είλαη ε ρξήζε ηνπ αξρηθνχ ηνπ νλφκαηνο. Αλαγλσξίδνληαο ην φλνκα ηνπ παηδηνχ, ην νπνίν είλαη ε ππνγξαθή ηνπ, ην πξψηηζην ζηνηρείν πνπ ην πξνζδηνξίδεη, ζεβφκαζηε θαη απνδερφκαζηε ηελ πξνζσπηθή ηνπ ηαπηφηεηα, πνπ αληαλαθιά ζηνηρεία ηεο νηθνγελείαο ηνπ θαη ηνπ επξχηεξνπ πνιηηηζκηθνχ πιαηζίνπ, ηνπ νπνίνπ είλαη θνξέαο (Γξαγψλα, 2003, York, 2003). Αλ αγλνήζνπκε ή παξεξκελεχζνπκε ην ξφιν ηνπ πνιηηηζηηθνχ πιαηζίνπ, απφ ην νπνίν πξνέξρεηαη θάζε παηδί, ηφηε ζα νδεγεζνχκε ζε πξνβιήκαηα ζηελ θαζεκεξηλή εθπαηδεπηηθή πξάμε. Απηφ ζα ζπκβεί δηφηη ηα παηδηά, θαζψο κεγαιψλνπλ, καζαίλνπλ λα ελαξκνλίδνπλ θαη λα ηζνξξνπνχλ ηηο αλάγθεο θαη ηηο επηζπκίεο ηνπο ζχκθσλα κε ηνπο πεξηνξηζκνχο θαη ηηο ειεπζεξίεο ηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ πνπ δνπλ, εθθξάδνληαο ηηο αλαπηπμηαθέο ηνπο πξνδηαζέζεηο θαηά ηέηνην ηξφπν πνπ λα βξίζθεηαη ζε ζπλέπεηα κε ηηο θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο (Bowman & Scott, 1994). Αλ ππάξρεη δηάζηαζε κεηαμχ ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ ζηνηρείσλ ησλ παηδηψλ θαη απηψλ πνπ επίζεκα πξνσζεί ε εθπαίδεπζε, ην απνηέιεζκα ζα είλαη ην παηδί λα βηψζεη ηελ απφξξηςε αθφκα θαη κέζα ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, φπνπ νθείιεηαη κε βάζε ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα νη πάληεο λα γίλνληαη ζεβαζηνί θαη απνδερηνί. 53

55 Καηαιήγνληαο, φηαλ ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα πξνζρνιηθήο ειηθίαο δελ ηεξνχλ ηηο πξναλαθεξφκελεο πξνδηαγξαθέο, ηφηε ζην ζρνιηθφ ρψξν αλαπηχζζνληαη κε θαηάιιειεο πξαθηηθέο, πνπ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ αξλεηηθά θαη επηβιαβψο ζηελ έκθπηε πξνδηάζεζε ηνπ παηδηνχ γηα ηε κάζεζε. Απηφ ζπκβαίλεη, δηφηη θαηαπλίγεηαη ε θηλεηνπνίεζή ηνπ γηα εμεξεχλεζε θαη - ην θπξηφηεξν- είλαη πηζαλφλ λα ηνπ δεκηνπξγεζνχλ ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα, φπσο άγρνο, αίζζεκα ελνρήο, θαησηεξφηεηαο θαη απειπηζίαο (York, 2003, Luciac, 2003, Elkind, 1987 ζην Zeng, 2005). Αλ αγλνεζνχλ ή ζεσξεζνχλ ηα ζπκπηψκαηα απηά σο έλα είδνο κεηνλεμίαο, ηφηε ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ δηάθνξα γισζζηθά θαη πνιηηηζηηθά πιαίζηα δε ζα αλαπηχμνπλ κηα ζεηηθή πξνζσπηθή ηαπηφηεηα (Bredekamp & Copple, 1997, York, 2003). Αδπλαηψληαο ην ζρνιείν κέζσ ησλ Α.Π. λα πξνσζήζεη ηηο αλάγθεο ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο, ηνπο δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα, απνζαξξχλνληαη, απνμελψλνληαη θαη ππνθέξνπλ, δηφηη ζεσξνχλ φηη είλαη αφξαηα (Cruz-Jansen, 1997 ζην Wardle, 1998 York, 2003). Διινρεχεη θαηά ζπλέπεηα ν θίλδπλνο λα αξλεζνχλ αθφκα θαη ην παξειζφλ ηνπο (Wardle,1998). 3.2 Οη καζεηέο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο απέλαληη ζηηο δηάθνξεο κνξθέο ηεο πνιππνιηηηζκηθόηεηαο Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα αθνξά ηε ζπκβίσζε θαη ηε ζπλχπαξμε αηφκσλ απφ δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο ζε θνηλφηεηεο, θνηλσλίεο, φπνπ νη δηαθνξεηηθνί πνιηηηζκνί ζπλππάξρνπλ θαη αιιειεπηδξνχλ (Modgil, S., Verma, G., Mallick, K. & Modgil, C., 1997, Βεξλίθνο & Γαζθαινπνχινπ, 2002). Ζ πνιππνιηηηζκηθφηεηα είλαη ην δεδνκέλν, πεξηγξάθεη δειαδή, ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε, ελψ ε δηαπνιηηηζκηθφηεηα είλαη ην δεηνχκελν, ην πψο δειαδή ζα δηαρεηξηζηνχκε ηελ πνιππνιηηηζκηθφηεηα (Γακαλάθεο, 1997, Coulby, 2006). Σν γεγνλφο φηη ηα πεξηζζφηεξα θξάηε θαη θνηλσλίεο ζε φιν ηνλ θφζκν ραξαθηεξίδνληαη απφ πνιππνιηηηζκηθφηεηα, ε νπνία ζπλεπάγεηαη πνηθηιφηεηα πνιηηηζκηθή, εζληθή, γισζζηθή θαη ζξεζθεπηηθή, είλαη αλακθηζβήηεην θαη δεδνκέλν. Απηφ φκσο πνπ δελ απνηειεί δεδνκέλν είλαη ην πψο ζα δηαρεηξηζηεί 54

56 επηηπρψο θαη δεκηνπξγηθά ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο θάζε ρψξαο ππνδνρήο ηελ πνηθηιφηεηα απηή. Πξνυπφζεζε γηα ηε δηαρείξηζή ηεο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ είλαη ε αλαγλψξηζε θαη ε ηζφηηκε ζπκκεηνρή ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ ζηνηρεηψλ, ε δεκηνπξγηθή αλάδεημε ηεο εηεξφηεηαο, θαζψο θαη ε ακθηζβήηεζε ηεο κνλαδηθφηεηαο ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ. Μέζσ απηήο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο είλαη εθηθηή ε δεκηνπξγία κηαο επξχηεξεο θαη πνιχκνξθεο θνηλφηεηαο, πνπ ζα ελζαξθψλεη δεκνθξαηηθά ηδεψδε θαη «πηζηεχσ» θαη ζα απνηειείηαη απφ κέιε δηαθνξεηηθψλ εζλνηηθψλ, γισζζηθψλ, ζξεζθεπηηθψλ, γεληθφηεξα πνιηηηζκηθψλ θνηλνηήησλ, ηα νπνία ζα είλαη θνξείο σο εθ ηνχηνπ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ ηαπηνηήησλ (Banks, 2004). ηε ζεκεξηλή πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα κε ηηο πνιπζρηδείο ηάμεηο νη δηαθνξεηηθέο πνιηηηζκηθέο ηαπηφηεηεο δεζπφδνπλ θαη εκπινπηίδνπλ ηφζν ην ζρνιηθφ φζν θαη ην θνηλσληθφ γίγλεζζαη. Ο πνιχκνξθνο καζεηηθφο πιεζπζκφο έξρεηαη ζην ζρνιείν, φπσο αλαθέξεη ν αθθάο (2006) ζχκθσλα κε ηνλ Bourdieu, κε δηαθνξνπνηεκέλν εμνπιηζκφ ζε γλσζηηθά, ςπρνινγηθά θαη πνιηηηζκηθά εξγαιεία, ηα νπνία είλαη δηαθνξνπνηεκέλα ιφγσ ησλ βηνινγηθψλ θαηαβνιψλ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν κεγάισζε. Απηφο ν δηαθνξνπνηεκέλνο εμνπιηζκφο πξέπεη λα γίλεη ζεβαζηφο πξψηα απφ ην ζρνιείν θαη λα απνηειεί ην έλαπζκα γηα ηελ δηεχξπλζε ηεο γλψζεο ζε πνιιαπιά πεδία, πνπ ζα ελδηαθέξνπλ θαη ζα εθπξνζσπνχλ φινπο ηνπο καζεηέο ζηελ ηάμε. Καηά ηνλ Μπακπαιή (2006: 909) «ην ζρνιείν έρεη ρξένο λα δεκηνπξγεί αλζξψπνπο κε αγάπε γηα ην άιινλ άλζξσπν, ην δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκφ, ηελ μέλε θνπιηνχξα, ην πεξηβάιινλ, ηελ εηξήλε». Γηα ηελ επίηεπμε θαη ηθαλνπνίεζε ελφο ηέηνηνπ αηηήκαηνο απαηηείηαη θαηάιιειε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Ζ θαηάιιειε απηή εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή νθείιεη λα μεθηλήζεη απφ ηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε. Δίλαη θαίξηαο ζεκαζίαο ε αλάγθε λα εκθπζήζνπκε ζηα παηδηά απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο πγηείο ζπκπεξηθνξέο θαη κε αξλεηηθά θνξηηζκέλεο απφςεηο γηα άηνκα πνπ δελ 55

57 αλήθνπλ ζηελ ίδηα εζληθνπνιηηηζκηθή νκάδα κε εθείλα (Derman-Sparks θ.ά. 1989, D Angelo & Dixey, 2001). Ζ αλάγθε απηή ζεσξείηαη πξψηηζηε, εθφζνλ ηα παηδηά απφ πνιχ λσξίο αξρίδνπλ λα παξαηεξνχλ ηηο δηαθνξέο, λα ηηο θαηεγνξηνπνηνχλ θαη λα ηηο αμηνινγνχλ. Δπίζεο, θαηαθηνχλ κηα ζεηξά απφ ζηφρνπο θαη αθνινπζνχλ κηα ζεηξά απφ ζηάδηα, γηα λα δηακνξθψζνπλ ηηο απφςεηο θαη ηηο ζηάζεηο ηνπο απέλαληη ζηα άηνκα θαη ζηνλ θφζκν πνπ ηα πεξηβάιιεη, θαζψο θαη ζηα άηνκα πνπ είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ην νηθείν πεξηβάιινλ ηνπο (Derman-Sparks θ.ά. 1989). Έξεπλεο έρνπλ δείμεη (Spencer, 1982, Katz, 1983, Ramsey, 1987, Seefeldt, 1989 ζην Νηνιηνπνχινπ, 2000) φηη απφ πνιχ λσξίο ηα παηδηά φρη κφλν είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίδνπλ νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο αλάκεζα ζε αλζξψπνπο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ην ρξψκα, ηε θπιή, ηε γιψζζα, ην θχιν, αιιά έρνπλ πηνζεηήζεη θαη εθείλα ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηνπο ππνδεηθλχεη ε θνηλσλία ηνπο. Δπηπξφζζεηα, ζηα ίδηα ζπκπεξάζκαηα κε βάζε ην Saunders (1982, ζην Hermandez, 1989) θαηέιεμαλ θαη ν Piaget κε ην Weil, πνπ ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο πνπ κειέηεζαλ πψο ηα παηδηά ειηθίαο πέληε έσο δέθα ρξνλψλ δηακνξθψλνπλ αληηιήςεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε μέλνπο αλζξψπνπο θαη ρψξεο. Καη νη κειεηεηέο απηνί ζπκπέξαλαλ φηη ηέηνηνπ είδνπο αληηιήςεηο δηακνξθψλνληαη απφ λσξίο θαη γίλνληαη φιν θαη πην πεξίπινθεο φζν ηα παηδηά πξνρσξνχλ κέζσ ησλ εμειηθηηθψλ γλσζηηθψλ ζηαδίσλ αλάπηπμή ηνπο. πλάκα, θαηά ηελ Derman-Sparks θ.ά. (1989), ηα παηδηά απφ πνιχ λσξίο θαηαιαβαίλνπλ φηη νη δηαθνξέο θπιήο, γιψζζαο, θχινπ, ζσκαηηθψλ ηθαλνηήησλ ζπλδένληαη κε δχλακε θαη πξνλφκηα. Αμηνζεκείσην είλαη, βέβαηα, φηη νη αληηιήςεηο θαη νη γλψζεηο πνπ έρνπλ ηα παηδηά γηα ηηο πξναλαθεξφκελεο δηαθνξέο, δηίζηαληαη αλάινγα κε ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν θαη ηηο επαθέο πνπ έρνπλ κε αληίζηνηρα άηνκα (Phinney & Rotheram, 1987 ζην Νηνιηνπνχινπ, 2000). Οη αληηιήςεηο θαη νη γλψζεηο ηνπο απηέο, πνπ θαζνξίδνληαη απφ ηα ηζρχνληα θνηλσληθά πξφηππα θαη ηηο κεξνιεπηηθέο πεπνηζήζεηο δηακνξθψλνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαη εληζρχνπλ ηελ εκθάληζε «πξν-πξνθαηαιήςεσλ» απφ πνιχ λσξίο, απφ ηελ ειηθία ησλ ηξηψλ, αθφκε θαη 56

58 λσξίηεξα. Δμάιινπ, ηα παηδηά θάλνπλ ηα πξψηα βήκαηα πξνο ηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο πνιηηηζκηθήο δηαθνξάο απφ πην λσξίο, απφ ηα δχν ηνπο, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη είλαη απνδέθηεο ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή ζρεηηθψλ θαηάιιεισλ εκπεηξηψλ, ηφζν ζηνλ νηθνγελεηαθφ φζν θαη ζην ζρνιηθφ ρψξν (Derman-Sparks θ.ά. 1989: 22). Δθφζνλ ηα παηδηά ζπλεηδεηνπνηνχλ απφ πνιχ λσξίο ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ θαη -θαζφηη πεξίεξγα απφ ηε θχζε ηνπο- παξαηεξνχλ θαη ππνβάιινπλ εξσηήζεηο γηα απηέο αλαγλσξίδνληάο ηεο θαη ππνγξακκίδνληαο ηηο νκνηφηεηεο, είλαη απαξαίηεην λα πξνσζεζεί κέζσ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ ε θαιιηέξγεηα θαη ε πηνζέηεζε ζεηηθήο ζηάζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπο απέλαληη ζηελ πνηθηινκνξθία. Μηα πξννπηηθή πνηθηινκνξθίαο είλαη γφληκε, δηφηη ηα παηδηά ρξεηάδνληαη επθαηξίεο γηα λα εμνηθεησζνχλ κε κηα επξεία ζεηξά αλζξψπσλ πνπ πνηθίιινπλ ζηα ήζε-έζηκα, ηηο γιψζζεο θαη ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. Γηα ην ιφγν απηφ θξίλεηαη αλαγθαία ε απνθπγή παξνπζίαζεο ησλ αλζξψπσλ θαηά ηξφπν ζπκβνιηθφ ή ζηεξενηππηθφ. Καηά ηξφπν δειαδή πνπ, φπσο πξναλαθέξακε επεξεάδεη αξλεηηθά ηα παηδηά απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ηνπο. (Derman- Sparks θ.ά., 1989, Genishi, Dyson & Fassler, 1994). Ζ ζπλδηαιιαγή κε πξφζσπα πνπ έρνπλ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά δηαθνξεηηθή απφ ηεο θπξίαξρεο νκάδαο πξέπεη λα ιεηηνπξγεί σο κέζν αλαγλψξηζεο ησλ πξνζσπηθψλ πξνθαηαιήςεσλ θαη αμηνιφγεζεο ηνπ επηπέδνπ ελζπλαίζζεζεο πνπ δηαθξίλεη ην θάζε άηνκν θαη φρη σο κέζν θαιιηέξγεηαο αξλεηηθψλ θαη ερζξηθψλ δηαζέζεσλ (Derman- Sparks θ.ά., 1989). Απφ ηα πξναλαθεξζέληα ζπλεπάγεηαη φηη πξνγξάκκαηα πνπ ζέβνληαη θαη εθηηκνχλ φια ηα άηνκα, αλεμάξηεηα απφ ηε θπιή, ην θχιν, ηνλ πνιηηηζκφ, ηε γιψζζα, ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ηνπο επίπεδν, είλαη απαξαίηεην λα εθαξκφδνληαη θαη λα πινπνηνχληαη απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ αηφκσλ, δηφηη επηηξέπνπλ ζηα παηδηά λα βηψζνπλ απφ λσξίο ζεηηθέο εκπεηξίεο δηφηη θαιιηεξγνχλ έλα ζεηηθφ πνιππνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ εθπαίδεπζεο. Έλα πνιππνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ εθπαίδεπζεο πνπ νθείιεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηηο δεκνθξαηηθέο αξρέο ηεο ηζφηεηαο, ηεο δηθαηνζχλεο 57

59 θαη ηεο ζπλεξγαζίαο (Reiff, 1993). Αξρέο κε ηηο νπνίεο ηα παηδηά πξέπεη λα γαινπρεζνχλ, γηα λα κπνξνχλ λα ζηαζνχλ ζεηηθά απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο ηεο επνρήο καο. πλάκα, ηέηνηνπ είδνπο πξνγξάκκαηα πξνσζνχλ θαη θαιιηεξγνχλ ην ζεβαζκφ, ηελ εθηίκεζε θαη ηε ζεηηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ αηφκσλ πνπ είλαη δηαθνξεηηθά. Δπηπιένλ, δελ θινλίδνπλ ηελ εζληθή ζπλνρή αιιά αληίζεηα αλαγλσξίδνληαο, θαη ηηκψληαο ηηο εζληθέο ηαπηφηεηεο θαη ηηο πνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο φισλ ησλ αηφκσλ, ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία δεκνθξαηηθψλ πνιηηψλ επαίζζεησλ απέλαληη ζε δεηήκαηα, φπσο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ηεο θαηαπνιέκεζεο ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ηεο πνιηηηζηηθήο πνηθηινκνξθίαο. (Derman- Sparks θ.ά., 1989, York, 2003) Ζ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε θαη νη γισζζνινγηθά θαη πνιηηηζκηθά δηαθνξoπνηεκέλνη καζεηέο Γεδνκέλεο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο πνπ ιακβάλεη ρψξα θαη ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο νη εθπαηδεπηηθνί ζπλεξγαδφκαζηε θαζεκεξηλά κε παηδηά πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθή γιψζζα, πνιηηηζκφ, ζξεζθεία, εζληθφ ππφβαζξν θαη ηξφπν ζθέςεο απφ ην δηθφ καο. Ο αξηζκφο ησλ κε γεγελψλ καζεηψλ ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε -ζηα δεκφζηα ζρνιεία- βάζεη ηνπ Η.Π.Ο.Γ.Δ. (2007) αλέξρεηαη γηα ην ζρνιηθφ έηνο ζηνπο καζεηέο, εθ ησλ νπνίσλ νη είλαη αιινδαπνί θαη νη 763 παιηλλνζηνχληεο. χκθσλα, φκσο, κε ηηο λέεο λνκνζεηηθέο ξπζκίζεηο, πνπ θαζηζηνχλ ηελ πξνζρνιηθή αγσγή σο ππνρξεσηηθή, ν αξηζκφο ησλ καζεηψλ πνπ θνηηνχλ ζην Νεπηαγσγείν ζα απμάλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν. Απηφ πνπ έρνπκε ρξένο λα θάλνπκε γηα απηά ηα παηδηά είλαη λα ηα αθνχκε θαη λα ηα ελζαξξχλνπκε λα ζπδεηνχλ ηηο ηδέεο ηνπο θαη ηα βηψκαηά ηνπο, έηζη ψζηε λα είκαζηε πξαγκαηηθά ηθαλνί λα εθηηκήζνπκε ηφζν ηα ίδηα φζν θαη ηα πνιηηηζηηθά ζηνηρεία πνπ θέξνπλ απφ ηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπο (Perry, 2004). Με απηφλ ηνλ ηξφπν θαισζνξίδνπκε θαη γηνξηάδνπκε ηελ πνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία, κε ην λα αλαγλσξίδνπκε ηα πξνζσπηθά 58

60 «πηζηεχσ» ελφο αηφκνπ θαη κε ην λα εθηηκάκε ζπλάκα ηηο δηαθνξεηηθέο αμίεο θάπνηνπ άιινπ (Νηθνιάνπ, 2000, Perry, 2004). Ζ πνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία ζρεηίδεηαη κε ηνπο κπξηάδεο ηξφπνπο πνπ νη άλζξσπνη αληαπνθξίλνληαη απέλαληη ζηηο πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδνπλ θαζεκεξηλά. Σα παηδηά αξρηθά ηε βηψλνπλ κε ηνλ ηξφπν πνπ δεη ζηνλ θφζκν ε νηθνγέλεηά ηνπο θαη, θαηφπηλ, κε ην πψο αληηδξνχλ ζε απηή άιινη επξχηεξνη θχθινη επηξξνήο, φπσο, ην ζρνιείν, ν θνηλσληθφο πεξίγπξνο, ηα Μ.Μ.Δ. (Derman-Sparks θ.ά., 1989). Ζ πνιηηηζκηθή πνηθηινκνξθία δε ζα πξέπεη λα απνηειεί ζηνηρείν δηαρσξηζκνχ, δηφηη θάζε άηνκν έρεη ην δηθαίσκα λα είλαη κνλαδηθφ θαη θαη επέθηαζε «δηαθνξεηηθφ». Δληνχηνηο, κφλν κέζα ζε έλα θνηλσληθφ θαη εθπαηδεπηηθφ πιαίζην, φπνπ γίλεηαη απνδεθηφ ην δηθαίσκα ζηε «δηαθνξά», κπνξνχλ ηα άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξνπνηεκέλα πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά πεξηβάιινληα απφ απηφ ηεο θπξίαξρεο ρψξαο λα ζπκβηψζνπλ ρσξίο εληάζεηο θαη λα απνηειέζνπλ κέιε ελφο δεκηνπξγηθνχ, πνιχκνξθνπ θαη ζπκπαγνχο ζπλφινπ (Derman- Sparks θ.ά., 1989). ην ζεκείν απηφ ζεσξνχκε επηηαθηηθήο αλάγθεο ηε δηαζαθήληζε ηνπ φξνπ «γισζζνινγηθά θαη πνιηηηζκηθά δηαθνξoπνηεκέλνη καζεηέο», δηφηη βάζεη ηνπ ελλνηνινγηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ ζα γίλεη ε κέηξεζε ησλ αλαθνξψλ ζηελ έξεπλά καο. «Γισζζνινγηθά θαη πνιηηηζκηθά δηαθνξoπνηεκέλνη καζεηέο» είλαη έλαο εθπαηδεπηηθφο φξνο πνπ αξρηθά ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ην Τπνπξγείν Δθπαίδεπζεο ησλ Ζ.Π.Α., γηα λα νξίζεη ηα παηδηά πνπ εγγξάθεθαλ ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηά ηεο θαη ηα νπνία απφ ηε κηα δελ αλήθαλ ζηελ πιεηνλνηηθή πνιηηηζκηθή νκάδα θαη απφ ηελ άιιε δελ ήηαλ επαξθείο ή θαζφινπ γλψζηεο ηεο αγγιηθήο γιψζζαο (NAEYC, 1995). ηηο κέξεο καο ν φξνο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα νξίζεη ηα παηδηά πνπ ε αξρηθή - κεηξηθή γιψζζα επηθνηλσλίαο ηνπο, ε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο θαη ζηελ επξχηεξε θνηλφηεηα δελ είλαη απηή ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ (Garciá, 1991 ζην NAEYC, 1995). Χο θπξίαξρν πνιηηηζκφ νξίδνπκε ηνλ πνιηηηζκφ «ν νπνίνο αζθεί θνηλσληθή θαη πνιηηηθή εμνπζία ή επίδξαζε ζε κηα θνηλσλία. 59

61 Δίλαη ε πνιηηηζκηθή εθείλε νκάδα πνπ ειέγρεη ηνπο νηθνλνκηθνχο, πνιηηηθνχο, εθπαηδεπηηθνχο θαη θνηλσληθνχο ζεζκνχο» (York, 2003: 262). Ο Γθφηνβνο (2002: 59) ρξεζηκνπνηεί παξαπιήζην φξν κε ηνλ παξαπάλσ. Υξεζηκνπνηεί ηνλ φξν «καζεηέο κε πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα». ηελ έλλνηα ηεο πνιηηηζκηθήο εηεξφηεηαο εκπεξηέρνληαη «ε εζληθή εηεξφηεηα, ε εζλνηηθή, ε ζξεζθεπηηθή, ε γισζζηθή θαη ε πνιηηηζκηθή (αμηαθνί θαλφλεο, ζηάζεηο, ελδηαθέξνληα, θαζεκεξηλέο πξαθηηθέο, γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο)». Πην ζπγθεθξηκέλα, ε εζληθή εηεξφηεηα θαη ε εζλνηηθή αλαθέξνληαη ζηελ αίζζεζε ηνπ θάζε αηφκνπ φηη αλήθεη ζε έλα θξάηνο, ιαφ, έζλνο ε ζξεζθεπηηθή αλαθέξεηαη ζηελ αίζζεζε ηνπ θάζε αηφκνπ φηη εληάζζεηαη ζε κηα ζξεζθεπηηθή θνηλφηεηα, ε γισζζηθή φηη έρεη αξρηθή- κεηξηθή γιψζζα άιιε απφ απηή ηνπ επίζεκνπ θξάηνπο ζην νπνίν δηακέλεη. Αλ θαη αλαθέξεη σο πέκπηε κνξθή εηεξφηεηαο ηελ πνιηηηζκηθή, ε νπνία ζπκπίπηεη νλνκαηηθά κε ην γεληθφ φξν, απηφ ζπκβαίλεη δηφηη απηή δε ζπληζηά μερσξηζηή θαηεγνξία. πγθεθξηκέλα, ηνλίδεηαη φηη «ν φξνο «πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα» σο μερσξηζηή, πξφζζεηε θαηεγνξία εηεξφηεηαο ζα ήηαλ πξνβιεκαηηθφο, αθξηβψο επεηδή δελ παξαπέκπεη ζε κηα δηαθξηηή θνηλφηεηα, πέξα απφ ηηο ήδε κλεκνλεπζείζεο, αιιά ζε πνιηηηζκηθό πεξηερόκελν ησλ ελ ιφγσ θαηεγνξηψλ» (Γθφηνβνο, 2002: 60). Γηα λα ην ζέζνπκε δηαθνξεηηθά, δελ απνηειεί μερσξηζηή θαηεγνξία εηεξφηεηαο, έρεη φκσο ζρέζε κε ηηο πνηθίιεο ηθαλφηεηεο πνπ είλαη απαξαίηεην λα δηαζέηεη ην άηνκν πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγήζεη νκαιά ζηηο δηάθνξεο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο θαη θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο πνπ αλαπηχζζεη ζε έλαλ θνηλσληθφ ρψξν, πνπ δελ είλαη φκνηνο κε απηφλ απφ ηνλ νπνίν πξνέξρεηαη (Γθφηνβνο, 2002). Έλαο ηέηνηνο ρψξνο είλαη θαη ν ζρνιηθφο, φπνπ νη καζεηέο απφ δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληαη θαινχληαη λα αληεπεμέιζνπλ επηηπρψο, αθφκα θαη αλ ν ρψξνο απηφο έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηα ζηνηρεία πνπ θέξνπλ απφ ην ρψξν πξνέιεπζήο ηνπο. Καηά ηνλ Κπξίδε (2005: 20), επίζεο, ε πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα είλαη «εθείλε πνπ αλαθέξεηαη ζηηο δπλάκεηο θαη ηηο κνξθέο ηεο κε θπξίαξρεο θνπιηνχξαο». Χο βαζηθά πνιηηηζκηθά ζηνηρεία ηεο εηεξφηεηαο απηήο πνπ 60

62 πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε, ζεσξνχληαη: ε δηαθνξεηηθή κεηξηθή γιψζζα, ν δηαθνξεηηθφο ηξφπνο επηθνηλσλίαο θαη ζπκπεξηθνξάο, νη δηαθνξεηηθέο αληηιήςεηο, εθηηκήζεηο θαη αμίεο, νη δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο, ηα δηαθνξεηηθά ήζε θαη έζηκα, νη δηαθνξεηηθέο δηαηξνθηθέο πξνηηκήζεηο θαη ηα ηακπνχ (Bruder, 2002, Μπίθνο, Σζηνχκεο & Γξεγνξηάδεο, 2002). Οθείινπκε, απαξαίηεηα, λα απνθηήζνπκε κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζε φ,ηη αθνξά ην δηαθνξεηηθφ πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν ησλ καζεηψλ καο, ην νπνίν είλαη «ε απφθιηζε απφ ηνλ εζληθφ κέζν φξν ή νξζφηεξα απφ ηνλ θπξίαξρν ειιεληθφ πνιηηηζκφ» (Μπίθνο, Σζηνχκεο & Γξεγνξηάδεο, 2002: ). ηελ ζπγθεθξηκέλε εξεπλεηηθή κειέηε ζα ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο «γισζζνινγηθά θαη πνιηηηζκηθά δηαθνξoπνηεκέλνη καζεηέο» φρη κφλν γηα ηνπο καζεηέο πνπ δε κηινχλ θαζφινπ ειιεληθά ή κηινχλ πεξηνξηζκέλα αιιά θαη γη απηνχο πνπ, αλ θαη ηα κηινχλ επηηπρψο, δηφηη έρνπλ γελλεζεί ζηελ Διιάδα θαη νη γνλείο ηνπο γλσξίδνπλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή γιψζζα, πξνέξρνληαη απφ άιια γισζζνινγηθά θαη πνιηηηζηηθά πεξηβάιινληα απφ απηφ ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο νκάδαο, δειαδή ηεο ειιεληθήο. Χο άιια γισζζηθά πεξηβάιινληα ζα ζεσξνχληαη απηά ηα πεξηβάιινληα ζηα νπνία αλήθνπλ ηα άηνκα πνπ ρξεζηκνπνηνχλ δηαθνξεηηθή επίζεκε γιψζζα απφ ηελ ειιεληθή. Χο θπξίαξρε γιψζζα νξίδεηαη ε ειιεληθή. Χο άιια πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα ζα ζεσξνχληαη απηά ηα πεξηβάιινληα ζηα νπνία αλήθνπλ ηα άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ άιια έζλε, θξάηε, πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθή ζξεζθεία, δηαθνξεηηθή ηζηνξηθή, πλεπκαηηθή θιεξνλνκηά θαη δηαθνξεηηθνχο αμηαθνχο θψδηθεο ζηηο θαζεκεξηλέο ηνπο πεξηζηάζεηο. Δπίζεο, κε ηνλ φξν «θπξίαξρν πνιηηηζκφ» ζα ελλννχκε ηνλ ειιεληθφ πνιηηηζκφ. Δθφζνλ ζα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηνλ φξν «πνιηηηζκηθά δηαθνξoπνηεκέλνη καζεηέο» είλαη απαξαίηεην λα απνζαθελίζνπκε ην ηη ζηνηρεία πεξηιακβάλεη ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ, δηφηη ηα ζηνηρεία απηά ζα ζπγθξνηήζνπλ ηηο θαηεγνξίεο ησλ κεηαβιεηψλ καο. 61

