1 Η Αρχιτεκτονική 'Μητέρα Γη' της EXPO 2008 Nίκος Π. Tσινίκας Αρχιτέκτων, Καθηγητής Ε' Τοµέας, Tµήµα Aρχιτεκτόνων, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη, Ελλάς tsinikas@arch.auth.gr Περίληψη Η εργασία αναφέρεται στην αρχιτεκτονική πρόταση του φακέλου υποψηφιότητας για την ΕΧΡΟ 2008 µε κεντρικό θέµα διεκδίκησης Μητέρα Γη. Ο πύργος πανόραµα είναι µία πλεγµατική κατασκευή µε µορφή καµπυλωµένου κώνου. Το θεµατικό περίπτερο έχει µορφή ελλειψοειδούς γεωδετικού θόλου. Ο κεντρικός άξονας της γης είναι ένας στεγασµένος ηµιυπαίθριος διάδροµος που στηρίζεται σε µεταλλικά δένδρα. Το συνεδριακό κέντρο µε το κτίριο διοίκησης και την είσοδό του είναι µεταλλικά καµπυλόµορφα κελύφη. Το υπαίθριο θέατρο χαράχθηκε µε βάση την έλλειψη και η υπαίθρια αγορά σχεδιάστηκε ως νησί µε τάφρο περιµετρικά και πολλά ελαφρά στέγαστρα από µεµβράνες. Οι µορφές που επιλέχθηκαν σε σχέση µε τις χρήσεις στόχευαν στην δηµιουργία µιας αρχιτεκτονικής που να αναδυκνύει το θέµα της διεκδίκησης 'Μητέρα Γη'. 1. Aρχιτεκτονική πρόταση φακέλου υποψηφιότητας ΕΧΡΟ 2008 Το κεντρικό θέµα διεκδίκησης της ΕΧΡΟ 2008 από την Θεσσαλονίκη ήταν Μητέρα Γη. Η αρχιτεκτονική πρόταση του φακέλου υποψηφιότητας, συντάχθηκε σε ένα µικρό χρονικό διάστηµα από ολιγοµελή οµάδα αρχιτεκτόνων (Δηµήτρης Γιουζέπας, Γεωργία Zεπίδου, Kωστής Oυγγρίνης, Σίσυ Παπακώστα) υπό την καθοδήγηση του οµιλούντος τον Iαν. 2004. Φωτ. 1 Τρισδιάστατη, ψηφιακή άποψη της έκθεσης τοποθετηµένη πάνω σε φωτογραφία του οικοπέδου. Διακρίνονται, ο πύργος αριστερά, ο θόλος 'µητέρα γη' στο κέντρο και ο διάδροµος της ζωής ενδιάµεσα µε τα µεταλλικά δένδρα και µπρος η υπαίθρια αγορά. Ως οικόπεδο για την εγκατάσταση της έκθεσης επιλέχθηκε µία µεγάλη έκταση πολύ κοντά στην Θεσσαλονίκη, στη Σίνδο όπου σε διακεκριµένο τµήµα οικοπέδου, τοποθετήθηκαν τα περίπτερα της έκθεσης και σε άλλο τµήµα του τοποθετήθηκαν το ξενοδοχείο και ο αναγκαίος οικισµός. Σε ελεύθερα σηµεία περιµετρικά
2 τοποθετήθηκαν χώροι στάθµευσης και ανάµεσα στις δύο διακεκριµένες οµάδες χρήσεων ο µελλοντικός σταθµός τρένων. Η άποψη της αρχιτεκτονικής πρότασης, έπρεπε να συνάδει µε την θεµατική πρόταση της EXPO που ήταν η µητέρα γη. Tα κτίρια-κελύφη της πρότασης, είναι ψηφιακές τρισδιάστατες µακέτες κελυφών στα οποία χωρούσανε οι απαραίτητες επιφάνειες του κτιριολογικού προγράµµατος. Πριν τον σχεδιασµό των κτιρίων, έγινε έρευνα µε σκοπό την προσέγγιση αρχιτεκτονικού υλικού βιοµορφικού συντακτικού ως βασική πηγή έµπνευσης όπως είναι µορφές φύσης (κελύφη καρπών και ζώων) και αρχιτεκτονικά παραδείγµατα στα οποία οι καµπύλες κυριαρχούν στην µορφολογία του κτιρίου. Φωτ. 2 'Οψη της έκθεσης µε τον πύργο αριστερά, το θόλο 'µητέρα γη' δεξιά και τον διάδροµο της ζωής µε τα µεταλλικά δένδρα ενδιάµεσα. 