ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Πανταζοπούλου Αθανασία (Α.Μ. 525) Η ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπουσες Καθηγήτρια Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ουρανία Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κορδή-Αντωνοπούλου Σταματία Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ.1 II. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΛΩΣΗΣ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 3 III. ΒΑΣΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΣΕΩΝ..4 IV. ΟΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ..6 α)η διάκριση ανάμεσα σε δεσμευτική και μη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας..... 6 β)η διάκριση ανάμεσα στη δήλωση πατρωνίας προς τους πιστωτές της θυγατρικής και στη δήλωση πατρωνίας προς αόριστα πρόσωπα 8 V. Η ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ/ΣΚΛΗΡΗ ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ...10 α)γενικά χαρακτηριστικά..10 β)σύμβαση πατρωνίας...14 γ)νομική φύση...15 VI. Η ΜΗ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ/ΗΠΙΑ ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ..24 α)εννοιολογική και συστηματική οριοθέτηση...24 β)νομική αξιολόγηση των τύπων μη δεσμευτικής/ήπιας δήλωσης πατρωνίας.....26 VII. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ..34 Α)Δεσμευτική δήλωση πατρωνίας.34 Β)Μη δεσμευτικές δηλώσεις πατρωνίας.........36

VIII. Η ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ ΠΡΟΣ ΑΟΡΙΣΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ. 39 α)γενικά χαρακτηριστικά..39 β)παραδείγματα δήλωσης πατρωνίας προς αόριστα πρόσωπα.41 γ)η νομική δέσμευση της μητρικής:..43 1. Έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλησης και δέσμευσης της μητρικής...43 2. Δικαιοπρακτική ευθύνη της μητρικής...45 IX. ΕΠΙΜΕΤΡΟ...49 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 51

Η ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ I. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Κατά τη χρηματοδότηση μίας θυγατρικής εταιρίας από ένα πιστωτικό ίδρυμα, τα συμφέροντα του πιστωτικού ιδρύματος μπορούν να εξασφαλιστούν είτε με εμπράγματες ή προσωπικές ασφάλειες είτε με εναλλακτικούς μηχανισμούς εξασφάλισης των πιστώσεων, οι οποίοι συνιστούν ενοχικές συμφωνίες με εξασφαλιστικό για τα συμφέροντα του πιστωτικού ιδρύματος χαρακτήρα. Μία από τις συνήθεις εναλλακτικές μορφές εξασφάλισης πιστώσεων στην τραπεζική πρακτική αποτελεί και η αποκαλούμενη «δήλωση πατρωνίας» 1. Η δήλωση πατρωνίας διατυπώνεται κατά κανόνα από μία μητρική επιχείρηση υπέρ της θυγατρικής της και απευθύνεται προς τον πιστωτή της θυγατρικής -ο οποίος είναι συνήθως ένα πιστωτικό ίδρυμα-, και έχει ως σκοπό να ενισχύσει τη φερεγγυότητα της θυγατρικής, έτσι ώστε να προκαλέσει ή να ενισχύσει τη βούληση του πιστωτή για παροχή πιστώσεως προς τη θυγατρική της 2. Στο πλαίσιο της δήλωσης πατρωνίας, η μητρική αναλαμβάνει έναντι του πιστωτή της θυγατρικής της την τήρηση μίας συγκεκριμένης συμπεριφοράς, το περιεχόμενο και οι συνέπειες της οποίας ποικίλλουν κατά περίπτωση και ανάλογα με τη διατύπωση της ίδιας της δήλωσης στο συνολικό πλαίσιο της συναλλαγής 3. 1 Στην ελληνική βιβλιογραφία, εκτός από τον όρο «δήλωση πατρωνίας», χρησιμοποιούνται και οι όροι «ρήτρα πατρωνίας», «επιστολή πατρωνίας», «επιστολή προθέσεων» ή «επιστολή δήλωσης ενδιαφέροντος». Στην ξένη βιβλιογραφία χρησιμοποιούνται οι όροι «letter of comfort» στη Μ. Βρετανία, «Patronatserklarung» στη Γερμανία, Ελβετία και Αυστρία, «letter de confort ή letter de patronage» στη Γαλλία και «lettera di patronage» στην Ιταλία. 2 Ν. Βερβεσός, Νομικά ζητήματα από τη δήλωση πατρωνίας, ΕπισκΕΔ 2006, σελ. 19-20, Δ. Τζουγανάτος, Η «δήλωση προστασίας προς αόριστα πρόσωπα» ως μέσο εξασφάλισης των πιστωτών θυγατρικής εταιρίας, ΕΕμπΔ 2006, σελ. 863-864, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, Το δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας, Ειδικά θέματα: Ομολογίες και τιτλοποίηση απαιτήσεων, Τόμος δέκατος, Άρθρο 12 του Ν.3156/2003, σελ. 550, Δ. Γεωργόπουλος, ΔΕΕΤ 1988, σελ. 170-172, Α. Γεωργιάδης, Η εξασφάλιση των πιστώσεων, 2001, σελ. 140-141, Π. Φίλιος, Ενοχικό δίκαιο, Ειδικό μέρος, Τόμος II, 2005, σελ. 131-132, Σ. Ψυχομάνης, Δίκαιο τραπεζικών συμβάσεων, 2008, σελ. 138, P. Woods, International Loans, Bonds, Guarantees, Legal Opinions, 2007, σελ. 401, L. Koffman/E. Macdonald, The Law of contract, 1998, σελ. 87-88 3 K. Block/J. Steiner, Comfort Letters: Casual drafting can turn one into a guarantee, New York Law Journal 2004, Vol. 231-No 13 1

Η δήλωση πατρωνίας δε συνιστά νομικό όρο, καθώς είναι αρρύθμιστη νομοθετικά, αλλά είναι αποτέλεσμα της αυτόνομης διάπλασης των όρων και των εννοιών στο δίκαιο των συναλλαγών και εμπεριέχει την περιπτωσιολογία που έχει επικρατήσει στην πράξη 4. Συνεπώς, η δήλωση πατρωνίας είναι όρος περιγραφικός που περιλαμβάνει τόσο δηλώσεις χωρίς έννομες συνέπειες, δηλαδή δηλώσεις που συνιστούν απλώς γενικές διαβεβαιώσεις αρχών ή ανακοινώσεις του τύπου «η μητρική εταιρία είναι ενήμερη για τη χρηματοδότηση της θυγατρικής της από το πιστωτικό ίδρυμα και την εγκρίνει», δηλώσεις με τις οποίες η μητρική αναλαμβάνει την υποχρέωση να παρέχει πληροφορίες για τη θυγατρική της στον πιστωτή αυτής, όσο και δηλώσεις που συνεπάγονται τη νομική δέσμευση της μητρικής, όπως η δήλωση με τη οποία η μητρική αναλαμβάνει τη συμβατική υποχρέωση να υποστηρίξει οικονομικά τη θυγατρική της 5. Εκτός από τη μητρική εταιρία, το ρόλο του πάτρωνα μπορεί να παίξει και ένα φυσικό πρόσωπο, όπως για παράδειγμα ο πλειοψηφών μέτοχος μίας Α.Ε., ο ετερόρρυθμος εταίρος μίας Ε.Ε., ο εταίρος μίας Ε.Π.Ε., ο πιστωτής, ο προμηθευτής ή ο εισαγωγέας μίας εταιρίας, καθώς και τα μεγάλα πιστωτικά ιδρύματα τα οποία προβαίνουν σε δηλώσεις πατρωνίας προς το κοινό γενικώς και χωρίς αναφορά σε κάποια συγκεκριμένη συναλλαγή 6. 4 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 19-20, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 864, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 551 5 Βλ. Δ. Γεωργόπουλο, ό.π., σελ. 171, ο οποίος επισημαίνει ότι: «Το περιεχόμενο των διαβεβαιώσεων που περιέχονται στις επιστολές δήλωσης ενδιαφέροντος ποικίλλει, τούτο δε οφείλεται συχνά στο ότι τα μέρη, μη δυνάμενα να συμφωνήσουν στον τύπο της εξασφάλισης των συμφωνημένων, υιοθετούν διατύπωση ηθελημένα αμφίβολη και επιδεχόμενη διάφορες ερμηνείες, αφήνοντας το Δικαστήριο ή την διαιτησία να λύσει το πρόβλημα». 6 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 23. 2

II. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΛΩΣΗΣ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ ΑΠΟ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Από τη δήλωση πατρωνίας θα πρέπει να διακρίνονται οι συγγενείς με αυτήν έννοιες «επιστολή προθέσεων» και «εγγυητική σύμβαση ρευστότητας»: Α) Η επιστολή προθέσεων, η οποία είναι γνωστή στη διεθνή συναλλακτική πρακτική ως «letter of intent», συνιστά προσυμβατικό μόρφωμα, το οποίο είναι σύνηθες στις εμπορικές συναλλαγές στις περιπτώσεις βαθμιαίας κατάρτισης συμβάσεων μεγάλης αξίας. Συνιστά λοιπόν έγγραφο το οποίο υπογράφεται μεταξύ των συναλλασσόμενων μερών κατά το στάδιο των διαπραγματεύσεων πριν από την κατάρτιση συμβάσεων μεγάλης αξίας, στο οποίο πιστοποιούνται σημεία των διαπραγματεύσεων και καταγράφεται η πρόθεση των μερών να προχωρήσουν στην κατάρτιση ορισμένης σύμβασης 7. Β) Η εγγυητική σύμβαση ρευστότητας, όπως είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στη βιβλιογραφία, όταν διατυπώνεται από μία μητρική εταιρία υπέρ της θυγατρικής της, τότε συνιστά δήλωση-υπόσχεση της μητρικής στο πλαίσιο της οποίας αυτή αναλαμβάνει έναντι της θυγατρικής της την υποχρέωση να της εξασφαλίσει τη ρευστότητα που απαιτείται για την εκπλήρωση των ήδη ανειλημμένων ή μελλοντικών υποχρεώσεών της έναντι των δανειστών της 8. Και ενώ σε μία πρώτη ανάλυση, η εγγυητική σύμβαση ρευστότητας εμφανίζει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τη δήλωση πατρωνίας, το χαρακτηριστικό αυτό που τις διαφοροποιεί σημαντικά και ουσιαστικά είναι το ότι στην εγγυητική σύμβαση ρευστότητας δεν υφίσταται η χαρακτηριστική για τη δήλωση πατρωνίας τριγωνική σχέση, όπως αυτή θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο, καθώς σε αυτήν η δήλωση της μητρικής απευθύνεται προς τη θυγατρική της εταιρία, ενώ αντίθετα στη δήλωση πατρωνίας η δήλωση της μητρικής απευθύνεται στον πιστωτή της θυγατρικής της 9. 7 Γεωργιάδης Λιακόπουλος, Η επιστολή προθέσεων (Letter of intent), ΝοΒ 1993.41, σελ. 209, Λιακόπουλος, Γενικό εμπορικό δίκαιο, 1995, σελ. 28, του ιδίου, Παρατηρήσεις σε ΜΠρΑθ 14837/1989, ΕΕμπΔ1989, σελ. 590, Λ. Γεωργακόπουλος, Εγχειρίδιο Εμπορικού Δικαίου, Συμβάσεις, Α. Εμπορευματικές συμβάσεις, 1989, σελ. 22, Λαδάς, Γενικές αρχές αστικού δικαίου ΙΙ, 2009, 36. 8 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 22, Κ. Μπακόπουλος, Η ευθύνη της μητρικής εταιρίας έναντι αντισυμβαλλομένων της θυγατρικής της. Μία επισκόπηση με βάση τους λόγους ευθύνης, ΧρΙΔ 2006, σελ. 110, Σ. Ψυχομάνης, ό.π., 142 9 Για το λόγο αυτό, υποστηρίζεται στη βιβλιογραφία η άποψη ότι οι δηλώσεις της μητρικής που συνιστούν εγγυητικές συμβάσεις ρευστότητας θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως υποπερίπτωση της δήλωσης πατρωνίας. (Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π., με παραπομπή στη γερμανική βιβλιογραφία) 3

III. ΒΑΣΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΣΕΩΝ Στη γερμανική πρακτική, ο σημαντικότερος λόγος για τη διάδοση των δηλώσεων πατρωνίας οφειλόταν αρχικά στην προσπάθεια καταστρατήγησης φορολογικών διατάξεων, ιδίως δε στην παράκαμψη του φόρου που επιβαλλόταν στους εγγυητές, ο οποίος τώρα πλέον έχει καταργηθεί. Υποκείμενο του φόρου ήταν αρχικά οι τράπεζες που παρείχαν εγγυήσεις για τις οποίες εισέπρατταν προμήθεια, αλλά αργότερα στον φόρο αυτό υπόκειντο και οι μητρικές για τις εγγυήσεις που παρείχαν υπέρ των θυγατρικών τους, παρόλο που αυτές οι τελευταίες δίνονται χωρίς προμήθεια. Έτσι λοιπόν η γερμανική πρακτική κατέφυγε στη λύση των δηλώσεων πατρωνίας, προς αποφυγή της καταβολής προμήθειας από τη μητρική 10. Ο κυριότερος πλέον λόγος προτίμησης της μητρικής επιχείρησης για τη δήλωση πατρωνίας οφείλεται στο γεγονός ότι αυτή δεν χρειάζεται λογιστική απεικόνιση, σε αντίθεση με την εγγύηση ή την εγγυοδοτική σύμβαση 11. Συνεπώς, η έλλειψη υποχρέωσης της μητρικής να απεικονίσει στους λογαριασμούς τάξεως 12 του ισολογισμού της την υποχρέωση που αναλαμβάνει έναντι του πιστωτή της θυγατρικής μέσω της δηλώσεως προστασίας έχει ως πλεονέκτημα ότι τονώνει τη φερεγγυότητα της θυγατρικής έναντι των τρίτων, ενώ ταυτόχρονα επιδρά θετικά και ως προς την πιστοληπτική ικανότητα της μητρικής, λόγω του ότι δεν καταχωρούνται στον ισολογισμό της όλες οι υποχρεώσεις που αυτή έχει αναλάβει. Ωστόσο, η έλλειψη υποχρέωσης λογιστικής απεικόνισης ισχύει μόνο για τις μη δεσμευτικές δηλώσεις πατρωνίας, καθώς οι δεσμευτικές χρήζουν λογιστικής καταχώρισης 13. Επίσης, σημαντικό κριτήριο για την επιλογή της δήλωσης πατρωνίας συνιστά το γεγονός ότι με αυτήν η μητρική αποφεύγει ενδεχόμενους καταστατικούς περιορισμούς, σύμφωνα με τους οποίους η χορήγηση εγγυήσεων ή η σύναψη 10 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 23, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 866 11 P. Woods, ό.π., K. Block/J. Steiner, ό.π., Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 24, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 866, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 550 12 Σύμφωνα με τον Δ. Τζουγανάτο: «Στο ελληνικό λογιστικό σχέδιο δεν έχει γίνει ειδικότερη συζήτηση για την απεικόνιση (δεσμευτικών) δηλώσεων προστασίας, δεδομένου όμως ότι αυτές εμπίπτουν στην έννοια των «κάθε μορφής εγγυήσεων» του άρθρου 42 ε παρ. 10 Ν. 2120/1920, πρέπει να γίνει δεκτό ότι απεικονίζονται στους λογαριασμούς τάξεως». (Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 866) 13 Ν. Βερβεσός, ό.π., Δ. Τζουγανάτος, ό.π., Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π. 4

εγγυοδοτικών συμβάσεων εξαρτάται από την έγκριση της γενικής συνέλευσης, καθώς για τη χορήγηση της δήλωσης πατρωνίας αποκλειστικά αρμόδιο όργανο είναι το διοικητικό συμβούλιο της εταιρίας 14. Ένας επιπλέον λόγος προτίμησης των δηλώσεων πατρωνίας για τη μητρική μπορεί να οφείλεται ακόμη και στην προσπάθεια της μητρικής να αποφύγει την ευθύνη της έναντι του πιστωτή με μία δήλωση πατρωνίας η διατύπωση της οποίας είναι ασαφής, έτσι ώστε να είναι αμφιλεγόμενο αν αυτή είναι δεσμευτική ή όχι για τη μητρική 15. Από την άλλη πλευρά, ο πιστωτής επιλέγει τη δήλωση πατρωνίας είτε εξ ανάγκης, δηλαδή στις περιπτώσεις εκείνες που δεν μπορεί να επιτύχει άλλο είδος εξασφάλισης της πίστωσής του, είτε επειδή αποβλέπει στην αξιοπιστία του ομίλου εταιριών της μητρικής στο σύνολό του 16. 14 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 24, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 550, P. Woods, ό.π. 15 Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 866 16 Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 866, P. Woods, ό.π. 5