63 3.4. Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνύ ζε ζρέζε κε ηνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο Αλ θαη ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ ζεσξείηαη ζηελ επνρή καο απφ ηηο πην ζπδεηεκέλεο θαη πνιπζήκαληεο έλλνηεο, ιφγσ ηεο νινέλα θαη απμαλφκελεο κεηαθίλεζεο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ πιεζπζκψλ απφ ρψξα ζε ρψξα, έρεη απνηειέζεη πεδίν ζπδήηεζεο θαη πξνβιεκαηηζκνχ ζηνλ θχθιν ησλ θνηλσληθψλ θαη αλζξσπνινγηθψλ κειεηεηψλ γηα πάλσ απφ έλαλ αηψλα (Musgrove, 1982 ζην Πιεμνπδάθε, 2003). Πιήζνο κειεηεηψλ έρνπλ πξνζπαζήζεη λα νξίζνπλ ηελ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ φια απηά ηα ρξφληα. Οη νξηζκνί πνπ έρνπλ δνζεί είλαη πνιινί ιφγσ ηνπ επξέσο θαη πνιχπιεπξνπ ελλνηνινγηθνχ ηεο πεδίνπ. ηε ζχγρξνλε επνρή, ζηελ επνρή ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο ν πνιηηηζκφο κάο απαζρνιεί θάησ απφ ην πξίζκα ηνπ «εκείο» θαη νη «άιινη», ηνπ «εκείο» θαη «απηνί». Ζ ζπκβίσζε αηφκσλ θαη ε ζπλχπαξμε θνηλνηήησλ κε δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο θαη πνιηηηζκηθέο παξαδφζεηο κάο έρεη νδεγήζεη λα ζεσξνχκε ηνλ θφζκν ππφ ην πξίζκα ησλ πνιηηηζκηθψλ καο θαη κφλν αλαθνξψλ, κε απνηέιεζκα σζηφζν λα θξίλνπκε ηνπο άιινπο επηθαλεηαθά θαη ζε ζρέζε κφλν κε ηε δηαθνξεηηθφηεηά ηνπο (Cuche, 2001, Βεξλίθνο & Γαζθαινπνχινπ, 2002, Πιεμνπδάθε, 2003). Ζ ζεψξεζε απηή, πνπ δξα εηο βάξνο ησλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ πνπ δελ πξνέξρνληαη απφ ηελ θπξίαξρε νκάδα, είλαη ζχλεζεο θαηλφκελν θαη ζπκβάιιεη ζηε δηαηψληζε ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ θαη ηεο πεξηζσξηνπνίεζήο ηνπο. Μηα ηέηνηαο κνξθήο δηαηψληζε, φηη δειαδή ππάξρνπλ αλψηεξεο θαη θαηψηεξεο πνιηηηζκηθέο νκάδεο, είλαη αθφκα πην αλεζπρεηηθή, φηαλ ππνζηεξίδεηαη, έζησ θαη κε άδειν ηξφπν, θνηλσληθά θαη ζεζκηθά. Ζ εθπαίδεπζε, σο ελεξγφο θνηλσληθφο ζεζκφο, πνπ δηακνξθψλεη ζπλεηδήζεηο θαη πξνάγεη ζηάζεηο θαη αμίεο, νθείιεη λα αλαδεηθλχεη ηνπο δηαθνξεηηθνχο πνιηηηζκνχο πνπ θέξνπλ ηα παηδηά ζην ζρνιείν κε ζεηηθφ θαη επνηθνδνκεηηθφ ηξφπν, ψζηε φινη καδί νη ζπλππάξρνληεο πνιηηηζκνί λα απνηειέζνπλ 62

64 καθξνπξφζεζκα ζεηηθή δχλακε γηα ηελ θνηλσλία θαη φρη αθνξκή γηα αληηζέζεηο θαη δηαπιεθηηζκνχο. Ο πνιηηηζκφο δελ πξέπεη λα ζεσξείηαη, ινηπφλ, σο κηα έλλνηα πνπ ζα δηαρσξίδεη ηνπο αλζξψπνπο αιιά κηα έλλνηα πνπ ζα εκπινπηίδεη ηε δσή ηνπο πνιπδηάζηαηα. Σν πιήζνο ησλ δηαηππσκέλσλ νξηζκψλ πεξί ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζκνχ ίζσο ηειηθά λα ππνδειψλεη ηελ νκνξθηά ηεο πνηθηινκνξθίαο ηεο ηφζν ζηνπο φξνπο φζν θαη ζηε δσή. Απφ ηελ άιιε, ε πνιχπιεπξε νξηνζέηεζε ηεο έλλνηαο απηήο νθείιεηαη αδηακθηζβήηεηα ζην γεγνλφο φηη νη πνιηηηζκνί ησλ αλζξψπηλσλ νκάδσλ δελ είλαη ζχλνια ζηαηηθά θαη παγησκέλα (Πιεμνπδάθε, 2003, Spinthourakis, 2006). Αληηζέησο, είλαη δπλακηθά θαη πιαζηηθά, δηφηη κεηαιιάζζνληαη θαη πξνζαξκφδνληαη βάζεη ησλ αλαγθψλ επηβίσζεο θαη αλάπηπμεο ηεο θάζε αλζξψπηλεο θνηλφηεηαο. Δθφζνλ νη πνιηηηζκνί είλαη επηδεθηηθνί αιιαγψλ θαη πξνζαξκνγψλ ζην ρξφλν, είλαη αλαπφθεπθην νη νξηζκνί ηεο έλλνηαο ηνπ πνιηηηζκνχ, λα κε κέλνπλ ζηάζηκνη θαη ζηαζεξνί ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ (Βεξλίθνο & Γαζθαινπνχινπ, 2002, Spinthourakis, 2005). Ζ παξάζεζε ησλ νξηζκψλ πνπ παξνπζηάδνληαη ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη βάζεη ρξνλνινγηθνχ θξηηεξίνπ θαη φρη βάζεη ηεο ζεκαληηθφηεηάο ηνπο. Αλ θάπνηνη νξηζκνί ζπκπίπηνπλ, παξαηίζεληαη ζχκθσλα κε ηε ρξνληθή δηαδνρή δηαηχπσζή ηνπο. Γελ ηεξαξρνχκε ηνπο νξηζκνχο ζχκθσλα κε ην αμηαθφ ηνπο πεξηερφκελν. Δμάιινπ, ζεσξνχκε αηειέζθνξε θαη παξαθηλδπλεπκέλε ηελ πξνζπάζεηα λα ηνπο αμηνινγήζνπκε. Απηφ, πνπ ζα πξνζπαζήζνπκε λα θάλνπκε είλαη λα εληνπίζνπκε ηα θνηλά ζηνηρεία ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα νξηνζεηήζνπκε ηηο θαηεγνξίεο ησλ κεηαβιεηψλ ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο καο. Πάλσ απφ εθαηφ ρξφληα πξηλ ν Tylor (1865 ζην Matsumoto, 2006: 34 & 1871 ζην Σζαθηξίδε-Θενθαλίδε, 1989: 3936) φξηζε ηνλ πνιηηηζκφ σο «έλα πνιχπινθν ζχλνιν πνπ πεξηιακβάλεη ηε γλψζε, ηελ πίζηε, ηελ ηέρλε, ηα ήζε, ην λφκν, ηηο παξαδφζεηο θαη φιεο ηηο ηθαλφηεηεο θαη ηηο ζπλήζεηεο πνπ καζαίλνληαη απφ ηα κέιε κηαο θνηλσλίαο». Ο Linton (1936 ζην Matsumoto, 2006: 34) αλαθέξεη ηνλ πνιηηηζκφ σο «ζπλψλπκν ηεο θνηλσληθήο 63

65 θιεξνλνκηθφηεηαο». Οη Kroeber θαη Kluckholn (1963 ζην Matsumoto, 2006: 34) νξίδνπλ ηνλ πνιηηηζκφ σο «ηα ζηνηρεία θαη ηε ζπκπεξηθνξά πνπ απνθηψληαη θαη δηαβηβάδνληαη κέζσ ησλ ζπκβφισλ πνπ ζπγθξνηνχλ ηα επδηάθξηηα επηηεχγκαηα ησλ αλζξψπηλσλ νκάδσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ρεηξνπνίεησλ αληηθεηκέλσλ». Ο πνιηηηζκφο, ζπλάκα, -θαηά ηνπο ίδηνπο ζηνραζηέο- δελ πεξηγξάθεη κφλν ηηο ζπκπεξηθνξέο αιιά πξνδηαγξάθεη, επίζεο, ηηο θαλνληζηηθέο ρξήζεηο ησλ ζπκπεξηθνξψλ απηψλ. Δπηπιένλ, αλαθέξεηαη ζηελ θιεξνλνκηά θαη ζηηο παξαδφζεηο θαη ζε φια ηα θνηλσληθά θαη νξγαλσηηθά ζηνηρεία κηαο νκάδαο κε θνηλή πξνέιεπζε (Kroeber & Kluckholn, 1963, Berry et al., 1992, ζην Matsumoto, 2006: 34-35). Ο πνιηηηζκφο -ζχκθσλα κε ηνπο Murdock, Ford, & Hudson (1971, ζην Matsumoto, 2006: 35) θαη Barry (1980, ζην Matsumoto, 2006: 35)- αγγίδεη φιεο ηηο πηπρέο ηεο δσήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ φισλ ησλ γεληθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο, φπσο «δηαηξνθή, ελδπκαζία, θαηνηθία, ηερλνινγία, νηθνλνκία, κεηαθνξά, δξαζηεξηφηεηεο αηφκσλ θαη νηθνγελεηψλ, θνηλνηηθά θαη θπβεξλεηηθά ζπζηήκαηα, ζχζηεκα θνηλσληθήο επεκεξίαο, ζξεζθεία, επηζηήκε, θχιν θαη αλαπαξαγσγή θαη ηνλ θχθιν δσήο». Καηά ηε Seger (1977) θαη ηνλ Giddens (2002) ν πνιηηηζκφο δελ είλαη κφλν ηα αλψηεξα ζηνηρεία ηνπ λνπ, δειαδή, ε ηέρλε, ε κνπζηθή, ε ινγνηερλία, ε δσγξαθηθή, ηα κνπζεία, ηα ζέαηξα, ηα κλεκεία θαη ε θαιή γεληθή παηδεία. Δίλαη, επίζεο, ν ηξφπνο δσήο ησλ κειψλ κηαο θνηλσλίαο, πνπ ζπκπεξηιακβάλεη ηνλ ηξφπν έλδπζεο, ηηο γακήιηεο ζπλήζεηεο θαη ηελ νηθνγελεηαθή δσή, ηνπο ξπζκνχο εξγαζίαο, ηηο ζξεζθεπηηθέο ηειεηνπξγίεο θαη ηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Ο πνιηηηζκφο είλαη θάηη πνιχ πεξηζζφηεξν, δηφηη πεξηιακβάλεη φιεο ηηο ζπιινγηθέο παξαζηάζεηο, ηα αηζζήκαηα, ηα ζχκβνια, ηε γλψζε απηνχ πνπ είλαη θαη απηνχ πνπ ζα έπξεπε λα είλαη. Όια απηά ηα κνηξάδεηαη κηα αλζξψπηλε θνηλφηεηα, ε νπνία ηα κεηαβηβάδεη καδί κε ηηο ζπκβνιηθέο ηνπο εθθξάζεηο θνηλσληθά ζηα λεφηεξα άηνκα. Ο πνιηηηζκφο δελ είλαη κφλν ε ζξεπηηθή νπζία κε ηελ νπνία αλαπηχζζνληαη νη θνηλσληθέο ζρέζεηο αιιά είλαη θαη ην θαινχπη πνπ ηνπο δίλεη ηε κνξθή ηνπο. Ο πνιηηηζκφο 64

66 είλαη ην απφζηαγκα, ην αθεξεκέλν θαηάινηπν ησλ ζπλερψλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζε άηνκα. Παξαηεξείηαη ζηνπο θαλφλεο πνπ έρνπλ απνθξπζηαιισζεί ηζρπξά θαη ζπκπαγψο θαη δελ είλαη άιινη απφ ηα έζηκα θαη ηηο παξαδνζηαθέο αληηιήςεηο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί δηακέζνπ ηεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Ο Rohner (1984 ζην Matsumoto, 2006: 34) φξηζε ηνλ πνιηηηζκφ σο «ην ζχλνιν ησλ ηζνδχλακσλ θαη ζπκπιεξσκαηηθψλ ελλνηψλ πνπ θαηαθηψληαη θαη δηαηεξνχληαη απφ έλα ιαφ θαη κεηαβηβάδνληαη απφ ηε κηα γεληά ζηελ άιιε», ελψ ε Jahoda (1984 ζην Matsumoto, 2006: 34) ππνζηήξημε φηη ν πνιηηηζκφο είλαη έλαο πεξηγξαθηθφο φξνο «πνπ ζπκπεξηιακβάλεη φρη κφλν θαλφλεο θαη έλλνηεο αιιά θαη ζπκπεξηθνξέο». Οη Berry, Poortinga, Segall & Dasen (1992 ζην Matsumoto, 2006: 34) φξηζαλ ηνλ πνιηηηζκφ απιά σο «έλαλ θνηλφ ηξφπν δσήο πνπ κνηξάδεηαη κηα νκάδα αλζξψπσλ». Ζ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ -θαηά ηνπο Tooby & Cosmides (1992 ζην Matsumoto, 2006: 34-35)- είλαη κηα αθεξεκέλε έλλνηα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη «γηα λα γίλνπλ θαηαλνεηέο νη νκνηφηεηεο θαη νη δηαθνξέο κεηαμχ ησλ αλζξσπίλσλ νκάδσλ», παξαβιέπνληαο, σζηφζν, φηη ν πνιηηηζκφο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα αλαθέξεηαη ζε πνιιέο δηαθνξεηηθέο πηπρέο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο θαη ηνπ ηξφπνπ χπαξμεο. Χο πνιηηηζκφο νξίδνληαη: «νη πεπνηζήζεηο θαη ηα κνληέια ζπκπεξηθνξάο, ηφζν ηα ζαθή θαη ζε θαλεξφ επίπεδν, φζν θαη ζε ζησπεξφ επίπεδν, πνπ πεξλνχλ απφ γεληά ζε γεληά κέζα απφ ηελ θνηλσλία ή θαη κέζα απφ ηηο θνηλσληθέο, ζξεζθεπηηθέο ή εζληθέο νκάδεο πνπ κπνξεί λα δνπλ ζ απηή ηελ θνηλσλία» (Bredekamp & Copple, 1998: 33). Ο Γακαλάθεο (1998: 30) αλαθέξεη φηη ν πνιηηηζκφο: «πεξηθιείεη ηελ ηζηνξηθή θιεξνλνκηά, ηε γιψζζα, ηε ζξεζθεία, ηε ιατθή παξάδνζε, θαζψο θαη φινπο ηνπο ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο, ηηο αμίεο θαη ηα εξκελεπηηθά ζρήκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ αηφκσλ ελφο νξγαλσκέλνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ». Γηεπθξηλίδεη, παξάιιεια, φηη ε δηάζηαζε απηή ηνπ πνιηηηζκνχ ζηελ ειιεληθή βηβιηνγξαθία ζπλαληάηαη κε ηνπο φξνπο «πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα», «ειιεληθή 65

67 ηαπηφηεηα» θαη «ειιεληθφηεηα». Με βάζε ηνπο Βεξλίθν & Γαζθαινπνχινπ (2002: 22) ε έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ είλαη «ηφζν εχπιαζηε θαη πεξηεθηηθή, πνπ ε ρξήζε ηεο κπνξεί λα δειψλεη φιεο ηηο κε θπζηθέο πξαγκαηηθφηεηεο, ηηο γλψζεηο, ηηο πίζηεηο, ηηο πξαθηηθέο, ηα έζηκα, ηηο αμίεο, ηηο ζπκβνιηθέο θαη αηζζεηηθέο παξαγσγέο, ηηο εζηθέο, λνκηθέο, ζξεζθεπηηθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο θαηεγνξίεο». Πεξηιακβάλεη φ,ηη εθήκεξν ή κφληκν κεηαβηβάδεηαη ζηνπο λεφηεξνπο θαη έρεη εθεπξεζεί απφ ηα πξνγελέζηεξα κέιε κηαο θνηλσλίαο, γηα λα δηεπθνιχλεηαη ε επηβίσζε θαη ε νξγάλσζε ηνπ ηξφπνπ δσήο ηνπο. Δίλαη έλα ζπλνιηθφ βίσκα ησλ κειψλ κηαο θνηλφηεηαο κε πνιιέο ζπληζηψζεο πνπ έρνπλ θνηλφ ηφπν. Ο ηφπνο είλαη ε γεσγξαθηθή πεξηνρή, ε νπνία ζεσξείηαη θνηηίδα γηα ηελ θάζε θνηλσληθή νκάδα, ην θάζε ιαφ, ην θάζε έζλνο. Σέινο, νη Dhillon θαη Halstead (2003), πξνθεηκέλνπ λα ζπκπεξηιάβνπλ ζηελ έλλνηα ηνπ πνιηηηζκνχ φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, ηελ πεξηγξάθνπλ ζε ηξία επίπεδα. ην πξψην επίπεδν αλαθέξνπλ ηα ζεκειηψδε λνήκαηα, ηα πηζηεχσ, ηηο εζηθέο αξρέο θαη αμίεο κηαο θνηλσλίαο, κηαο νκάδαο σο απφδεημε ηεο ζξεζθείαο, ηεο γιψζζαο, ηεο εζληθφηεηαο, ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο πνιηηηθήο πνπ ηε ραξαθηεξίδνπλ. ην δεχηεξν επίπεδν αλαθέξνπλ ηα ήζε θαη ηα έζηκα, ηηο παξαδφζεηο θαη ηα ζρήκαηα ζπκπεξηθνξάο (π.ρ. θαγεηφ, έλδπζε, γηνξηέο - εζληθέο θαη θνηλσληθέο-, δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ). ην ηξίην επίπεδν αλαθέξνληαη ζε δξαζηεξηφηεηεο θαη επηηεχγκαηα, ηα νπνία αλαγλσξίδνληαη σο ηδηαίηεξεο αμίαο θαη ηέηνηα είλαη ηα έξγα ηέρλεο, ε κνπζηθή. Φπζηθά θαη ηα ηξία επίπεδα βξίζθνληαη ζε ζπλερή δηαληίδξαζε θαη αιιειεπίδξαζε, ηφζν πνπ ν δηαρσξηζκφο ηνπο δελ είλαη πάληα επδηάθξηηνο. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη, αλ θαη ζηνπο πεξηζζφηεξνπο νξηζκνχο ε γιψζζα αλαθέξεηαη σο ηζρπξή παξάκεηξνο ηνπ πνιηηηζκνχ κηαο θνηλσλίαο θαη θαη επέθηαζε ηεο νηθνγελείαο ηνπ θάζε παηδηνχ (Genishi, Dyson & Fassler, 1994, Βεξλίθνο & Γαζθαινπνχινπ, 2002), ζηε βηβιηνγξαθία νη πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνη καζεηέο δηαρσξίδνληαη απφ ηνπο γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν δηαρσξηζκφο 66

68 απηφο γίλεηαη κφλν σο πξνο ηελ νξνινγία, δηφηη ζηελ πιεηνςεθία ησλ θεηκέλσλ αλαθέξνληαη θαη νη δχν φξνη ζε ζηελή ζπλάθεηα, γεγνλφο πνπ θαηακαξηπξεί ηελ άξξεθηε ζρέζε πνιηηηζκνχ θαη γιψζζαο. Γεληθψο, θαηά ηνλ Botero (1989 ζην Βεξλίθνο & Γαζθαινπνχινπ, 2002: 216) «ε θάζε γιψζζα απνηειεί, θαζεαπηή ηελ έθθξαζε ελφο πξσηφηππνπ πνιηηηζκνχ, πνπ έρεη σο θνξέα ηνπ κηα ζπγθεθξηκέλε θνηλφηεηα». Ζ θάζε γιψζζα, φκσο, είλαη εθθξαζηήο ηεο πνηθηινκνξθίαο εθφζνλ θακία δε δχλαηαη λα πξνβάιιεη ηελ νκνηνκνξθία ιφγσ ησλ δηαιέθησλ, ησλ ηδησκάησλ θαη ησλ ηδηαηηεξνηήησλ πνπ θέξνπλ ζηνλ ππξήλα ηνπο. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, ν πνιηηηζκφο δελ είλαη αθεξεκέλε έλλνηα βηψλεηαη θαη καζαίλεηαη αξρηθά ζηα παηδηά απφ ηνλ ηξφπν πνπ ε νηθνγέλεηά ηνπο δξα θαη ιεηηνπξγεί βάζεη ησλ αμηψλ, ησλ εκπεηξηψλ, ησλ «πηζηεχσ», ησλ εζίκσλ πνπ θέξεη θαη ηεο γιψζζαο πνπ ρξεζηκνπνηεί. Ζ θαζεκεξηλή δσή πνπ βηψλνπλ ηα παηδηά αληαλαθιά κηα ζεηξά πεπνηζήζεσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην αμηαθφ ζχζηεκα ηνπ πνιηηηζκνχ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο. Σν ζχζηεκα απηφ επεξεάδεη ηνλ ηξφπν πνπ θάζε παηδί βηψλεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα (Derman- Sparks θ.ά. 1989, Bredekamp & Copple, 1998, York, 2003). Οη καζεηέο είλαη ινηπφλ, αλακθηζβήηεηα θνξείο ησλ ηδηαίηεξσλ πνιηηηζκψλ ηνπο. Όκσο, γηα λα αληαπνθξηζεί πιήξσο ε εθπαίδεπζε ζηελ αλάδεημε απηψλ ζηα πιαίζηα ηεο ηάμεο θαη λα επηηχρεη ηνλ εκπινπηηζκφ ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο ησλ καζεηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ κεηνλνηηθέο νκάδεο, νθείιεη λα νδεγεί κέζα απφ ηελ πξαθηηθή ησλ εγρεηξηδίσλ θαη ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ φρη απιά θαη κφλν ζηελ απνδνρή ηνπ μεληθνχ ηνπο νλφκαηνο θαη ησλ επηθαλεηαθψλ, εμσηηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ, πνπ ηνλίδνπλ εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ εκθαλίδνπλ ηνπο «άιινπο» ζε ζρέζε κε «εκάο» (Πιεμνπδάθε, 2003) αιιά θπξίσο ζηελ αλαγλψξηζε ησλ πξσηνγελψλ πνιηηηζκηθψλ ηνπο ραξαθηεξηζηηθψλ. Υαξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζπγθξνηνχλ θαη δηαθξίλνπλ ηελ νπζία ηνπ αηφκνπ θαη πνπ φηαλ ην ζρνιείν ηα αγλνεί θαη ηα ππνηηκά, αγλνεί θαη ππνηηκά ηνλ θάζε καζεηή μερσξηζηά. Δίλαη θαίξηαο ζεκαζίαο ηα πξνγξάκκαηα πνπ απεπζχλνληαη ζε παηδηά 67

69 πνπ πξνέξρνληαη απφ νηθνγέλεηεο κε δηαθνξεηηθφ πνιηηηζηηθφ θαη γισζζηθφ ππφβαζξν λα πξνζαξκφδνληαη ζηηο ηδηαηηεξφηεηέο ηνπο θαη λα αληαπνθξίλνληαη ζηελ πνιηηηζηηθή θαη γισζζηθή πνηθηινκνξθία πνπ ηα ραξαθηεξίδεη. Δπεηδή ν πνιηηηζκφο θαη ε γιψζζα είλαη θξίζηκα ζπζηαηηθά ηεο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ, νη πξαθηηθέο δελ κπνξνχλ λα είλαη εμειηθηηθά θαηάιιειεο, αλ δελ αληαπνθξίλνληαη ζηελ πνιηηηζηηθή θαη γισζζηθή πνηθηινκνξθία (Bredekamp & Copple, 1998). 68

70 Κεθάιαην Σέηαξην: Μεζνδνινγία 4.1. Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα Οξίζακε σο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ εγγξάθνληαη ζηα εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα κηαο άιιεο ρψξαο θαη νη νπνίνη απφ ηε κηα δελ αλήθνπλ ζηελ πιεηνλνηηθή πνιηηηζκηθή νκάδα θαη απφ ηελ άιιε δελ είλαη γλψζηεο ή επαξθείο γλψζηεο ηεο θπξίαξρεο επίζεκεο γιψζζαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ρψξαο απηήο (Garciá 1991 ζην NAEYC, 1995, NAEYC, 1995). Δπηπξφζζεηα, είδακε φηη ν πνιηηηζκφο είλαη κηα επξεία θαη πνιπζήκαληε έλλνηα, ε νπνία ζηνπο θφιπνπο ηεο πεξηιακβάλεη πνηθίια ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ κηα νκάδα ή κηα θνηλσλία πνπ ηα κέιε ηεο έρνπλ θνηλφ ηφπν θαηαγσγήο. Σέηνηα ζηνηρεία είλαη ε θνηλή εζληθή θαηαγσγή, ε θνηλή γιψζζα, ε θνηλή ζξεζθεία, ε θνηλή ηζηνξηθή, πλεπκαηηθή θαη θνηλσληθή θιεξνλνκηά, ν θνηλφο ηξφπνο δσήο, νη θνηλέο ζπιινγηθέο παξαζηάζεηο, ηα θνηλά ζχκβνια, αμίεο, επέηεηνη, ήζε, έζηκα, παξαδφζεηο, ζπκπεξηθνξέο, θαζεκεξηλέο ζπλήζεηεο, ην θνηλφ πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ ζχζηεκα. Αλ θαη ε γιψζζα απνηειεί αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηνπ πνιηηηζκνχ, ν ιφγνο πνπ δηαρσξίδεηαη απφ απηφλ ζηνλ θαζνξηζκφ θαη ζηε ζπγθξφηεζε ησλ κεηαβιεηψλ είλαη φηη ζηε βηβιηνγξαθία νη πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνη καζεηέο δηαρσξίδνληαη απφ ηνπο γισζζηθά θαη αληηκεησπίδνληαη σο δχν μερσξηζηέο θαηεγνξίεο. Έρνληαο θαηαιήμεη απφ ηε κηα ζηα ζηνηρεία ηεο έλλνηαο ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ θαη απφ ηελ άιιε ζηα αληίζηνηρα ηνπ πνιηηηζκνχ θαη έρνληαο δηαπηζηψζεη ηελ επίδξαζε ηεο εθπαίδεπζεο σο βαζηθνχ ζεζκνχ ηεο πνιηηείαο- ζηε δηακφξθσζε απξηαλψλ πνιηηψλ, νξίζακε ηα εξεπλεηηθά καο εξσηήκαηα σο εμήο: 69

71 1. Παξνπζηάδνληαη νη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο»; Αλ λαη, θαηά πφζν θαη πψο παξνπζηάδνληαη; 2. Ο ηξφπνο παξνπζίαζεο ηνπο είλαη επεξεαζκέλνο απφ ην πλεχκα ηνπ Νφκνπ 2413/96 ή απφ ηνλ εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ, πνπ ραξαθηεξίδεη ηηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο ηνπ παξειζφληνο; 4.2. Οη κεηαβιεηέο ηεο έξεπλαο Με βάζε ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ζέζακε, θαζνξίζακε ηηο νλνκαζηηθήο θιίκαθαο κεηαβιεηέο πνπ πξφθεηηαη λα κεηξεζνχλ (Riffe, Lacy & Fico, 1998). Κάζε κεηαβιεηή εμεηάδεηαη αλεμάξηεηα απφ ηελ άιιε. Μεηαβιεηέο ηεο έξεπλαο Διαυοροποιημένοι πολιτισμικά μαθητές Διαυοροποιημένοι γλωσσικά μαθητές 4.3. Δπηινγή Δξεπλώκελνπ Τιηθνύ Δξεπλάηαη ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Διιάδαο, γξακκέλνο απφ ηνπο Γαθέξκνπ, Υ., Κνπινχξε, Π., θαη Μπαζαγηάλλε, Δ., ην 2006, χζηεξα απφ ηε δεκνζίεπζε ηνπ ΦΔΚ 303 & 304, , ν νπνίνο εθαξκφδεηαη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε ηεο Διιάδαο σο θαηεπζπληήξηνο θαη ελδεηθηηθφο νδεγφο γηα ηελ πινπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ απφ ηνπο ελ 70

72 ελεξγεία λεπηαγσγνχο απφ ηε ζρνιηθή ρξνληά Σν ζπγθεθξηκέλν εγρεηξίδην απνηειείηαη απφ δεθαηέζζεξα θεθάιαηα. Σα επηά πξψηα αλαθέξνπλ ην ζεσξεηηθφ πιαίζην γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ελψ ηα ππφινηπα επηά αλαθέξνπλ πξαθηηθέο πξνηάζεηο γηα ηελ εθαξκνγή θαη επέθηαζή ηνπ. Οη ζπλνιηθέο ζειίδεο ηνπ είλαη ηεηξαθφζηεο ηξηάληα κία. πγθεθξηκέλα, εμεηάδνληαη νη παξαθάησ ελφηεηεο: Δηζαγσγή (ζ.9-15), χγρξνλεο ηάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ (ζ.19-29), Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ (ζ.31-40), Ζ θαηαγξαθή ηεο εμέιημεο ησλ παηδηψλ θαη ε αμηνιφγεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (ζ.41-48), Ζ ζπλεξγαζία κε ην ζπίηη (ζ.49-56), Ζ ζεκαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο (ζ.57-74), Δξγαζία θαη παηρλίδη ζε νκάδεο: έλα ππνζηεξηθηηθφ πιαίζην γηα θάζε αηνκηθή πξνζπάζεηα (ζ.75-86), Θεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ζρέδηα εξγαζίαο: δηεπξχλνληαο ηνπο ρψξνπο κάζεζεο έμσ απφ ηελ ηάμε (ζ.87-94), Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο ιφγνο ζην λεπηαγσγείν: πξνσζψληαο ηνλ εγγξακκαηηζκφ φισλ ησλ παηδηψλ (ζ ), Σα Μαζεκαηηθά ζηνλ θφζκν ησλ παηδηψλ (ζ ), Μειέηε Πεξηβάιινληνο: αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ, (ζ ), Γεκηνπξγία Έθθξαζε (ζ ), Ο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο (ζ ), Οη γηνξηέο ζην λεπηαγσγείν (ζ ), Σν δηεπξπκέλν σξάξην: απμεκέλεο δπλαηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε δεκηνπξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ (ζ ). Σν γεγνλφο φηη κειεηάηαη ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» ζην ζχλνιφ ηνπ ζπκβάιιεη απφ ηε κηα ζηελ απαιιαγή ηεο εθαξκνγήο θαλφλσλ επηινγήο δείγκαηνο (sampling) θαη απφ ηελ άιιε ζηελ ελίζρπζε ηεο εγθπξφηεηαο ησλ απνηειεζκάησλ καο (Holsti, 1969). Δμάιινπ, ην εξεπλψκελν πιηθφ είλαη ην κνλαδηθφ εγρεηξίδην απφ ην Τ.Π.Δ.Π.Θ. πνπ αθνξά ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο. 71

73 4.4. Μέζνδνο Έξεπλαο Γηα ηελ εμέηαζε ησλ εξεπλεηηθψλ καο εξσηεκάησλ ρξεζηκνπνηήζακε ηελ πνζνηηθή-εξκελεπηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, ηελ ίδηα κέζνδν πνπ αθνινπζνχλ θαη άιιεο έξεπλεο ζρεηηθέο κε ηε κειέηε ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ ή ησλ βηβιίσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ (Άριεο 1983, Ξσρέιιεο, Καςάιεο, Ηζκπξιηάδνπ, Λνπθίδνπ, Μπνλίδεο & Υαηδεζαββίδεο, 2000, Λνπθέξεο 2003, Μπνλίδεο 2004, Γηάλλαθα, 2008). Δηδηθφηεξα, πξηλ παξνπζηάζνπκε αλαιπηηθά ηε κέζνδν ηεο πνζνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ, παξαζέηνπκε παξαζηαηηθά ζην ζρήκα 1 κηα ελδεηθηηθή πνξεία ηεο έξεπλαο ηεο ζχκθσλα κε ηε κέζνδν απηή (βάζεη Bos & Tarnai, 1989, Fruh, 1991, Μπνλίδεο, 1998 ζην Μπνλίδεο 2004:49). ρήκα 1 Η πνξεία ηεο έξεπλαο κε ηε κέζνδν ηεο πνζνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ 72

74 Θεσξεηηθά εξείζκαηα ηεο έξεπλαο Η έξεπλα Φάζε ζρεδηαζκνύ Γηαηχπσζε πξνβιήκαηνο θαη ππνζέζεσλ Δπηινγή ηνπ εξεπλψκελνπ πιηθνχ πγθξφηεζε «παξαγσγηθνχ» ή/θαη επαγσγηθνχ ζπζηήκαηνο θαηεγνξηψλ Φάζε δνθηκαζηηθήο αλάιπζεο Λεηηνπξγηθνπνίεζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαηεγνξηψλ θαη νξηζκφο ησλ (ππν-) θαηεγνξηψλ - Δπηινγή ησλ κνλάδσλ θαηαγξαθήο Δθπαίδεπζε ησλ θσδηθνγξάθσλ Δμέηαζε αμηνπηζηίαο θαη εγθπξφηεηαο Φάζε ζπιινγήο θαη αμηνπνίεζεο Κσδηθνγξάθεζε Καηάιιειεο ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο Παξνπζίαζε θαη εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ Δξκελεία θαη ζπδήηεζε ησλ πνζνηηθψλ δεδνκέλσλ βάζεη ησλ ππνζέζεσλ ηεο έξεπλαο θαη ηεο ζεσξίαο 73

