Βασικές διαπιστώσεις Μέρος Πρώτο Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2013 και η Ελλάδα Η παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε ασθενής και επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2013 (2,9% από 3,2% το 2012), τόσο στις προηγμένες όσο και στις αναδυόμενες οικονομίες. Η υποχώρηση του ρυθμού ανόδου του παγκόσμιου ΑΕΠ σε σημαντικό βαθμό ήταν αποτέλεσμα της εντεινόμενης άρσης των επεκτατικών δημοσιονομικών μέτρων στις προηγμένες ή των νομισματικών στις αναδυόμενες οικονομίες, τα οποία είχαν ληφθεί για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Οι προηγμένες οικονομίες ως σύνολο επιβραδύνθηκαν περαιτέρω (1,2% από 1,5%), υπό το βάρος της εντονότερης εφαρμογής των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής (πλην Ιαπωνίας) και της αναγκαίας απομόχλευσης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και του υπερδανεισμένου ιδιωτικού τομέα. Οι εξελίξεις αυτές, αν και λειτούργησαν ανασχετικά στην ανάκαμψη το 2013, συνέβαλαν παράλληλα στη σταδιακή αποκατάσταση της εμπιστοσύνης, που είχε πληγεί σοβαρά το 2012 κυρίως στη Ζώνη του Ευρώ, και τελικά στη βελτίωση των προσδοκιών για μια πιο ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη μεσοπρόθεσμα. Η επιβράδυνση στις προηγμένες οικονομίες ως σύνολο εμπεριέχει εξαιρετικά διαφοροποιημένες εξελίξεις κατά οικονομίες. Η οικονομία των ΗΠΑ επιβραδύνθηκε, η οικονομία της Ιαπωνίας αναπτύχθηκε με τον ίδιο ικανοποιητικό ρυθμό του προηγούμενου έτους, ενώ η Ζώνη του Ευρώ βρέθηκε για δεύτερο συνεχόμενο έτος σε ύφεση, μικρότερης όμως έκτασης σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι αποφασιστικές πρωτοβουλίες των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους και των μακροοικονομικών ανισορροπιών εντός της Ζώνης του Ευρώ (Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός των ευρωπαϊκών τραπεζών κ.λπ.), καθώς και η εξαιρετικά επεκτατική νομισματική πολιτική της ΕΚΤ συνέβαλαν στην αποτροπή του κινδύνου διάλυσης της Ευρωζώνης, στη μείωση της υψηλής αβεβαιότητας και στην έξοδο της Ζώνης του Ευρώ από την ύφεση από το β τρίμηνο του 2013. Ωστόσο, η πιστωτική στενότητα και η υψηλή ανεργία σε αρκετές χώρες-μέλη, ως αποτέλεσμα των προσπαθειών μείωσης των χρηματοπιστωτικών και μακροοικονομικών ανισορροπιών, συνεχίζουν βραχυπρόθεσμα να αποτελούν τα σοβαρότερα εμπόδια για την οικονομική ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η ελληνική οικονομία, σε περιβάλλον ισχνής διεθνούς ζήτησης μεν, αλλά μειωμένης σε σχέση με τα προηγούμενα έτη πολιτικής αστάθειας και οικονομικής αβεβαιότητας, αναγκασμένη μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα να προβεί σε μεγάλες μακροοικονομικές και διαρθρωτικές προσαρμογές ταυτοχρόνως, βρέθηκε σε βαθιά ύφεση για έκτο συνεχόμενο 15 Βασικές διαπιστώσεις
έτος. Το ποσοστό ανέργων σημείωσε νέο ιστορικό υψηλό, ενώ οι αποδοχές των εργαζομένων σημείωσαν και νέα μεγάλη υποχώρηση. Παρά τη βαθιά ύφεση, το Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Προσαρμογής σημείωσε μεγάλη πρόοδο και οι διεθνείς οργανισμοί εκτιμούν ότι το 2013 θα επιτευχθεί για πρώτη φορά μετά το 2002 μικρό πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα, εξέλιξη που θα αποτρέψει την περαιτέρω αύξηση του δημόσιου χρέους. Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών σχεδόν εξαλείφθηκε για πρώτη φορά μετά το 1994 και το γενικό επίπεδο τιμών υποχώρησε για πρώτη φορά μετά το 1962. Για το 2014 προβλέπεται έξοδος από την ύφεση με οριακή άνοδο του ΑΕΠ (+0,6%), προερχόμενη από τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και τις εξαγωγές, καθώς οι ανάγκες της δημοσιονομικής προσαρμογής θα είναι σημαντικά μικρότερες και η πιστωτική ασφυξία για τις επιχειρήσεις θα αποκαθίσταται σταδιακά. 