IV. ΟΙ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΗΛΩΣΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ α) Η διάκριση ανάμεσα σε δεσμευτική και μη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας Το περιεχόμενο των διαβεβαιώσεων που περιέχονται στις δηλώσεις πατρωνίας ποικίλλει 17. Έτσι, στη βιβλιογραφία έχει ήδη καταβληθεί η προσπάθεια συστηματοποίησης και κατηγοριοποίησης των συνηθέστερων στην πράξη δηλώσεων πατρωνίας, μέσα από την ανάλυση των κατ ιδίαν μορφών εμφάνισής τους 18. Ωστόσο, η κρατούσα στη βιβλιογραφία διάκριση των δηλώσεων πατρωνίας είναι ανάμεσα στη δεσμευτική ή σκληρή δήλωση πατρωνίας και τη μη δεσμευτική ή ήπια δήλωση πατρωνίας, με κριτήριο το βαθμό δέσμευσης που η κάθε μία συνεπάγεται για τη μητρική επιχείρηση που τις διατυπώνει. Έτσι, στην περίπτωση των «δεσμευτικών ή σκληρών δηλώσεων πατρωνίας», η μητρική επιχείρηση αναλαμβάνει έναντι του πιστωτή της θυγατρικής της συμβατική υποχρέωση, η οποία κατά κανόνα συνίσταται στην οικονομική υποστήριξη της θυγατρικής της κατά τη διάρκεια της πίστωσης, έτσι ώστε η τελευταία να είναι σε θέση να εκπληρώσει 17 Σύμφωνα δε με τον Δ. Γεωργόπουλο: «τούτο δε οφείλεται συχνά στο ότι τα μέρη, μη δυνάμενα να συμφωνήσουν στον τύπο της εξασφάλισης των συμφωνημένων, υιοθετούν διατύπωση ηθελημένα αμφίβολη και επιδεχόμενη διάφορες ερμηνείες, αφήνοντας το Δικαστήριο ή τη διαιτησία να λύσει το πρόβλημα». (Βλ. Δ. Γεωργόπουλο, ό.π., σελ. 171) 18 Σύμφωνα με τον Δ. Γεωργόπουλο, τρεις είναι οι κατηγορίες των δηλώσεων πατρωνίας: 1)οι δηλώσεις που απλώς παρουσιάζουν τη χρηματοδοτούμενη επιχείρηση και τη σχέση αυτής με τον αποστολέα της δήλωσης και περιέχουν γενικές διαβεβαιώσεις αρχών, χωρίς όμως να δίνεται κάποια υπόσχεση για το μέλλον ούτε αναλαμβάνεται από τον αποστολέα καμία ευθύνη με οποιοδήποτε περιεχόμενο για το μέλλον, 2)οι δηλώσεις με τις οποίες αναλαμβάνεται μεν υποχρέωση με κάποιο συγκεκριμένο περιεχόμενο, το οποίο όμως είναι διαφορετικό από την ανάληψη οποιασδήποτε υποχρέωσης για καταβολή της οφειλής που θα προκύψει από τη συμβατική σχέση ανάμεσα στη χρηματοδοτούμενη θυγατρική επιχείρηση και το πιστωτικό ίδρυμα και 3)οι δηλώσεις με τις οποίες ο αποστολέας τους δεν αναλαμβάνει μεν έναντι του πιστωτικού ιδρύματος ευθεία υποχρέωση να εξοφλήσει την οφειλή της θυγατρικής επιχείρησης προς αυτό, δεσμεύεται όμως να ενεργεί έτσι ώστε η θυγατρική επιχείρηση, υπέρ της οποίας δίνεται η δήλωση, να είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της έναντι του πιστωτικού ιδρύματος, το οποίο είναι ο αποδέκτης της δήλωσης πατρωνίας. Κατά τον Γεωργόπουλο, στις δύο πρώτες κατηγορίες των δηλώσεων πατρωνίας υπάρχει μόνο ηθική ευθύνη του αποστολέα σε περίπτωση αθέτησης της διαβεβαίωσής του και όχι νομική ευθύνη όσον αφορά στην πληρωμή της οφειλής της θυγατρικής προς το πιστωτικό ίδρυμα, ενώ στην τρίτη υπάρχει δικαιοπρακτική δήλωση βούλησης του αποστολέα της δήλωσης, εγγυοδοτικού χαρακτήρα. (Δ. Γεωργόπουλος, ό.π., σελ. 171, Ι. Βελέντζας, Τραπεζικό Δίκαιο, 1992, σελ. 220-221, Α. Γεωργιάδης, ό.π., σελ. 141, ) 6

ακριβόχρονα τις υποχρεώσεις της έναντι του πιστωτή της 19. Αντιθέτως, στην έννοια των «μη δεσμευτικών ή ήπιων δηλώσεων πατρωνίας», εντάσσονται όλες εκείνες οι δηλώσεις της μητρικής εταιρίας, με τις οποίες αυτή επιδιώκει να παρακινήσει έναν εν δυνάμει πιστοδότη στην παροχή πίστωσης στη θυγατρική της εταιρία ή να κερδίσει την εμπιστοσύνη των πιστωτών για τη θυγατρική της ή να ενισχύσει τη βούληση κάποιου πιστωτή για πιστοδότηση της θυγατρικής της, χωρίς όμως να αναλαμβάνει την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής της 20. Η κλασσική διατύπωση της δεσμευτικής ή σκληρής δήλωσης πατρωνίας είναι η εξής: «Θα φροντίσουμε μέχρι την ολοκληρωτική αποπληρωμή της πίστωσης, η θυγατρική μας εταιρία να ενισχυθεί οικονομικά, έτσι ώστε να είναι σε θέση να εκπληρώσει οποτεδήποτε τις υποχρεώσεις της από τη σύμβαση πίστωσης» 21. Αντίστοιχα, οι πιο χαρακτηριστικές μορφές της μη δεσμευτικής ή ήπιας δήλωσης πατρωνίας είναι οι ακόλουθες: «Είμαστε γνώστες της πίστωσης προς τη θυγατρική μας εταιρία», «Είμαστε σύμφωνοι με την παροχή πίστωσης στη θυγατρική μας εταιρία», «Θα στηρίζουμε πάντοτε τη θυγατρική μας εταιρία», «Αποτελεί πολιτική της εταιρίας μας να διατηρήσουμε τη φερεγγυότητα της θυγατρικής μας», «Θα ασκήσουμε την επιρροή μας ώστε η θυγατρική μας εταιρία να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της από την πίστωση», καθώς και «Κατά τη διάρκεια της πίστωσης θα διατηρήσουμε την παρούσα συμμετοχή μας στη θυγατρική εταιρία» 22. Κατά το πόσο μία δήλωση πατρωνίας ενέχει ή όχι δέσμευση για τη μητρική εταιρία που τη διατυπώνει, συνιστά ζήτημα ερμηνείας που εξαρτάται κυρίως από τη διατύπωσή της αλλά και από τις λοιπές συνθήκες, υπό τις οποίες διατυπώθηκε η δήλωση. Για παράδειγμα, ενώ μία δήλωση πατρωνίας είναι δυνατόν να συνεπάγεται συμβατική δέσμευση για τη μητρική εφόσον περιέχει ρητή υπόσχεση ως προς κάποια μελλοντική συμπεριφορά, το Δικαστήριο που καλείται να ερμηνεύσει την δήλωση αυτή μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες στη λήψη απόφασης ως προς το αν η προκείμενη δήλωση συνεπάγεται συμβατική δέσμευση για τη μητρική, καθώς η 19 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 25, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 864-865, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 551-552 20 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 40, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 864-865, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 551 21 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 26 22 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 20 7

διατύπωση των δηλώσεων πατρωνίας είναι συνήθως και ίσως ηθελημένα - ασαφής και διφορούμενη ή επειδή οι συγκεκριμένες κάθε φορά περιστάσεις υποδηλώνουν ότι υποτίθεται πως πρόκειται μόνο για ηθική ευθύνη 23. Στη βιβλιογραφία έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις ως προς τα κριτήρια που πρέπει να ακολουθούνται, με βασικότερο αυτό που προστάζει την ερμηνεία της διατύπωσης και του συνολικού περιεχομένου της δήλωσης, ενώ άλλες απόψεις είτε έχουν ως σημείο αναφοράς υποκειμενικά κριτήρια, όπως την εξέταση της πρόθεσης της μητρικής να διατυπώσει δήλωση με νομικά δεσμευτικό ή μη περιεχόμενο ή των εκατέρωθεν συμφερόντων μητρικής και πιστωτή, είτε εστιάζουν σε γεγονότα όπως το ποια ήταν η εξέλιξη των διαπραγματεύσεων των μερών πριν την οριστική διαμόρφωση της δήλωσης ή αν τελικά η δήλωση απεικονίστηκε λογιστικά, είτε αναφέρονται στις έννομες συνέπειες που πηγάζουν από την εκάστοτε δήλωση πατρωνίας 24. Στην παρούσα, ωστόσο, μελέτη, ακολουθείται για λόγους μεθοδικότητας η οριοθέτηση ανάμεσα στη δεσμευτική και τη μη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας βάσει της ερμηνείας της περιεχομένου της κάθε δήλωσης. β) Η διάκριση ανάμεσα στη δήλωση πατρωνίας προς τους πιστωτές της θυγατρικής και στη δήλωση πατρωνίας προς αόριστα πρόσωπα Οι δηλώσεις πατρωνίας διακρίνονται επίσης σε αυτές που απευθύνονται προς τους πιστωτές της θυγατρικής και σε αυτές που απευθύνονται προς αόριστα πρόσωπα. Οι «δηλώσεις πατρωνίας προς τους πιστωτές της θυγατρικής» είναι ατομικές, τις διατυπώνει η μητρική υπέρ της θυγατρικής της επιχείρησης και τις απευθύνει προς τον πιστωτή της θυγατρικής της, έτσι ώστε να κερδίσει την εμπιστοσύνη του πιστωτή για την θυγατρική της και να ενισχύσει τη βούλησή του για παροχή πιστώσεως προς τη θυγατρική. Όπως είπαμε και παραπάνω, οι δηλώσεις πατρωνίας που απευθύνονται στους πιστωτές της θυγατρικής διακρίνονται στις δεσμευτικές ή σκληρές και στις μη δεσμευτικές ή ήπιες. 23 J. Beatson, Anson s Law of Contract, 2002, σελ. 67, L. Koffman/E. Macdonald, ό.π., σελ. 88, Sir J. Smith, The Law of Contract, 2002, σελ. 119 24 Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π., σελ. 25, Δ. Τζουγανάτο, ό.π., σελ. 865, με πλούσιες παραπομπές στη γερμανική βιβλιογραφία 8