75 Ζ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, ζχκθσλα κε ηνλ Berelson (1971:18), νξίδεηαη «σο κία εξεπλεηηθή ηερληθή γηα ηελ αληηθεηκεληθή, ζπζηεκαηηθή θαη πνζνηηθή πεξηγξαθή ηνπ δεισκέλνπ πεξηερνκέλνπ ηεο επηθνηλσλίαο». Δπίζεο, θαηά ην Holsti (1969:15) είλαη «ε ηερληθή ηνπ λα εμάγεηο ζπκπεξάζκαηα αλαγλσξίδνληαο -αληηθεηκεληθά θαη ζπζηεκαηηθά- ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κελπκάησλ». Δίλαη, δειαδή, ε εξεπλεηηθή κέζνδνο πνπ αλαπηχρζεθε γηα ηε κειέηε θαη ηελ εμέηαζε νπνηνπδήπνηε πξνβιήκαηνο, ζην νπνίν ην πεξηερφκελν ηεο επηθνηλσλίαο, γξαπηφ ή πξνθνξηθφ, ιεηηνπξγεί σο βάζε γηα ζπκπεξάζκαηα (Holsti, 1969). χκθσλα κε ηνλ Krippendorff (1980: 21), «ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ είλαη κία ηερληθή έξεπλαο γηα ηελ εμαγσγή έγθπξσλ θαη επαλαιήςηκσλ ζπκπεξαζκάησλ απφ ηα δεδνκέλα, ζχκθσλα κε ην πιαίζηφ ηνπο». Με ηνλ νξηζκφ απηφ ν Krippendorff ζπκθσλεί κε ηνπο παξαπάλσ ζπγγξαθείο, σο πξνο ηελ αληηθεηκεληθφηεηα, ηελ εγθπξφηεηα θαη ηε ζπζηεκαηηθφηεηα πνπ δηαθξίλεη ηε κέζνδν, θάλεη φκσο ιφγν θαη γηα ηε ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζην πεξηερφκελν ησλ δεδνκέλσλ θαη ην ζεζκηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ ηνπο πιαίζην (Weber, 1990), γεγνλφο πνπ ελαξκνλίδεηαη κε ηνπο ζηφρνπο ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο κειέηεο. Με ηε ρξήζε ηεο πνζνηηθήο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ νη κεηαβιεηέο καο εμεηάδνληαη πνζνηηθά, δειαδή, απνδίδνληαη ζε απηέο αξηζκεηηθέο ηδηφηεηεο, θάζε αλαθνξά πξνζκεηξάηαη σο έλα μερσξηζηφ ζηνηρείν (Riffe, Lacy & Fico, 1998). Γηα λα γίλνπκε πην ζπγθεθξηκέλνη, ρξεζηκνπνηείηαη ε θσδηθνγξάθεζε ζπρλνηήησλ (frequencies) (Wilkinson & Birmingham, 2003). Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ζηελ αξρή, έρνπκε «πεξηγξαθηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ» (Descriptive Content Analysis), δειαδή εμεηάδνπκε ην ηη ιέγεηαη ζηελ επηθνηλσλία (Thomas, 1998). Καηφπηλ, ρξεζηκνπνηνχκε «εξκελεπηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ» (Interpretive Content Analysis). Γηα λα εξκελεχζνπκε ηα επξήκαηα, ρξεζηκνπνηνχκε πεξηγξαθηθά λνήκαηα (descriptive meanings) ζχλζεζεο (synthesis) θαη αλάιπζεο (analysis). Ο ηξφπνο απηφο καο βνεζάεη λα εληνπίζνπκε νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ησλ θαηεγνξηψλ 74

76 ηεο θάζε κεηαβιεηήο, θαζψο θαη επεμεγεκαηηθά λνήκαηα (explanatory meanings), πνπ ζα ζπκβάιινπλ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ παξακέηξσλ ζρεηηθά κε ην πψο θαη ην γηαηί ην πιηθφ πνπ εμεηάδνπκε έρεη ηε ζπγθεθξηκέλε κνξθή. Σέινο, ρξεζηκνπνηείηαη ε ζην ζπγθείκελν εξκελεία (contextual interpretation), πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζηψζνπκε κε πνην ηξφπν ην λφεκα ηνπ εμεηαδφκελνπ πιηθνχ έρεη επεξεαζηεί απφ ην θνηλσληθνπνιηηηθφ πιαίζην (Thomas, 1998) Καζνξηζκόο θαηεγνξηώλ Οη θαηεγνξίεο ζηελ πνζνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ θαηέρνπλ θεληξηθή ζέζε, δηφηη πεξηέρνπλ ηελ νπζία ηεο έξεπλαο (Berelson, 1971). Οη θαηεγνξίεο καο γηα ηηο κεηαβιεηέο θαζνξίζηεθαλ ζπζηεκαηηθά εθ ησλ πξνηέξσλ, βάζεη ηεο ζεσξίαο θαη ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ θαη έηζη, απνηεινχλ «παξαγσγηθφ ζχζηεκα θαηεγνξηψλ», έρνπκε δειαδή κεηαζρεκαηηζκφ ησλ ππνζέζεσλ ζε θαηεγνξίεο (Μπνλίδεο, 2004). Οη θαηεγνξίεο πνπ θαζνξίζηεθαλ παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζην πξσηφθνιιν αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ, ην νπνίν έρεη πξνζαξηεζεί ζην παξάξηεκα ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο Πξσηόθνιιν αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ Σν πξσηφθνιιν αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ νξηνζεηεί ηφζν ηνπο ελλνηνινγηθνχο θαη ιεηηνπξγηθνχο νξηζκνχο ηεο κειέηεο, φζν θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο απηνί ζα εθαξκνζηνχλ. Δίλαη ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ θαη παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ αμηνπηζηία ησλ απνηειεζκάησλ. Δθηελέζηεξα, απηφ ζεκαίλεη φηη, αλ νη έλλνηεο θαη ε δηαδηθαζία έρνπλ θαζνξηζηεί κε ζαθήλεηα, ηφηε θάπνηνο πνπ δηαβάδεη ην πξσηφθνιιν ζα κπνξέζεη λα θσδηθνγξαθήζεη ην πεξηερφκελν κε ηνλ ίδην ηξφπν, φπσο ν εξεπλεηήο (Riffe, Lacy & Fico, 1998). ην παξάξηεκα παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ηα πξσηφθνιια αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ θαη γηα ηηο δχν κεηαβιεηέο. 75

77 4.7. Μνλάδεο Καηαγξαθήο Πξηλ νξίζνπκε πνηα είλαη ε κνλάδα θαηαγξαθήο θαη πνηα ε κνλάδα πεξηερνκέλνπ ζηελ εξεπλεηηθή καο κειέηε, ζα δψζνπκε έλα ζχληνκν νξηζκφ γηα ηελ θαζεκία μερσξηζηά. χκθσλα κε ηνλ Berelson (1971:135), ε κνλάδα θαηαγξαθήο είλαη «ην κηθξφηεξν ζψκα θεηκέλνπ κέζα ζην νπνίν κεηξάηαη ε εκθάληζε ηεο αλαθνξάο», ελψ ε κνλάδα πεξηερνκέλνπ είλαη «ην κεγαιχηεξν ζψκα θεηκέλνπ πνπ κπνξεί λα εμεηαζηεί γηα ηνλ εληνπηζκφ ηεο κνλάδαο θαηαγξαθήο». Χο κνλάδα θαηαγξαθήο ρξεζηκνπνηείηαη ε ζπκβνιηθή κνλάδα (symbolic unit) ζέκα (theme), σο ε πιένλ θαηάιιειε γηα ηε κειέηε θαη αλάιπζε εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ. Ζ κνλάδα απηή «ζπληζηά κηα πξφηαζε, κηα δήισζε, κηα δηαβεβαίσζε, κηα ηδέα, έλα επηρείξεκα, κηα δηαπίζησζε, αλαθνξηθά κε θάπνηα απφ ηηο ππνζέζεηο ηεο έξεπλαο» (Μπνλίδεο, 2004:54). Δμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη ην ζέκα απνηειεί κία πνιχπινθε κνλάδα θαηαγξαθήο (Berelson, 1971), ζεσξείηαη απαξαίηεην λα θαζνξηζηεί θαη κία κνλάδα πεξηερνκέλνπ (context unit), ε νπνία ζα απνηειέζεη θαη ηε βάζε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ λνήκαηνο (Crano & Brewer, 2002). Χο κνλάδα πεξηερνκέλνπ θαζνξίζακε ηελ παξάγξαθν Αμηνπηζηία Ζ αμηνπηζηία ζηελ πνζνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αληηθεηκεληθφηεηα ηνπ αλαιπηή-εξεπλεηή (Berelson, 1971). Αλαθέξεηαη ζην βαζκφ πνπ επαλαιακβαλφκελεο κεηξήζεηο ζηηο ίδηεο θαηεγνξίεο έρνπλ ζηαζεξά θαη ζπλεπή απνηειέζκαηα (Holsti, 1960), αλεμάξηεηα απφ ην πφηε θαη πνηνο θάλεη ηελ αλάιπζε (Berelson, 1971). Ζ αμηνπηζηία είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ εμαγσγή έγθπξσλ απνηειεζκάησλ (Holsti, 1960, Krippendorff, 1980, Weber, 1990, Riffe θ.ά., 1998, Stemler, 2001, Lombard, Snyder Duch & Bracken, 2002, 2003, Krippendorff, 2004, Lombard, θ.ά., 2004) θαη ν βαζκφο ηεο εμαξηάηαη απφ ην πφζν απιέο είλαη νη θαηεγνξίεο θαη νη κνλάδεο θσδηθνγξάθεζεο, πφζν θαιά εθπαηδεπκέλνη θαη έκπεηξνη είλαη νη 76

78 θσδηθνγξάθνη θαη πφζν αθξηβείο θαη πιήξεηο είλαη νη νδεγίεο θσδηθνγξάθεζεο (Berelson, 1971). ηελ παξνχζα εξεπλεηηθή κειέηε εθαξκφδεηαη ε αμηνπηζηία κεηαμύ θσδηθνγξάθσλ (Intercoder Reliability) (Holsti, 1960, Krippendorff, 1980, Weber, 1990, Riffe θ.ά., 1998, Stemler, 2001, Lombard θ.ά., 2002, Krippendorff, 2004), γηα ηελ εμαθξίβσζε ηεο αμηνπηζηίαο. Ζ αμηνπηζηία κεηαμχ θσδηθνγξάθσλ είλαη ν πην ζεκαληηθφο δείθηεο εξκελείαο ηεο αμηνπηζηίαο θαη αλαθέξεηαη ζην βαζκφ ζηνλ νπνίν δηαθνξεηηθνί θξηηέο-θσδηθνγξάθνη παξάγνπλ ηα ίδηα απνηειέζκαηα, δειαδή, παίξλνπλ ηηο ίδηεο απνθάζεηο θσδηθνγξάθεζεο, φηαλ θαινχληαη λα δηαπξαγκαηεπηνχλ έλα κήλπκα ζην ίδην πεξηερφκελν θαη ζηηο ίδηεο θαηεγνξίεο (Berelson, 1971, Lombard θ.ά., 2002). ηελ παξνχζα εξεπλεηηθή κειέηε ρξεζηκνπνηνχκε ηέζζεξηο θξηηέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ εξεπλεηή. Οη δχν θξηηέο είλαη εθπαηδεπκέλνη, ελψ ν έλαο απφ ηνπο ηέζζεξηο απνηειεί αληηπξφζσπν ηνπ θνηλνχ, ζην νπνίν απεπζχλεηαη ην πεξηερφκελν ηεο αλάιπζεο, απηφ ζεκαίλεη φηη ν ζπγθεθξηκέλνο είλαη εθπαηδεπηηθφο ηεο πξνζρνιηθήο αγσγήο ζηελ Διιάδα (Riffe θ.ά., 1998). Όινη νη θξηηέο εξγάδνληαη απηφλνκα, ρξεζηκνπνηνχλ ηηο ίδηεο νδεγίεο θαη θσδηθνγξαθνχλ ηηο ίδηεο κνλάδεο αλάιπζεο. Ο βαζκφο αμηνπηζηίαο ειέγρεηαη κε πνηθίινπο ηξφπνπο. Ο πην γλσζηφο είλαη ην πνζνζηφ ζπκθσλίαο κεηαμχ αμηνινγεηψλ-θξηηψλ (percent agreement). ην πνζνζηφ απηφ ζπκθσλίαο, φκσο, ζεσξείηαη φηη είλαη αδχλαηνλ λα ππνινγηζηεί ε ζπκθσλία πνπ κπνξεί λα πξνθχπηεη απφ ηχρε (Riffe θ.ά., 1998, Stemler, 2001, Lombard, Snyder Duch & Bracken, 2002, 2003, Krippendorff, 2004) θαη γηα ην ιφγν απηφ έρνπλ πξνηαζεί πνιινί δείθηεο αμηνπηζηίαο. Δηδηθφηεξα, έρνπλ πξνηαζεί, γηα παξάδεηγκα, ν Scott s Pi (π), (Lombard θ.ά., 2002, Krippendorff, 2004), ν Cohen Kappa, (Cohen, 1960, Riffe θ.ά., 1998, Lombard θ.ά., 2002, Krippendorff, 2004), o Holsti CR, πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη ηνπ Osgood (Lombard θ.ά., 2002, Krippendorff, 77

79 2004) θαη ν Krippendorff alpha (Krippendorff, 1980, Lombard θ.ά., 2002, Krippendorff, 2004). Δπεηδή δελ ππάξρεη κία ζρεηηθή ζπκθσλία γηα ηελ θαηάιιειε ρξήζε ηνπ θάζε δείθηε, ρξεζηκνπνηνχκε ζηελ παξνχζα εξεπλεηηθή κειέηε ην πνζνζηφ ζπκθσλίαο κεηαμχ αμηνινγεηψλ-θξηηψλ, θαζψο θαη φινπο ηνπο παξαπάλσ δείθηεο, κε εμαίξεζε απηνχ ηνπ Krippendorff alpha. Ο ιφγνο πνπ δε ρξεζηκνπνηήζακε ην ζπγθεθξηκέλν δείθηε είλαη φηη απηφο ππνινγίδεηαη ζε έλα αδεκνζίεπην ινγηζκηθφ, πνπ θαηέρεη ν ίδηνο ν θ. Krippendorff. Αλ θαη επηθνηλσλήζακε καδί ηνπ κέζσ ηνπ ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ, ζρεηηθά κε ην ζέκα απηφ, δε ιάβακε θακία απάληεζε. Άμην επηζήκαλζεο είλαη φηη φινη νη δείθηεο πνπ ρξεζηκνπνηήζακε είλαη θαηάιιεινη γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηεο αμηνπηζηίαο ζε θαηεγνξίεο νλνκαζηηθήο θιίκαθαο (Holsti, 1969). Ο ππνινγηζκφο ηνπ πνζνζηνχ ζπκθσλίαο κεηαμχ αμηνινγεηψλ-θξηηψλ (Percent Agreement), θαζψο θαη ησλ δεηθηψλ Scott s Pi (π) θαη Cohen Kappa έγηλε κε ηε βνήζεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο PRAM (Program for Reliability Assessment with Multiple-Coders, Skymeg Software, 2002). ηνλ πίλαθα 1 παξνπζηάδεηαη ε αμηνπηζηία κεηαμχ ησλ θξηηψλ μερσξηζηά θαη γηα ηηο δχν κεηαβιεηέο. Πίλαθαο 1 Αμηνπηζηία κεηαμύ Κξηηώλ Πολιτισμικά Διαυοροποιημένοι Μαθητές Κ1-Κ2 Κ1-Κ3 ΚΙ-Κ4 Κ2-Κ3 Κ2-Κ4 Κ3-Κ4 Μ.Ο Percent Agreement/ Holsti CR 0,954 0,911 0,880 0,904 0,929 0,925 0,917 Scott s Pi 0,943 0,889 0,848 0,880 0,911 0,906 0,896 Cohen s Kappa 0,943 0,889 0,849 0,880 0,912 0,906 0,895 78

80 Γλωσσικά Διαυοροποιημένοι Μαθητές Κ1-Κ2 Κ1-Κ3 Κ1-Κ4 Κ2-Κ3 Κ2-Κ4 Κ3-Κ4 M.O Percent Agreement/ Holsti CR Cohen s Kappa 0,948 0,865 0,863 0,865 0,845 0,899 0,881 *εκείσζε: Ο δείθηεο αμηνπηζηίαο Holsti CR θαη ην πνζνζηφ ζπκθσλίαο Percent Agreement φηαλ ππνινγίδεηαη ε αμηνπηζηία αλάκεζα ζε δχν θξηηέο είλαη ίδηα. Ζ αμηνπηζηία καο θπκαίλεηαη κεηαμχ θαη ζεσξείηαη απνδεθηή γηα φιεο ηηο πεξηπηψζεηο (Weber, 1990, Riffe θ.ά., 1998, Stemler, 2001, Lombard, Snyder Duch & Bracken, 2002, 2003, Krippendorff, 2004, Lombard θ.ά., 2004) Δγθπξόηεηα Χο εγθπξφηεηα ζπλήζσο νξίδεηαη «ν βαζκφο ζηνλ νπνίν έλα εξεπλεηηθφ εξγαιείν κεηξά απηφ πνπ έρεη ζθνπφ πξαγκαηηθά λα κεηξήζεη» (Holsti, 1969:142). Καηά ηνλ ίδην ζεσξεηηθφ, ν βαζκφο εγθπξφηεηαο ησλ απνηειεζκάησλ εμαξηάηαη απφ ηνλ πξνζεθηηθφ ζρεδηαζκφ ησλ ζπγθξίζεσλ πνπ ζα πινπνηεζνχλ αλάκεζα ζηα δεδνκέλα, ηε ζπγθξφηεζε ησλ θαηεγνξηψλ, ηελ επηινγή ησλ κνλάδσλ θαηαγξαθήο, ηε δηαδηθαζία ηεο δεηγκαηνιεςίαο θαη ηελ αμηνπηζηία. 0,963 0,900 0,900 0,900 0,888 0,925 0,912 Scott s Pi 0,948 0,865 0,863 0,864 0,845 0,899 0,880 Γηα λα θαζνξίζνπκε ηελ εγθπξφηεηα ηεο έξεπλάο καο ρξεζηκνπνηήζακε ηελ εγθπξφηεηα πεξηερνκέλνπ (content validity) ή φπσο αιιηψο νξίδεηαη- εγθπξφηεηα πξνζψπνπ (face validity), ε νπνία ζεσξείηαη επαξθήο φηαλ ν ζθνπφο ηεο έξεπλαο είλαη πεξηγξαθηθφο (Holsti, 1969). Ζ εγθπξφηεηα πεξηερνκέλνπ ή πξνζψπνπ αλαθέξεηαη θπξίσο ζηελ εθπαηδεπηηθή αμηνιφγεζε (Αιεμφπνπινο, 2004) θαη πξνζδηνξίδεηαη απφ ην βαζκφ πνπ ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζπκπίπηνπλ κε πιεξνθνξίεο αλεμάξηεηεο θαζψο θαη κε ηα απνηειέζκαηα άιισλ ζρεηηθψλ εξεπλψλ (Riffe θ.ά, 1998). Σα 79

81 απνηειέζκαηά καο, απφ ηα νπνία πξνθχπηνπλ ηα ζπκπεξάζκαηά καο, δηαπηζηψλνπκε φηη πξάγκαηη ελαξκνλίδνληαη κε αλεμάξηεηα δεδνκέλα πάλσ ζην ίδην ζέκα θαη κε ζρεηηθέο έξεπλεο. Σν γεγνλφο απηφ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο παξαγσγηθέο θαηεγνξίεο θαη ηελ πςειή αμηνπηζηία καο επηηξέπνπλ λα θάλνπκε ιφγν γηα έγθπξα απνηειέζκαηα. πλάκα, θάλακε ρξήζε θαη ηεο εμσηεξηθήο ή θαη θνηλσληθήο εγθπξφηεηαο, ε νπνία εμαξηάηαη ηφζν απφ ην βαζκφ ηεο θνηλσληθήο ζεκαληηθφηεηαο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο αλάιπζεο, φζν θαη απφ ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη θαηεγνξίεο πνπ ζπγθξνηήζεθαλ απφ ηνλ εξεπλεηή έρνπλ ζρέζε θαη ζεκαζία κε ηνκείο πέξα απφ ηνλ αθαδεκατθφ ρψξν (Riffe θ.ά, 1998). Ζ ηεθκεξίσζε ηεο εμσηεξηθήο ή θαη θνηλσληθήο εγθπξφηεηαο πξέπεη λα πιεξνί ηξεηο πξνυπνζέζεηο θνηλσληθήο ζεκαληηθφηεηαο θαηά ηνπο Riffe θ.ά, (1998). Οη πξνυπνζέζεηο απηέο είλαη: ην κέγεζνο ηνπ θνηλνχ, ην νπνίν εθηίζεηαη ζην πεξηερφκελν, ε πηζαλή επίδξαζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο αλάιπζεο ζε έλα θξίζηκν θνηλφ θαη ν ζεκαληηθφο ξφινο ηνπ ζηελ θνηλσλία. πγθεθξηκέλα ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ» απεπζχλεηαη ζε φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη πηζαλφλ λα έρεη επηξξνή ζην καζεηηθφ πιεζπζκφ ειηθίαο 4-6 εηψλ, ζε άηνκα δειαδή, πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπο θαη ρξεηάδνληαη ελίζρπζε ηεο απηνεηθφλαο ηνπο θαη ησλ πξνζσπηθψλ βησκάησλ ηνπο. πλάκα, ην πεξηερφκελν ηεο αλάιπζεο δελ είλαη απνθνκκέλν απφ ην επξχηεξν θνηλσληθφ, πνιηηηθφ, εθπαηδεπηηθφ θαη πνιππνιηηηζκηθφ γίγλεζζαη ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. Δλ θαηαθιείδη, αλαθνξηθά κε ηε θχζε ησλ θαηεγνξηψλ θαη ην βαζκφ πνπ απηέο έρνπλ λφεκα πέξα απφ ηνλ αθαδεκατθφ ρψξν, ε εμσηεξηθήθνηλσληθή εγθπξφηεηα ηεθκεξηψλεηαη κε ηε ρξήζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο σο θξηηή. 80

82 Κεθάιαην Πέκπην: Παξνπζίαζε απνηειεζκάησλ Ζ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο γίλεηαη ζχκθσλα κε ηελ πεξηγξαθηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, ελψ ε αλάιπζε ζχκθσλα κε ηελ εξκελεπηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. ηα απνηειέζκαηα θαηαγξάθνληαη κφλν νη αλαθνξέο, νη νπνίεο παξνπζηάδνπλ απφιπηε ζπκθσλία (R=1) αλάκεζα ζηνπο ηέζζεξηο θξηηέο. Σν γεγνλφο φηη παξνπζηάδνληαη κφλν νη αλαθνξέο πνπ έρνπλ απφιπηε ζπκθσλία, δε δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα παξαπνίεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ιφγσ ηεο πςειήο αμηνπηζηίαο ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο. 5.1 Παξνπζίαζε ζπλνιηθώλ αλαθνξώλ πλνιηθά ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» (σο Ο.Ν. ζα αλαθέξεηαη ζηνπο πίλαθεο θαη ζηα γξαθήκαηα γηα ιφγνπο ζπληνκίαο) παξνπζηάδνληαη 219 αλαθνξέο θαη γηα ηηο δχν κεηαβιεηέο. πγθεθξηκέλα, ε κεηαβιεηή «δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά καζεηέο» παξνπζηάδεη εθαηφλ ηξηάληα επηά αλαθνξέο (65,2%) ελψ ε κεηαβιεηή «δηαθνξνπνηεκέλνη γισζζηθά καζεηέο» παξνπζηάδεη εβδνκήληα ηξεηο αλαθνξέο (34,8%). Γξάθεκα 1 Παξνπζίαζε Π.Γ.Μ & Γ.Γ.Μ ζηνλ Ο.Ν Παροσσίαση Π.Δ.Μ & Γ.Δ.Μ στον Ο.Ν Π.Δ.Μ 73 Γ.Δ.Μ 81

83 Οη ζπλνιηθέο αλαθνξέο θαη γηα ηηο δχν κεηαβιεηέο θαηαλέκνληαη ζην ζψκα ηνπ εξεπλεηηθνχ πιηθνχ, φπσο παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα 2. Πίλαθαο 2 πλνιηθή θαηαλνκή ησλ αλαθνξώλ αλά θεθάιαην ζηνλ Ο.Ν. «Οδεγόο Νεπηαγσγνύ» Αλαθνξέο Πνζνζηό Δηζαγσγή 4 1,9% Πξώην κέξνο χγρξνλεο ηάζεηο ζηελ 12 5,7% εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ 46 21,9% Ζ θαηαγξαθή ηεο εμέιημεο ησλ 1 0,5% παηδηψλ θαη ε αμηνιφγεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο Ζ ζπλεξγαζία κε ην ζπίηη 11 5,2% Ζ ζεκαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη 6 2,9% ηεο νξγάλσζεο ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο Δξγαζία θαη παηρλίδη ζε νκάδεο: 4 1,9% έλα ππνζηεξηθηηθφ πιαίζην γηα θάζε αηνκηθή πξνζπάζεηα Θεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη 1 0,5% ζρέδηα εξγαζίαο: δηεπξχλνληαο ηνπο ρψξνπο κάζεζεο έμσ απφ ηελ ηάμε Γεύηεξν κέξνο Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο ιφγνο 21 10% ζην λεπηαγσγείν: πξνσζψληαο ηνλ εγγξακκαηηζκφ φισλ ησλ παηδηψλ Σα καζεκαηηθά ζηνλ θφζκν ησλ 4 1,9% παηδηψλ Μειέηε Πεξηβάιινληνο: 68 32,4% αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ Γεκηνπξγία έθθξαζε 24 11,4% Ο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο 0 0% Σξίην κέξνο Οη γηνξηέο ζην λεπηαγσγείν 6 2,9% Σν δηεπξπκέλν σξάξην: 2 1% απμεκέλεο δπλαηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε δεκηνπξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ύλνιν % Αλαιπηηθφηεξα, ζηελ εηζαγσγή παξνπζηάδνληαη ηέζζεξηο αλαθνξέο (1,9%). ην πξψην κέξνο, πνπ αλαθέξεηαη ζην πιαίζην γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πξνγξάκκαηνο, παξνπζηάδνληαη νγδφληα κία αλαθνξέο (38,6%). ην κέξνο απηφ πεξηέρνληαη πιεξνθνξίεο πνπ θάλνπλ ζαθείο ηνπο άμνλεο ηεο αληίιεςεο 82

84 γηα ηε κάζεζε πνπ δηέπνπλ ηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ», θαζψο θαη πιεξνθνξίεο πνπ ζθηαγξαθνχλ ην καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, φπνπ δηεμάγνληαη νη καζεζηαθέο ελέξγεηεο. Γηα λα γίλνπκε πην αθξηβείο, ζην πξψην θεθάιαην «χγρξνλεο ηάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ» παξνπζηάδνληαη δψδεθα αλαθνξέο (5,7%). ην δεχηεξν θεθάιαην «Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ» παξνπζηάδνληαη ζαξάληα έμη αλαθνξέο (21,9%). ην ηξίην θεθάιαην «Ζ θαηαγξαθή ηεο εμέιημεο ησλ παηδηψλ θαη ε αμηνιφγεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο» παξνπζηάδεηαη κία αλαθνξά (0,5%). ην ηέηαξην θεθάιαην «Ζ ζπλεξγαζία κε ην ζπίηη» παξνπζηάδνληαη έληεθα αλαθνξέο (5,2%). ην πέκπην θεθάιαην «Ζ ζεκαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο» παξνπζηάδνληαη έμη αλαθνξέο (2,9%). ην έθην θεθάιαην «Δξγαζία θαη παηρλίδη ζε νκάδεο: έλα ππνζηεξηθηηθφ πιαίζην γηα θάζε αηνκηθή πξνζπάζεηα» παξνπζηάδνληαη ηέζζεξηο αλαθνξέο (1,9%). ην έβδνκν θεθάιαην «Θεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ζρέδηα εξγαζίαο: δηεπξχλνληαο ηνπο ρψξνπο κάζεζεο έμσ απφ ηελ ηάμε» παξνπζηάδεηαη κία αλαθνξά (0,5%). ην δεχηεξν κέξνο παξνπζηάδνληαη εθαηφλ δεθαεπηά αλαθνξέο (55,7%). Σν κέξνο απηφ απνηειεί ην ζεσξεηηθφ πιαίζην, ην νπνίν δηαπξαγκαηεχεηαη ηελ πξνζέγγηζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ θαηά γλσζηηθή πεξηνρή. πγθεθξηκέλα, ζην φγδνν θεθάιαην «Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο ιφγνο ζην λεπηαγσγείν: πξνσζψληαο ηνλ εγγξακκαηηζκφ φισλ ησλ παηδηψλ» παξνπζηάδνληαη είθνζη κηα αλαθνξέο (10%). ην έλαην θεθάιαην «Σα καζεκαηηθά ζηνλ θφζκν ησλ παηδηψλ» παξνπζηάδνληαη ηέζζεξηο αλαθνξέο (1,9%). ην δέθαην θεθάιαην «Μειέηε Πεξηβάιινληνο: αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ» παξνπζηάδνληαη εμήληα νρηψ αλαθνξέο (32,4%). ην ελδέθαην θεθάιαην «Γεκηνπξγία-Έθθξαζε» παξνπζηάδνληαη είθνζη ηέζζεξηο αλαθνξέο (11,4%). ην δσδέθαην θεθάιαην «Ο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο» δελ παξνπζηάδεηαη θακία αλαθνξά (0%). Σέινο, ζην ηξίην κέξνο, ην νπνίν δηαπξαγκαηεχεηαη ηηο ενξηαζηηθέο εθδειψζεηο θαη ηελ επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζην σξάξην ηνπ 83

85 νινήκεξνπ θχθινπ, παξνπζηάδνληαη νρηψ αλαθνξέο (3,8%). πγθεθξηκέλα, ζην δέθαην ηξίην θεθάιαην «Οη γηνξηέο ζην λεπηαγσγείν» παξνπζηάδνληαη έμη αλαθνξέο (2,9%) θαη ζην δέθαην ηέηαξην θεθάιαην «Σν δηεπξπκέλν σξάξην: απμεκέλεο δπλαηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε δεκηνπξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ» παξνπζηάδνληαη δχν αλαθνξέο (1%). ε ζρέζε κε φ,ηη έρεη πξναλαθεξζεί δηαπηζηψλνπκε φηη ζηελ εηζαγσγή θαη ζην πξψην κέξνο πνπ πεξηέρνληαη νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηε θηινζνθία ηνπ πξνγξάκκαηνο, παξνπζηάδνληαη νγδφληα πέληε αλαθνξέο (40,5%), ελψ ζην δεχηεξν θαη ζην ηξίην κέξνο, πνπ δίλνληαη πξαθηηθέο ιχζεηο γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, παξνπζηάδνληαη εθαηφλ είθνζη πέληε αλαθνξέο (59,5%) (γξάθεκα 2). Γξάθεκα 2 Αλαθνξέο ζεσξεηηθνύ & πξαθηηθνύ κέξνπο ηνπ Ο.Ν Αναυορές θεωρητικού & πρακτικού μέροσς τοσ Ο.Ν Θεωρητικές αναυορές 125 Πρακτικές αναυορές Παξάιιεια, κε ηε ζπλνιηθή παξνπζίαζε ησλ αλαθνξψλ ζεσξνχκε ζεκαληηθφ λα παξαζέζνπκε ην βαζκφ πξνβνιήο θαζεκηάο κεηαβιεηήο μερσξηζηά ζην θάζε θεθαιαίν, έηζη ψζηε λα έρνπκε κηα πην ζπλνιηθή εηθφλα (πίλαθαο 3, γξάθεκα 3 & 4). 84