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 16 Μέρος Δεύτερο Η ελληνική αγορά εργασίας και η απασχόληση στο εμπόριο το 2013 Η απασχόληση στο σύνολο της οικονομίας το 2013 συρρικνώθηκε κατά 4,2% και διαμορφώθηκε στα επίπεδα του 1992, ενώ υπάρχει σημαντικός κίνδυνος για «ανάπτυξη χωρίς απασχόληση» στο μέλλον. Το 2013 το ποσοστό ανεργίας ανήλθε σε 27,3%, από 23,8% το 2012, με συνολικές απώλειες περίπου 180.000 θέσεων εργασίας. Στο σύνολο της οικονομίας, ο αριθμός των εργοδοτών μειώθηκε κατά 11,3% συμπαρασύροντας τους μισθωτούς (-4,7%), ενώ η αυτοαπασχόληση έμεινε σταθερή (-0,7%). Επίσης, ο ρυθμός μείωσης της απασχόλησης ήταν υψηλότερος στις νεαρές ηλικίες και στις γυναίκες. Η απασχόληση στο εμπόριο υποχώρησε για πέμπτη συνεχή χρονιά, καθώς το 2013 το εμπόριο απώλεσε 23.194 θέσεις εργασίας (πτώση κατά 3,4% έναντι 12,0% το 2012), συγκεντρώνοντας μόλις 656.156 απασχολουμένους. Για δεύτερη συνεχή χρονιά μετά το 1999 η απασχόληση διαμορφώθηκε κάτω από τις 700.000 θέσεις, σε επίπεδα του 1997, έχοντας απολέσει 176.400 καθαρές θέσεις εργασίας ή το 21,2% των θέσεων εργασίας του 2008. Την περίοδο 2008-2013 το λιανικό εμπόριο έχασε το 18,5% των θέσεων εργασίας, έναντι 24,3% απωλειών στο χονδρικό εμπόριο και 30,2% στο εμπόριο αυτοκινήτων. Παρά τη σημαντική μείωση στο επίπεδο απασχόλησης, το εμπόριο εξακολουθεί να αποτελεί τον κυριότερο κλάδο απασχόλησης της ελληνικής οικονομίας. Το 2013 συγκέντρωνε το 18,1% της συνολικής και το 20,9% (από 20,4% το 2008) της μη αγροτικής απασχόλησης, δείχνοντας την ανθεκτικότητα του ελληνικού εμπορίου έναντι άλλων κλάδων της οικονομίας. Στο εμπόριο συγκεντρώνεται το 31,0% του συνόλου των εργοδοτών, το 34,7% των αυτοαπασχολουμένων, το 15,0% των μισθωτών και το 44% των συμβοηθούντων μελών της συνολικής μη αγροτικής απασχόλησης. Παρά το γεγονός ότι ο κλάδος του εμπορίου συγκεντρώνει σχετικά νεανικό εργατικό δυναμικό, το εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων στο εμπόριο υπολείπεται σημαντικά έναντι εκείνου των εργαζομένων των λοιπών κλάδων της μη αγροτικής απασχόλησης.
Το 2008 το ποσοστό μερικής απασχόλησης στο εμπόριο ήταν 4,5%, ενώ το 2013 έφθασε το 8,2%. Αντίθετα, η εργασία ορισμένου χρόνου δεν συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό εργαζομένων στο εμπόριο (5,4% στο σύνολο των μισθωτών του εμπορίου έναντι 9,3% στη μη αγροτική απασχόληση), ενώ και το μερίδιο της προσωρινής εργασίας είναι εξαιρετικά περιορισμένο (3,1%), ιδιαίτερα στους άνδρες. Η απασχόληση στον κλάδο του αυτοκινήτου εμφανίζει σημάδια ανάκαμψης το 2013 αφού ενισχύθηκε κατά 2,6%, έναντι μείωσης κατά 6,9% στο χονδρικό εμπόριο και 3,4% στο λιανικό. Οι απώλειες θέσεων εργασίας επιχειρηματιών (εργοδοτών και αυτοαπασχολουμένων) φθάνουν το 47% των συνολικών απωλειών του κλάδου, και σ αυτό το ποσοστό πρέπει να προστεθούν απώλειες 16%, απώλειες που προέρχονται από τα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη της οικογένειας του επιχειρηματία. Σε απόλυτους αριθμούς τα ποσοστά αυτά μεταφράζονται σε 75.000 ως 80.000 απώλειες επιχειρηματικών μονάδων στον κλάδο. Συνολικά, η πιθανότητα παραμονής στην κατάσταση της απασχόλησης για έναν εργαζόμενο στο εμπόριο φθάνει το 2013 στο 92,5% (92,7% στο σύνολο της οικονομίας) έναντι 95,9% (97,1% στο σύνολο) το 2008. Μάλιστα, η πιθανότητα απομάκρυνσης από το εργατικό δυναμικό για τους επιχειρηματίες (εργοδότες και αυτοαπασχολουμένους) αυξάνεται, ενώ για τους μισθωτούς και τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας μειώνεται. ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ & ΤΕΤΑΡΤΟ Ο απολογισμός για το 2012 Βασικές διαπιστώσεις Η παρατεταμένη οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών συνεχίζει να πλήττει την εμπορική δραστηριότητα. Κύρια χαρακτηριστικά, η νέα πτώση στον κύκλο εργασιών και η συρρίκνωση της κεφαλαιουχικής βάσης του εμπορίου. Στις ΑΕ και ΕΠΕ οι πωλήσεις και τα μεικτά κέρδη σημείωσαν για τέταρτο συνεχές έτος πτώση κατά 12,9% και 13,4% αντίστοιχα. Το λειτουργικό και καθαρό λειτουργικό αποτέλεσμα παρέμειναν ζημιογόνα, ωστόσο οι ζημίες περιορίστηκαν σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Μείωση (ανεξαρτήτως ποσοστού) τόσο των πωλήσεων όσο και των κερδών τους δήλωσαν σχεδόν οι 9 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις. Η ένταση της αποεπένδυσης στον τομέα