Από την άλλη μεριά βρίσκονται οι «δηλώσεις πατρωνίας προς αόριστα πρόσωπα», για τις οποίες χρησιμοποιούνται και οι όροι «δηλώσεις προστασίας προς το κοινό» ή «συλλογικές δηλώσεις προστασίας». Αυτές οι δηλώσεις πατρωνίας δεν απευθύνονται όπως είναι φανερό προς κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά προς αόριστα πρόσωπα και δίχως να αναφέρονται σε κάποια συγκεκριμένη συναλλαγή, και προέρχονται συνήθως από εταιρίες του τραπεζικού κλάδου 25. Το σύνηθες περιεχόμενο των δηλώσεων πατρωνίας που απευθύνονται σε αόριστα πρόσωπα είναι η ανάληψη από τη μητρική της υποχρέωσης για διατήρηση της επάρκειας των κεφαλαίων της θυγατρικής της, έτσι ώστε η τελευταία να είναι σε θέση να εκπληρώσει ακριβόχρονα τις υποχρεώσεις της. Σε άλλες περιπτώσεις ωστόσο, οι δηλώσεις της μητρικής μπορεί να περιορίζονται στην παροχή πληροφοριών για την ίδια και τη σχέση της με τη θυγατρική της ή σε γενικές διαβεβαιώσεις αρχών. Περισσότερα για τη δήλωση πατρωνίας προς αόριστα πρόσωπα θα παρατεθούν παρακάτω στο αντίστοιχο κεφάλαιο. 25 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ό.π., σελ. 870 με τις εκεί παραπομπές σε ξένη βιβλιογραφία 9

V. Η ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ/ΣΚΛΗΡΗ ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΙΑΣ α) Γενικά χαρακτηριστικά Στο πλαίσιο μίας δεσμευτικής ή σκληρής δήλωσης πατρωνίας, η μητρική επιχείρηση αναλαμβάνει έναντι του πιστωτή της θυγατρικής της συμβατική υποχρέωση, η οποία συνίσταται κατά κανόνα στην εξασφάλιση των αναγκαίων μέσων προς τη θυγατρική της, έτσι ώστε αυτή να είναι σε θέση να εκπληρώσει ακριβόχρονα τις υποχρεώσεις της από τη σύμβαση πίστωσης. Η μητρική λοιπόν δηλώνει στον πιστωτή της θυγατρικής της ότι θα λάβει μία σειρά μέτρων με στόχο τη ρευστότητα ή την πιστοληπτική ικανότητα της θυγατρικής της, και πιο συγκεκριμένα ότι θα την «εξοπλίσει» οικονομικώς, ώστε να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της από τη σύμβαση πίστωσης 26. Οι συνήθεις διατυπώσεις της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας είναι οι εξής: «Θα μεριμνήσουμε, ώστε η εταιρία τάδε να διαθέτει ανά πάσα στιγμή και μέχρι την πλήρη επιστροφή του ποσού της πίστωσης που της χορηγήσατε, τα οικονομικά μέσα για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει με την πιστωτική σύμβαση» ή «Θα φροντίσουμε, μέχρι την ολοκληρωτική αποπληρωμή της πίστωσης, η θυγατρική μας εταιρία να ενισχυθεί οικονομικά, έτσι ώστε να είναι σε θέση να εκπληρώσει οποτεδήποτε τις υποχρεώσεις της από τη σύμβαση πίστωσης» 27. Οι ως άνω διατυπώσεις μπορεί ενίοτε να παραλλάσσουν, αλλά κοινό χαρακτηριστικό τους παραμένει σε κάθε περίπτωση η υποχρέωση της μητρικής για παροχή των αναγκαίων κάθε φορά οικονομικών μέσων στη θυγατρικής της εταιρία. Η υποχρέωση αυτή συνιστά κατά την κρατούσα άποψη το αντικείμενο της κύριας παροχής της μητρικής 28, και η έκταση αυτής (της αναληφθείσας υποχρέωσης) ποικίλλει και εξαρτάται από τη διατύπωση της συγκεκριμένης δήλωσης πατρωνίας 29. 26 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 26, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., 864, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 551-552, Π. Φίλιος, ό.π., σελ. 132, Σ. Ψυχομάνης, ό.π., σελ. 139 27 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 26, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 865 28 Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 868, Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 26 29 Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π., σελ. 27, με τις εκεί παραπομπές σε ξένη βιβλιογραφία, όπου υπογραμμίζεται ότι «Οι δηλώσεις πατρωνίας μπορούν να αφορούν όλες τις υποχρεώσεις, παρούσες ή μελλοντικές της θυγατρικής εταιρίας». 10

Θα πρέπει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι με τη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας, η μητρική εταιρία δεν αναλαμβάνει υποχρέωση πληρωμής απευθείας έναντι του πιστωτή, αλλά έναντι της θυγατρικής της, ώστε αυτή να μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της από τη σύμβαση πίστωσης έναντι του πιστωτή, οπότε και δεν δημιουργείται απευθείας αξίωση του πιστωτή της θυγατρικής της για καταβολή της οφειλόμενης σε αυτόν παροχής, αλλά αξίωση για εξοπλισμό της θυγατρικής εταιρίας με τα αναγκαία οικονομικά κεφάλαια 30. Συνεπώς, η μητρική - σε αντίθεση με τον εγγυητή - δεν αναλαμβάνει έναντι του πιστωτή μία παρεπόμενη και επικουρική ενοχή για ξένη παροχή, αλλά μία αυτοτελή ενοχική υποχρέωση απέναντί του, καθώς άλλη είναι η κύρια οφειλή της θυγατρικής έναντι του πιστωτή και άλλη η υποχρέωση που αναλαμβάνει η μητρική για οικονομική υποστήριξη της θυγατρικής της έναντι του πιστωτή 31. Κατά συνέπεια, στην περίπτωση μη εκπλήρωσης της υποχρέωσης που αναλήφθηκε από τη μητρική με τη δήλωση πατρωνίας για οικονομική υποστήριξη της θυγατρικής της, γεννάται κατά της μητρικής αξίωση αποζημίωσης υπέρ του πιστωτικού ιδρύματος 32, προκειμένου να αποκατασταθεί η ζημία την οποία το πιστωτικό ίδρυμα αποδεικνύει ότι υπέστη από το λόγο αυτό 33. Σύμφωνα με μία άποψη, η μητρική υποχρεούται σε αποζημίωση του πιστωτή επί τη βάσει του άρθρου 335 του ΑΚ 34, σύμφωνα με άλλη άποψη ότι ο πιστωτής έχει αξίωση εναντίον της μητρικής για αποζημίωση από την μη εκπλήρωση της παροχής της βάσει των άρθρων 343 και 383 του ΑΚ που ορίζουν την υπερημερία του οφειλέτη 35, ενώ η κρατούσα πλέον άποψη στη βιβλιογραφία ορίζει ότι η υποχρέωση 30 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 26, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 552, Π. Φίλιος, ό.π., σελ. 132 31 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 26, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 552, Α. Γεωργιάδης, ό.π., σελ. 141, Δ. Γεωργόπουλος, ό.π., σελ. 172 32 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 28, Α. Γεωργιάδης, ό.π., σελ. 141, Σ. Ψυχομάνης, ό.π., σελ. 139, Ι. Βελέντζας, ό.π., σελ. 221-222, Δ. Γεωργόπουλος, ό.π., σελ. 172, Κ. Μπακόπουλος, ό.π., σελ. 110, ο οποίος τονίζει ότι «η αποζημίωση θα καλύψει τη ζημία που βρίσκεται σε αιτιώδη συνάφεια με τη γενεσιουργό της αιτία, δηλαδή την παράλειψη της μητρικής να εξασφαλίσει επαρκή ρευστότητα ή ισοδύναμη κάλυψη στη θυγατρική, ώστε να εκπληρώσει τις συμβατικές της υποχρεώσεις». 33 Βλ. Α. Γεωργιάδη, ό.π., Ι. Βελέντζα, ό.π., Δ. Γεωργόπουλο, ό.π., οι οποίοι επισημαίνουν ότι το ποσό της αποζημίωσης δεν θα είναι ωστόσο κατ ανάγκη ίσο με το ύψος της οφειλής της επιχείρησης την οποία αφορά η δήλωση πατρωνίας. 34 Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π., με τις εκεί παραπομπές σε γερμανική βιβλιογραφία 35 Βλ. Σ. Ψυχομάνη, ό.π. 11