86 Πίλαθαο 3 πλνιηθή θαηαλνκή ησλ αλαθνξώλ ησλ Π.Γ.Μ. & Γ.Γ.Μ. αλά θεθάιαην ζηνλ Ο.Ν. «Οδεγόο Νεπηαγσγνύ» Αλαθνξέο Π.Γ.Μ Πνζνζηό Π.Γ.Μ Αλαθνξέο Γ.Γ.Μ Πνζνζηό Γ.Γ.Μ Δηζαγσγή 2 1,5% 2 2,7% Πξώην κέξνο χγρξνλεο ηάζεηο ζηελ 11 8% 1 1,4% εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ (θ.θ.ι.1) Ο ξφινο ηνπ 24 17,5% 22 30,1% εθπαηδεπηηθνχ(θ.θ.ι.2) Ζ θαηαγξαθή ηεο εμέιημεο 0 0% 1 1,4% ησλ παηδηψλ θαη ε αμηνιφγεζε ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο(θ.θ.ι.3) Ζ ζπλεξγαζία κε ην 8 5,8% 3 4,1% ζπίηη(θ.θ.ι.4) Ζ ζεκαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ 5 3,6% 1 1,4% θαη ηεο νξγάλσζεο ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο(θ.θ.ι.5) Δξγαζία θαη παηρλίδη ζε 0 0% 4 5,5% νκάδεο: έλα ππνζηεξηθηηθφ πιαίζην γηα θάζε αηνκηθή πξνζπάζεηα(θ.θ.ι.6) Θεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη 1 0,7% 0 0% ζρέδηα εξγαζίαο: δηεπξχλνληαο ηνπο ρψξνπο κάζεζεο έμσ απφ ηελ ηάμε(θ.θ.ι.7) Γεύηεξν κέξνο Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο 9 6,6% 12 16,4% ιφγνο ζην λεπηαγσγείν: πξνσζψληαο ηνλ εγγξακκαηηζκφ φισλ ησλ παηδηψλ(θ.θ.ι.8) Σα καζεκαηηθά ζηνλ θφζκν 1 0,7% 3 4,1% ησλ παηδηψλ(θ.θ.ι.9) Μειέηε Πεξηβάιινληνο: 54 39,4% 14 19,2% αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ(θ.θ.ι.10) Γεκηνπξγία 20 14,6% 4 5,5% έθθξαζε(θ.θ.ι.11) Ο ειεθηξνληθφο 0 0% 0 0% ππνινγηζηήο(θ.θ.ι.12) Σξίην κέξνο Οη γηνξηέο ζην 1 0,7% 5 6,8% λεπηαγσγείν(θ.θ.ι.13) Σν δηεπξπκέλν σξάξην: 1 0,7% 1 1,4% απμεκέλεο δπλαηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε δεκηνπξγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ(θ.θ.ι.14) ύλνιν % % 85

87 Γξάθεκα 3 Καηαλνκή αλαθνξώλ ζηνπο Π.Γ.Μ ζηα θεθάιαηα ηνπ Ο.Ν. Κατανομή αναυορών στοσς Π.Δ.Μ. στα κευάλαια τοσ Ο.Ν. 45,0% 40,0% 39,4% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 17,5% 14,6% 10,0% 5,0% 0,0% 8,0% 1,5% Εισαγωγή Κ.Φ.Λ 1 Κ.Φ.Λ 2 Κ.Φ.Λ 3 5,8% 6,6% 3,6% 0,0% 0,0% 0,7% 0,7% Κ.Φ.Λ 4 Κ.Φ.Λ 5 Κ.Φ.Λ 6 Κ.Φ.Λ 7 Κ.Φ.Λ 8 Κ.Φ.Λ 9 Κ.Φ.Λ 10 Κ.Φ.Λ 11 Κ.Φ.Λ 12 0,0% 0,7% 0,7% Κ.Φ.Λ 13 Κ.Φ.Λ 14 Γξάθεκα 4 Καηαλνκή αλαθνξώλ ζηνπο Γ.Γ.Μ. ζηα θεθάιαηα ηνπ Ο.Ν. Κατανομή αναυορών στοσς Γ.Δ.Μ στα κευάλαια τοσ Ο.Ν. 35,0% 30,0% 30,1% 25,0% 20,0% 15,0% 16,4% 19,2% 10,0% 5,0% 2,7% 1,4% 0,0% Εισαγωγή Κ.Φ.Λ 1 Κ.Φ.Λ 2 Κ.Φ.Λ 3 5,5% 4,1% 1,4% 1,4% 0,0% Κ.Φ.Λ 4 Κ.Φ.Λ 5 Κ.Φ.Λ 6 Κ.Φ.Λ 7 Κ.Φ.Λ 8 Κ.Φ.Λ 9 4,1% Κ.Φ.Λ 10 Κ.Φ.Λ 11 6,8% 5,5% 1,4% 0,0% Κ.Φ.Λ 12 Κ.Φ.Λ 13 Κ.Φ.Λ 14 86

88 Γηαπηζηψλνπκε φηη νη Γηαθνξνπνηεκέλνη Πνιηηηζκηθά Μαζεηέο παξνπζηάδνληαη ζε κεγαιχηεξν πνζνζηφ 39,4% ζην θεθαιαίν «Μειέηε Πεξηβάιινληνο: αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ». Αθνινπζνχλ ηα θεθάιαηα «Ο ξφινο ηεο εθπαηδεπηηθνχ» κε πνζνζηφ 17,5% θαη «Γεκηνπξγία-Έθθξαζε» κε πνζνζηφ 14,6%. Αληίζηνηρα, νη Γηαθνξνπνηεκέλνη Γισζζηθά Μαζεηέο ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ (30,1%) ζην θεθάιαην «Ο ξφινο ηεο εθπαηδεπηηθνχ». Αθνινπζεί ε «Μειέηε Πεξηβάιινληνο: αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ» κε πνζνζηφ 19,2% θαη «Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο ιφγνο ζην λεπηαγσγείν: πξνσζψληαο ηνλ εγγξακκαηηζκφ φισλ ησλ παηδηψλ» κε πνζνζηφ 16,4%. Σα ηέζζεξα απηά θεθάιαηα είλαη εθείλα πνπ επίζεο ζπγθεληξψλνπλ ηα πην πςειά πνζνζηά ζηε ζπλνιηθή θαηαλνκή ησλ αλαθνξψλ. Σα δχν απφ απηά εθπξνζσπνχλ ηα γλσζηηθά αληηθείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη σο ηα θαηεμνρήλ κέζα ηδενινγηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη ειέγρνπ. Απηά ηα γλσζηηθά αληηθείκελα δελ είλαη άιια απφ ηεο Ηζηνξίαο, ηεο Γιψζζαο, ηεο Γεσγξαθίαο, ηεο Κνηλσληθήο θαη Πνιηηηθήο Αγσγήο (Parekh, 1997, Flouris, 1998, Αγγειφπνπινο, 2000, Αζθνχλε, 2001, Baker, 2001, Καξαθαηζάλε, 2003, Μπνλίδεο, 2004). εκαληηθφ ζηνηρείν πνπ πξέπεη λα αλαθεξζεί ζην ζεκείν απηφ είλαη φηη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε ε «Μειέηε Πεξηβάιινληνο: αμηνπνηψληαο ην πεξηβάιινλ» εκπεξηθιείεη ζηνηρεία ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ ηεο Ηζηνξίαο, ηεο Γεσγξαθίαο, ηεο Κνηλσληθήο θαη Πνιηηηθήο Αγσγήο. Δπηπξφζζεηα, ε «Γεκηνπξγία-Έθθξαζε» είλαη εθείλν ην γλσζηηθφ αληηθείκελν, φπνπ δχλαληαη λα πξνβιεζνχλ ηα δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ επηθαλεηαθά, ζπκβάιινληαο θαηά απηφ ηνλ ηξφπν ζηε δηαηήξεζε ηεο κνλνπνιηηηζκηθφηεηαο (Baker, 2001). Παξαηεξείηαη κε βάζε ηα πξναλαθεξζέληα φηη ε παξνπζίαζε ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ ζπλαληάηαη θαηά ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζε ηξία γλσζηηθά αληηθείκελα - Μειέηε Πεξηβάιινληνο, Γεκηνπξγία-Έθθξαζε θαη Πξνθνξηθφο θαη γξαπηφο ιφγνο- πνπ κπνξνχλ 87

89 αθφκα θαη κε άδειν ηξφπν λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνψζεζε ηεο θπξίαξρεο θνπιηνχξαο θαη ζηελ επηθαλεηαθή παξνπζίαζε ή θαη δηαζηξέβισζε ηεο εηθφλαο ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ. ην εξεπλεηηθφ καο ζψκα δηαπηζηψλεηαη κηα ηάζε επηθαλεηαθήο πξνζέγγηζεο θαη ζε απηφ ζπκθσλνχλ θαη άιινη εξεπλεηέο (Νηνιηνπνχινπ, Εσγξάθνπ Σζαληάθε, Εαθεηξηάδνπ, Αιεμηά, Βφηζε, Καξάληαιε, 2007), εθφζνλ δελ γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζε θαηάιιειεο πξαθηηθέο γηα ηνπο αιιφγισζζνπο καζεηέο θαη ζηε δηαπξαγκάηεπζε ζεκάησλ πνπ άπηνληαη ηνπ πνιηηηζκνχ. ρεηηθά κε ην θεθάιαην «Ο ξφινο ηεο εθπαηδεπηηθνχ», πνπ ζπγθεληξψλεη ηελ πξψηε ζέζε ζε αλαθνξέο ζηε κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Γισζζηθά Μαζεηέο» θαη ηε δεχηεξε ζέζε ζηελ αληίζηνηρε «Γηαθνξνπνηεκέλνη Πνιηηηζκηθά Μαζεηέο», ζεηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ε λεπηαγσγφο θαιείηαη λα ζρεδηάζεη θαηά ηέηνην ηξφπν ηηο δξαζηεξηφηεηεο, ψζηε λα κεξηκλά ηδηαίηεξα γηα ηα παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά γισζζηθά, πνιηηηζκηθά θαη θνηλσληθά πεξηβάιινληα, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Αλ θαη ε παξψζεζε απηή είλαη πνιχ ζεκαληηθή, έξρεηαη ζε αληίζεζε απφ ηε κηα κε ηελ έιιεηςε επαγγεικαηηθήο επηκφξθσζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πάλσ ζε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο δηαρείξηζεο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη απφ ηελ άιιε κε ηε κε εθηελή πξαθηηθή αλαθνξά ζηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ ζεκάησλ απηψλ ζην ζχλνιν ηνπ εξεπλψκελνπ πιηθνχ. Εεηείηαη, δειαδή, απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα αληηκεησπίζνπλ επαξθψο ηηο πνιππνιηηηζκηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ, πνπ παξνπζηάδνληαη ζε θαζεκεξηλή βάζε, ρσξίο φκσο λα ηνπο δίλνληαη γφληκεο θαηεπζχλζεηο σο πξνο ηνλ ηξφπν δηαθνξνπνίεζεο ηεο εξγαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ κε επηηπρία φια ηα παηδηά. Σέινο, ζηα ππφινηπα θεθάιαηα ππάξρεη πνιχ κηθξφο αξηζκφο ζπγθέληξσζεο αλαθνξψλ, πνπ θπκαίλεηαη απφ 0% έσο 5,7 %. Θεσξνχκε φηη ζηα θεθάιαηα απηά ζα ήηαλ θαιφ λα πξνηείλνληαη πεξηζζφηεξν δηαθσηηζηηθέο θαη θαζνδεγεηηθέο πξαθηηθέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ζέκαηα φπσο: ε δηαθνξνπνηεκέλε αμηνιφγεζε βάζεη ηεο νπνίαο πξέπεη νη δηαθνξνπνηεκέλνη 88

90 πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο λα εθηηκψληαη, ε δηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ σο πξνο ηελ ζεηηθή αληαλάθιαζε ησλ βησκάησλ φισλ ησλ παηδηψλ, ε απνθπγή ζπγθξνχζεσλ ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ησλ παηδηψλ θαηά ηε ζπγθξφηεζε νκάδσλ, ε αμηνπνίεζε ηνπ ειεθηξνληθνχ ππνινγηζηή σο δηεπθνιπληηθνχ κέζνπ γηα ηα παηδηά πνπ δελ έρνπλ κεηξηθή γιψζζα ηελ θπξίαξρε γιψζζα, ε ηέιεζε ηνπ ενξηαζκνχ κηαο εζληθήο γηνξηήο ζε κηα πνιππνιηηηζκηθή ηάμε, ε αμηνπνίεζε ηνπ δηεπξπκέλνπ σξαξίνπ ηνπ νινήκεξνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ επέθηαζε θαη ηελ εκβάζπλζε ζεκάησλ ζρεηηθά κε ηελ πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή εηεξφηεηα. χκθσλα κε ηνλ Baker (2001) έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα πνπ ζηνρεχεη ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε θαη φρη ζηελ αθνκνίσζε, ζηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη φρη ζηελ θπξηαξρία, νθείιεη λα παξνπζηάδεη ζπζηεκαηηθά θαη αληηθεηκεληθά ζε φια ηα γλσζηηθά αληηθείκελα ηε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή δηαθνξεηηθφηεηα πνπ αληηπξνζσπεχνπλ νη καζεηέο θάζε ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Ύζηεξα απφ ηελ παξνπζίαζε ηεο θαηαλνκήο ησλ ζπλνιηθψλ αλαθνξψλ ζην εξεπλψκελν πιηθφ, ζεσξνχκε ζθφπηκν ζην ζεκείν απηφ λα παξνπζηάζνπκε θαη λα εξκελεχζνπκε μερσξηζηά ηφζν ηε κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Πνιηηηζκηθά Μαζεηέο», φζν θαη ηε κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Γισζζηθά Μαζεηέο». 5.2 Παξνπζίαζε ησλ Γηαθνξνπνηεκέλσλ Πνιηηηζκηθά Μαζεηώλ Ζ κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Πνιηηηζκηθά Μαζεηέο» πεξηιακβάλεη έμη θαηεγνξίεο: ηε δηαθνξεηηθή εζληθφηεηα, ηε δηαθνξεηηθή ζξεζθεία, ην δηαθνξεηηθφ ηξφπν δσήο, ηα ζηνηρεία άιισλ ρσξψλ & ιαψλ, ηελ αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή, ζεβαζκφ πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο "άιινπο" θαη ηηο άιιεο αλαθνξέο. Δμεηάδεηαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν νη έμη απηέο θαηεγνξίεο πξνβάιινληαη ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο». ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδεηαη ην πνζνζηφ θαηαλνκήο ησλ «Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλσλ Μαζεηψλ» 89

91 αλάκεζα ζηηο έμη απηέο θαηεγνξίεο. Πίλαθαο 4 Καηαλνκή πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηώλ αλάκεζα ζηηο θαηεγνξίεο Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο Αξηζκόο Αλαθνξώλ Αλαθνξώλ Πνζνζηό Καηεγνξίεο Γηαθνξεηηθή εζληθφηεηα 18 13,2% Γηαθνξεηηθή ζξεζθεία 7 5,1 Γηαθνξεηηθφο ηξφπνο δσήο 35 25,5 ηνηρεία άιισλ ρσξψλ θαη ιαψλ 37 27% Αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκφο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο «άιινπο» 22 16,1% Άιιεο αλαθνξέο 18 13,1% ύλνιν % Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαλεξψλνπλ φηη ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» πξνβάιιεη θαη ηηο έμη θαηεγνξίεο, κε δηαθνξεηηθέο, σζηφζν ζπρλφηεηεο πξνβνιήο. Αλαιπηηθφηεξα, γηα ηε κεηαβιεηή «Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο» θαηαγξάθεθαλ εθαηφλ ηξηάληα επηά αλαθνξέο πνπ παξνπζίαδαλ απφιπηε ζπκθσλία (R=1) αλάκεζα ζηνπο θξηηέο. Ζ θαηεγνξία «ηνηρεία άιισλ ρσξψλ θαη ιαψλ» παξνπζηάδεηαη λα είλαη ε πην εκθαλήο θαηεγνξία ζε πνζνζηφ 27%. Αθνινπζνχλ, θαηά βαζκφ πξνβνιήο, ε θαηεγνξία «Γηαθνξεηηθφο ηξφπνο δσήο» ζε πνζνζηφ 25,5%, κε κφιηο δχν αλαθνξέο ιηγφηεξεο απφ ηελ πξψηε θαηεγνξία, ε «Αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκφο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο «άιινπο»» ζε πνζνζηφ 16,1%, ε «Γηαθνξεηηθή εζληθφηεηα» ζε πνζνζηφ 13,2%, νη «Άιιεο αλαθνξέο» ζε πνζνζηφ 13,1% θαη ηέινο, ε «Γηαθνξεηηθή ζξεζθεία» κε κηθξφ, ζπγθξηηηθά, πνζνζηφ αλαθνξψλ 5,1%. 90

92 Απφ ηα παξαπάλσ δηαπηζηψλεηαη φηη ην κέγηζην πνζνζηφ αλαθνξψλ ζπγθεληξψλεηαη ζηελ ηξίηε θαηεγνξία «Γηαθνξεηηθφο ηξφπνο δσήο» θαη ζηελ ηέηαξηε θαηεγνξία «ηνηρεία άιισλ ρσξψλ θαη ιαψλ» θαη νη δχν καδί απνηεινχλ ην 52,5% ησλ αλαθνξψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεηαβιεηήο. Ο ιφγνο πνπ, πηζαλφλ, νη θαηεγνξίεο απηέο ζπγθεληξψλνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ είλαη φηη ζηνπο θφιπνπο ηνπο πεξηιακβάλνπλ εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ ηνπξηζηηθή πξνζέγγηζε -θαηά ηελ Derman- Sparks (1989)- θαη ζηελ πξνζέγγηζε ησλ ζπλεηζθνξψλ θαζψο θαη ζηελ πξνζζεηηθή πξνζέγγηζε- θαηά ηνλ Banks (2004). Βάζεη ησλ πξνζεγγίζεσλ απηψλ ε πνιηηηζκηθή θαηαλφεζε ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά αηφκσλ γίλεηαη πξνζπάζεηα λα επηηεπρζεί κέζσ ζρεδίσλ εξγαζίαο πνπ έρνπλ σο ζέκα ηε γλσξηκία κε ηα θαγεηά, ηελ ελδπκαζία, ηνπο ρνξνχο, ηε κνπζηθή, ηηο γηνξηέο, ηηο επεηείνπο ησλ κεηνλνηηθψλ πνιηηηζκηθψλ νκάδσλ. Δίλαη νη πην ζπλήζεηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο ζην ζρνιηθφ ρψξν, ε πξφζθιεζε γνλέσλ θαη κειψλ απφ ηε κεηνλνηηθή νκάδα, ε πξνζζήθε ελφο βηβιίνπ, κηα ηδηαίηεξε δηδαζθαιία ρσξίο σζηφζν, λα κεηαβάιιεηαη θαη λα ακθηζβεηείηαη επί ηεο νπζίαο ε βαζηθή δνκή ηνπ επίζεκνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Σέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο πηνζεηνχληαη ζε αφξηζηεο ρξνληθέο ζηηγκέο ζην δηδαθηηθφ έηνο θαη δελ απνηεινχλ ζπζηεκαηηθή πξαθηηθή θαη αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο. Έλα ηέηνην πξφγξακκα, πνπ πινπνηείηαη ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα, είλαη ζχκθσλα -κε ηελ Derman- Sparks (1989)- ζαλ έλα κηθξφ ηαμίδη, θαηά ην νπνίν έξρεζαη ζε επαθή κε δηαθνξεηηθνχο αλζξψπνπο, φκσο κφλν γηα ιίγν, εθφζνλ κεηά επηζηξέθεηο πάιη ζηελ ρψξα ζνπ θαη ζηηο ζπλήζεηέο ζνπ αθήλνληαο πίζσ φ,ηη γλψξηζεο. Έηζη ζπκβαίλεη θαη κε ηελ ηνπξηζηηθή πξνζέγγηζε ζην ζρνιηθφ ρψξν κειεηνχλ νη καζεηέο ηνπο άιινπο πνιηηηζκνχο γηα έλα πεξηνξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη χζηεξα θαηαπηάλνληαη κε άιιεο δηδαθηηθέο ελφηεηεο (York, 2003). Όκσο, δελ αξθεί κφλν λα δείμνπκε ελδηαθέξνλ γηα ηα δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά γλσξίζκαηα, θέξλνληαο απιά ηελ πνιηηηζκηθή δηαθνξά ζηελ ηάμε θαη ηνπνζεηψληαο ηελ ζε 91

93 αθεξεκέλν θαη απνθνκκέλν επίπεδν (Πιεμνπδάθε, 2003). Γελ αξθεί, δηφηη θαηά ηνλ Banks (2004), ηέηνηνπ είδνπο πξνζεγγίζεηο, πνπ αθνξνχλ ζηελ ελζσκάησζε πνιηηηζκηθνχ πεξηερνκέλνπ ζην επίζεκν αλαιπηηθφ πξφγξακκα, ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ πξνψζεζε θαη ηελ αλάδεημε ησλ αμηψλ ηεο θπξίαξρεο γισζζηθήο θαη πνιηηηζκηθήο νκάδαο. Σέηνηεο πξνζεγγίζεηο φκσο, ζπλάδνπλ κε ηνπο ζθνπνχο ηεο πνιηηηθήο ηεο ελζσκάησζεο ζηελ εθπαίδεπζε θαη φρη κε ηνπο ζθνπνχο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο. πλάδνπλ, επίζεο, θαη κε ηνλ εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ εθπαίδεπζε ν νπνίνο ζηνρεχεη ζηε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζκηθήο θαη γισζζηθήο θιεξνλνκηάο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, ειέγρνληαο ηφζν ηνλ ηχπν γλψζεο πνπ πξνάγεηαη ζηα επίζεκα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα φζν θαη ηα ζηνηρεία ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ πνπ ζα ζπκπεξηιεθζνχλ. Χζηφζν, ζην ζεκείν απηφ δηαπηζηψλεηαη φηη ε πξαθηηθή πνπ πξνηείλεηαη δελ είλαη ζχκθσλε κε ην λνκνζεηηθφ πιαίζην, κε απηφ πνπ νξίδνπλ νη αξρέο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο, πεξί ηζνηηκίαο φισλ ησλ πνιηηηζκψλ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν. Παξαηεξνχκε, δειαδή, φηη, αλ θαη γίλνληαη ζεηηθέο πξνζπάζεηεο λα ζπκπεξηιεθζνχλ νη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά καζεηέο ζην εξεπλψκελν πιηθφ θαη πξνηείλνληαη δξαζηεξηφηεηεο γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ εγρεηξήκαηνο απηνχ, δελ επηρεηξείηαη παξαηαχηα νπζηαζηηθή κεηάβαζε απφ ηελ πνιηηηθή ηεο αθνκνησηηθήο εθπαίδεπζεο ζηε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε. Μηα εθπαίδεπζε πνπ απεπζχλεηαη ζε φινπο ηζφηηκα θαη πνπ γηα ηελ εθαξκνγή ηεο, απαηηείηαη κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ ππάξρνληνο αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, ηεο ξαρνθνθαιηάο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ψζηε λα κελ απνηειεί απιή πεξηζηαζηαθή αλαθνξά θαη δηαπξαγκάηεπζε. Καηά ηε γλψκε καο ππάξρεη δηάζηαζε αλάκεζα ζην ηη πξνηείλεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ λφκνπ θαη ζην ηη πξνβάιιεηαη σο πξνηεηλφκελν. Γηα λα γίλνπκε πην ζαθείο -κε έλα παξάδεηγκα- παξαηεξνχκε φηη απφ ηε κηα πξνηείλεηαη έλα ζρέδην εξγαζίαο κε ζέκα «Οη άλζξσπνη πνπ ηψξα κέλνπλ θνληά καο, ελψ πξηλ έκεηλαλ καθξηά» (ζει ) θαη απφ ηελ άιιε απηφ εληάζζεηαη ζηα 92

94 πιαίζηα ηνπ επξχηεξνπ ζέκαηνο ηεο ζπλνηθίαο κε ην νπνίν αζρνινχληαη νη καζεηέο. Σν νξζφ ζα ήηαλ ην ζέκα απηφ λα κελ απνηειεί ππνελφηεηα ελφο επξχηεξνπ ζέκαηνο αιιά ηε θχξηα ζεκαηηθή ηνπ ζπλφινπ ησλ γλσζηηθψλ πεξηνρψλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ δηδαθηηθνχ έηνπο. Σν ζπγθεθξηκέλν ζρέδην εξγαζίαο ραξαθηεξίδεηαη απφ ζηνηρεία ηεο ηνπξηζηηθήο πξνζέγγηζεο, εθφζνλ μεθηλά κε ην θάιεζκα ζηελ ηάμε ελφο κπακπά απφ ηελ Ηλδία, πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη ζε ηέζζεξηο επηζθέςεηο πψο γίλεηαη ε ηειεηή ηνπ γάκνπ ζηε ρψξα ηνπ θαη ζηε ζπλέρεηα λα δψζεη πιεξνθνξίεο γηα ηε δσή θαη ηηο παξαδφζεηο, («λα αλαδεηήζνπλ πιεξνθνξίεο γηα δηαθνξεηηθέο ρψξεο λα αθνχζνπλ ηξαγνχδηα λα δνπλ ρνξνχο» (ζ. 266), «λα κάζνπλ ηη ξνχρα θνξάλε πψο είλαη ηα ζπίηηα αλ έρνπλ ίδηα ηξέλα» (ζ. 268). Οη δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνηείλνληαη, αλ θαη αθνξνχλ ζηα ιεγφκελα επηθαλεηαθά, εμσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπγθεθξηκέλεο ρψξαο, κπνξεί λα απνηειέζνπλ κηα επνηθνδνκεηηθή βάζε γηα ηελ πεξαηηέξσ πξνέθηαζε ηνπ ζέκαηνο. Βαζηθφ παξάγνληα, φκσο, γη απηφ ζα απνηειέζεη θαη ν εθπαηδεπηηθφο ηεο θάζε ηάμεο, ζε ζρέζε κε ην πφζν, ζα ζειήζεη λα εκβαζχλεη θαη λα επεθηείλεη έλα ζέκα ηέηνηαο θχζεο. Αλαθνξηθά, κε ηελ επηινγή ηεο ρψξαο πνπ παξνπζηάδεηαη ζην ζρέδην εξγαζίαο, εληχπσζε πξνθαιεί ην γεγνλφο φηη πξφθεηηαη γηα κηα ρψξα πνπ δελ αληηπξνζσπεχεη κεγάιν πνζνζηφ καζεηψλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ζε αληίζεζε κε ηελ Αιβαλία, ε νπνία αληηπξνζσπεχεη ην 80% ηνπ πιεζπζκνχ ησλ μέλσλ καζεηψλ ζηελ Διιάδα (Paleologou, 2004). Ζ αλαθνξά ζηελ Αιβαλία, γίλεηαη επηγξακκαηηθά φπσο θαη ζηε Ρσζία «Πφζν καθξηά είλαη ε Αιβαλία;» (ζ. 262), «κακά απφ ηελ Αιβαλία» (ζ. 122), «Πφζν καθξηά είλαη ε Ρσζία;» (ζ. 262). Φαίλεηαη ινηπφλ λα επηβεβαηψλεηαη ην γεγνλφο φηη ε εθπξνζψπεζε φισλ ησλ αηφκσλ απφ άιιεο ρψξεο ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα δελ είλαη ηζφξξνπε. Δθαξκφδεηαη θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν κηα εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή πνπ δε ζπλάδεη κε ηε θηινζνθία ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο, εθφζνλ δελ θαιιηεξγείηαη κέζσ απηήο ν θξηηηθφο δηάινγνο θαη ε νπζηαζηηθή 93

95 αληαιιαγή αλάκεζα ζε φινπο ηνπο πνιηηηζκνχο πνπ ζπλππάξρνπλ ζην ζρνιηθφ πνιχρξσκν κσζατθφ. Δπηπιένλ, αλαθνξά ζε έλα «παξάζπξν» γίλεηαη θαη ζηε κνπζνπικαληθή κεηνλφηεηα, ε νπνία είλαη επίζεκα αλαγλσξηζκέλε απφ ην ειιεληθφ θξάηνο, άξα θαη ε αλαθνξά ζε απηή ζπκβαδίδεη κε ηελ πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο. Ζ πξνζέγγηζε ηεο κεηνλφηεηαο απηήο γίλεηαη κε ηε γλσξηκία ησλ θαζεκεξηλψλ ζπλεζεηψλ ησλ κειψλ ηεο, ηνλ εληνπηζκφ ηεο Σνπξθίαο ζην ράξηε θαη ηελ αλαδήηεζε παηδηθψλ ηνπξθηθψλ ηξαγνπδηψλ. Αλ θαη ε ζπγθεθξηκέλε κεηνλφηεηα πηζηεχεη ζε δηαθνξεηηθή ζξεζθεία απφ ηελ επίζεκε ειιεληθή, δελ αλαθέξνληαη ζηνηρεία πνπ λα ηελ θάλνπλ γλσζηή. Γεληθψο, ε ζξεζθεπηηθή δηαθνξεηηθφηεηα, πνπ είλαη θαη ε δεχηεξε θαηεγνξία ηεο ζπγθεθξηκέλεο κεηαβιεηήο παξνπζηάδεη, ην κηθξφηεξν πνζνζηφ πξνβνιήο απφ φιεο ηηο θαηεγνξίεο (5,1% κε επηά αλαθνξέο). Ζ παξνπζίαζε ησλ δηαθνξεηηθψλ ζξεζθεηψλ γίλεηαη κε δηαπηζηψζεηο ηνπ ηχπνπ «φηη κεξηθνί άιινη άλζξσπνη έρνπλ θαη θάηη άιιεο ζεέο, πνπ δελ ηηο έρνπκε εκείο ζηελ εθθιεζία καο» (ζ.269) ή κέζσ ηεο επίδεημεο θσηνγξαθηψλ «λαψλ, ζξεζθεπηηθψλ ηειεηψλ» (ζ.267). Ζ παξνπζίαζε ηεο ζξεζθεπηηθήο δηαθνξεηηθφηεηαο πνπ «ζεσξείηαη δεδνκέλε» (ζ.100) απφ ηνπο ζπγγξαθείο ηνπ εξεπλψκελνπ πιηθνχ επηρεηξείηαη απφ ηε κία, παξνηξχλνληαο ηνπο αιιφζξεζθνπο καζεηέο λα θέξνπλ ζηελ ηάμε ζρεηηθφ θσηνγξαθηθφ πιηθφ θαη απφ ηελ άιιε δίλνληάο ηνπο ηε δπλαηφηεηα, ηφζν ζε απηνχο φζν θαη ζηηο νηθνγέλεηεο ηνπο λα αθεγεζνχλ πνηεο είλαη νη πην ζεκαληηθέο γηνξηέο ηνπο θαη πψο ηεινχληαη. Παξαηεξείηαη πσο θαη σο πξνο ην ζέκα ηεο δηαθνξεηηθήο ζξεζθείαο πηνζεηείηαη ε ίδηα δηδαθηηθή πξνζέγγηζε, πνπ έρεη αλαθεξζεί εθηελψο παξαπάλσ. Με ηνλ ίδην, επίζεο, ηξφπν παξνπζηάδεηαη θαη ε δηαθνξεηηθή εζληθφηεηα, δειαδή ε πξψηε θαηεγνξία ηεο κεηαβιεηήο πνπ κειεηάκε. «Ζ αλνκνηνγέλεηα ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ σο πξνο ηελ εζλφηεηα ζεσξείηαη πιένλ έλα αδηακθηζβήηεην δεδνκέλν, νπφηε ην Νεπηαγσγείν είλαη απαξαίηεην λα εμαζθαιίζεη έλα πιαίζην πνπ ζέβεηαη θαη αλαγλσξίδεη ηηο 94