αυτοκινήτων-ανταλλακτικών καθόρισε το ελληνικό εμπόριο με αποτέλεσμα να εντοπίζεται για δεύτερη φορά πτώση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Περισσότερες από 8 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις δήλωσαν ότι δεν πραγματοποίησαν επενδύσεις παγίου κεφαλαίου το 2012. Τα συνολικά κεφάλαια των ΑΕ και ΕΠΕ σημείωσαν νέα πτώση κατά 12,2%, η δε συρρίκνωση αφορά όλα τα συστατικά τους στοιχεία. Το συνολικό χρέος κατέγραψε πτώση κατά 15,8%, με εντονότερο το ρυθμό μείωσης των μεσομακροπρόθεσμων υποχρεώσεων. Τα ίδια κεφάλαια των ΑΕ και ΕΠΕ εμφάνισαν μικρή μόνο μείωση το 2012, σε συνέχεια της μεγάλης πτώσης που είχαν καταγράψει το προηγούμενο έτος. 17
Η γενική ρευστότητα παρέμεινε σταθερή την τελευταία διετία στις ΑΕ και ΕΠΕ. Σχεδόν οι 8 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις δήλωσαν ότι περιορίστηκε σημαντικά η ρευστότητά τους. Η απασχόληση παρέμεινε στάσιμη το 2012 για τις 8 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις και για 6 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ. Οι εκτιμήσεις για το 2013 2013 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι 7 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις και οι 5 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμούν ότι οι πωλήσεις και τα κέρδη τους το 2013 είναι μειωμένα. Η απόλυτη πλειοψηφία των εμπορικών επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από νομική μορφή, δηλώνουν ότι τα αποθέματά τους είναι μειωμένα και το 2013. Η επενδυτική άπνοια συνεχίζεται. Οι 7 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις και οι 9 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ δήλωσαν στασιμότητα στις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Η απόλυτη πλειονότητα των εμπορικών επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από νομική μορφή, εκτιμούν στασιμότητα απασχόλησης για το 2013. Οι ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις επιδεικνύουν μεγαλύτερες αντιστάσεις σε σχέση με τις ΑΕ και ΕΠΕ σε θέματα μείωσης του προσωπικού τους. Περισσότερες από 7 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις και πάνω από 5 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ εκτιμούν ότι επιδεινώθηκε η ρευστότητά τους το 2013. Οι προβλέψεις για το 2014 Οι προβλέψεις των εμπορικών επιχειρήσεων για την εξέλιξη των οικονομικών αποτελεσμάτων τους το 2014 παραμένουν απαισιόδοξες, σε χαμηλότερο όμως βαθμό συγκριτικά με πέρυσι. Περισσότερες από 5 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις και 4 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ προβλέπουν ότι οι πωλήσεις και τα κέρδη τους θα είναι μειωμένα. Η στασιμότητα είναι η κυρίαρχη τάση όσον αφορά τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου και στις δύο ομάδες επιχειρήσεων. Η απόλυτη πλειονότητα των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από νομική μορφή, προβλέπει στασιμότητα της απασχόλησης, παράλληλα όμως περιορίστηκαν τα ποσοστά των εταιρειών που προβλέπουν μείωση της απασχόλησης. Η απαισιοδοξία για τη ρευστότητα συνεχίζεται, με σχεδόν 6 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις και 4 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ να προβλέπουν επιδείνωση της ρευστότητάς τους το 2014. 18
Η επιβίωση στην οικονομική κρίση Σχεδόν 4 στις 10 ΑΕ και ΕΠΕ και 5 στις 10 ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις θεωρούν αρκετά ή πολύ πιθανό να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις τρέχουσες υποχρεώσεις τους το 2013. Το 17% των ΟΕ-ΕΕ και ατομικών επιχειρήσεων και το 10% των ΑΕ και ΕΠΕ θεωρούν πολύ πιθανή την παύση εργασιών τους (λουκέτο) μέσα στο 2013. Ο περιορισμός του κόστους λειτουργίας και η μείωση τιμών είναι οι δύο κυρίαρχες επιλογές των επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από νομική μορφή, για την αντιμετώπιση της κρίσης, ενώ η μείωση προσωπικού αντιστοιχεί σε ποσοστό αρκετά μικρότερο στις ΟΕ-ΕΕ και ατομικές επιχειρήσεις (5,9%) σε σχέση με τις ΑΕ και ΕΠΕ (13,0%). Βασικές διαπιστώσεις 19