της μητρικής για αποζημίωση του πιστωτή προκύπτει βάσει της συμπληρωματικής ερμηνείας της δήλωσης πατρωνίας 36. Ωστόσο, η υποχρέωση της μητρικής για οικονομική υποστήριξη της θυγατρικής της διαρκεί μέχρις ότου εκπληρωθεί ολοκληρωτικά η υποχρέωση της θυγατρικής της έναντι του πιστωτή(αρχή του παρεπόμενου), έτσι λοιπόν εφόσον η θυγατρική εκπληρώσει την υποχρέωσή της από τη σύμβαση πίστωσης έναντι του πιστωτή, τότε δεν υπάρχει καμία υποχρέωση της μητρικής από τη δήλωση πατρωνίας. Μάλιστα υποστηρίζεται η άποψη ότι στο πλαίσιο του παρεπόμενου, η μητρική μπορεί να προβάλλει ενστάσεις από τη σχέση της θυγατρικής της με τον πιστωτή 37. Η επιλογή του τρόπου εκπλήρωσης της παροχής επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια της μητρικής. Έτσι λοιπόν η μητρική μπορεί να εκπληρώσει την παροχή της πραγματοποιώντας αύξηση κεφαλαίου της θυγατρικής της ή μέσω δανεισμού από τρίτο ή συνάπτοντας με τη θυγατρική της σύμβαση, με την οποία η μητρική της παρέχει την αναγκαία ρευστότητα 38. Άξιο επισήμανσης είναι το γεγονός ότι με τη δήλωση πατρωνίας, η μητρική αναλαμβάνει μόνο την υποχρέωση να εξασφαλίσει τη δυνατότητα αλλά όχι τη βούληση της θυγατρικής της για εξόφληση του χρέους. Αυτό σημαίνει πως στην περίπτωση που η θυγατρική εταιρία χρησιμοποιήσει τα οικονομικά μέσα που της διατέθηκαν για σκοπούς άλλους από την εξόφληση της υποχρέωσής της έναντι του πιστωτικού ιδρύματος, τότε η μητρική εξακολουθεί να φέρει την ευθύνη της οικονομικής υποστήριξής της, ή αλλιώς φέρει τον λεγόμενο «κίνδυνο περεταίρω διάθεσης» των οικονομικών μέσων που παρέχει στη θυγατρική της 39. Ακριβώς για το λόγο αυτόν λοιπόν, και προκειμένου να διασφαλιστεί η μητρική από τον ως άνω κίνδυνο, μπορεί να συμφωνηθεί μεταξύ μητρικής και πιστωτή ότι η εξόφληση του πιστωτή τόσο ως προς τους συμφωνηθέντες τόκους όσο και ως προς την επιστροφή 36 Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π., με τις εκεί παραπομπές σε γερμανική βιβλιογραφία 37 Ν. Βερβεσός, ό.π., 2006, σελ. 27, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 869, ο οποίος μάλιστα αναφέρει ότι η μητρική μπορεί να προβάλλει τις ενστάσεις αυτές, ανεξάρτητα αν αυτές είχαν γεννηθεί πριν ή μετά την κατάρτιση της δήλωσης πατρωνίας. 38 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 27, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 868, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., 552 39 Ν. Βερβεσός, ό.π., Δ. Τζουγανάτος, ό.π. 12

του αρχικού κεφαλαίου - μπορεί να πραγματοποιηθεί απευθείας από την ίδια τη μητρική 40. Για την περίπτωση που η θυγατρική εταιρία καταστεί αφερέγγυα έναντι του πιστωτή της, τότε η μητρική υποχρεούται σε αποζημίωση του πιστωτή και Έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις ως προς το από πού πηγάζει η ευθύνη της μητρικής για αποζημίωση του πιστωτή: α) Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, η υποχρέωση της μητρικής για παροχή των αναγκαίων οικονομικών μέσων στη θυγατρική της μετατρέπεται σε αποζημίωση βάσει του άρθρου 335 ΑΚ (που είναι το αντίστοιχο των άρθρων 280 και 283 BGB του γερμανικού δικαίου), το οποίο αφορά στην αδυναμία για εκπλήρωση και ορίζει: «Αν κατά την εκπλήρωσή της η παροχή είναι ολικά ή μερικά αδύνατη για λόγους που είτε είναι γενικοί είτε αφορούν στον οφειλέτη, αυτός έχει υποχρέωση να ανορθώσει τη ζημία του δανειστή που επέρχεται από την αδυναμία». Έτσι βάσει του άρθρου 335 του ΑΚ, η μητρική υποχρεούται να αποζημιώσει τον πιστωτή για τη ζημία που αυτός υπέστη λόγω της παράλειψης από την ίδια εκπλήρωσης της κύριας παροχής της 41. Μάλιστα, γίνεται δεκτό από το γερμανικό Ακυρωτικό Δικαστήριο ότι η ευθύνη της για αποζημίωση δεν περιορίζεται στο ποσό κατά το οποίο ο πιστωτής δεν ικανοποιήθηκε από τη θυγατρική της, αλλά συνίσταται στην εις ολόκληρο με τη θυγατρική της ανόρθωση της συνολικής ζημίας που υπέστη ο πιστωτής από την υπαίτια αδυναμία εκπλήρωσης της παροχής της θυγατρικής 42. β) Σύμφωνα όμως με την κρατούσα πλέον άποψη στη βιβλιογραφία, στην ανωτέρω περίπτωση η ευθύνη της μητρικής για αποζημίωση του πιστωτή δεν προκύπτει από το άρθρο 335 ΑΚ, διότι η αδυναμία της θυγατρικής μπορεί και να μην είναι υπαίτια ενώ και η μητρική θα μπορούσε πάντοτε να χρηματοδοτήσει τη θυγατρική της, αλλά η ευθύνη της μητρικής προκύπτει ερμηνευτικά από τη σύμβαση πατρωνίας 43. Τέλος, όσον αφορά στην περίπτωση πτώχευσης της θυγατρικής, από την μία μεριά υποστηρίζεται η άποψη ότι υφίσταται υποχρέωση της μητρικής για άμεση καταβολή στον πιστωτή, ενώ από την άλλη ότι δεν υφίσταται υποχρέωση της 40 Ν. Βερβεσός, ό.π., Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 552, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 868 41 Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 869 42 Βλ. Δ. Τζουγανάτο, ό.π. 43 Δ. Τζουγανάτος, ό.π. 13

μητρικής για άμεση καταβολή στον πιστωτή, καθώς κάτι τέτοιο ούτε εκφράζεται στην βούληση των συμβαλλομένων μερών ούτε μπορεί να συναχθεί βάσει διασταλτικής ή συμπληρωματικής ερμηνείας της δήλωσης πατρωνίας 44. β) Σύμβαση πατρωνίας Στις περισσότερες αλλοδαπές έννομες τάξεις 45 είναι αποδεκτή η άποψη ότι στην περίπτωση της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας συνάπτεται ατύπως η λεγόμενη σύμβαση πατρωνίας, μέσω αποδοχής και πρότασης 46. Η δεσμευτική δήλωση πατρωνίας που διατυπώνει η μητρική συνιστά την πρόταση, ενώ η αποδοχή εκ μέρους του πιστωτή δεν τελείται μεν με πανηγυρικό τρόπο, ωστόσο όμως τα πιστωτικά ιδρύματα φροντίζουν τελευταία να αποδέχονται με σαφή τρόπο τη δήλωση αυτή της μητρικής. Συνήθως όμως, η αποδοχή συνάγεται εμμέσως από αντικειμενικά κριτήρια, όπως για παράδειγμα είναι η παροχή πίστωσης από τον πιστωτή αμέσως μετά από τη λήψη της δήλωσης από τη μητρική 47. Ωστόσο, προκύπτουν αμφιβολίες ως προς την αποδοχή στις περιπτώσεις εκείνες που η πίστωση έχει παρασχεθεί πριν από την υποβολή της δήλωσης πατρωνίας από τη μητρική, οπότε τότε ο πιστωτής είναι αυτός που φέρει το βάρος απόδειξης για τη γνώση της μητρικής περί αποδοχής της δήλωσης πατρωνίας, ενώ σύμφωνα με τη νομολογία του γερμανικού ακυρωτικού αναφορικά με την αποδοχή εξασφαλίσεων από τις οποίες ο δανειστής αποκτά ένα αποκλειστικό προνόμιο, αρκεί για τη σύναψη της εξασφαλιστικής σύμβασης μόνο το γεγονός ότι αυτός (ο δανειστής) δεν έχει αρνηθεί σαφώς την παροχή της ασφάλειας 48. 44 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 28 45 Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία, Αυστρία, Ελβετία, ΗΠΑ, Αγγλία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία, Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, Ιρλανδία 46 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 29 47 Βλ. Άρθρο 193 ΑΚ: «Η σύμβαση συντελείται με μόνη την αποδοχή, αν από το περιεχόμενο της πρότασης ή από τα συναλλακτικά ήθη ή από τις ειδικές περιστάσεις συνάγεται ότι δεν είναι ανάγκη να περιέλθει η αποδοχή σε αυτόν που έκανε την πρόταση». 48 Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π. 14