96 εζληθέο ηαπηφηεηεο φισλ ησλ παηδηψλ» (ζ.100). Γηαπηζηψλεηαη θαη γηα ηελ θαηεγνξία απηή, πνπ παξνπζηάδεηαη κε δεθανρηψ αλαθνξέο θαη κε πνζνζηφ 13,1% φηη ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν παξνηξχλνληαη νη εθπαηδεπηηθνί λα είλαη ζεηηθνί απέλαληη ζηα παηδηά πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο εζληθέο νκάδεο θαη λα πξνζπαζνχλ λα ηνπο εμαζθαιίζνπλ ηζφηηκεο επθαηξίεο κάζεζεο φκσο ζε πξαθηηθφ επίπεδν δελ παξνπζηάδνληαη, δελ πξνηείλνληαη εθείλεο νη εθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο, νη νπζηαζηηθέο ελέξγεηεο πνπ νθείιεη λα θάλεη έλαο εθπαηδεπηηθφο, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζεί επαξθψο ζηηο πνιππνιηηηζκηθέο απαηηήζεηο ησλ ζχγρξνλσλ ζρνιηθψλ ηάμεσλ. Αλαθεξφκαζηε απφ ηε κηα ζε έλαλ εθπαηδεπηηθφ, ν νπνίνο πηζαλφλ δελ έρεη επαξθψο ή θαη θαζφινπ εθπαηδεπηεί ζε ζέκαηα δηαρείξηζεο δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά καζεηψλ θαη πνπ απφ ηελ άιιε ηνπ δεηείηαη «λα κπνξέζεη λα κεηαδψζεη ζηα παηδηά -πνιηηηζκηθέο πξαθηηθέο- πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνλ εγγξάκκαην πιεζπζκφ ησλ δπηηθψλ θνηλσληψλ, πνπ πξνηξέπνπλ ηε -δηα βίνπ κάζεζε-» (ζ.31) θαη «λα θξνληίδεη λα ιεηηνπξγεί σο - πνιηηηζκηθφο δηεξκελέαο- αλάκεζα ζηα παηδηά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο θαη ηα παηδηά ηεο φπνηαο κεηνςεθίαο» (ζ.35). Δδψ κπνξεί θάπνηνο λα αλαξσηεζεί πψο κπνξεί λα θαλεί επαξθήο ν εθπαηδεπηηθφο κπξνζηά ζε ηέηνηνπ είδνπο απαηηήζεηο πνπ ηνπ ππαγνξεχνληαη απφ ην επίζεκν εγρεηξίδηφ ηνπ, ηε ζηηγκή πνπ ε επηκφξθσζε γηα ζέκαηα δηαπνιηηηζκηθήο παηδείαο είλαη ζρεδφλ αλχπαξθηε. Ζ απάληεζε κάιινλ είλαη, φηη ελαπνηίζεηαη ζηελ πξνζσπηθή ηνπ επζπλεηδεζία θαη ηελ πνιηηηζκηθή ηνπ επαηζζεζία ζην πψο ζα αληεπεμέιζεη ζηε ζρνιηθή πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα πνπ θαζεκεξηλά θαιείηαη λα δηαρεηξηζηεί. Γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ελψ ζην πξψην κέξνο ηνπ «Οδεγνχ Νεπηαγσγνχ» ππάξρνπλ ζπλερείο αλαθνξέο πνπ πξνηξέπνπλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα είλαη αλνηρηνί θαη δεθηηθνί ζηηο φπνηεο κνξθέο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ζε πξαθηηθφ επίπεδν απηφ πνπ ηνπο πξνηείλεηαη είλαη ε παξάζεζε κφλν ελφο ζρεδίνπ εξγαζίαο. Καη ζην ζεκείν απηφ γελλάηαη εχινγα ην εξψηεκα αλ θηάλεη ε δηαθνξεηηθφηεηα λα αληηκεησπηζηεί κφλν κε ζρέδηα 95

97 εξγαζίαο πνπ πηζαλφλ κία κεξίδα εθπαηδεπηηθψλ λα ζεσξεί φηη είλαη αξθεηφ λα πινπνηνχληαη κφλν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ απνθξηψλ, ψζηε λα έξζνπλ νη καζεηέο ζε επαθή κε ην δηαθνξεηηθφ θαπέιν ηνπ θηλέδνπ θαη ηε δηαθνξεηηθή θνχζηα ηνπ αθξηθαλνχ. Απηφ πνπ ιείπεη απφ ην ζπγθεθξηκέλν «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ» δελ είλαη νη ζεσξεηηθέο αλαθνξέο, πνπ επίζεο πξνσζνχληαη, κε ηελ παξφηξπλζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ «λα ζπκβάιινπλ κε επηηπρείο παξεκβάζεηο ζηελ αιιεινγλσξηκία, ζηελ αιιεινθαηαλφεζε θαη ζηελ ακνηβαία απνδνρή ησλ παηδηψλ ηεο θπξίαξρεο νκάδαο κε ηα παηδηά ηεο κεηνςεθίαο» (ζ.35). Απηφ πνπ ζα έπξεπε λα ππάξρεη ζε εθηελή κνξθή είλαη νη νπζηαζηηθέο πξαθηηθέο πξνηάζεηο, ψζηε νη ελ ελεξγεία εθπαηδεπηηθνί λα κπνξνχλ λα επεμεξγάδνληαη θαη επηηπρψο λα θάλνπλ εθπαηδεπηηθή πξάμε ηηο πνιιαπιέο κνξθέο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ εηήζηνπ ζρνιηθνχ πξνγξάκκαηνο. Απηφ πνπ ππνζηεξίδνπκε δελ είλαη έλαο «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ» πνπ λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε θηινζνθία ησλ θιεηζηψλ πξνγξακκάησλ, πνπ λα απαξηζκεί δειαδή ζηείξεο θαη ακεηάθιεηεο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο απζηεξψο ζα πξέπεη λα πινπνηεζνχλ απφ φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ζε φια ηα λεπηαγσγεία ηεο ρψξαο αιιά έλαο «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ» πνπ ζα θαηαηνπίδεη θαη ζα δηαθσηίδεη ηνπο λεπηαγσγνχο πάλσ ζε ζέκαηα δηαθνξεηηθφηεηαο. Έλαο «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ» πνπ ζα πεξηέρεη ζαθείο πξαθηηθέο πξνηάζεηο θαη ζα ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο σο δεκηνπξγηθφο εθαιηήξαο ζηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ πνπ αληαλαθινχλ ηηο αλάγθεο θαη ηα βηψκαηα φισλ ησλ ελεξγψλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, δειαδή, φισλ ησλ παηδηψλ. Σν γεγνλφο φηη νη εθπαηδεπηηθνί παξνηξχλνληαη λα ζπκβάιινπλ «ζηελ επηθξάηεζε κηαο θνπιηνχξαο ηεο εηξήλεο ζηελ θαηαλφεζε θαη ηελ αλάπηπμε θαζνιηθψλ αμηψλ, φπσο ε δεκνθξαηία θαη ε κε βία, ζην άλνηγκα πξνο ηνλ άιινλ ζηελ αλαγλψξηζε ησλ βησκάησλ ησλ άιισλ» (ζ.36)- αλαθνξέο πνπ αλήθνπλ ζηελ ηέηαξηε θαηεγνξία θαη θαηαιακβάλνπλ ζε πνζνζηφ ην 16,1%- θαλεξψλεη ηηο ζεηηθέο πξνζέζεηο ησλ ζπγγξαθέσλ ζε 96

98 ξεκαηηθφ επίπεδν σο πξνο ηε δηαρείξηζε ηεο εηεξνγέλεηαο. Σελ εηεξνγέλεηα, σζηφζν, απηή πξνηείλεηαη λα ηε δηαρεηξηζηνχλ νη εθπαηδεπηηθνί πξνζζεηηθά κε ζθνπφ λα κε κεηαβιεζεί νπζηαζηηθά ε επίζεκε δνκή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. Απηφ πνπ πξέπεη, φκσο, λα απνηειεί θχξηα πξνηεξαηφηεηα είλαη λα παξνπζηάδνληαη ηζφηηκα θαη ηζφξξνπα φινη νη πνιηηηζκνί, ψζηε λα γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη θάζε άηνκν, αλεμάξηεηα ηεο πνιηηηζκηθήο πξνέιεπζήο ηνπ, πξέπεη λα απνιακβάλεη ηα αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ δελ απεηιείηαη ε δηαπνιηηηζκηθή θαηαλφεζε θαη ε εηξεληθή ζπλχπαξμε. Απηφ ζα γίλεη εθηθηφ, φηαλ ζηακαηήζνπκε λα παξακέλνπκε ζηελ επηθαλεηαθή γλσξηκία κε ηνπο «άιινπο», ηνπο δηαθνξεηηθνχο, φηαλ νπζηαζηηθά γίλνπκε ηθαλνί λα θαιιηεξγνχκε ην ζεβαζκφ θαη ην γλήζην ελδηαθέξνλ γηα ηηο πνιιαπιέο φςεηο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο (Pattnaik 2003, Hyun 2007). Ζ θαιιηέξγεηα απηή, πνπ είλαη αληίζεηε κε ην πλεχκα ηνπ εζληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ζηελ εθπαίδεπζε, πξέπεη λα μεθηλά απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο θνίηεζεο ηνπ παηδηνχ ψζηε λα κπαίλνπλ νη βάζεηο γηα ηε κε δηαηψληζε ηεο αλσηεξφηεηαο ηνπ ελφο, ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ έλαληη ησλ κεηνλνηηθψλ πνιηηηζκψλ (York, 2003). Πξνυπφζεζε γηα λα ηεζνχλ νη βάζεηο απηέο είλαη λα κε ραξαθηεξίδνληαη νη εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο απφ κνλνπνιηηηζκηθνχ θαη ηνπξηζηηθνχ πεξηερνκέλνπ δξαζηεξηφηεηεο. Σέηνηνπ είδνπο πξαθηηθέο δηδάζθνπλ απιντθέο γεληθεχζεηο γηα ηνπο άιινπο αλζξψπνπο θαη νδεγνχλ ζηε δηαηψληζε ζηεξενηππηθψλ αληηιήςεσλ φρη ζηελ νπζηαζηηθή θαηαλφεζε ησλ δηαθνξψλ (Stewart, 2007, Derman-Sparks θ.ά. 1989). Καηά ηε Sapon-Shevin (1983 ζην Derman-Sparks θ.ά., 1989) νη παξεκβάζεηο, νη πξαθηηθέο πνπ ρεηξίδνληαη ηελ άκεζε αληηπαξάζεζε κε ηε δηαθνξεηηθφηεηα επηθαλεηαθά είλαη πξνδηαγεγξακκέλν φηη ζα απνηχρνπλ λα θέξνπλ κφληκα απνηειέζκαηα. Σν κφλν πνπ ζα θαηαθέξνπλ είλαη θάπνηεο πξνζσξηλέο αιιαγέο ζηα ζρήκαηα ηεο θνηλσληθήο δηάδξαζεο θαη απνδνρήο κέζα ζηηο νκάδεο πνπ απαξηίδνληαη απφ δηαθνξεηηθά παηδηά. 97

99 5.3 Παξνπζίαζε ησλ Γηαθνξνπνηεκέλσλ Γισζζηθά Μαζεηώλ Ζ κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Γισζζηθά Μαζεηέο» πεξηιακβάλεη πέληε θαηεγνξίεο: ηε δηαθνξεηηθή γιψζζα, ηα μελφγισζζα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα, ηα νλφκαηα μέλεο πξνέιεπζεο, ηελ αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή, ζεβαζκφ πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο "άιινπο", ηνπο αιιφγισζζνπο θαη ηηο άιιεο αλαθνξέο. Δμεηάδεηαη ν βαζκφο ζηνλ νπνίν νη πέληε απηέο θαηεγνξίεο πξνβάιινληαη ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο». ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδεηαη ην πνζνζηφ θαηαλνκήο ησλ «Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλσλ Μαζεηψλ» ζηηο πέληε απηέο θαηεγνξίεο. 98

100 Πίλαθαο 5 Καηαλνκή γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηώλ αλάκεζα ζηηο θαηεγνξίεο Καηεγνξίεο Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο Αξηζκόο Αλαθνξώλ Αλαθνξώλ Πνζνζηό Γηαθνξεηηθή γιψζζα 22 30,1% Ξελφγισζζα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα 9 12,3% Ολφκαηα μέλεο πξνέιεπζεο 27 37% Αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκφο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο «άιινπο», αιιφγισζζνπο 15 20,6% Άιιεο αλαθνξέο 0 0% ύλνιν % Ζ κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Γισζζηθά Μαζεηέο», ε νπνία απνηειείηαη απφ πέληε θαηεγνξίεο, ζπγθέληξσζε ζπλνιηθά εβδνκήληα ηξεηο αλαθνξέο. Οη αλαθνξέο θαηαλέκνληαη ζε φιεο ηηο θαηεγνξίεο, εθηφο απφ ηεο «Άιιεο αλαθνξέο», φπνπ νη αλαθνξέο δελ παξνπζίαζαλ απφιπηε ζπκθσλία (R 1) αλάκεζα ζηνπο θξηηέο. πγθεθξηκέλα, νη ηέζζεξηο απφ απηέο θαηά βαζκφ πξνβνιήο: είλαη ηα «Ολφκαηα μέλεο πξνέιεπζεο» ζε πνζνζηφ 37%, «Γηαθνξεηηθή γιψζζα» ζε πνζνζηφ 30,1%, «Αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκφο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο «άιινπο», ηνπο αιιφγισζζνπο» ζε πνζνζηφ 20,6% θαη «Ξελφγισζζα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα» ζε πνζνζηφ 12,3%. Σν γεγνλφο φηη ε κεηαβιεηή «Γηαθνξνπνηεκέλνη Γισζζηθά Μαζεηέο» ζπγθέληξσζε ιηγφηεξεο αλαθνξέο απφ ηελ αληίζηνηρε «Γηαθνξνπνηεκέλνη 99

101 Πνιηηηζκηθά Μαζεηέο» νθείιεηαη ζην φηη ε δεχηεξε είλαη πην επξεία. Αμηνζεκείσην είλαη φηη νη πεξηζζφηεξεο αλαθνξέο θαη γηα ηηο δχν κεηαβιεηέο βξίζθνληαη ζε ζηελή ζπλάθεηα, γεγνλφο πνπ θαλεξψλεη πσο ε πνιηηηθή απέλαληη ηφζν ζηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά καζεηέο φζν θαη ζηνπο γισζζηθά είλαη εληαία. Δμάιινπ, ε γιψζζα απνηειεί έλα βαζηθφ ζηνηρείν ηνπ πνιηηηζκνχ θαη είλαη απηή πνπ απφ ηε κηα ηαπηνπνηεί ην άηνκν θαη απφ ηελ άιιε εληζρχεη ην δεζκφ ηνπ κε ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο θαηαγσγήο ηνπ. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη κφλν ε κεηξηθή γιψζζα κπνξεί λα απνδψζεη θαιχηεξα ηα κελχκαηα θαη ηηο αμίεο ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ θέξεη ην θάζε άηνκν. Ζ αλαγλψξηζε ηεο γιψζζαο απφ ηα Δλσκέλα Έζλε σο βαζηθφ αλζξψπηλν δηθαίσκα κπνξεί λα ηζρχεη κφλν φηαλ αλαγλσξίδεηαη ε πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά θάζε αηφκνπ θαη ην αληίζηξνθν (York, 2003). Οπφηε ε εληαία κνξθή δηαπξαγκάηεπζεο ησλ πνιηηηζκηθά θαη ησλ γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηψλ απφ ηνπο ζπγγξαθείο δείρλεη φηη αλαγλσξίδεηαη ν άξξεθηνο απηφο ζχλδεζκνο. ρεηηθά κε ηελ πξψηε ζε αλαθνξέο θαηεγνξία «Ολφκαηα μέλεο πξνέιεπζεο», παξαηεξνχκε φηη νη ζπγγξαθείο ρξεζηκνπνηνχλ ζηα παξαδείγκαηα ησλ δηδαθηηθψλ πξνηάζεσλ νλφκαηα παηδηψλ απφ άιιεο ρψξεο. Οη είθνζη επηά αλαθνξέο, πνπ ζπγθεληξψλεη ε θαηεγνξία απηή, δελ αθνξνχλ είθνζη επηά δηαθνξεηηθά παηδηά αιιά ζε θάπνηα ζπγθεθξηκέλα, πνπ αλαθέξνληαη επαλεηιεκκέλα ζε φιν ην ζψκα ηνπ θεηκέλνπ πνπ εξεπλήζακε. Ζ επαλάιεςε ησλ νλνκάησλ δελ αθνξά κφλν ζηα παηδηά πνπ αλήθνπλ ζε κεηνςεθηθέο νκάδεο αιιά θαη ζηα παηδηά πνπ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε νκάδα. Ζ θνηλή αληηκεηψπηζε ηφζν ησλ παηδηψλ ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, φζν θαη ησλ παηδηψλ ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ καξηπξά ηε ζεηηθή ζηάζε ησλ ζπγγξαθέσλ. Ζ ρξήζε ησλ νλνκάησλ ησλ παηδηψλ πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή νκάδα απνηειεί δείθηε ζεβαζκνχ πξνο ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ θάζε παηδηνχ, δηφηη ε ρξήζε ηνπ νλφκαηφο ηνπ ιεηηνπξγεί επνηθνδνκεηηθά ζην «ρηίζηκν» ηεο απηνεηθφλαο θαη ηεο απηναληίιεςήο ηνπ. ρεηηθά κε ηελ θαηεγνξία «Γηαθνξεηηθή γιψζζα» πνπ ζπγθεληξψλεη 100

102 ην 30,1% ησλ αλαθνξψλ, παξαηεξνχκε φηη νη ζπγγξαθείο πξνηξέπνπλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα ζπκβάιινπλ «ζηελ αξκνληθή ελζσκάησζε παηδηψλ απφ δηαθνξεηηθά γισζζηθά πεξηβάιινληα» (ζ.20), «λα θξνληίζνπλ ε γιψζζα πνπ κηινχλ ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο λα αθνχγεηαη θαη λα αλαγλσξίδεηαη κέζα ζηελ ηάμε... λα ελζαξξχλνπλ θάζε αιιφγισζζν παηδί λα θέξεη ην αγαπεκέλν ηνπ βηβιίν γηα λα δνπλ ηα άιια παηδηά πσο αθνχγεηαη κηα δηαθνξεηηθή απφ ηε δηθή ηνπο γιψζζα ή λα ην παξνηξχλνπλ αθφκα λα πεη θάπνην ηξαγνχδη ζηε γιψζζα ηνπ» (ζ.36), «λα ζπλεξγαζηνχλ κε ην γνληφ παηδηψλ κε δηαθνξεηηθή κεηξηθή γιψζζα» (ζ.116), «λα παξνηξχλνπλ ην γνληφ πνπ δε κηιά ειιεληθά λα θέξεη καδί ηνπ έλα άηνκν πνπ ζα κπνξέζεη λα κεηαθξάζεη γη απηφλ» (ζ.49), «λα εηνηκάζεη ε εθπαηδεπηηθφο κηα θαζέηα κε ηξαγνχδηα απφ δηάθνξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ» (ζ.334). Με βάζε ηα παξαπάλσ παξαζέκαηα, ζα κπνξνχζε λα επαλαιάβεη θαλείο ηηο ίδηεο παξαηεξήζεηο πνπ πξναλαθέξζεθαλ ζρεηηθά κε ην πψο παξνπζηάδνληαη νη δηαθνξνπνηεκέλνη πνιηηηζκηθά καζεηέο. Γηαπηζηψλνπκε φηη θαη δηαθνξνπνηεκέλνη γισζζηθά καζεηέο παξνπζηάδνληαη ζχκθσλα κε ηελ ηνπξηζηηθή, πξνζζεηηθή πξνζέγγηζε ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ ησλ καζεηψλ, εθφζνλ θαινχληαη λα ζπγρσλεχζνπλ θαη λα παξνπζηάζνπλ ζε θάπνηεο δηδαθηηθέο ψξεο ην γισζζηθφ ηνπο πινχην, κέζα απφ ην αγαπεκέλν ηνπο βηβιίν, ή απφ έλα ηξαγνχδη. Αλ θαη εθ πξψηεο θαίλεηαη λα ηνπο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα αθνπζηεί «ε θσλή - ε γιψζζα» ηνπο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ απηφ ζπκβαίλεη επηθαλεηαθά. ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηφ πνπ πξνσζείηαη είλαη ε κνλνγισζζία. Ζ κνλνγισζζία θαιιηεξγείηαη κε ηελ απνπζία ηεο θξαηηθήο κέξηκλαο ζηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηε δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ηνπ θάζε παηδηνχ ζην ζρνιείν θαη ζηελ πξφζιεςε απνζπαζκέλσλ εθπαηδεπηηθψλ απφ ηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ παηδηψλ πνπ θνηηνχλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Μηα ηέηνηνπ είδνπο πνιηηηθή θαζίζηαηαη επηδήκηα ηφζν γηα ηελ απηναληίιεςε ησλ αιιφγισζζσλ καζεηψλ θαη ηελ απξφζθνπηε αλάπηπμε ησλ γισζζηθψλ ηνπο δεμηνηήησλ, φζν θαη γηα ηηο γεληθέο αμίεο θαη ζηάζεηο ηνπ 101

103 πνιηηηζκνχ πνπ θέξνπλ (Δπαγγέινπ, 2007). Ζ γισζζηθή πνιηηηθή πνπ πηνζεηείηαη είλαη απηή ηεο ελζσκάησζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία επηηξέπεηαη ζηνπο αιιφγισζζνπο καζεηέο λα παξνπζηάζνπλ ζην ζρνιείν κφλν εθείλα ηα εζληθνπνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά, πνπ κπνξνχλ λα ελαξκνληζηνχλ κε απηά ηεο θπξίαξρεο νκάδαο, ψζηε λα κελ ππάξρεη ν θίλδπλνο λα παξνπζηαζηνχλ ηξηγκνί ζηα ζεκέιηα ηεο πιεηνλνηηθήο νκάδαο (Μάξθνπ, 1997). Δμάιινπ, θαη νη ζπγγξαθείο παξσζνχλ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα ζπκβάιινπλ ζηελ αξκνληθή ελζσκάησζε ησλ παηδηψλ πνπ ε κεηξηθή ηνπο γιψζζα δελ είλαη ε ειιεληθή. Ζ ρξήζε ηνπ φξνπ «αξκνληθή ελζσκάησζε» θαλεξψλεη ηελ πξφζεζε ηεο πνιηηείαο λα δηεπθνιχλεη ηα αιιφγισζζα παηδηά λα εληαρζνχλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, φκσο, κε ηηο ειάρηζηεο δπλαηέο αιιαγέο ζην επίζεκν πξφγξακκα, πνπ πξνσζεί ηελ θπξίαξρε γιψζζα. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη επίζεο, θαη ην απφζπαζκα πνπ παξαζέζακε παξαπάλσ, ζην νπνίν θαίλεηαη αλ θαη πψο πξνσζείηαη ε ζπλεξγαζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ κε ηνπο γνλείο πνπ κηινχλ δηαθνξεηηθή γιψζζα απφ ηελ θπξίαξρε, δεηείηαη απφ ηνπο ηειεπηαίνπο λα έρνπλ καδί ηνπο θάπνην πξφζσπν πνπ ζα ηνπο δηεπθνιχλεη ζηε κεηάθξαζε, φηαλ επηζθεθηνχλ ην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Οπφηε ηίζεηαη αλαπφθεπθηα ην εξψηεκα, αλ κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε φηη εθαξκφδεηαη επί ηεο νπζίαο ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε,ηε ζηηγκή πνπ δεηνχκε απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο αιιφγισζζνπο λα κεξηκλήζνπλ γηα ζέκαηα πνπ θαηά βάζε ε πνιηηεία νθείιεη λα δηεθπεξαηψλεη. Ζ απάληεζε είλαη απηνλφεηε θαη δίλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ε δηδαζθαιία ηεο θπξίαξρεο γιψζζαο γίλεηαη κε ηνλ ίδην ηξφπν ηφζν ζηνπο αιιφθσλνπο φζν θαη ζηνπο Έιιελεο καζεηέο. Ζ απάληεζε απηή εγείξεη αλεζπρίεο γηα ην κέιινλ θαη ηελ επηηπρή πνξεία ησλ αιιφγισζζσλ καζεηψλ, δηφηη κηα ηέηνηα πνιηηηθή εγθισβίδεη ην παηδί αλάκεζα ζε δχν γισζζηθνχο θφζκνπο, ηνπ ζπηηηνχ θαη ηνπ ζρνιείνπ. Πξφθεηηαη γηα έλαλ εγθισβηζκφ, πνπ κπνξεί λα επηθέξεη ηελ απειπηζία, ηελ παξάιπζε ηεο κάζεζεο, ηα ρακειά θίλεηξα θαη ηε δπζαξέζθεηα γηα ην ζρνιείν (Baker, 2001). χκθσλα κε ηνλ Trueba (1991 ζην 102

104 Baker, 2001), ζπκβάιιεη, επηπιένλ ζηελ θαηαπάηεζε ησλ βαζηθψλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, δηφηη ηα γισζζηθά δηθαηψκαηα ησλ εζλνγισζζηθψλ κεηνλνηήησλ είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλα κε ηα βαζηθά αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. Πξφθεηηαη, ηέινο γηα έλαλ εγθισβηζκφ πνπ δχλαηαη λα νδεγήζεη ζε άδειεο κνξθέο επηθείκελνπ ξαηζηζκνχ κε ην ζεζκνζεηεκέλν απνθιεηζκφ ηεο κεηξηθήο γιψζζαο απφ ην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Ο εγθισβηζκφο φκσο, απηφο επηθαιχπηεηαη κε ηηο αλαθνξέο ηεο ηέηαξηεο θαηεγνξίαο «Αιιεινθαηαλφεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκφο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνχο «άιινπο», ηνπο αιιφγισζζνπο» πνπ παξνπζηάδεηαη ζε πνζνζηφ 20,6%, θαζψο θαη κε ηηο αλαθνξέο ηεο θαηεγνξίαο «Ξελφγισζζα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα», πνπ εκθαλίδεηαη ζε πνζνζηφ 12,3%. πγθεθξηκέλα, ζε επίπεδν ξεκαηηθνχ ιφγνπ, θαινχληαη νη εθπαηδεπηηθνί «λα ζέβνληαη ηε γιψζζα θάζε παηδηνχ» (ζ.35), ««λα ζέβνληαη θαη λα αλαγλσξίδνπλ ηηο κεηξηθέο γιψζζεο» (ζ.100) «ελζαξξχλνληαο ηα παηδηά λα πνπλ ζηε γιψζζα ηνπο ηνλ ηίηιν ηνπ αγαπεκέλνπ ηνπο παξακπζηνχ ή λα ηξαγνπδήζνπλ ην αγαπεκέλν ηνπο ηξαγνχδη» (ζ.100). Δπηπξφζζεηα, αλαθέξεηαη σο παξάδεηγκα φηη «ν κηθξφο Ρηηβάλ, γηα λα κπνξέζεη λα ελζσκαησζεί ζην λεπηαγσγείν, λα κάζεη θαιά ειιεληθά, λα ζπλζέζεη ζηνηρεία ηεο θνπιηνχξαο ηνπ κε ζηνηρεία ηεο ειιεληθήο θνπιηνχξαο, πξέπεη λα επηιέμεη εθείλα πνπ ζα ηνλ θάλνπλ απνδεθηφ κέινο ηεο ηάμεο ηνπ» (ζ.100). Θα κπνξνχζε λα ζπκπεξάλεη θαλείο, φηη ν κηθξφο Ρηηβάλ θαιείηαη λα ελαξκνληζηεί κε ηηο αξρέο ηεο πνιηηηθήο ηεο ελζσκάησζεο, πξνθεηκέλνπ λα κάζεη θαιά ειιεληθά. Καιείηαη λα θέξεη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ εθείλα ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πνπ δε ζα πξνθαιέζνπλ πξνβιήκαηα θαη δε ζα ζέζνπλ ζε «θίλδπλν» ηηο πνιηηηζκηθέο βάζεηο ηεο θνηλσλίαο ηεο θπξίαξρεο νκάδαο (Μάξθνπ, 1997: 224). Καιείηαη λα ζπκκεηέρεη ζε έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πνπ δελ παξεθθιίλεη απφ ηηο αξρέο ηνπ θαη δελ ηξνπνπνηεί ηε θηινζνθία ηνπ, παξφηη ζπκκεηέρνπλ άηνκα ζε απηφ, πνπ αλήθνπλ ζε κεηνςεθηθέο νκάδεο. θηαγξαθείηαη, ινηπφλ, έλα εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν ζηελ 103

105 πξαγκαηηθφηεηα δεηάεη απφ ηα ίδηα ηα παηδηά πνπ δηαθέξνπλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά απφ ηελ θπξίαξρε νκάδα, λα ελαξκνληζηνχλ κε νξηζκέλν ηξφπν ψζηε λα γίλνπλ απνδεθηά ζηε ζρνιηθή θνηλφηεηα, ε νπνία, σζηφζν δελ πξνηίζεηαη λα ππνζηεί θακία αιιαγή ζηηο ήδε ππάξρνπζεο ζηάζεηο θαη πξαθηηθέο ηεο, εθφζνλ κε ζπγθαιπκκέλν ηξφπν πξνσζεί ηνλ εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηελ εθπαίδεπζε. 104

106 Κεθάιαην Έθην: Γεληθά πκπεξάζκαηα Αληηθείκελν ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξεπλεηηθήο κειέηεο απνηέιεζε ε έλλνηα ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ ζε ζρέζε κε ηελ έθηαζε θαη ηνλ ηξφπν παξνπζίαζή ηεο ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ - Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο». Δπηρεηξήζεθε, δειαδή, λα εμεηαζζεί, αλ, πψο θαη θαηά πφζν ε πνιππνιηηηζκηθή πξαγκαηηθφηεηα, πνπ επηθξαηεί ζηελ πιεηνςεθία ησλ ειιεληθψλ λεπηαγσγείσλ ζήκεξα, εθθξάδεηαη ζην εγρεηξίδην ηνπ λεπηαγσγνχ, σο κηα λέα νπηηθή, πνπ θαιείηαη λα επαλαπξνζδηνξίζεη ην ζεζκφ ηεο εθπαίδεπζεο θαη λα αλαζεσξήζεη ηηο δνκέο ηνπ, ζέηνληαο σο ζηφρν ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ παηδηψλ ζηελ παηδαγσγηθή πξάμε πξνθεηκέλνπ λα αξζνχλ αληζφηεηεο θαη είδε απνθιεηζκνχ, πνπ θχζεη εγθπκνλεί ε δηαθνξεηηθή πνιηηηζκηθή θαη γισζζηθή θιεξνλνκηά πνπ θέξνπλ ηα παηδηά ησλ κεηνςεθηθψλ νκάδσλ. Δηδηθφηεξα, ηα απνηειέζκαηα ηεο εξεπλεηηθήο κειέηεο έδεημαλ φηη, αλ θαη έρνπλ αξρίζεη λα γίλνληαη ηα πξψηα βήκαηα, βάζεη ηεο δηαπίζησζεο ελφο ζεβαζηνχ αξηζκνχ αλαθνξψλ ζηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο, παξαηαχηα ν «Οδεγφο Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» πηνζεηεί έλα ζπγθαιπκκέλν εζληθφ πξνζαλαηνιηζκφ, πνπ πξνσζείηαη κέζσ ησλ αξρψλ ηεο πνιηηηθήο ηεο ελζσκάησζεο, ηνπ κνλνπνιηηηζκνχ θαη ηεο κνλνγισζζίαο, εθφζνλ ζην ζρνιηθφ ρψξν γίλνληαη απνδεθηά ηα ζηνηρεία εθείλα ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ πνπ δελ πξνθαινχλ αλαηαξαρή θαη αλαθαηαηάμεηο ζηηο ήδε ππάξρνπζεο επίζεκεο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο. Ζ δηδαζθαιία ηεο θπξίαξρεο, φρη, φκσο θαη ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ αιιφγισζζσλ καζεηψλ θαη ε παξνπζίαζε ησλ εμσηηθψλ κφλν ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο δελ πξνάγεη κηα εθπαίδεπζε βαζηζκέλε ζηηο δεκνθξαηηθέο αμίεο. Μηα εθπαίδεπζε, ε νπνία ελεξγά λα ππνζηεξίδεη, 105

107 φινπο ηνπο καζεηέο, αλεμάξηεηα απφ ηελ πνιηηηζκηθή ηνπο ηαπηφηεηα θαη ην ηζηνξηθφ παξειζφλ ησλ πξνγφλσλ ηνπο θαη ε νπνία λα παξέρεη ίζεο επθαηξίεο κάζεζεο (Δπαγγέινπ & Κάληδνπ, 2005). Μηα εθπαίδεπζε, πνπ λα παξέρεη - θαηά ηε γλψκε καο- ίζεο αιιά δηαθνξνπνηεκέλεο επθαηξίεο, ελαξκνληζκέλεο κε ηηο πξαγκαηηθέο αλάγθεο ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ, ψζηε νη καζεηέο απηνί λα κε βηψλνπλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη θνηλσληθφ απνθιεηζκφ γεγνλφο πνπ κπνξεί λα ζπληειέζεη ζηελ θνηλσληθή απνκφλσζε, ζηελ πεξηζσξηνπνίεζε θαη ζην ξαηζηζκφ. Παξά ηελ χπαξμε ηνπ λφκνπ 2413/96 πεξί ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ηηο επίζεκεο θαηεπζχλζεηο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πνπ πξνσζνχλ ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ νκάδσλ θαη ηελ επαξθή αληηπξνζψπεπζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπο ζηα επίζεκα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ζηα εγρεηξίδηα ησλ καζεηψλ θαη ζηα βηβιία ησλ εθπαηδεπηηθψλ εζηηάδνληαο ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ -Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί- Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» δηαπηζηψλνπκε ηελ ηνπξηζηηθή, ηελ πξνζζεηηθή πξνζέγγηζε δηδαζθαιίαο θαη φρη ηελ κεηαζρεκαηηζηηθή πξνζέγγηζε. Απηή δειαδή ηελ πξνζέγγηζε πνπ επηηξέπεη ηελ νκαιή έληαμε ησλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηψλ, πνπ αμηνπνηεί επνηθνδνκεηηθά ηα πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά ζηνηρεία πνπ θέξνπλ, πνπ κεηαδίδεη ζε φινπο αλεμαηξέησο ηνπο καζεηέο γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ πξνσζνχλ ηε δηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία, πνπ πξνάγεη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηεο ελζπλαίζζεζεο, ηεο αιιεινθαηαλφεζεο, ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ, εθφδηα απαξαίηεηα γηα ηελ εηξεληθή θαη δεκηνπξγηθή ζπλχπαξμε ησλ αηφκσλ ζε πνιππνιηηηζκηθέο θνηλσλίεο θαη γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο μελνθνβίαο, ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη ησλ ξαηζηζηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ (Δπαγγέινπ, 2007). Αλ θαη ε Διιάδα είλαη κηα ρψξα πνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ππνδέρεηαη κεγάιν αξηζκφ αηφκσλ απφ δηάθνξεο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο θαίλεηαη απφ ηε κειέηε ηνπ πιηθνχ ηεο έξεπλαο φηη δελ έρεη δξνκνινγεζεί ν 106

108 ξηδηθφο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ εζληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ηεο ρψξν, θαηά ηέηνην ηξφπν, ψζηε ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα λα αληαπνθξίλεηαη επαξθψο θαη κε επνηθνδνκεηηθφ ηξφπν ζηηο αλάγθεο θαη ζηα βηψκαηα φισλ ησλ καζεηψλ. Ο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ εζληθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ ζηα πιαίζηα ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί κε επηηπρία ζην ρψξν ηνπ λεπηαγσγείνπ. Ο ρψξνο ηνπ λεπηαγσγείνπ είλαη έλαο πξνλνκηαθφο ρψξνο γηα ηελ αλάπηπμε θαη εκβάζπλζε ζεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηηο πνιιαπιέο κνξθέο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, δηφηη ηνλ δηαθξίλεη ε επειημία ζε ζρέζε κε ηε ρξνληθή δηάξθεηα πινπνίεζεο ηνπ πξνγξάκκαηνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Γηα λα ζηεθζνχλ φκσο ηα παξαπάλσ κε επηηπρία, δελ αξθεί κφλν ε αιιαγή πξνζαλαηνιηζκνχ ζηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα θαη ζηα εγρεηξίδηα ησλ καζεηψλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Απαηηείηαη ε επαξθήο θαη ζπλερήο επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ ηνπο, φζν θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο πνξείαο. Ζ επηκφξθσζε ηνπο ζεσξείηαη αλαγθαία γηαηί, -αλ θαη ηα αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, ηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα θαη ηα βηβιία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απνηεινχλ πνιχ ζεκαληηθά κέζα γηα ηελ άξηηα ιεηηνπξγία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο σο νη εθθξαζηέο ηεο επίζεκεο θξαηηθήο πνιηηηθήο-, ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν θαη ε πνιηηηζκηθή επαηζζεζία ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζεσξνχληαη εμίζνπ ζεκαληηθέο παξάκεηξνη, δηφηη είλαη απηέο πνπ δνκνχλ ην θξπθφ πξφγξακκα. Αλ θαη έρνπλ ζεκεησζεί θάπνηα ζεηηθά βήκαηα γηα ηελ αλαγλψξηζε ησλ δηαθνξεηηθψλ αλαγθψλ ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ, απηά πνπ εκείο πξνηείλνπκε γηα ηελ νπζηαζηηθή ζηάζκηζή ηνπο, ηελ πξφζθνξε αμηνιφγεζε θαη αμηνπνίεζή ηνπο ζηα πιαίζηα κηαο πξννπηηθήο εκπινπηηζκνχ, ελ γέλεη ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο- είλαη: i. Ζ δηαδηθαζία αλακφξθσζεο ησλ αλαιπηηθψλ πξνγξακκάησλ φισλ ησλ γλσζηηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη θαη επέθηαζε ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ θαη ησλ βηβιίσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη απφ εηδηθνχο ηεο δηαπνιηηηζκηθήο εθπαίδεπζεο θαηά ηελ 107

109 ii. iii. πξνζέγγηζε ηνπ κεηαζρεκαηηζκνχ θαη ηεο θνηλσληθήο δξάζεο. Με βάζε ηελ πξψηε πξνζέγγηζε, ε δνκή ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ αιιάδεη γηα λα επηηξαπεί ζηνπο καζεηέο λα αληηιεθζνχλ έλλνηεο, γεγνλφηα, ζέκαηα θαη αλζξψπνπο θάησ απφ δηαθνξεηηθέο εζληθέο θαη πνιηηηζκηθέο νπηηθέο γσλίεο. Μηα ηέηνηα νπηηθή πνπ ζα ηνπο «νπιίζεη» κε δεκνθξαηηθέο θαη παλαλζξψπηλεο αμίεο, ψζηε, θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο πξνζέγγηζεο ηεο θνηλσληθήο δξάζεο, λα απνθαζίζνπλ εηξεληθά γηα ζεκαληηθά θνηλσληθά δεηήκαηα θαη λα αλαιάβνπλ δξάζε γηα ηελ επίιπζή ηνπο πέξα απφ εζλνθεληξηθέο αληηιήςεηο (Banks, 2004). Ζ αλαγλψξηζε ηνπ γισζζηθνχ ππφβαζξνπ θαη ησλ ηδηαίηεξσλ αλαγθψλ ησλ αιιφθσλσλ καζεηψλ κε ηελ εθαξκνγή ηεο δηδαζθαιίαο ηεο κεηξηθήο ηνπο γιψζζαο είηε απφ εθπαηδεπηηθνχο αιινδαπνχο, πνπ ζα έρνπλ απνζπαζηεί απφ ηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ησλ καζεηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά γισζζηθά πεξηβάιινληα, είηε απφ εγρψξηνπο εθπαηδεπηηθνχο, πνπ πηζηνπνηεκέλα ζα γλσξίδνπλ ηε γιψζζα ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ. Ζ αλαγλψξηζε θαη δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ κεηνλνηηθψλ νκάδσλ πξνσζεί ηελ πνιηηηζκηθή ηζνηηκία απνθιείνληαο ηνπο πνιηηηζκηθνχο δηαρσξηζκνχο (Halford, 1999). Ζ δηεζλήο αλάπηπμε κηαο δηαθξαηηθήο εθπαηδεπηηθήο ζπκθσλίαο, ψζηε φια ηα ζχγρξνλα θξάηε πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ θνηλσλίεο πνιππνιηηηζκηθέο λα παξνπζηάδνπλ ζην εθπαηδεπηηθφ ηνπο πιηθφ ηνπο δηαθνξνπνηεκέλνπο πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηέο κε ηέηνην ηξφπν, πνπ λα αλαδεηθλχνληαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο θαη λα παξεκπνδίδεηαη ε αλάπηπμε ζηεξενηππηθψλ αληηιήςεσλ θαη ξαηζηζηηθψλ ηάζεσλ. 108

110 iv. Ζ παξαγσγή δηαπνιηηηζκηθνχ δηδαθηηθνχ θαη επνπηηθνχ πιηθνχ απφ ην Τ.Π.Δ.Π.Θ., ζπλερψο αμηνινγνχκελνπ θαη πξνζαξκνζκέλνπ ζηελ θάζε βαζκίδα εθπαίδεπζεο, πνπ απφ ηε κηα ζα ιακβάλεη ππφςε ηα βηψκαηα, ηηο αλάγθεο θαη ην ξπζκφ θηλεηνπνίεζεο φρη κφλν ησλ γεγελψλ αιιά φισλ ησλ καζεηψλ θαη απφ ηελ άιιε ζα πξνβάιιεη θαη ζα θαηαδεηθλχεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα σο ζηνηρείν εκπινπηηζκνχ ζηελ θαζεκεξηλή δσή φισλ ησλ αλζξψπσλ. v. Ζ εηζαγσγή κηαο ζεηξάο καζεκάησλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο σο ππνρξεσηηθήο ζε φιεο ηηο παηδαγσγηθέο θαη θαζεγεηηθέο παλεπηζηεκηαθέο ζρνιέο. Σα παλεπηζηήκηα πξέπεη λα ιεηηνπξγνχλ σο κέζν πνπ πξνάγεη ηελ θαιιηέξγεηα παγθφζκησλ αλζξσπίλσλ αμηψλ θαη φρη σο κέζν θαιιηέξγεηαο ηεο εζληθήο ζπλείδεζεο ( Lestinen, Petrucijovα, & Spinthourakis 2004). vi. Ζ ζπλερήο επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζε ζέκαηα πνπ άπηνληαη ηεο δηαρείξηζεο ησλ καζεηψλ πνπ αλήθνπλ ζε κεηνςεθηθέο πνιηηηζκηθέο θαη γισζζηθέο νκάδεο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο ζηαδηνδξνκίαο (Spinthourakis, 2007), ψζηε λα απαιιαγνχλ απφ ζηεξεφηππα, πξνθαηαιήςεηο θαη εζλνθεληξηθέο αληηιήςεηο πνπ θέξνπλ θαη λα απνθηήζνπλ πνιηηηζκηθή επαηζζεζία, ήζνο θαη επζπλεηδεζία (Howard, 2007). Υαξαθηεξηζηηθά πνπ ζα ηνπο δηεπθνιχλνπλ λα επηθνηλσλνχλ θαη λα θαηαλννχλ κε ελζπλαίζζεζε ηφζν ηα αιινεζλή παηδηά, φζν θαη ηηο νηθνγέλεηέο ηνπο. Αλαγθαίν είλαη νη εθπαηδεπηηθνί φρη κφλν λα εθπαηδεπηνχλ θαηάιιεια θαη λα ιάβνπλ ηελ απαξαίηεηε δηαπαηδαγψγεζε αιιά λα είλαη ζε ζέζε, επίζεο, λα έξζνπλ αληηκέησπνη κε ηηο πξνζσπηθέο ηνπο απφςεηο, αλαθνξηθά κε ην κε γεγελή πιεζπζκφ (Banks, 2004, Cortes, 1999 ζην Wardle, 2007). Οη θαηάιιειεο πνιηηηζηηθέο θαη 109

111 γισζζηθέο πξαθηηθέο γηα ηα παηδηά πνπ δελ αλήθνπλ ζηελ θπξίαξρε νκάδα ζα πξέπεη λα θαηέρνπλ πξψηηζηε ζέζε ζην εθπαηδεπηηθφ ηνπο νπινζηάζην, πξνθεηκέλνπ λα θέξνληαη ηζφηηκα θαη δίθαηα ζε φια ηα παηδηά, ζεβφκελνη ηελ ηαπηφηεηα θαη ηελ θιεξνλνκηά ηνπο (Wardle, 1998, Hyan,1998 ζην Zeng, 2005). Όια φζα έρνπλ ήδε πξναλαθεξζεί καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη δελ αξθεί απιά ε θαηάδεημε ησλ δηαθνξψλ ησλ δηαθνξνπνηεκέλσλ πνιηηηζκηθά θαη γισζζηθά καζεηψλ ζε έλα αλαιπηηθφ πξφγξακκα ή ζε έλα βηβιίν πνπ πξννξίδεηαη γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Απηφ πνπ νπζηαζηηθά ρξεηάδεηαη είλαη κηα επνηθνδνκεηηθή πξνζπάζεηα θαιιηέξγεηαο ηεο απνδνρήο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζε φια ηα επίπεδα ζεζκηθά θαη πξαθηηθά, απαιιαγκέλε ζηε βάζε ηεο απφ εζληθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο θαη θνηλσληθνχο απνθιεηζκνχο. ηελ επνρή ησλ νινέλα θαη απμαλφκελσλ πνιχκνξθσλ θαη πνιχρξσκσλ θνηλσληψλ νη καζεηέο πξέπεη λα είλαη νπιηζκέλνη ζηε θαξέηξα ηνπο κε αμίεο θαη αξρέο πνπ πξνάγνπλ ηελ πξνάζπηζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ηελ εηξεληθή ζπλχπαξμε αλάκεζα ζε άηνκα πνπ είλαη θνξείο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ θαηαβνιψλ, έηζη ψζηε λα θαζίζηαληαη ηθαλνί λα αληαπνθξηζνχλ δεκηνπξγηθά σο ελήιηθεο ζηηο λέεο πνιππνιηηηζκηθέο ζπλζήθεο. 110

112 Βηβιηνγξαθία Abercrombie, N., Hill, S., & Turner, B. S. (1991). Λεμηθό Κνηλσληνινγίαο. (κ.η.θ. Α. Κάληαο, &. Κάληαο., επηκ. Παληαδήο Σεξιεμήο). Αζήλα: Παηάθε. Αβδειά, Δ. (1997 a). Ζ ζπγθξφηεζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ζην ειιεληθφ ζρνιείν: «εκείο θαη νη άιινη». ην: Φξαγθνπδάθε, Α., & Γξαγψλα, Θ. (επηκ.) «Ση είλαη ε παηξίδα καο»; Eζλνθεληξηζκόο ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. ζζ Αβδειά, Δ. (1997 b). «Υξφλνο, ηζηνξία θαη εζληθή ηαπηφηεηα ζην ειιεληθφ ζρνιείν». ην: Φξαγθνπδάθε, Α., & Γξαγψλα, Θ. (επηκ.) «Ση είλαη ε παηξίδα καο»; Eζλνθεληξηζκόο ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. ζζ Αγγειφπνπινο, Κ. (2000). «Γηαθεξχζζνληαο ηελ ειιεληθή εζληθή ηαπηφηεηα κέζσ ηεο δηαιεθηηθήο ζηα ζρνιηθά βηβιία ηεο ειιεληθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο απφ ην 1950 θαη εμήο». ην: Α.Π.Θ. Μνλάδα Έξεπλαο ρνιηθνχ Βηβιίνπ (επηκ.) Ζ εηθόλα ηνπ «Άιινπ»/Γείηνλα ζηα ζρνιηθά βηβιία ησλ βαιθαληθώλ ρσξώλ. Αζήλα: Γαξδάλνο. ζζ Aguado, T., & Malic, B. (2006). Intercultural Education: teacher training and school practice, UNED, Madrid, March Intercultural Education, 17:5. pp Αιεμφπνπινο,., Γ. (2004). Φπρνκεηξία. Ηζηνξία, Θεσξίεο θαη Γεληθέο Αξρέο. Σφκνο Β. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Αλδξένπ, A., Γθφιηα, Π. & Καζίδνπ,. (2005). Όηαλ ν «άιινο» είλαη ζρεδφλ αλχπαξθηνο θαη γίλεηαη «δηθφο καο». ην: Κπξίδεο, Α. & Αλδξένπ, A. (επηκ.) Όςεηο ηεο εηεξόηεηαο. Αζήλα:Gutenberg. ζζ Apple, M. (1986). Ηδενινγία θαη Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα. Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο. Apple, M.(1993). Eθπαίδεπζε θαη Eμνπζία. Θεζζαινλίθε:Παξαηεξεηήο. Archard, D., C. (1993). Children, rights and childhood. London: Routlegde. Αζθνχλε, Ν. (1997). «Μηα καθξά πνξεία ζην ρξφλν»: νη Έιιελεο θαη νη άιινη ζηα βηβιία ηεο γιψζζαο». ην: Φξαγθνπδάθε, Α., & Γξαγψλα, Θ. (επηκ.) «Ση είλαη ε παηξίδα καο»; Eζλνθεληξηζκόο ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. ζζ Αζθνχλε, Ν. (2001). Δζλνθεληξηζκφο θαη Πνιππνιηηηζκηθφηεηα: Ζ αλαδήηεζε ελφο λένπ πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο εθπαίδεπζεο.ην: Αλδξνχζνπ, Α., Αζθνχλε, Ν., Μάγνο, Κ. & Υξεζηίδνπ Ληνλαξάθε,. (επηκ.) Δθπαίδεπζε:Πνιηηηζκηθέο Γηαθνξέο θαη Κνηλσληθέο Αληζόηεηεο. (ηόκνο Β), Δζλνπνιηηηζκηθέο Γηαθνξέο θαη Δθπαίδεπζε. Πάηξα: ΔΑΠ. ζζ Association for Childhood Education International (ACEI). (2006). Global 111

113 Guidelines forearly Childhood Education and Care in the 21st Century. Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο 12/12/2007. Άριεο, Ν. (1983). Οη γεηηνληθνί καο ιανί, Βνύιγαξνη θαη Σνύξθνη, ζηα ζρνιηθά βηβιία Ηζηνξίαο Γπκλαζίνπ θαη Λπθείνπ. Θεζζαινλίθε: Αδειθψλ Κπξηαθίδε. Baker, C. (2001). Δηζαγσγή ζηε Γηγισζζία θαη ηε Γίγισζζε Δθπαίδεπζε. (Μεη. Αιεμαλδξνπνχινπ, Α. & Δπηκ. Γακαλάθεο, Μ.). Αζήλα: Gutenberg. Banks, J. (2004). Δηζαγσγή ζηελ Πνιππνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. (Μεη. ηακαηάθεο, N. & Δπηκ. Κνπηζνπβάλνπ, E.). Αζήλα: Παπαδήζε. Barnett, W. S., & Hustest, T. J. (2003). Preschool: The Most Important Grade. Educational Leadership, 60: 7. pp Βεληνχξα, Λ. (1997). «Σα βηβιία γεσγξαθίαο: αληηθάζεηο ζην αλζξσπηζηηθφ θαη εθζπγρξνληζηηθφ κήλπκα». ην: Φξαγθνπδάθε, Α., & Γξαγψλα, Θ. (επηκ.) «Ση είλαη ε παηξίδα καο»; Eζλνθεληξηζκόο ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. ζζ Berleson, B. (1971). Content Analysis in Communication Research. (Facsimile of 1952 edition). New York: Hafner Publishing Company. Βεξλίθνο, Ν. & Γαζθαινπνχινπ,. (2002). Πνιππνιηηηζκηθόηεηα. Οη δηαζηάζεηο ηεο πνιηηηζκηθήο ηαπηόηεηαο. Αζήλα: Κξηηηθή. Bernstein, B. (1991). Παηδαγσγηθνί Κώδηθεο θαη Κνηλσληθόο Έιεγρνο. (Μ.η.θ. Η. νινκψλ). Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. Blackledge, D., & Hunt, B. (1995). Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: Έθθξαζε. Bowman, T., B & Stott, M., F. (1994). Understanding Development in a Cultural Context: The challenge for Teachers. ην: Diversity & Developmentally Appropriate Practices Challenges For Early Childhood Education. Mallory, L., B., & New, S., R. (ed.) New York and London: Teachers College, Columbia University. ζζ Bracey, W., G. (1993). Benefits of Compensatory Preschool Education. Phi Delta Kappan, 75: 1. pp Brandt, R. (1994) Overview / Differences That Divide, Values That Unite. Educational Leadership: Educating for Diversity, 51: 8, 3. Bredekamp, S., & Copple, C. (1998). Καηλνηνκίεο ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε:αλαπηπμηαθά θαηάιιειεο πξαθηηθέο ζηα πξνζρνιηθά πξνγξάκκαηα. (επηκ. Νηνιηνπνχινπ, Δ. & κηθ. Μαξθάθε, Δ.) β έθδνζε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Βξεηηφο, Γ. & Καςάιεο, Α. (1997). Αλαιπηηθό Πξόγξακκα, ζρεδηαζκόοαμηνιόγεζε-αλακόξθσζε. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Βξπληψηε, Π., Π. (2007). Curricula πξνζρνιηθήο αγσγήο θαη εθπαίδεπζεο: έλα «πνιηνξθνχκελν» πεδίν αλάκεζα ζηνλ θνηλσληθφ πινπξαιηζκφ θαη ηελ θξαηηθή ηππνπνίεζε. Πξνο αλακφξθσζε ηνπ ζρνιείνπ: εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κε επίθεληξν ην καζεηή. ην: Υαηδεδήκνπ, Υξ. Γ., Μπίθνο, Κ., ηξαβάθνπ, Π, & Υαηδεδήκνπ, Γ. Κ, (επηκ.) «Διιεληθή 112

114 Παηδαγσγηθή θαη Δθπαηδεπηηθή Έξεπλα», 5 νπ Παλειιήλην πλέδξην Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο ηφκνο: Β. Θεζζαινλίθε, Ννέκβξε Θεζζαινλίθε: Αδειθψλ Κπξηαθίδε. ζζ Bruder, B., M. (2002). Φξνληίδα θαη εθπαίδεπζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ. Οη πξνθιήζεηο πνπ αληηκεησπίδνληαη ζηηο Ζ.Π.Α. ην: Κνχξηε, Δπ, (επηκ.) «Ζ Έξεπλα ζηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε», ηφκνο Γ: Πνηφηεηα, Πξνβιήκαηα θαη Οξγάλσζε ηεο Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο, πξαθηηθά ηνπ Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο. Ρέζπκλν, Οθηψβξεο Αζήλα:Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. ζζ Carr, D. (2003). Οξζνινγηθφο ζρεδηαζκφο αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο. Αλαδεηψληαο κηα ςεπδαίζζεζε. ην: Marples, R. (επηκ.) Οη ζθνπνί ηεο εθπαίδεπζεο. (κηθ. Υαληδεπαληειή,., Π.) Αζήλα: Μεηαίρκην. ζζ Chryssochou, Υ. (2004). Cultural Diversity. Its Social Psychology. London: Blackwell. Γηάλλαθα, Υ. (2008). Ζ πιινγηθή Σαπηόηεηα ησλ Διιελνθππξίσλ όπσο απηή Παξνπζηάδεηαη ζην Αλαιπηηθό Πξόγξακκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. Αδεκνζίεπηε κεηαπηπρηαθή εξγαζία. Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Γθφβαξεο, Υ. (2001). Δηζαγσγή ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Αηξαπφο. Γθφηνβνο, Δ., Α. (2002). Δθπαίδεπζε θαη Δηεξόηεηα. Εεηήκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο Παηδαγσγηθήο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Cohen, J. (1960). A Coefficient of Agreement for Nominal Scales. Educational and Psychological Measurement, 20. pp Coates, E. (2002). Πξννπηηθέο ηεο Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ Δπξψπε. ην: Κνχξηε, Δπ, (επηκ.) «Ζ Έξεπλα ζηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε», ηφκνο Γ: Πνηφηεηα, Πξνβιήκαηα θαη Οξγάλσζε ηεο Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο, πξαθηηθά ηνπ Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο. Ρέζπκλν, Οθηψβξεο Αζήλα:Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. ζζ Coulby, D. (2006). Intercultural Education:theory and Practice. Intercultural Education, 17: 3. pp Council, Representatives of the Member States meeting in the Council (1988). Resolution of the Council and the Ministers of Education meeting within the Council on the European dimension in education of 24 May Αλαθηήζεθε απφ: X0706(01):EN:NOΣ ζηηο 27/06/2008. Crano, W.D. & Brewer, M.B. (2002). Principles and Methods of Social Research. Second Edition. Mahwah NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Cuche, D. (2001). Ζ έλλνηα ηεο θνπιηνύξαο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο. (Μεη. Φ. ηαηίηζαο & Δπηκ. Μ. Λενληίζε). Αζήλα: Σππσζήησ. Cummins, J. (2003). Σαπηόηεηεο ππό δηαπξαγκάηεπζε. Δθπαίδεπζε κε ζθνπό 113

115 ηελ Δλδπλάκσζε ζε κηα θνηλσλία ηεο Δηεξόηεηαο. (επηκ. θνχξηνπ, Δ. & κηθ. Αξγχξε, ). Αζήλα: Gutenberg. Curtis, A. (2002). A Curriculum for the Pre-School Child: Learning to Learn. London: Routledge. D Angelo, A. & Dixey, B. (2001). Using Multicultural Recources for Teachers to Combat Racial Prejudice in the Classroom. Early Childhood Educational Journal, 29: 2. pp Γακαλάθεο, Μ. (1998). Ζ εθπαίδεπζε ησλ παιηλλνζηνύλησλ θαη αιινδαπώλ καζεηώλ ζηελ Διιάδα. Γηαπνιηηηζκηθή Πξνζέγγηζε. Αζήλα: Gutenberg. Γαθέξκνπ, Υ., Κνπινχξε, Π., & Μπαζαγηάλλε, Δ. (2006). Οδεγόο Νεπηαγσγνύ. Δθπαηδεπηηθνί ρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά Πεξηβάιινληα Μάζεζεο. Αζήλα: Ο.Δ.Γ.Β. Derman-Sparks, L, & νκάδα εξγαζίαο A.B.C. (1989). Καηαπνιεκώληαο ηηο Πξνθαηαιήςεηο. Παηδαγσγηθά εξγαιεία. (Δπηζηεκνληθή επηκ. Υνπληνπκάδε, Α. & κηθξ. Υνπληνπκάδε, Α, & Μφξθε, Δ.). Αζήλα: Κέληξν Παηδαγσγηθήο θαη Καιιηηερληθήο Δπηκφξθσζεο «ρεδία». Γεκαξάο, Α. (1992). Ζ κεηαξξύζκηζε πνπ δελ έγηλε. Αζήλα: Δξκήο. Dhillon, A., P., & Halstead, M., J. (2003). Multiculural Education. ην: Blake, N., Smeyers, P., Smith, R., & Standish, P. (επηκ). The Blackwell Guide to the Philosophy of Education. London: Blackwell Publishing. pp Dougherty, K & Hammack, F. (2000). Educational Organization. (eds) Borgatta, E & Montgomery, R. Encyclopedia of Sociology. Vol. 2. U.S.A. Macmillan Reference. pp Γξαγψλα, Θ. (2003). Σαπηόηεηα ζηελ Δθπαίδεπζε. Δθπαίδεπζε Μνπζνπικαλνπαίδσλ (Τ.Π.Δ.Π.Θ, ΔΠΔΑΔΚ ΗΗ, Μέηξν i.i.), εηξά: Κιεηδηά θαη Αληηθιεηδηά, Δπηζηεκνληθή Τπεχζπλε: Αλδξνχζνπ, Α. Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο 2/11/2007. Duffy, B. (2003). Τπνζηεξίδνληαο ηε Γεκηνπξγηθόηεηα θαη ηε Φαληαζία ζηελ Πξνζρνιηθή Ζιηθία. (Μηθ: Βεξγνπνχινπ, Α. ). Αζήλα: αββάιαο. Eisner, W., E. ( ). Preparing for Today and Tomorrow. Educational leadership: New Needs, New Curriculum, 61: 4. pp Enslin, P. (2003). Ζ ζέζε ηεο εζληθήο ηαπηφηεηαο ζηνπο ζθνπνχο ηεο εθπαίδεπζεο. ην: Q Marples, R. (επηκ.) Οη ζθνπνί ηεο εθπαίδεπζεο. (κηθ, Υαληδεπαληειήο,., Π.). Αζήλα: Μεηαίρκην. ζζ Δπαγγέιινπ, Ο. (2007). Γηαπνιηηηζκηθά Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα. Αζήλα: Σππσζήησ Γηψξγνο. Γαξδάλνο. Δπαγγέιινπ, Ο.& Κάληδνπ, Ν.(2005). Πνιππνιηηηζκηθόηεηα θαη εθπαηδεπηηθόο Ραηζηζκόο. Αζήλα: Γίπηπρν. Espinosa, L. (2005). Curriculum and Assessment Considerations for Young Children from Culturally, Linguistically and Economically Diverse Backgrounds. Phychology in the Schools, 42, (8). pp Flouris, G. (1998). Human Rights Curriculum in the Formation of a European Identity: the Cases of Greece, England and France. Intercultural 114

116 Education. 9: 1. pp Εακπέηα, Δ. (2003). ρνιείν θαη Θξεζθεία. Αζήλα: Θεκέιην. Εαθεηξάθνπ, Α. (2002). Ζ πνηφηεηα ηεο παξερφκελεο εθπαίδεπζεο ζηα ειιεληθά λεπηαγσγεία. ην: Κνχξηε, Δπ, (επηκ.) «Ζ Έξεπλα ζηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε», ηφκνο Γ: Πνηφηεηα, Πξνβιήκαηα θαη Οξγάλσζε ηεο Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο, Πξαθηηθά Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο. Ρέζπκλν, Οθηψβξεο Αζήλα: Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. ζζ Ζιηνχ, Μ. (1990). Δθπαηδεπηηθή θαη Κνηλσληθή Γπλακηθή. Αζήλα: Πνξεία. Θενδσξνπνχινπ, Δ. & Βνχθαλνπ, Μ. (2007). Σα Αλζξψπηλα Γηθαηψκαηα σο πηπρή ηεο επξσπατθήο δηάζηαζεο ζην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ: ε πεξίπησζε ησλ ζρνιηθψλ εγρεηξηδίσλ ηνπ καζήκαηνο ησλ Θξεζθεπηηθψλ ηεο Γ θαη Γ Γεκνηηθνχ. ην: Καςάιεο, Γ., Γ. & Καηζίθεο, Ν., Α, (επηκ.) «Ζ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαη νη πξνθιήζεηο ηεο επνρήο καο». Πξαθηηθά πλεδξίνπ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο. Ησάλληλα Μαΐνπ ζζ Genishi, C., Dyson, H., A., & Fassler, R,. (1994). Language and Diversity in Early Childhood. Whose Voices Are Appropriate? ην: Diversity & Developmentally Appropriate Practices Challenges For Early Childhood Education. Mallory, L., B., & New, S., R. (ed.) New York and London: Teachers College, Columbia University. pp Giddens, A. (2002). Κνηλσληνινγία. (επηκ. & κ.η.θ Γ. Γ., Σζανχζεο). Αζήλα: Gutenberg Janzen, R. (1994). Melting Pot or Mosaic? Educational Leadership: Educating for Diversity, 51: 8. pp Halford, M., J. (1999). A Different Mirror: A Conversation with Ronald Takaki. Educational Leadership: Understanding Race, Class and Culture, 56: 7. pp Harris, K. (2003). θνπνί! Σίλνο θνπνί; ην: Q Marples, R. (επηκ.) Οη ζθνπνί ηεο εθπαίδεπζεο. (κηθ, Υαληδεπαληειήο,., Π.) Αζήλα: Μεηαίρκην. ζζ Haycock, K. (2001) Closing the Achievement Gap. Educational Leadership: Helping All Students Achieve, 58: 6. pp Hermandez, H. (1989). Multicultural Education. A Teacher s Guide to Content and Process. Ohio: Merril. Hoerr, R., T. (2007). The Principal Connection / Affirming Diversity. Educational Leadership: Responding to Changing Demographics, 64: 6. pp Holsti, O., R.(1969). Content Analysis for the Social Sciences and Humanities. Reading, M.A: Addison Wesley Publication Company. Howard, R., G. (2007). As Diversity Grows, So Must We. Educational Leadership: Responding to Changing Demographics, 64: 6. pp Hyun, E. (2007). Cultural Complexity in Early Childhood: Images of 115