γ) Νομική φύση Η νομική αξιολόγηση της δεσμευτικής ή σκληρής δήλωσης πατρωνίας επιλύει μία σειρά ζητημάτων, όπως είναι η σύναψη, το περιεχόμενο, η εκτέλεση και η λύση της δήλωσης πατρωνίας. Ωστόσο, έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις όσον αφορά στη νομική φύση της δεσμευτικής ή σκληρής δήλωσης πατρωνίας, όπως ότι αυτή θα μπορούσε να αξιολογηθεί ως εγγύηση ή εγγυοδοτική σύμβαση ή σωρευτική αναδοχή χρέους ή εντολή πίστωσης τρίτου ή ως μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου. Πριν όμως αναλύσουμε την κρατούσα όλων άποψη, θα ήταν σκόπιμο να παρουσιάσουμε τα κοινά στοιχεία και τις διαφορές της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας με τους ανωτέρω τύπους του ενοχικού δικαίου. ΕΓΓΥΗΣΗ: Σύμφωνα με το άρθρο 847 ΑΚ: «Με τη σύμβαση της εγγύησης ο εγγυητής αναλαμβάνει απέναντι στο δανειστή την ευθύνη ότι θα καταβληθεί η οφειλή». Η εγγύηση ως θεσμός συνιστά προσωπική ασφάλεια, η οποία παρέχεται στο δανειστή και με αυτήν ο εγγυητής αναλαμβάνει έναντι του δανειστή την υποχρέωση εκπλήρωσης της παροχής του πρωτοφειλέτη, σε περίπτωση που αυτός δεν την καταβάλει. Συνεπώς, η υποχρέωση που απορρέει από τη σύμβαση εγγύησης και αναλαμβάνεται μονομερώς από τον εγγυητή είναι διαφορετική από την κύρια οφειλή του πρωτοφειλέτη. Ο σκοπός της εγγύησης συνίσταται στην εξασφάλιση της απαίτησης του δανειστή κατά του πρωτοφειλέτη και η ενίσχυση του τελευταίου έναντι του δανειστή για την παρεχόμενη σε αυτόν πίστωση. Για τη σύναψη της σύμβασης εγγύησης απαιτείται με ποινή ακυρότητας, βάσει του άρθρου 849 του ΑΚ, η τήρηση του έγγραφου τύπου 49. Η εγγύηση έχει πάντοτε και αναγκαίως παρεπόμενο και επικουρικό χαρακτήρα. Η έννοια του παρεπόμενου χαρακτήρα της εγγύησης είναι ότι η υποχρέωση του εγγυητή προϋποθέτει την ύπαρξη κύριας οφειλής του πρωτοφειλέτη και ακολουθεί την τύχη αυτής, έτσι ώστε σε περίπτωση μη υποχρέωσης του πρωτοφειλέτη να απελευθερώνεται τελικά και ο εγγυητής. Όσον αφορά στην αρχή 49 Β. Βαθρακοκοίλης, ΕρΝομΑΚ, Τόμος Γ, Ημίτομος Γ, Ειδικό ενοχικό, 2006, σελ. 536 15

της επικουρικότητας, ο εγγυητής ευθύνεται σε δεύτερο βαθμό, δηλαδή μετά από τον πρωτοφειλέτη 50. Βάσει της κρατούσας άποψης που ορίζει ότι η κύρια υποχρέωση της μητρικής συνίσταται στην οικονομική ενίσχυση της θυγατρικής της, τα κοινά στοιχεία και οι διαφορές μεταξύ της εγγύησης και της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας έχουν ως εξής: Τα κοινά τους στοιχεία είναι αφενός ο χαρακτήρας τους ως προσωπικές ασφάλειες και αφετέρου, αναφορικά με την αρχή του παρεπόμενου, ότι η υποχρέωση της μητρικής, ιδίως ως προς την ύπαρξη και την απόσβεσή της, συνδέεται άμεσα με την ύπαρξη και την απόσβεση της κύριας οφειλής της θυγατρικής της εταιρίας έναντι του πιστωτή 51. Οι διαφορές τους ωστόσο είναι σημαντικές και είναι οι εξής: 1)ενώ στην εγγύηση ο αποδέκτης της παροχής του εγγυητή είναι ο δανειστής, στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας ο αποδέκτης της παροχής της μητρικής είναι η θυγατρική της, την οποία αναλαμβάνει να υποστηρίξει οικονομικά η μητρική με τη δήλωσή της. 2) ο εγγυητής αναλαμβάνει μία παρεπόμενη και επικουρική ενοχή για ξένη παροχή, ενώ η μητρική αναλαμβάνει μία αυτόνομη και πρωτογενή υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής της, πράγμα το οποίο σημαίνει περαιτέρω ότι ο πιστωτής της θυγατρικής μπορεί να στραφεί τόσο κατά της θυγατρικής εταιρίας με αίτημα την εξόφληση της οφειλής της από την πίστωση, όσο και κατά της μητρικής με αίτημα ρευστότητας προς τη θυγατρική της, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή από την τελευταία η εξόφληση της οφειλής της 52. 3)ενώ ο εγγυητής θα πρέπει να εκπληρώσει την ενοχή του, μόνον εφόσον ο πρωτοφειλέτης δεν εκπληρώσει την οφειλή του έναντι του δανειστή, η μητρική έχει τη δυνατότητα να εκπληρώσει την υποχρέωσή της και πριν την εκπλήρωση της κύριας οφειλής από τη θυγατρική, εφόσον βέβαια αυτό συμφωνηθεί με τη δήλωση πατρωνίας 53. 50 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 31, Α. Γεωργιάδης, ό.π., σελ. 22-23 51 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 32-33 52 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 33, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 869 53 Ν. Βερβεσός, ό.π. 16

3)ως προς την έκταση της υποχρέωσης, ο εγγυητής ευθύνεται για την έκταση που έχει κάθε φορά η κύρια οφειλή του πρωτοφειλέτη (άρθρο 851 ΑΚ), ενώ η υποχρέωση της μητρικής είναι δυνατόν να υπερβαίνει την οφειλή της θυγατρικής από την πίστωση, ιδίως στην περίπτωση που η θυγατρική έχει χρησιμοποιήσει τα οικονομικά μέσα που της διατέθηκαν από τη μητρική όχι για την εξόφληση της παρεχόμενης σε αυτήν πίστωσης, αλλά για άλλους σκοπούς, με αποτέλεσμα η μητρική να υποχρεούται σε επιπλέον παροχές («κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης») 54. ΕΓΓΥΟΔΟΤΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ: Η εγγυοδοτική σύμβαση συνιστά μορφή προσωπικής ασφάλειας, αρρύθμιστης νομοθετικά και μη υποκείμενης σε τύπο, η οποία όμως μπορεί να συναφθεί βάσει της αρχής της ελευθερίας των συμβάσεων, όπως ορίζει το άρθρο 361 ΑΚ 55. Στο πλαίσιο της εγγυοδοτικής σύμβασης, ο εγγυοδότης αναλαμβάνει έναντι του εγγυολήπτη την ευθύνη για την επέλευση ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος, και ιδίως αναλαμβάνει την υποχρέωση ανόρθωσης της ζημίας που θα προκύψει από την τυχόν πραγμάτωση ενός μελλοντικού κινδύνου 56. Η βασική διαφορά ανάμεσα στην εγγύηση και την εγγυοδοτική σύμβαση είναι ότι ενώ στην εγγύηση κυριαρχεί ο παρεπόμενος χαρακτήρας της ευθύνης του εγγυητή, η υποχρέωση που αναλαμβάνει ο εγγυοδότης έχει αυτόνομο και μη παρεπόμενο χαρακτήρα σε σχέση με την ευθύνη του 57. Σύμφωνα με μία άποψη στην ελληνική βιβλιογραφία, προσδίδεται στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας εγγυοδοτικός χαρακτήρας 58. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η μοναδική ομοιότητα ανάμεσα στην εγγυοδοτική σύμβαση και τη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας αφορά στο σκοπό τους, ο οποίος και στις δύο είναι η εξασφάλιση ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος, δηλαδή της δυνατότητας πληρωμής του οφειλέτη. Ωστόσο, ως προς τον τρόπο επίτευξης του συγκεκριμένου αποτελέσματος, σημειώνονται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους: 54 Ν. Βερβεσός, ό.π. 55 Άρθρο 361 ΑΚ: «Για τη σύσταση ή αλλοίωση ενοχής με δικαιοπραξία απαιτείται σύμβαση, εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά». 56 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., σελ. 278 57 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 35 58 Βλ. Α. Γεωργιάδη, ό.π., σελ. 141, Ι. Βελέντζα, ό.π., σελ. 221, Δ. Γεωργόπουλο, ό.π., σελ. 172 17