117 Contemporary Young Children from a Critical Perspective. Childhood Education, 83: 5. pp Η.Π.Ο.Γ.Δ. (2007). Καηαλνκή ησλ Αιινδαπώλ θαη Παιηλλνζηνύλησλ καζεηώλ ζηα Γεκόζηα ρνιεία θαηά ην ζρνιηθό έηνο Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο Καξαθαηζάλε, Γ. (2004). Δθπαίδεπζε θαη πνιηηηθή δηαπαηδαγώγεζε. Γλώζεηο, αμίεο, πξαθηηθέο. Αζήλα: Θεκέιην. Κάηζηθαο, Υ., & Πνιίηνπ, E. (1996). Σζηγγάλνη, Μεηνλνηηθνί, Παιηλλνζηνύληεο θαη Αιινδαπνί ζηελ Διιεληθή Δθπαίδεπζε. Δθηόο «Σάμεο» ην «Γηαθνξεηηθό». Αζήλα: Gutenberg. Καςάιεο, Α., & Υαξαιάκπνπο, Γ. (1995). ρνιηθά Δγρεηξίδηα. Θεζκηθή Δμέιημε θαη Πξνβιεκαηηθή. Αζήλα: Έθθξαζε. Kingston, P. (2000). Sociology of Education. (eds) Borgatta, E & Montgomery, R. Encyclopedia of Sociology. Vol. 5. U.S.A. Macmillan Reference. pp Κηηζαξάο, Γ.(2004). Πξνγξάκκαηα Γηδαθηηθή Μεζνδνινγία Πξνζρνιηθήο Αγσγήο Με ρέδηα Δξγαζίαο. Αζήλα: Απηνεθδφζεηο. Κνπηζνπβάλνπ, Δ. (2003). Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Δθπαίδεπζεο θαη ε Γηαζεκαηηθή Γηδαθηηθή Πξνζέγγηζε. Αζήλα: Οδπζζέαο. Κνπηζνπβάλνπ, Δ. (1991). Θεσξεηηθή Δηζαγσγή ζηα Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Αγσγήο. Παλεπηζηεκηαθέο εκεηψζεηο. Αζήλα: Δζληθφ θαη Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Παηδαγσγηθφ Σκήκα Νεπηαγσγψλ. Κνπηζνπβάλνπ, Δ., & Οκάδα Δξγαζίαο. (1990). Μνξθέο θαη Σξόπνη Δξγαζίαο ζην Νεπηαγσγείν. Αζήλα: Οδπζζέαο. Κφθθαο, Κ., Α. (2002). Γεληθή θαη Δηδηθή Γηδαθηηθή Μεζνδνινγία Γξαζηεξηνηήησλ Πξνζρνιηθήο Αγσγήο. Αζήλα: Απηνεθδφζεηο. Krippendorff, K. (1980). Content Analysis. An Introduction to its Methodology. London: Sage Publication Krippendorff, K. (2004). Reliability in Content Analysis. Some Common Misconceptions and Recommendations. Human Communication Research. 30:3, pp Κπξηαδνπνχινπ Βαιελάθε, Π. (1977). Νεπηαγσγηθή 1. πζηήκαηα θαη Μέζνδνη. ύγρξνλεο Σάζεηο θαη Καηεπζύλζεηο. Αζήλα: Αδειθνί Βιάζζε. Κπξίδεο, Α. (1996). Μηα θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Θεζζαινλίθε: Αδειθνί Κπξηαθίδε. Κπξίδεο, Α. (2005).Οη κεηαιιάμεηο ηεο εηεξφηεηαο. Απφ ηελ ηαμηθή ζηελ πνιηηηζκηθή εηεξφηεηα: νη δχν φςεηο ηνπ λνκίζκαηνο. ην: Κπξίδεο, Α. & Αλδξένπ, A. (επηκ.) Όςεηο ηεο εηεξόηεηαο. Αζήλα:Gutenberg. ζζ Lake, E., V., & Pappamihiel, N., E. (2003). Effective Practices and Principles to Support English Language Learners in the Early Childhood Classroom. Childhood Education, 79: 4. pp Lestinen, L., Petrucijovα, J. & JA Spinthourakis (2004). Identity in 116

118 Multicultural and Multilingual Contexts (26 pages). London: CiCe, London Metropolitan University. ISBN: CiCe Guidelines: ISSN Levis Strauss, C. (1995). Φπιή θαη Ηζηνξία. Αζήλα: Γλψζε. Luciak, M. (2003). The Educational Situation of Migrants and Ethnic Minorities in 15 EU Member States in Comparative Perspective. Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο 02/11/2007. Λνπθέξεο, Γ. (2003). Κξηηήξην Αμηνιόγεζεο ρνιηθνύ Δγρεηξηδίνπ ηεο Μειέηεο Πεξηβάιινληνο. Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο Lombard, M., Snyder Duch, J. & Bracken, C. C. (2002). Content Analysis in Mass Communication. Assessment and Reporting of Intercoder Reliability. Human Communication Research, 28:4. pp Lombard, M., Snyder Duch, J. & Bracken, C. C. (2003). Correction. Human Communication Research, 29:3. pp Lombard, M., Snyder Duch, J. & Bracken, C. C. (2004). A Call for Standardization in Content Analysis Reliability. Human Communication Research, 30: 3. pp Lunenburg, C., F. (2000). Early Childhood Education Programs Can Make a Difference in Academic, Economic and Social Arenas. Education, 120: 3. pp Μάξθνπ, Π. (1996a). Ζ Πνιππνιηηηζκηθόηεηα ηεο Διιεληθήο Κνηλσλίαο. Ζ Γηαδηθαζία Γηεζλνπνίεζεο θαη ε Αλαγθαηόηεηα ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. Αζήλα: Τ.Π.Δ.Π.Θ & Γ.Γ.Λ.Δ. Μάξθνπ, Π. (1996b). Πξνζεγγίζεηο ηεο Πνιππνιηηηζκηθόηεηαο θαη ε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε-Δπηκόξθσζε ησλ Δθπαηδεπηηθώλ. Αζήλα: Τ.Π.Δ.Π.Θ & Γ.Γ.Λ.Δ. Μάξθνπ, Π. (1997). Δηζαγσγή ζηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Διιεληθή θαη Γηεζλήο εκπεηξία. Αζήλα: ΚΔΓΑ. Μααινχθ, Α. (1998). Οη θνληθέο ηαπηόηεηεο. (Μεη. Θ. Σξακπνχιεο). Αζήλα: Χθεαλίδα. Matsumoto, D. (2006). Culture and Cultural Worldviews: Do Verbal Descriptions about Culture Reflect Anything Other Than Verbal Descriptions of Culture? Culture Psychology, 12. ζζ Meyer, J. (2001). The Child-Centered Kindergarten. Childhood Education, 77: 3. pp Modgil, S., Verma, G., Mallick, K., Modgil. C. (1997). Πνιππνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Πξνβιεκαηηζκνί - Πξννπηηθέο. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Morrow, R. (2000). Marxist Sociology. (eds) Borgatta, E & Montgomery, R. Encyclopedia of Sociology. Vol. 3. U.S.A. Macmillan Reference. pp Μπάιηαο,. (2004). Σα αλζξώπηλα δηθαηώκαηα ζηελ επνρή ηεο δεκνθξαηίαο. Αζήλα: Παπαδήζεο. 117

119 Μπακπάιεο, Θ. (2006). Πξνο αλακφξθσζε ηνπ ζρνιείνπ: εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κε επίθεληξν ην καζεηή. ην: Υαηδεδήκνπ, Υξ. Γ., Βηηζηιάθε, Υ., (επηκ.) «Σν ρνιείν ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Πνιππνιηηηζκηθόηεηαο», Πξαθηηθά: ΗΑ Γηεζλνχο πλεδξίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο. Ρφδνο, Οθησβξίνπ Θεζζαινλίθε: Αδειθψλ Κπξηαθίδε. ζζ Μπεξεξήο, Π. (2005). Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. ην: Η.Π.Ο.Γ.Δ Γ/λζεηο Α/ζκηαο Δθπ/ζεο Γηαπνιηηηζκηθά Γεκνηηθά ρνιεία Ν. Θεο/λίθεο, (επηκ.) «Ζ εκπεηξία ησλ Γεκνηηθώλ ρνιείσλ Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Ν. Θεζζαινλίθεο: Πξαγκαηηθόηεηα θαη Πξννπηηθή ηεο Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο». Αηλείαο. ζζ Μπίθνο, Κ., Σζηνχκεο, Κ. & Γξεγνξηάδεο, Θ. (2002). Πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θαη θνηλσληθέο ζρέζεηο παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. ην:κνχξηε, Δπ, (επηκ.) «Ζ Έξεπλα ζηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε», ηφκνο Β: Φπρνινγηθέο θαη Κνηλσληθέο Πξνζεγγίζεηο, Πξαθηηθά Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο. Ρέζπκλν, Οθηψβξεο Αζήλα:Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. ζζ Μπνλίδεο, Κ. (2004). Σν πεξηερόκελν ηνπ ζρνιηθνύ βηβιίνπ σο αληηθείκελν έξεπλαο. Αζήλα: Μεηαίρκην. Μπισλάο, Θ. (2004). Κνηλσληνινγία ηεο Διιεληθήο Δθπαίδεπζεο. (πκβνιέο.) Αζήλα: Gutenberg. National Association for the Education of Young Children (NAEYC). (1995). Responding to Linguistic and Cultural Diversity. Recommendations for Effective Early Childhood Education. A position statement of the National Association for the Education of Young Children. Αλαθηήζεθε απφ: naecyc.org ζηηο 13/04/08. National Association for the Education of Young Children (NAEYC) & National Association of Early Childhood Specialists in State Department of Education (NAECS/SDE). (2004). Early Childhood Curriculum and Assessment. Scholastic Early Childhood Today, 18: 6 pp Νηθνιάνπ, Γ. (2000). Έληαμε θαη Δθπαίδεπζε ησλ Αιινδαπώλ Μαζεηώλ ζην Γεκνηηθό ρνιείν. Από ηελ «νκνηνγέλεηα» ζηελ πνιππνιηηηζκηθόηεηα. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Νφκνο ππ αξηζ (1996). Ζ ειιεληθή παηδεία ζην εμσηεξηθό, ε δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε θαη άιιεο δηαηάμεηο. Ννχηζνο, Υ. (1979). Πξνγξάκκαηα Μέζεο Δθπαίδεπζεο θαη θνηλσληθόο Έιεγρνο. ( ). Αζήλα: Θεκέιην. Νηνιηνπνχινπ, Δ. (2000). ύγρξνλα Πξνγξάκκαηα γηα παηδηά Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο. Αζήλα:Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. Νηνιηνπνχινπ, Δ. (2004). ύγρξνλεο Σάζεηο ηεο Πξνζρνιηθήο Αγσγήο. Αζήλα:Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. Νηνιηνπνχινπ, Δ., Εσγξάθνπ Σζαληάθε, Μ., Εαθεηξηάδνπ, Α., Αιεμηά, Κ., Βφηζε, Α. & Καξάληαιε, Μ. (2007). Κξηηηθή αλάιπζε ηνπ Οδεγνχ 118

120 Νεπηαγσγνχ. ύγρξνλε Δθπαίδεπζε. η.ρ ζζ Ξσρέιιεο, Π., Καςάιεο, Α., Ηζκπξιηάδνπ, Α., Λνπθίδνπ, Γ., Μπνλίδεο, Κ. & Υαηδεζαββίδεο,. (2000). Ζ εηθφλα ηνπ «άιινπ» ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα γισζζηθήο δηδαζθαιίαο ησλ βαιθαληθψλ ρσξψλ. ην: Α.Π.Θ. Μνλάδα Έξεπλαο ρνιηθνχ Βηβιίνπ (επηκ.) Ζ εηθόλα ηνπ «Άιινπ»/Γείηνλα ζηα ζρνιηθά βηβιία ησλ βαιθαληθώλ ρσξώλ. Αζήλα: Γαξδάλνο. ζζ Παιαηνιφγνπ Ν. & Δπαγγέινπ Οδ. (2003) Γηαπνιηηηζκηθή Παηδαγσγηθή. Δθπαηδεπηηθέο, Γηδαθηηθέο θαη Φπρνινγηθέο Πξνζεγγίζεηο. Αζήλα: Αηξαπφο. Paleologou, N. (2004). Intercultural Education and practice in Greece: need for bilingual intercultural programmes. Intercultural Education, 15:3. pp Παληαδήο, Α., Β. (2005). Αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία θαη εθπαίδεπζε. Μέληνξαο, 8. Αζήλα: Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην: ζζ Παληαδήο, Α., Β. (2006). Γηαπνιηηηζκηθή κάζεζε θαη αλζξψπηλα δηθαηψκαηα. ην:υαηδεδήκνπ, Υξ. Γ., Βηηζηιάθε, Υ., (επηκ.) «Σν ρνιείν ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Πνιππνιηηηζκηθόηεηαο», Πξαθηηθά: ΗΑ Γηεζλνχο πλεδξίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο. Ρφδνο, Οθησβξίνπ Θεζζαινλίθε: Αδειθψλ Κπξηαθίδε. ζζ Παληαδήο, Υ.,. (2003). Ζ Παηδαγσγηθή Δξγαζία ζην Νεπηαγσγείν. Μηα πξνζέγγηζε κέζα από ηελ πξάμε. Αζήλα: Gutenberg. Παληαδήο, Υ.,., & αθειιαξίνπ, Η., Μ. (2005). Πξνζρνιηθή Παηδαγσγηθή. Πξνβιεκαηηζκνί- Πξνηάζεηο. Αζήλα: Αηξαπφο. Παληαδήο, Υ.,. (2006). Γηαπνιηηηζκηθή Αγσγή ζην Νεπηαγσγείν. Αζήλα: Αηξαπφο. Parekh, B. (1997). Ζ έλλνηα ηεο Πνιππνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο. ην:modgil, S., Verma, G., Mallick, K. & Modgil, C. Πνιππνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε. Πξνβιεκαηηζκνί-Πξννπηηθέο. Εψληνπ-ηδέξε, Α & Υαξακήο, Π. (επηκ. Διιεληθήο έθδνζεο) Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. ζζ Πάζνπια, Δ. (2003). Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα, πνιηηηζκφο θαη θνηλσλία. Virtual School, The sciences of Education Online, 3:2. Aλαθηήζεθε απφ: ζηηο 23/10/2007. Pattnaik, J. (2003). Learning about the "Other": Building a Case for Intercultural Understanding among Minority Children. Childhood Education, 79: 4. pp Phillips, B., C. (1994). The Movement of African-American Children Through Sociocultural Contexts: A Case of Conflict Resolution. ην: Diversity & Developmentally Appropriate Practices Challenges For Early Childhood Education. Mallory, L., B., & New, S., R. (ed.) New York and London: Teachers College, Columbia University. pp Perry, R. (2004). Teaching Practice for Early Childhood: A Guide for 119

121 Students. London: Routledge. Πιεμνπδάθε, Δ. (2003). Πνιηηηζκόο θαη ζρνιείν. Δθπαίδεπζε Μνπζνπικαλνπαίδσλ (Τ.Π.Δ.Π.Θ, ΔΠΔΑΔΚ ΗΗ, Μέηξν i.i.), εηξά: Κιεηδηά θαη Αληηθιεηδηά, Δπηζηεκνληθή Τπεχζπλε: Αλδξνχζνπ, Α. Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο 02/11/2007. Portera, A. (2004). Stereotypes, prejudices and intercultural education in Italy: research on textbooks in primary schools. Intercultural Education, 15. pp Prince, A., D., Hare, R., D. & Howard, M., E. (2001). Longitudinal Effects of Kindergarten. Journal of Research in Childhood Education, 16:1. pp. 15. Reiff, C., J. (1993). Multicultural Environments Reflect Democratic Principles. Childhood Education, 70:1. p. 32. Riffe, D., Lacy, St. & Fico, F. G. (1998). Analyzing Media Messages Using Quantitative Content Analysis in Research. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Rodd, J. (1996). Children, Culture and Education. Childhood Education, 73: 1. pp αθθάο, Β. (2006). Ζ δηαθνξεηηθφηεηα ζηελ εθπαίδεπζε. ην: Υαηδεδήκνπ, Υξ. Γ., Βηηζηιάθε, Υ., (επηκ.) «Σν ρνιείν ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Πνιππνιηηηζκηθόηεηαο», Πξαθηηθά: ΗΑ Γηεζλνχο πλεδξίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο. Ρφδνο, Οθησβξίνπ Θεζζαινλίθε: Αδειθψλ Κπξηαθίδε. ζζ Savater, F. (2004). Ζ Αμία ηνπ Δθπαηδεύεηλ. (κηθ. Νηθνιφπνπινο, Β.). Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Schiller, P., & Phipps, P. (2003). Γξαζηεξηόηεηεο γηα ηελ ππνζηήξημε ησλ Πνιιαπιώλ Σύπσλ Ννεκνζύλεο ζην Νεπηαγσγείν. Ζ Οξγάλσζε ηνπ Ζκεξήζηνπ Πξνγξάκκαηνο ζην Νεπηαγσγείν. Αζήλα: αββάιαο. Seger, I. (1977). Δηζαγσγή ζηελ Κνηλσληνινγία. Θεσξία, Μέζνδνο, Πξαθηηθή. (επηκ. Φίιηαο, Β & κηθ. Μαζηνξάθε). Αζήλα: Μπνπθνπκάλε. ηάλνπ, Δ. (1997). Αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα Πξσηνβάζκηαο θαη Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο: ηδενινγία θαη πξαθηηθή. ην Κ. Υξπζαθίδεο & Μ. Καιδξπκίδνπ (επηκ.), Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα Πξνζρνιηθήο Αγσγήο, η.κ. Α. Ησάλληλα: Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ. ζζ Smith, A. (1991). Ζ Δζληθή Σαπηόηεηα. (Μεη. Δ. Πέππα). Αζήλα: Οδπζζέαο. Smith, B., P. & Bond, H., M. (2005). Γηαπνιηηηζκηθή Κνηλσληθή Φπρνινγία. (κηθ. Κάγθνπ, Β.) Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. νινκψλ, Η. (1992). Δμνπζία θαη Σάμε ζην Νενειιεληθό ρνιείν. Μηα ηππνινγία ησλ ζρνιηθώλ ρώξσλ θαη πξαθηηθώλ Αζήλα: Αιεμάλδξεηα. νχιεο,., & Σζάθαιεο, Π. (2002). Αλαπαξαζηάζεηο ησλ παηδαγσγψλ Πξνζρνιηθήο γηα ην ξφιν ηνπο θαη νη πηζαλέο επηδξάζεηο ηνπο ζηελ νξηνζέηεζε ηεο έλλνηαο ηεο «δηαθνξεηηθφηεηαο». ην:κνχξηε, Δπ, 120

122 (επηκ.) «Ζ Έξεπλα ζηελ Πξνζρνιηθή Δθπαίδεπζε», ηφκνο Β: Φπρνινγηθέο θαη Κνηλσληθέο Πξνζεγγίζεηο, Πξαθηηθά Παλειιήληνπ Δπηζηεκνληθνχ πλεδξίνπ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Νεπηαγσγψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο. Ρέζπκλν, Οθηψβξεο Αζήλα:Σππσζήησ-Γ. Γαξδάλνο. ζζ νχιεο, -Γ. (2006). Έλα ζρνιείν γηα φινπο:ε πξφθιεζε ζηελ εθπαίδεπζε ηνπ 21 νπ αηψλα. ην: Υαηδεδήκνπ, Υξ. Γ., Βηηζηιάθε, Υ., (επηκ.) «Σν ρνιείν ζηελ Κνηλσλία ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Πνιππνιηηηζκηθόηεηαο», Πξαθηηθά: ΗΑ Γηεζλνχο πλεδξίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Δηαηξείαο Διιάδνο. Ρφδνο, Οθησβξίνπ Θεζζαινλίθε: Αδειθψλ Κπξηαθίδε. ζζ Spinthourakis, JA. (2005). Multiculturalism as an expression of European Identity. In Seebauer, R. (ed.), Das Fremde und das eigene (The Foreign and one s own). Wein, Germany: Mandelbaum Verlag. pp Spinthourakis, JA. (2006). Developing multicultural competence through intercultural sensitivity. International journal of migration studies. Studi Emigrazione/Migration Studies, XLIII (163). pp Spinthourakis, JA. (2007). Multiculturalism, diversity and the need for tolerance and Greek kindergarten teachers. Problemy Wczesnej Edukacji [Problems of Early Education] [a Polish Journal], 1:2, (5-6). Stemler, S. (2001). An Overview of Content Analysis. Practical Assessment. Research and Evaluation. 7(17). Αλαθηήζεθε απφ: ζηηο ηεξγίνπ, Λ. (2007). Ζ ζησπή ησλ αιινδαπψλ: αλαθνξά ζηελ εθπαίδεπζε ησλ «ειιεηκαηηθψλ» καζεηψλ. ην: Καςάιεο, Γ., Γ. & Καηζίθεο, Ν., Α, (επηκ.) «Ζ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαη νη πξνθιήζεηο ηεο επνρήο καο». Πξαθηηθά πλεδξίνπ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ, ρνιή Δπηζηεκψλ Αγσγήο. Ησάλληλα Μαΐνπ ζζ Stevenson, D., L., & Baker, D., P. (1991). State Control of the Curriculum and Classroom Instruction. Sociology of Education, 64: 1, Special Issue on Sociology of the Curriculum. pp Stewart, V. (2007). Becoming Citizens of the World. Educational Leadership: Best of Educational Leadership , 64. pp Thomas, R. M. (1998). Conducting Educational Research. A Comparative View. Westport, CT.: Bergin & Garvey. Σζαθηξίδε-Θενθαλίδε Ο. (1989). Πνιηηηζκφο. ην: Παηδαγσγηθή Φπρνινγηθή Δγθπθινπαίδεηα Λεμηθό. ηφκνο 7. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. ζζ Σζηαληδή, Μ-. (2000). Δθαξκνζκέλε Παηδαγσγηθή ζηα Παηδηά ηεο Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο. Αζήλα: Gutenberg. Σζνπθαιάο, Κ. (1987). Ο Πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ ρνιηθνχ Πξνγξάκκαηνο. ην Κ. Σζνπθαιάο, Δμάξηεζε θαη αλαπαξαγσγή. Ο θνηλσληθόο ξόινο ησλ εθπαηδεπηηθώλ κεραληζκώλ ζηελ Διιάδα ( ). Αζήλα: Θεκέιην. ζζ

123 Vandenbroeck, M. (2004). Με ηε καηηά ηνπ Γέηη. Ζ θαιιηέξγεηα ηνπ ζεβαζκνύ ηνπ «άιινπ» ζηελ εθπαίδεπζε. (επηκ. Υνπληνπκάδε, Α. & Βαθέα, Α & κηθ. Βνγηαηδήο, Α, & Γεκειηάξεο, Υ.). Αζήλα: Σεηξάδηα 12, λήζνο. Τπνπξγείν Δμσηεξηθψλ Γηεχζπλζε Δπξσπατθήο Έλσζεο (2005). Σν Δπξσπατθό ύληαγκα Δπεμεγεκαηηθόο Υάξηεο. Κχπξνο: Γξαθείν Σχπνπ θαη Πιεξνθνξηψλ, Κππξηαθή Γεκνθξαηία. Φξαγθνπδάθε, Α (1985). Κνηλσληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο. Θεσξίεο γηα ηελ Κνηλσληθή Αληζόηεηα ζην ρνιείν. Αζήλα: Παπαδήζεο. Φξαγθνπδάθε, Α. (1997). «Απφγνλνη» Διιήλσλ «απφ ηε κπθελατθή επνρή»:ε αλάιπζε ησλ εγρεηξηδίσλ ηζηνξίαο». ην: Φξαγθνπδάθε, Α., & Γξαγψλα, Θ. (επηκ.) «Ση είλαη ε παηξίδα καο»; Eζλνθεληξηζκόο ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα:Αιεμάλδξεηα. ζζ Φ.Δ.Κ. 304/ (2003). Γηαζεκαηηθό Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδώλ (Γ.Δ.Π.Π..) θαη Αλαιπηηθό Πξόγξακκα πνπδώλ (Α.Π..) γηα ην λεπηαγσγείν. Φινπξήο, Γ. (1992). Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα γηα κηα Νέα Δπνρή ζηελ Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Γξεγφξεο. Wardle, F. (1998). Meeting the Needs of Multiracial and Multiethnic Children in Early Childhood Settings. Early Childhood Education Journal, 26:1. ζζ Wardle, F. (2007). Multiracial Children in Child Development Textbooks. Early Childhood Education Journal, 35:3. pp Weber, R. P. (1990). Basic Content Analysis. London: Sage Publications. Wilkinson, D. & Birmingham, P. (2003). Using Research Instruments. A Guide for Researchers. New York: RoutledgeFalmer. Winter, M. S. (1994). Diversity: A Program for All Children. Childhood Education, 71: 2. pp Υαηδεγεσξγίνπ, Γ. (1998). Γλώζη ην Curriculum. Γεληθά θαη Δηδηθά Θέκαηα Αλαιπηηθώλ Πξνγξακκάησλ θαη Γηδαθηηθήο. Αζήλα: Αηξαπφο. Υξπζαθίδεο, Κ. (2007). Πξνιεγφκελα, ζην: Δπαγγέιινπ, Ο. (2007). Γηαπνιηηηζκηθά Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα. Αζήλα: Σππσζήησ Γηψξγνο. Γαξδάλνο. ζζ Υξπζαθίδεο, Κ. (2004). Δπηζηεκνινγηθέο Αξρέο ηεο Πξνζρνιηθήο Αγσγήο. Σν Νεπηαγσγείν ζην Υώξν ηεο Ηδενινγίαο θαη ηεο Δπηζηήκεο. Αζήλα: Σππσζήησ. Υξπζαθίδεο, Κ. (1994). Βησκαηηθή-Δπηθνηλσληαθή Γηδαζθαιία. Ζ Δηζαγσγή ηεο Μεζόδνπ Project ζην ρνιείν. Αζήλα: Gutenberg. York, S. (2003). Roots & Wings. Affirming Culture in Early Childhood Education. Rev. ed. St. Paul: Redleafpress. Zeng, G., & Zeng, L. (2005). Developmentally and Culturally Inappropriate Practice in U.S. Kindergarten Programs: Prevalence, Severity, and its Relationship with teacher and administrator qualifications. Education, 125: 4. pp. 7O

124 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 123

125 1. Πξσηόθνιιν Αλάιπζεο Πεξηερνκέλνπ γηα ηε κεηαβιεηή «Πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνη καζεηέο» 1. Δηζαγσγή Σν ζπγθεθξηκέλν Πξσηφθνιιν Αλάιπζεο Πεξηερνκέλνπ αλαθέξεηαη ζηε κεηαβιεηή «Πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνη καζεηέο». Χο «Πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο» νξίζακε εθείλνπο ηνπο καζεηέο πνπ δελ είλαη θνξείο ηνπ θπξίαξρνπ πνιηηηζκνχ, δειαδή, ηνπ ειιεληθνχ. Ο ζθνπφο ηνπ πξσηνθφιινπ είλαη λα θαζνξίζεη ην βαζκφ πξνβνιήο θαη παξνπζίαζεο ησλ «Πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηψλ» ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Διιάδαο, ν νπνίνο εθαξκφδεηαη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε, σο θαηεπζπληήξηνο θαη ελδεηθηηθφο νδεγφο γηα ηελ πινπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ απφ ηνπο ελ δπλάκεη θαη κειινληηθνχο λεπηαγσγνχο. Με ηνλ φξν παξνπζίαζε-πξνβνιή ζεσξείηαη θάζε αλαθνξά άκεζε ή έκκεζε ζηνπο «Πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο». Ζ ζπγθεθξηκέλε κεηαβιεηή απνηειείηαη απφ κηα θαηεγνξία. Ζ θαηεγνξία θαζνξίζηεθε ζπζηεκαηηθά εθ ησλ πξνηέξσλ βάζεη ηεο ζεσξίαο θαη ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ θαη έηζη, απνηειεί «παξαγσγηθφ ζχζηεκα θαηεγνξηψλ (Μπνλίδεο, 2004)». Ζ θαηεγνξία παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα. Πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηνλ θαζνξηζκφ ηεο θαηεγνξίαο κπνξνχλ λα αληιεζνχλ ηφζν απφ ηε ζεσξία φζν θαη απφ ηε κεζνδνινγία ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. 124

126 Πίλαθαο 1 Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο (ΠΓΜ) 1. Γηαθνξεηηθή εζληθόηεηα (ΠΓΜ1) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά πνπ ζρεηίδεηαη κε ό,ηη έρεη ζρέζε πέξα από ηελ θπξίαξρε εζληθή νκάδα. πγθεθξηκέλα ζα θαηαγξάθεηαη νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε δηαθνξεηηθή εζληθόηεηα, δηαθνξεηηθή θπιή, δηαθνξεηηθό έζλνο, δηαθνξεηηθό θξάηνο, δηαθνξεηηθή εζληθή ηαπηόηεηα, δηαθνξεηηθό ηόπν θαηαγσγήο, δηαθνξεηηθή ρώξα πξνέιεπζεο, δηαθνξεηηθνύο ιανύο, δηαθνξεηηθέο εζληθέο κεηνλόηεηεο, δηαθνξεηηθέο εζληθέο επέηεηνη θαη γηνξηέο, δηαθνξεηηθά εζληθά ζύκβνια, δηαθνξεηηθέο εζληθέο αμίεο, δηαθνξεηηθά εζληθά πηζηεύσ. 2. Γηαθνξεηηθή ζξεζθεία (ΠΓΜ2) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά πέξα από ηελ θπξίαξρε επίζεκε ειιεληθή ζξεζθεία. Θα θαηαγξάθεηαη νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε δηαθνξεηηθή ζξεζθεία, δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο παξαδόζεηο, ήζε, έζηκα, δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο αμίεο, δηαθνξεηηθέο ιαηξείεο, δηαθνξεηηθνύο ζενύο, αγίνπο, δηαθνξεηηθνύο λανύο, δηαθνξεηηθνύο Ηεξνύο ηόπνπο, δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο, δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο κεηνλόηεηεο, δηαθνξεηηθά ζξεζθεπηηθά κπζηήξηα, δηαθνξεηηθά ζξεζθεπηηθά ζύκβνια, δηαθνξεηηθέο ζξεζθεπηηθέο πξνζεπρέο, δηαθνξεηηθά ζξεζθεπηηθά πηζηεύσ. 3. Γηαθνξεηηθόο Σξόπνο δσήο (ΠΓΜ3) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηελ νξγάλσζε ηνπ ηξόπνπ δσήο άιισλ ιαώλ-αηόκσλ πέξα ηεο θπξίαξρεο νκάδαο. ζα θαηαγξάθεηαη νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε δηαθνξεηηθέο θαζεκεξηλέο ζπλήζεηεο (π.ρ. δηαηξνθή), δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο ζπκπεξηθνξέο, δηαθνξεηηθά βηώκαηα, δηαθνξεηηθέο γηνξηέο (π.ρ. ηνπ παηδηνύ, ηεο κεηέξαο), δηαθνξεηηθέο θνηλσληθέο δξαζηεξηόηεηεο (π.ρ. ζηνλ ειεύζεξν ρξόλν), δηαθνξεηηθή ελδπκαζία, δηαθνξεηηθά είδε θαηνηθίαο, δηαθνξεηηθά είδε κεηαθνξάο. 4. ηνηρεία άιισλ ρσξώλ θαη ιαώλ (ΠΓΜ4) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηα ήζε, ηα έζηκα θαη ηελ παξάδνζε, ηελ θαιιηηερληθή παξαγσγή (π.ρ. πίλαθεο δσγξαθηθήο, αγάικαηα, ρνξνύο, κνπζηθή), ηα πλεπκαηηθά επηηεύγκαηα (π.ρ. επηζηήκε, γλώζε, ινγνηερλία), ηελ ηζηνξηθή θιεξνλνκηά (κνπζεία), ζε ζεκαληηθέο πξνζσπηθόηεηεο ησλ ρσξώλ-ιαώλ απηώλ, θαζώο θαη αλαθνξέο ζην λνκηθό, νηθνλνκηθό, θνηλσληθό θαη πνιηηηθό ζύζηεκα ησλ ρσξώλ απηώλ. 5. Αιιεινθαηαλόεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκόο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνύο-«άιινπο» (ΠΓΜ5) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηελ αιιεινθαηαλόεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκό ησλ δηαθνξεηηθώλ-«άιισλ», δειαδή αλαθνξέο ζηε δεκνθξαηία, ηζόηεηα, δηθαηνζύλε, ζπλεξγαζία, απηνλνκία, θαηαλόεζε, ακνηβαηόηεηα, αλζξώπηλα δηθαηώκαηα, κε απνθιεηζκόο. Με ηνλ όξν «άιινη» ελλννύκε ηα άηνκα εθείλα πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθή εζληθόηεηα, ζξεζθεία θαη ηξόπν δσήο. Καηαγξάθνληαη νη αλαθνξέο πνπ πεξηιακβάλνπλ απνθιεηζηηθά ηηο παξαπάλσ έλλνηεο. 6. Άιιεο αλαθνξέο (ΠΓΜ7) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηνπο πνιηηηζκηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο, ε νπνία δελ εληάζζεηαη ζηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο. 125