1)ενώ στην εγγυοδοτική σύμβαση ο δανειστής, δηλαδή ο αποδέκτης της παροχής, ταυτίζεται με τον αποδέκτη της εγγυοδοτικής δήλωσης (εγγυολήπτη), στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας αποδέκτης της δήλωσης της μητρικής είναι μεν ο πιστωτής, αλλά αποδέκτης της παροχής της μητρικής είναι η θυγατρική της. 2)στην εγγυοδοτική σύμβαση το περιεχόμενο της παροχής ορίζεται βάσει των αρχών του δικαίου για την αποζημίωση, ενώ στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας επαφίεται στην ελεύθερη επιλογή της μητρικής. 3)ενώ ο εγγυοδότης ευθύνεται πάντα ex post, για την ανόρθωση της ζημίας του δανειστή από την μη επίτευξη του συγκεκριμένου αποτελέσματος, η ευθύνη της μητρικής έχει προληπτική λειτουργία, καθώς αυτή είναι ήδη επιφορτισμένη με την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής της. 4)στην εγγυοδοτική σύμβαση η παροχή του εγγυοδότη μπορεί να αξιωθεί δευτερευόντως, στη θέση της κύριας οφειλής, ενώ στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας η υποχρέωση της μητρικής για οικονομική ενίσχυση της θυγατρικής υφίσταται παράλληλα με την κύρια οφειλή της θυγατρικής έναντι του πιστωτή και μάλιστα μπορεί να αξιωθεί και πριν από αυτή. 5)η έκταση της ευθύνης του εγγυοδότη καθορίζεται από το ύψος της αρχικής οφειλής, ενώ στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας η έκταση της ευθύνης της μητρικής μπορεί να είναι μεγαλύτερη από την αρχική οφειλή, στην περίπτωση που η θυγατρική χρησιμοποιήσει τα οικονομικά μέσα που της διέθεσε η μητρική της για σκοπούς άλλους από την εξόφληση του πιστωτή («κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης») 59. ΣΩΡΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΔΟΧΗ ΧΡΕΟΥΣ Το άρθρο 477 του ΑΚ ορίζει ότι: «Αν κάποιος με σύμβαση που συνάπτει με το δανειστή υποσχεθεί την εκπλήρωση ξένου χρέους, ο οφειλέτης δεν απαλλάσσεται αλλά παράγεται πρόσθετη ενοχή αυτού που υποσχέθηκε, εφόσον δεν προκύπτει σαφώς το αντίθετο». Συνεπώς, ο αρχικός οφειλέτης δεν απαλλάσσεται από την ευθύνη του, αλλά προστίθεται στην ενοχική σχέση και ένας νέος οφειλέτης, ο οποίος αποκτά την ιδιότητα του συνοφειλέτη και κατά νομική ακολουθία φέρει ευθύνη εις ολόκληρο με τον αρχικό οφειλέτη έναντι του δανειστή 60. 59 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 34-36 60 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., σελ. 661 18

Παρά την άποψη όμως που προτάσσει τη νομική αξιολόγηση της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας ως στερητικής αναδοχής χρέους, οι διαφορές που σημειώνονται μεταξύ αυτών των δύο αποκλείουν έναν τέτοιο χαρακτηρισμό. Ειδικότερα: 1)στην σωρευτική αναδοχή χρέους, αρχικός και νέος οφειλέτης ευθύνονται για την εκπλήρωση της οφειλής εις ολόκληρο, ενώ στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας κάτι τέτοιο δεν εκφράζει τη βούληση των μερών. 2)ενώ στη σωρευτική αναδοχή χρέους δημιουργείται πέρα από την υπάρχουσα και μία νέα αυτόνομη ενοχή του νέου οφειλέτη, στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας δημιουργείται μεν αυτοτελής ενοχική υποχρέωση της μητρικής έναντι του πιστωτή, κατά την οποία, ωστόσο, η μητρική αναλαμβάνει απλώς την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής της. 3)το ύψος της οφειλής του νέου οφειλέτη αντιστοιχεί στο ύψος της οφειλής του αρχικού οφειλέτη στη σωρευτική αναδοχή χρέους, ενώ στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας η έκταση της ευθύνης της μητρικής μπορεί να είναι μεγαλύτερη από την αρχική οφειλή, καθώς η μητρική μπορεί και να υποχρεωθεί να διαθέσει στη θυγατρική της και επιπλέον οικονομικά μέσα, αν η τελευταία χρησιμοποιήσει τα μέχρι τότε σε αυτήν εισφερθέντα για άλλους σκοπούς πέρα από την εξόφληση της οφειλής της στον πιστωτή («κίνδυνος περαιτέρω διάθεσης»). 4)στη σωρευτική αναδοχή χρέους η υποχρέωση του νέου οφειλέτη εμφανίζει παρεπόμενο χαρακτήρα μόνο κατά τη γένεση της, καθώς στη συνέχεια εξελίσσεται αυτοτελώς και ανεξάρτητα από αυτήν του αρχικού οφειλέτη, ενώ στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας η υποχρέωση της μητρικής όσον αφορά στην ύπαρξη και απόσβεσή της συνδέεται άμεσα με την ύπαρξη και απόσβεση της υποχρέωσης της θυγατρικής της(αρχή του παρεπόμενου) 61. 61 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 30-31 19

ΕΝΤΟΛΗ ΠΙΣΤΩΣΗΣ ΤΡΙΤΟΥ Σύμφωνα με το άρθρο 870 ΑΚ: «Η εντολή να πιστώσει ο εντολοδόχος στο δικό του όνομα και δικό του λογαριασμό έναν τρίτο, ισχύει ως εγγύηση για την υποχρέωση του τρίτου από την πίστωση που χορηγήθηκε». Συνεπώς, η εντολή πίστωσης τρίτου διαμορφώνεται ως ιδιαίτερο είδος εγγύησης και ειδικότερα ως μικτή σύμβαση, η οποία μετέχει τόσο της εντολής μέχρις ότου πιστωθεί ο τρίτος - όσο και της εγγύησης η οποία δημιουργείται για την υποχρέωση του τρίτου από την πίστωση που του έχει χορηγηθεί 62. Κριτήριο διάκρισης ανάμεσα στην εντολή πίστωσης τρίτου και την εγγύηση αποτελεί το ίδιο συμφέρον του εντολέα στην παροχή της πίστωσης στον τρίτο 63. Παρά το γεγονός ότι τόσο στην εντολή πίστωσης τρίτου όσο και στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας υπάρχει συμφέρον του εντολέα και της μητρικής αντίστοιχα, όσον αφορά την παροχή της πίστωσης από τον δανειστή ή πιστωτή, εντούτοις η εφαρμογή του άρθρου 870 ΑΚ δεν μπορεί να γίνει δεκτή στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας για τους ακόλουθους λόγους: Πρώτον, στα τυπολογικά γνωρίσματα της εντολής πίστωσης τρίτου ανήκει η ανάληψη μίας υποχρέωσης από την πλευρά του εντολοδόχου έναντι του εντολέα, που συνίσταται στην πίστωση ενός τρίτου, ενώ αντίθετα στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας δεν αναλαμβάνεται καμία απολύτως υποχρέωση του πιστωτή για παροχή πίστωσης, παρά μόνον μία μονομερής υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής από την πλευρά της μητρικής, προς εξασφάλιση της πίστωσης 64. Σε κάθε περίπτωση πάντως, το μοντέλο της εντολής πίστωσης τρίτου δεν ταιριάζει στην περίπτωση κατά την οποία η δεσμευτική δήλωση πατρωνίας δίνεται μετά από την παροχή πίστωσης από τον πιστωτή στη θυγατρική της, καθώς εν προκειμένω δεν υφίσταται ένα από τα στοιχεία του άρθρου 870 του ΑΚ, ήτοι η σύναψη σύμβασης εντολής, βάσει του άρθρου 713 του ΑΚ 65. 62 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., σελ. 614 63 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 34 64 Ν. Βερβεσός, ό.π. 65 Ν. Βερβεσός, ό.π. 20