127 2. Γηαδηθαζία Ζ αλάιπζε ηνπ «Οδεγνχ Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» γίλεηαη κε βάζε ηε κνλάδα πεξηερνκέλνπ (context unit), δειαδή ηελ παξάγξαθν. ηα πιαίζηα ηεο παξαγξάθνπ απνδίδεηαη ην λφεκα ζηελ θάζε νκάδα ησλ ιέμεσλ νη νπνίεο φηαλ ζπλδπαζηνχλ αλαθέξνληαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα ή δήηεκα (theme). Γηα ηελ θσδηθνγξάθεζε ηεο κεηαβιεηήο «Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο» (ΠΓΜ) αθνινπζνχληαη ηα εμήο βήκαηα, ζε ζπλεξγαζία κε ην θχιιν θσδηθνγξάθεζεο: 1. Αξρηθά εληνπίδνληαη νη άκεζεο αλαθνξέο ζρεηηθά κε ηνπο «Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνπο Μαζεηέο». Με ηνλ φξν άκεζεο αλαθνξέο, ελλννχκε ηε ρξήζε ηνπ φξνπ Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο. 2. Δληνπίδνληαη νη έκκεζεο αλαθνξέο ζηνπο «Πνιηηηζκηθά Γηαθνξνπνηεκέλνπο Μαζεηέο» 3. Αθνχ εληνπηζηεί ε αλαθνξά απνθαζίδεηαη ζε πνηα θαηεγνξία αλήθεη ην ζέκα. Οη θαηεγνξίεο θσδηθνγξαθνχληαη κε βάζε ηνλ θσδηθφ πνπ δίλεηαη ζηελ εηζαγσγή. 3. Οδεγίεο γηα Κσδηθνγξάθνπο 1. Καηαγξάθνληαη απφ ην πιηθφ έξεπλαο νη αλαθνξέο νη νπνίεο απφ άπνςε πεξηερνκέλνπ εκπίπηνπλ ζε θάπνηα απφ ηηο θαηεγνξίεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίαο. Κάζε άιιε αλαθνξά, ε νπνία δελ εκπίπηεη ζην ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα αλαθνξψλ δελ ιακβάλεηαη ππφςε (Μπνλίδεο, 2004). 2. Χο αλαθνξά ζεσξείηαη ε νκάδα ησλ ιέμεσλ κε δηαθνξεηηθά λνήκαηα, νη νπνίεο φηαλ ζπλδπαζηνχλ αλαθέξνληαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα ή δήηεκα, ην νπνίν εκπίπηεη ζε κία απφ ηηο πξνθαζνξηζκέλεο θαηεγνξίεο (Weber, 1990). Δίλαη δπλαηφλ ζηελ ίδηα νκάδα ιέμεσλ λα εκπεξηέρεηαη κία ή πεξηζζφηεξεο αλαθνξέο. 3. Όηαλ ζε κία πξφηαζε αλαθέξνληαη νλφκαηα πξνζψπσλ ηα νπνία αλήθνπλ ζηελ ίδηα θαηεγνξία, ηα πξφζσπα απηά ππνινγίδνληαη σο ζχλνιν θαη θσδηθνγξαθνχληαη κφλν κία θνξά. 4. Αλαθνξέο νη νπνίεο δελ αλήθνπλ ζε θάπνηα απφ ηηο πξνθαζνξηζκέλεο θαηεγνξίεο θαη είλαη πεξηνξηζκέλεο ζε αξηζκφ ηνπνζεηνχληαη ζηελ θαηεγνξία «άιιεο αλαθνξέο» (Weber, 1990). 5. Αλαθνξέο νη νπνίεο είλαη αζαθείο δελ θσδηθνγξαθνχληαη, αιιά θαηαγξάθνληαη ζηνλ εηδηθφ ρψξν ζην θχιιν θσδηθνγξάθεζεο. 126

128 6. ηελ πεξίπησζε πνπ κία αλαθνξά εκπίπηεη ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία θαηεγνξίεο, ηφηε θαηεγνξηνπνηείηαη ην ζέκα ζηελ θαηεγνξία «ζηελ νπνία πην θαζαξά αλήθεη» (Weber, 1990:36). 7. ηελ πεξίπησζε πνπ νη ηίηινη ζεκαηηθψλ ελνηήησλ πεξηθιείνπλ ην λφεκα πνπ αληηζηνηρεί ζηελ αλάιπζε ηφηε θαηαγξάθεηαη ν ηίηινο σο αλαθνξά ζηελ αληίζηνηρε θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη. Αληίζεηα, φηαλ ε αλάιπζε ηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο πεξηιακβάλεη μερσξηζηέο αλαθνξέο ηφηε θαηαγξάθεηαη θαη ν ηίηινο θαη νη αλαθνξέο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε. 8. Όηαλ ζε έλα κέξνο θεηκέλνπ αλαθέξνληαη νλφκαηα θαηά επαλάιεςε γηα επεμεγεκαηηθνχο ιφγνπο, θαηαγξάθεηαη κφλν κηα θνξά ην θάζε φλνκα. 9. Δμεηάδνληαη κφλν νη ιεδάληεο. Γελ εμεηάδνληαη νη εηθφλεο θαη νη πίλαθεο. 10. Γελ εμεηάδνληαη νη ππνζεκεηψζεηο, δηφηη έρνπλ επεμεγεκαηηθφ ραξαθηήξα. 11. Δμεηάδνληαη ηα «παξάζπξα», δειαδή, ηα θείκελα κέζα ζηα πιαίζηα. 12. Καηαγξάθνληαη κφλν ηα νλφκαηα επηζηεκφλσλ, εξεπλεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη λα αζθνχλ επηξξνή ζηελ ζχληαμε ηνπ νδεγνχ. Οπφηε δελ θσδηθνγξαθνχληαη βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο. 127

129 2. Πξσηόθνιιν Αλάιπζεο Πεξηερνκέλνπ γηα ηε κεηαβιεηή «Γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνη καζεηέο» 1. Δηζαγσγή Σν ζπγθεθξηκέλν Πξσηφθνιιν Αλάιπζεο Πεξηερνκέλνπ αλαθέξεηαη ζηε κεηαβιεηή «Γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνη καζεηέο». Χο «Γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο» νξίζακε φρη κφλν ηνπο καζεηέο πνπ δε κηινχλ θαζφινπ ειιεληθά ή κηινχλ πεξηνξηζκέλα αιιά θαη απηνχο πνπ αλ θαη κηινχλ επηηπρψο ηα Διιεληθά, δηφηη έρνπλ γελλεζεί ζηελ Διιάδα θαη νη γνλείο ηνπο γλσξίδνπλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ειιεληθή γιψζζα, πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά γισζζνινγηθά πεξηβάιινληα απφ ην ειιεληθφ. Ο ζθνπφο ηνπ είλαη λα θαζνξίζεη ην βαζκφ πξνβνιήο θαη παξνπζίαζεο ησλ «Γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλσλ καζεηψλ» ζηνλ «Οδεγφ Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο ηεο Διιάδαο, ν νπνίνο εθαξκφδεηαη ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε, σο θαηεπζπληήξηνο θαη ελδεηθηηθφο νδεγφο γηα ηελ πινπνίεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ απφ ηνπο ελ δπλάκεη λεπηαγσγνχο. Με ηνλ φξν παξνπζίαζεπξνβνιή ζεσξείηαη θάζε αλαθνξά άκεζε ή έκκεζε ζηνπο «Γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο». Ζ ζπγθεθξηκέλε κεηαβιεηή απνηειείηαη απφ κηα θαηεγνξία, ε νπνία θαζνξίζηεθε ζπζηεκαηηθά εθ ησλ πξνηέξσλ κε βάζε ηε ζεσξία θαη ησλ εξεπλεηηθψλ ππνζέζεσλ θαη έηζη, απνηειεί «παξαγσγηθφ ζχζηεκα θαηεγνξηψλ» (Μπνλίδεο, 2004). Ζ θαηεγνξία πνπ θαζνξίζηεθε παξνπζηάδεηαη αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα. Πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηνλ θαζνξηζκφ ηεο θαηεγνξίαο κπνξνχλ λα αληιεζνχλ ηφζν απφ ηε ζεσξία φζν θαη απφ ηε κεζνδνινγία ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. 128

130 Πίλαθαο 2 Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο (ΓΓΜ) 1. Γηαθνξεηηθή γιώζζα (ΓΓΜ1) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά πνπ ζρεηίδεηαη κε ό,ηη έρεη ζρέζε πέξα από ηελ θπξίαξρε γιώζζα, ηελ ειιεληθή, πνπ δηδάζθεηαη επίζεκα ζην εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα. πγθεθξηκέλα ζα θαηαγξάθεηαη νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε δηαθνξεηηθή γιώζζα, δηαθνξεηηθή κεηξηθή γιώζζα, δηαθνξεηηθή γισζζηθή ηαπηόηεηα, δηαθνξεηηθά γισζζηθά ηδηώκαηα, δηαθνξεηηθέο γισζζηθέο δηάιεθηνη, γισζζηθή εηεξόηεηα. 2. Ξελόγισζζα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα (ΓΓΜ2) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα πνπ είλαη γξακκέλα ζε άιιε γιώζζα πέξα από ηελ θπξίαξρε επίζεκε γιώζζα ηελ ειιεληθή. ζα θαηαγξάθεηαη νπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε μελόγισζζα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα (π.ρ. ηξαγνύδηα, ηζηνξίεο, παξακύζηα ζε άιιεο γιώζζεο, πνπ πξνηείλνληαη σο δηδαθηηθό πιηθό). 3. Ολόκαηα μέλεο πξνέιεπζεο (ΓΓΜ3) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζε νλόκαηα μέλεο πξνέιεπζεο καζεηώλ θαη ησλ νηθνγελεηώλ ηνπο. 4. Αιιεινθαηαλόεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκόο πξνο ηνπο δηαθνξεηηθνύο- «άιινπο», αιιόγισζζνπο (ΓΓΜ4) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηελ αιιεινθαηαλόεζε, απνδνρή θαη ζεβαζκό ησλ δηαθνξεηηθώλ-«άιισλ», δειαδή αλαθνξέο ζηε δεκνθξαηία, ηζόηεηα, δηθαηνζύλε, ζπλεξγαζία, απηνλνκία, θαηαλόεζε, ακνηβαηόηεηα, αλζξώπηλα δηθαηώκαηα, κε απνθιεηζκόο. Με ηνλ όξν «άιινη» ελλννύκε ηα άηνκα εθείλα πνπ ε κεηξηθή γιώζζα ή ε γιώζζα νηθνγελείαο ηνπο είλαη δηαθνξεηηθή από ηελ ειιεληθή. 5. Άιιεο αλαθνξέο (ΓΓΜ5) Οπνηαδήπνηε αλαθνξά ζηνπο γισζζηθά δηαθνξνπνηεκέλνπο καζεηέο, ε νπνία δελ εληάζζεηαη ζηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο. 129

131 2. Γηαδηθαζία Ζ αλάιπζε ηνπ «Οδεγνχ Νεπηαγσγνχ. Δθπαηδεπηηθνί ζρεδηαζκνί. Γεκηνπξγηθά πεξηβάιινληα κάζεζεο» γίλεηαη κε βάζε ηε κνλάδα πεξηερνκέλνπ (context unit), δειαδή ηελ παξάγξαθν. ηα πιαίζηα ηεο παξαγξάθνπ απνδίδεηαη ην λφεκα ζηελ θάζε νκάδα ησλ ιέμεσλ νη νπνίεο φηαλ ζπλδπαζηνχλ αλαθέξνληαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα ή δήηεκα (theme). Γηα ηελ θσδηθνγξάθεζε ηεο κεηαβιεηήο «Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο» (ΓΓΜ) αθνινπζνχληαη ηα εμήο βήκαηα, ζε ζπλεξγαζία κε ην θχιιν θσδηθνγξάθεζεο: 1. Αξρηθά εληνπίδνληαη νη άκεζεο αλαθνξέο ζρεηηθά κε ηνπο «Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλνπο Μαζεηέο». Με ηνλ φξν άκεζεο αλαθνξέο, ελλννχκε ηε ρξήζε ηνπ φξνπ Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλνη Μαζεηέο. 2. Δληνπίδνληαη νη έκκεζεο αλαθνξέο ζηνπο «Γισζζηθά Γηαθνξνπνηεκέλνπο Μαζεηέο». 3. Αθνχ εληνπηζηεί ε αλαθνξά απνθαζίδεηαη ζε πνηα θαηεγνξία αλήθεη ην ζέκα. Οη θαηεγνξίεο θσδηθνγξαθνχληαη κε βάζε ηνλ θσδηθφ πνπ δίλεηαη ζηελ εηζαγσγή. 3. Οδεγίεο γηα Κσδηθνγξάθνπο 1. Καηαγξάθνληαη απφ ην πιηθφ έξεπλαο νη αλαθνξέο νη νπνίεο απφ άπνςε πεξηερνκέλνπ εκπίπηνπλ ζε θάπνηα απφ ηηο θαηεγνξίεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίαο. Κάζε άιιε αλαθνξά, ε νπνία δελ εκπίπηεη ζην ζπγθεθξηκέλν ζχζηεκα αλαθνξψλ δελ ιακβάλεηαη ππφςε (Μπνλίδεο, 2004). 2. Χο αλαθνξά ζεσξείηαη ε νκάδα ησλ ιέμεσλ κε δηαθνξεηηθά λνήκαηα, νη νπνίεο φηαλ ζπλδπαζηνχλ αλαθέξνληαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα ή δήηεκα, ην νπνίν εκπίπηεη ζε κία απφ ηηο πξνθαζνξηζκέλεο θαηεγνξίεο (Weber, 1990). Δίλαη δπλαηφλ ζηελ ίδηα νκάδα ιέμεσλ λα εκπεξηέρεηαη κία ή πεξηζζφηεξεο αλαθνξέο. 3. Όηαλ ζε κία πξφηαζε αλαθέξνληαη νλφκαηα πξνζψπσλ ηα νπνία αλήθνπλ ζηελ ίδηα θαηεγνξία, ηα πξφζσπα απηά ππνινγίδνληαη σο ζχλνιν θαη θσδηθνγξαθνχληαη κφλν κία θνξά. 4. Αλαθνξέο νη νπνίεο δελ αλήθνπλ ζε θάπνηα απφ ηηο πξνθαζνξηζκέλεο θαηεγνξίεο θαη είλαη πεξηνξηζκέλεο ζε αξηζκφ ηνπνζεηνχληαη ζηελ θαηεγνξία «άιιεο αλαθνξέο» (Weber, 1990). 5. Αλαθνξέο νη νπνίεο είλαη αζαθείο δελ θσδηθνγξαθνχληαη, αιιά θαηαγξάθνληαη ζηνλ εηδηθφ ρψξν ζην θχιιν θσδηθνγξάθεζεο. 6. ηελ πεξίπησζε πνπ κία αλαθνξά εκπίπηεη ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία θαηεγνξίεο, ηφηε θαηεγνξηνπνηείηαη ην ζέκα ζηελ θαηεγνξία «ζηελ νπνία πην θαζαξά αλήθεη» (Weber, 1990:36). 130

132 7. ηελ πεξίπησζε πνπ νη ηίηινη ζεκαηηθψλ ελνηήησλ πεξηθιείνπλ ην λφεκα πνπ αληηζηνηρεί ζηελ αλάιπζε ηφηε θαηαγξάθεηαη ν ηίηινο σο αλαθνξά ζηελ αληίζηνηρε θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη. Αληίζεηα, φηαλ ε αλάιπζε ηεο ζεκαηηθήο ελφηεηαο πεξηιακβάλεη μερσξηζηέο αλαθνξέο ηφηε θαηαγξάθεηαη θαη ν ηίηινο θαη νη αλαθνξέο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αλάιπζε. 8. Όηαλ ζε έλα κέξνο θεηκέλνπ αλαθέξνληαη νλφκαηα θαηά επαλάιεςε γηα επεμεγεκαηηθνχο ιφγνπο, θαηαγξάθεηαη κφλν κηα θνξά ην θάζε φλνκα. 9. Δμεηάδνληαη κφλν νη ιεδάληεο. Γελ εμεηάδνληαη νη εηθφλεο θαη νη πίλαθεο. 10. Γελ εμεηάδνληαη νη ππνζεκεηψζεηο, δηφηη έρνπλ επεμεγεκαηηθφ ραξαθηήξα. 11. Δμεηάδνληαη ηα «παξάζπξα», δειαδή, ηα θείκελα κέζα ζηα πιαίζηα. 12. Καηαγξάθνληαη κφλν ηα νλφκαηα επηζηεκφλσλ, εξεπλεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη λα αζθνχλ επηξξνή ζηελ ζχληαμε ηνπ νδεγνχ. Οπφηε δελ θσδηθνγξαθνχληαη βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο. 131

133 3. Φύιιν Κσδηθνγξάθεζεο Κ. Κ. Κσδηθόο: ειίδα: 53 Σίηινο Θεκαηηθήο: Ζ ζπλεξγαζία κε ην ζπίηη Οη γνλείο ζα κπνξνχζαλ λα δηεγνχληαη ζηα παηδηά ηζηνξίεο, λα ηνπο κεηαθέξνπλ ήζε θαη έζηκα απφ ηηο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο πξνέιεπζεο ηνπο, λα ηνπο κηινχλ γηα ην πψο δνπλ νη άλζξσπνη ζηνλ ηφπν θαηαγσγήο ηνπο, ηη ζπλήζεηεο έρνπλ, πνηεο γηνξηέο γηνξηάδνπλ, πψο θαη πφηε, ηη θαγεηά ηξψλε, πσο ηα καγεηξεχνπλ θαη λα απαληνχλ ζηα εξσηήκαηα ησλ παηδηψλ. Ζ ζπκκεηνρή απηή ησλ γνλέσλ βνεζά ηα παηδηά λα ζθεθηνχλ φηη ππάξρνπλ πνιινί θαη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη δσήο, πνιιέο γιψζζεο, πνιιά θαη δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα θαη λα απνθηήζνπλ έηζη κηα αίζζεζε ηνπ θφζκνπ. Π. Δ. Μ (ΚΑΣΗΓΟΡΊΕ) ΑΝΑΦΟΡΕ Π. Δ. Μ 1. Π. Δ. Μ 2. Π. Δ. Μ 3. Π. Δ. Μ 4. Π. Δ. Μ 5. Π. Δ. Μ 6. Γ. Δ. Μ (ΚΑΣΗΓΟΡΊΕ) ΑΝΑΦΟΡΕ Γ. Δ. Μ 1. Γ. Δ. Μ 2. Γ. Δ. Μ 3. Γ. Δ. Μ 4. Γ. Δ. Μ 5. 1.Κ.Κ: Ο θσδηθφο ν νπνίνο έρεη αλαηεζεί ζε θάζε θξηηή 2.Κσδηθόο: Ο αξηζκφο ηεο παξαγξάθνπ (context unit) φπσο απηή παξνπζηάδεηαη κέζα ζην θείκελν ππφ αλάιπζε. 3.ειίδα: Ο αξηζκφο ηεο ζειίδαο ζηελ νπνία παξνπζηάδεηαη ε παξάγξαθνο 4.Σίηινο ζεκαηηθήο: Ο ηίηινο ηνπ θεθαιαίνπ ζην νπνίν παξνπζηάδεηαη ε θάζε παξάγξαθνο. 132

134 εκείσζε: Κάζε αλαθνξά θαηαγξάθεηαη ζηε ζηήιε ε νπνία αληηζηνηρεί ζηελ θαηεγνξία ζηελ νπνία αλήθεη. Ο ζπκβνιηζκφο ηεο θάζε θαηεγνξίαο πξνθχπηεη απφ ην πξσηφθνιιν ηεο αλάιπζεο πεξηερνκέλνπ. 133

135 4. Extended Thesis Abstract The diverse culturally and linguistically pupils in the Kindergarten teachers guide. Educational Plannings. Creative Environments of Learning. 1. Introduction Multiculturalism, which takes place widely during the last decades, is without doubt a prevailing and hot issue all over the world. It is such an issue as it has caused changes and disturbances to monocultural and monolinguistic societies which have accepted a vast number of immigrants from different countries. Such a society is the Greek one. Taking into consideration the increasing flow of immigrants globally, it is difficult to be said that there are societies which have as members only people who derive from a nation and have the same mother tongue (Rodd,1996). Nowadays, societies are characterized by multicultural and multilinguistic diversity as immigrants come from different national, linguistic and cultural backgrounds. This diversity can be seen in classrooms from kindergarten to high school ones and has influence on educational practices (Banks, 2004). School as an official institution should respect multicultural and multilinguistic diversity in its classrooms. However, school as an official institution is able to respect multicultural and multilinguistic diversity in its classrooms only if substantial changes and modifications take place in official curricula. Changes and modifications which are oriented to students who belong to different national, linguistic and cultural backgrounds from the dominant one are the key for success. 134

136 It is imperative every educational system, including Greek one, be apart from monoculturally and monolinguistically educational practices. It is vital for every educational system adopt an educational policy which respects multiculturalism, multilingualism and international conventions (Damanakis, 1998). 2. Official educational measures by Greek state concerning cultural and linguistic diversity in school field The transformation of Greek society from monocultural to multicultural during the last decades has influenced education from kindergarten to high school. Greek state took official measures to cope with this transformation. Official measures can be divided in three periods of time (Markou, 1996; Nikolaou, 2002). To be more specific, the first period of time took place from the early of 70 s to the early of 80 s. This first period is characterized by the policy of assimilation. The main point of assimilation in educational process is to encourage pupils from different cultural and linguistic backgrounds to adopt the main cultural and linguistic characteristics, which the dominant group has, especially in public sectors. This can be implemented if pupils who do not belong to dominant group are able to learn the official language of the receptive country (Janzen, 1994; Nikolaou, 2000). The second period of time took place from the early of 80 s to the mid of 90 s. This period is characterized by the policy of integration. According to the principles of integration policy, every minority group represents a culture which does not have only different elements with the dominant one but have common ones (Govaris, 2001). However, what can be stressed is that only those elements of culturally and linguistically diverse students that do not cause any disturbances to the existing official educational practices are accepted. Cultural diversity is accepted under conditions. 135

137 At last, the third period has taken place since 1996 and it is characterized by the implementation of the Law 2413/96. This Law attempts to put an end to past educational practices which were concerned with culturally and linguistically diverse students promoting Intercultural Education as the best one for them from now on. It is entitled as «Greek education abroad, Intercultural Education and other provisions» and it consists of two sections. The first one concerns Greek education abroad and the second one Intercultural Education. Intercultural Education applies to pupils who do not belong to dominant group. Specifically, it applies to pupils who have educational, social, cultural or learning needs. According to Damanakis (1998: 79) these pupils are: immigrants, resettles, Roma and Greek Muslims. In general, if we attempt to make some definitions of Intercultural Education, it is not just a «peaceful coexistence» but it is the possibility for someone to be in dialogue, contact and interaction with people who belong to different cultural and linguistic backgrounds (Portera, 2004). According to the above, Bereris (2005) refers that Intercultural Education does not aim at the superficial deal with diversity. For this reason, Intercultural Education applies to everyone not only to people-pupils who belong to different cultural and linguistic backgrounds but also to peoplepupils who belong to dominant group. Intercultural Education promotes not only the acceptance and the respect of diversity but also the recognition of all people s cultural identity in the base of a constant dialogue, comprehension and collaboration, aiming at a kind of reciprocal enrichment. Some authors, also, believe if Education is not Intercultural one, then it cannot be regarded as Education (Aguado & Malic, 2006; Coulby, 2006), because as it is referred by Coulby (2006) it is a kind of national and religious fundamentalism. At this point, we consider that it is important to be referred that if the Law 2413/96 is not implemented substantially in the curricula then Intercultural Education there will be only in verbal level. In practical level 136

138 there will be the policies of integration and assimilation. Policies which were not successful and positive for people-pupils who did not belong to dominant group. According to what has been referred, it is without doubt that curricula should respect all people, independently on their race, sex, culture, mother tongue, socio-economic level. Such curricula ought to be implemented from the early years of people education as they let pupils experience positively the multicultural environment of educational process. A multicultural environment of an educational process is successful if it is based on the principles of equity, justice and collaboration (Reiff, 1993). Principles which are necessary so every pupil can deal constructively with the multicultural challenges of our era and at the same time, be proud of his origin. Curricula should always promote every child s origin to be accepted and respected in the school field because only then the educational process is positive for every child (Rodd, 1996; Hoerr, 2007). It is positive when every child feels that school practices do not reject the cultural and linguistic background of his family (Bowman & Scott, 1994). Such curricula which promote respect and interaction positively among people, do not disturb national cohesion; on the contrary, they recognize and praise national identities and cultures of all people contributing to the formation of democratic citizens, who are sensitive to issues related to cultural diversity and fighting discriminations (Derman- Sparks, L. and Team work ABC, 1989; York, 2003). 3. Preschool Education and diverse culturally and linguistically students Given multicultural classrooms, teachers are involved -on daily basiswith pupils who have different mother tongue, culture, religion, national background and way of life. In Greek public kindergarten classrooms during the school year of , there were immigrants pupils and

139 resettles ones (Ipode, 2007). This number will be increasing as from the school year preschool education is compulsory for all children who are at the age of five. For this reason, more and more kindergarten classrooms will be characterized by diverse culturally and linguistically students. So preschool education should not be only in compliance with children from the dominant group but with all of them since it has to allow to diverse culturally and linguistically students to have access to their ethnic, cultural and social heritage in a positive and constructive way (Archard, 1993). However, how are diverse culturally and linguistically students defined in the bibliography? First of all, diverse culturally and linguistically students is an educational term which was used by the Ministry of Education of U.S.A. attempting, on the one hand, to define the students who enrolled in school but they did not belong to the dominant cultural group and on the other hand, to define the students who did not speak the dominant language fluently or at all because they are not native speakers of the receptive country (NAEYC, 1995). Nowadays, this term is also used to define the students whose mother tongue is different from the dominant language in the receptive country (Garciá, 1991 as cited in NAEYC, 1995). As dominant cultural group is defined the cultural group who controls the financial, political, educational and social institutions (York, 2003: 262). In our research, we define as diverse culturally and linguistically students them whose parents come from different cultural and linguistic backgrounds, different from the dominant Greek one. We define as different linguistic backgrounds them in which people do not have as mother tongue the Greek language. We define as dominant language the Greek one. We define as different cultural backgrounds them in which people derive from other nations, countries, who have different religion, history, cultural heritage, value codes than Greek ones. Finally, we define as dominant culture the Greek one. Since, we will use the term diverse culturally and linguistically students, it is necessary to clarify what elements are included in the term of 138

140 culture, as these elements will constitute the categories of our variables. Even if language is included in the culture, we distinguish diverse culturally students from the linguistically ones due to bibliography. Culture is a wide and comprehensive term and that is the reason why there are a lot of definitions of it over the years. It is not a steady term due to the fact of its own content which is transformed through the years (Spinthourakis, 2005). In our trial after having studied many of them (Tylor, 1865 as cited in Matsumoto, 2006; Kroeber θαη Kluckholn, 1963 as cited in Matsumoto, 2006; Murdock, Ford, & Hudson, 1971 as cited in Matsumoto, 2006; Seger 1977; Bredekamp & Copple, 1998; Damanakis, 1998; Vernikos & Daskalopoulou 2002; Giddens 2002; Dhillon and Halstead 2003), we concluded that culture concludes various elements which characterize a group or a society whose members have a common place of origin. Such elements are common national origin, common language, common religion, common historical, intellectual and social heritage, common way of life, common collective representations, common symbols, values, public anniversaries, customs, traditions, ways of behaviour, daily habits and common political and social system. 4. Methodology According to what has referred we formed our research questions. To be more specific, in this research we try to find out in which degree and how diverse culturally and linguistically students are referred in a direct and non direct way- in the The guide of kindergarten teacher--educational planning-- Creative environments of learning (Dafermou, Koulouri, and Basayanni, 2006). The guide- which is our research material and is fully examined- was written according to directives that authors were had by the Greek Ministry of Education in 2003 according to an official decision (ΦΔΚ, 303 & 304 / ) and it has officially been implemented in Greek kindergarten schools since the school year Moreover, in this research, we do not have as 139

141 an aim just to present the percentage of references to these students but to interpret if the references concerned them are both influenced by the social changes which have taken place due to the presence of ethnocultural groups in Greek society as well as by the Law2413/96. For this reason, we have two variables named: diverse culturally students, and diverse linguistically students. Both variables is nominal scale and each one is measured apart (Riffe, Lacy & Fico, 1998). To accomplish an answer to our research questions, we use qualitative content analysis, descriptive and interpretive. The categories for the diverse culturally and linguistically students were step by step formed before we examined the research material. This means that they were formed based to productive system of categories (Bonidis, 2004). First of all, we use Descriptive Content Analysis, which -according to Thomas (1998)- examines what is included in the communication. Afterwards, we use Interpretive Content Analysis which is based on the contextual interpretation. We do it to examine, on the one hand, how and why our research material is presented in a such specific way and on the other hand, to examine if it is influenced by the social-political context of modern social reality. In the research, we use as code unit the symbolic unit theme, as it is considered the most suitable in case you want to examine and analyze educational material. Due to the fact that the theme is a complicated code unit (Berelson, 1971), it is needed to have a content unit which would be the basis for us to make specific the meaning (Crano & Brewer, 2002). As a content unit we use the paragraph (Holsti, 1969; Krippendorff, 1980). Furthermore, we used Intercoder Reliability to establish the reliability in our research (Holsti, 1969; Krippendorff, 1980; Weber, 1990; Riffe et all., 1998; Stemler, 2001, Lombard, M., Snyder Duch, J. & Bracken, C. C., 2002; Krippendorff, 2004). To establish it we used, apart from the researcher, three more coders that coded all the examining material. One of them was a kindergarten teacher in a public school in Greece. Percent Agreement, Scott s 140

142 Pi and Cohen s Kappa were all used to access Intercoder Reliability for each variable coded. A data version of the software package PRAM was used to calculate all them. The reliability results are reported in Table (1). Table 1 Variable 1: Diverse culturally students Reliability between and among coders Coders Κ1-Κ2 Κ1-Κ3 ΚΙ-Κ4 Κ2-Κ3 Κ2-Κ4 Κ3-Κ4 Average Percent Agreement/ Holsti CR 0,954 0,911 0,880 0,904 0,929 0,925 0,917 Scott s Pi 0,943 0,889 0,848 0,880 0,911 0,906 0,896 Cohen s Kappa 0,943 0,889 0,849 0,880 0,912 0,906 0,895 Variable 2: Diverse linguisticly students Percent Agreement/ Holsti CR Κ1-Κ2 Κ1-Κ3 Κ1-Κ4 Κ2-Κ3 Κ2-Κ4 Κ3-Κ4 Average 0,963 0,900 0,900 0,900 0,888 0,925 0,912 Scott s Pi 0,948 0,865 0,863 0,864 0,845 0,899 0,880 Cohen s Kappa 0,948 0,865 0,863 0,865 0,845 0,899 0,881 Reability ranges from.880 to.917 and it is considered reliable (Weber, 1990; Riffe et all, 1998; Stemler, 2001, Lombard et all, 2002, 2003, 2004; Krippendorff, 2004). As concerning validity we used content validity or face validity, which is sufficient when the aim of the research is a descriptive one (Holsti, 1969). At the same time, we use external or social validity (Riffe et all, 1998). 5. Results 141

143 The presentation of the results takes place according to descriptive content analysis and the analysis of them according to interpretive content analysis. Analytically, in the The guide of kindergarten teacher--educational planning--creative environments of learning (we will refer it shortly as guide in tables and charts) there are two hundred and nineteen references to both variables. Specifically, there are one hundred and thirty-seven references (65,2%) to the variable diverse culturally students (we will refer them shortly as D.C.S in tables and charts) and there are seventy-three references (34,8%) to the variable diverse linguistically students (we will refer them shortly as D.L.S. in tables and charts). Chart 1 Presentation of D.C.S. & D.L.S. in the Guide 6. The presentation of diverse culturally students 142