ΜΗ ΓΝΗΣΙΑ ΣΥΜΒΑΣΗ ΥΠΕΡ ΤΡΙΤΟΥ Διαπιστώνουμε λοιπόν, βάσει της παραπάνω εξέτασης των κοινών στοιχείων και των διαφορών τους, ότι η δεσμευτική δήλωση πατρωνίας δεν μπορεί να ενταχθεί σε καμία από τις εξεταζόμενες παραδοσιακές συμβάσεις του αστικού δικαίου. Η ιδιαιτερότητα της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας έναντι των παραπάνω συμβάσεων συνίσταται στην αναληφθείσα από τη μητρική υποχρέωση, περιεχόμενο της οποίας είναι η οικονομική υποστήριξη της θυγατρική της εταιρίας. Περαιτέρω, και σε αντίθεση μάλιστα με τις άλλες μορφές προσωπικής ασφάλειας που εξετάστηκαν, στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας δεν υφίσταται απευθείας αξίωση του πιστωτή έναντι της μητρικής, αλλά αντίθετα ο πιστωτής μπορεί να αξιώσει από τη μητρική καταβολή στη θυγατρική της. Συνεπώς, στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας, ο δανειστήςπιστωτής και ο αποδέκτης της παροχής δεν συμπίπτουν. Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν, και σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, η δεσμευτική δήλωση προστασίας θα πρέπει να θεωρηθεί ως μία sui generis μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, στην οποία συμβαλλόμενα μέρη είναι η μητρική εταιρία και ο πιστωτής, ενώ ο τρίτος είναι η θυγατρική εταιρία 66. Το άρθρο 410 του ΑΚ ορίζει για τη μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου: «Αν κάποιος δεχτεί υπόσχεση παροχής υπέρ τρίτου, μπορεί να απαιτήσει να καταβάλει στον τρίτο αυτός που υποσχέθηκε». Η μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου λοιπόν συνιστά μορφή με την οποία μπορεί να καταρτιστεί οποιαδήποτε ενοχική σύμβαση, κατά συνέπεια και η σύμβαση πατρωνίας, με την οποία επεκτείνονται τα απορρέοντα από αυτήν δικαιώματα σε τρίτα πρόσωπα, τα οποία δεν μετέχουν στη σύμβαση 67. Κατά τη μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, μόνον ο δέκτης της υπόσχεσης έχει αποκλειστικό δικαίωμα να αξιώσει από τον υποσχόμενο την καταβολή της παροχής στον τρίτο 68. Το ίδιο ισχύει και στο πλαίσιο της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας, όπου μόνον ο πιστωτής μπορεί να αξιώσει από τη μητρική την καταβολή της οφειλόμενης παροχής στη θυγατρική της, διότι κυρίαρχο είναι το συμφέρον του πιστωτή, ο οποίος αποβλέπει στην ενίσχυση της θέσης του με την προσωπική ασφάλεια που του παρέχεται με τη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας, ότι δηλαδή θα ενισχυθεί οικονομικά η θυγατρική εταιρία ώστε η τελευταία να του εξοφλήσει την 66 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 37, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 867, Σ. Ψυχομάνης, ό.π., σελ. 139, Ν. Βερβεσός εις Ν. Περάκη, ό.π., σελ. 553 67 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., σελ. 457-458 68 Β. Βαθρακοκοίλης, ό.π., σελ. 458 21

πίστωση που της έχει χορηγήσει, και συγχρόνως επειδή η μητρική δεν έχει τη βούληση να δημιουργήσει έναντι της ίδιας μία αυτοτελή αξίωση της θυγατρικής της 69. Ειδικότερα επίσης, όπως στη μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου δεν υπάρχει αξίωση του δέκτη της υπόσχεσης να καταβάλει ο υποσχεθείς απευθείας σε αυτόν, αλλά μόνο στον τρίτο, έτσι και στη δήλωση πατρωνίας η μητρική δεν αναλαμβάνει υποχρέωση πληρωμής απευθείας στον πιστωτή, αλλά μόνο έναντι της θυγατρικής της 70. Η μη γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου δημιουργεί μία τριγωνική σχέση μεταξύ του υποσχεθέντος, του δέκτη της υπόσχεσης και του τρίτου. Αφενός συνάπτεται η σύμβαση μεταξύ του υποσχεθέντος και του δέκτη της υπόσχεσης, η οποία καλείται και σχέση κάλυψης, βάσει της οποίας ο υποσχεθείς αναλαμβάνει την υποχρέωση καταβολής στον τρίτο και παράλληλα αποκτά τη νομιμοποίηση-κάλυψη από τον δανειστή-δέκτη της υπόσχεσης να καταβάλλει στον τρίτο. Αφετέρου υφίσταται η σχέση αξίας μεταξύ του δέκτη της υπόσχεσης και του τρίτου, η οποία συνιστά την αιτία για την οποία ο δέκτης της υπόσχεσης οφείλει στον τρίτο 71. Και στη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας, χαρακτηριστικό της γνώρισμα είναι η τριγωνική σχέση που δημιουργείται μεταξύ των προσώπων που μετέχουν στη δομή της. Σε αυτήν λοιπόν, τη σχέση κάλυψης συνιστά η σύμβαση πατρωνίας, η οποία συνάπτεται άτυπα ανάμεσα στη μητρική και τον πιστωτή και βάσει αυτής η μητρική αναλαμβάνει την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής της και παρέχει την εξασφάλιση στον πιστωτή ότι η θυγατρική της θα είναι σε θέση να εξοφλήσει την οφειλή της από την πίστωση που της χορηγήθηκε 72. Όσον αφορά στη σχέση αξίας, αυτή κανονικά θα έπρεπε να υφίσταται μεταξύ του πιστωτή και της θυγατρικής και ο νόμιμος λόγος της θα μπορούσε να είναι μόνο η σύμβαση πίστωσης, χωρίς όμως σε αυτό το σχήμα να καθίσταται προφανές το έννομο συμφέρον του πιστωτή να καταβάλει η μητρική στη θυγατρική της. Για τον λόγο αυτό και γίνεται δεκτό κατ εξαίρεση ότι σε κάποιες περιπτώσεις η σχέση αξίας μπορεί να υφίσταται 69 Δ. Τζουγανάτος, ό.π., Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 39, σύμφωνα με τον το οποίο μάλιστα: «Κάτι τέτοιο θα ήταν άλλωστε αντιφατικό, αφού η μητρική από την μία μεριά δεν μπορεί να μην επιθυμεί τη σύναψη σύμβασης εγγύησης ή εγγυοδοτικής σύμβασης, και από την άλλη μεριά να εκτίθεται μέσω της σύναψης σύμβασης πατρωνίας στις αξιώσεις τόσο της θυγατρικής εταιρίας όσο και του πιστοδότηαποδέκτη της δήλωσης πατρωνίας». 70 Ν. Βερβεσός, ό.π. 71 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 38 72 Ν. Βερβεσός, ό.π. 22

και μεταξύ του υποσχόμενου και του τρίτου, όπως εν προκειμένω και στην περίπτωση της δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας η σχέση αξίας υφίσταται μεταξύ της μητρικής εταιρίας και της θυγατρικής της 73. 73 Ν. Βερβεσός, ό.π. 23

VI. Η ΜΗ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ/ΗΠΙΑ ΔΗΛΩΣΗ ΠΑΤΡΩΝΊΑΣ α) Εννοιολογική και συστηματική οριοθέτηση Σε αντίθεση με τη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας, δεν επικρατεί στη βιβλιογραφία καμία ομοφωνία σχετικά με την εννοιολογική οριοθέτηση της μη δεσμευτικής ή ήπιας δήλωσης πατρωνίας. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η τραπεζική πρακτική έχει διαμορφώσει μεγάλη ποικιλία μορφών μη δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας με διαφορετικό μάλιστα περιεχόμενο της κάθε μορφής, όπως επίσης και στο γεγονός ότι η άποψη, σύμφωνα με την οποία η μη δεσμευτική δήλωση πατρωνίας κινείται στο χώρο της ηθικής μόνο ευθύνης χωρίς να επιφέρει έννομες συνέπειες, είναι πλέον ξεπερασμένη 74. Βάσει λοιπόν μίας επιχειρούμενης αρνητικής οριοθέτησης, στην έννοια της μη δεσμευτικής ή ήπιας δήλωσης πατρωνίας μπορούν να ενταχθούν όλες εκείνες οι δηλώσεις, με τις οποίες η μητρική επιχείρηση προσπαθεί να παρακινήσει έναν εν δυνάμει πιστοδότη στην παροχή πίστωσης στη θυγατρική της εταιρία ή να ενισχύσει τη βούληση κάποιου πιστωτή για πιστοδότηση της θυγατρικής, χωρίς όμως να αναλαμβάνει την υποχρέωση οικονομικής υποστήριξης της θυγατρικής της 75. Η μόνη συνεισφορά ωστόσο αυτής της μεθόδου προσέγγισης ως προς την εννοιολογική οριοθέτηση της μη δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας είναι η επισήμανση ότι από τις δηλώσεις αυτές ελλείπει η υποχρέωση της μητρικής για οικονομική υποστήριξη της θυγατρικής της 76. Για τον λόγο αυτό λοιπόν, στη βιβλιογραφία επικρατεί η περιπτωσιολογική προσέγγιση της μη δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας, κατά την οποία καταβάλλεται η προσπάθεια αφενός ανάδειξης των κοινών στοιχείων μεταξύ των διαφόρων μορφών μη δεσμευτικής δήλωσης πατρωνίας και αφετέρου της δημιουργίας υπό-ομάδων με κοινά χαρακτηριστικά οι οποίες επιτρέπουν την κοινή μεταχείρισή τους 77. Έτσι 74 Την άποψη αυτή υποστηρίζουν οι Δ. Γεωργόπουλος, ό.π., σελ. 171, Ι. Βελέντζας, ό.π., σελ. 221, Α. Γεωργιάδης, ό.π., σελ. 141 75 Ν. Βερβεσός, ό.π., σελ. 39, Δ. Τζουγανάτος, ό.π., σελ. 864 76 Ν. Βερβεσός, ό.π. 77 Βλ. Ν. Βερβεσό, ό.π., σελ. 40. 24