2. Τα σηµαντικότερα κτίρια ορόσηµα του συγκροτήµατος 2.1 Πύργος, ΜΜΕ, Εστιατόριο-Πανόραµα Ο πύργος που στεγάζει τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης έχει 9.000 µ2 και είναι µία πλεγµατική κατασκευή, ένας ιστός αράχνης µε µορφή καµπυλωµένου κώνου. Το ύψος του είναι περίπου 90 µέτρα έτσι ώστε να φαίνεται από µακριά, να δεσπόζει στο τοπίο και να δηλώνει την παρουσία του, σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του διεθνούς γραφείου εκθέσεων. Στον τελευταίο όροφο σχεδιάστηκε ένα εστιατόριο-πανόραµα µε θέα την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης (φωτ.3). Φωτ. 3 Ο πύργος ΜΜΕ, εστιατόριο πανόραµα µε το πλέγµα. Δεξιά, µαζί µε τα µεταλλικά δένδρα του άξονα της γης. Οι όροφοι δοµούνται ως ένα στοίβαγµα βιβλίων. Καλύπτονται µε το πλέγµα το οποίο σε κάποια σηµεία του λειτουργεί και ως ηλιοπροστατευτικός µηχανισµός. Tο πλέγµα, δίκτυο, ιστός της αράχνης έχει ενσωµατωµένα τα δίκτυα επικοινωνίας. Tα µικροκύµατα παγιδεύονται και το πλέγµα προστατεύει από τους κεραυνούς. Τα βιβλία, η γνώση, είναι στοιβαγµένα και όχι τακτοποιηµένα, χρησιµοποιούνται και δεν επιδεικνύονται. Πηγές έµπνευσης: ιστός αράχνης, κουνουπιέρα, δίχτυ ψαράδων, δίχτυ Μετεώρων, στραγγιστήρι, χωνί, κρινάκι,...
3 Τρόπος κατασκευής: µεταλλικός κεντρικός κούφιος ιστός µε ανελκυστήρες, µεταλλικοί όροφοι, µεταλλικό πλέγµα επικάλυψης µε πολυκαρβονικά φύλλα σε επιλεγµένα σηµεία για λόγους ανεµοπροστασίας και ηλιοπροστασίας. 2.2 Θεµατικό περίπτερο Μητέρα Γη Tο θεµατικό περίπτερο µητέρα γη (3.000 µ2), έχει µορφή ελλειψοειδούς γεωδετικού θόλου που παραπέµπει στον ουράνιο θόλο στον οποίο θα προβάλονται εικόνες. Ο γεωδετικός θόλος αποτελείται από 5γωνα και 6γωνα και βασίζονται στο 'κολοβό' 20εδρο ή 32εδρο που διαθέτει 12 5γωνα και 20εξάγωνα (πατέντα του B. Fuller). 'Ενας διάδροµος κορδέλα αναπτύσσεται στο εσωτερικό του. H διαφάνεια και ο εµφανής φέροντας οργανισµός του µεταλλικού θόλου είναι τα βασικά στοιχεία του περιπτέρου. Γύρω από τον θόλο, στην σπείρα, τοποθετούνται οι διεθνείς οργανισµοί και το ελληνικό περίπτερο (8.000 µ2), (φωτ. 4). Πηγές έµπνευσης: ραδιολάρια, λεµόνι, φουντούκι, αβγό, µάτι µύγας στο µικροσκόπιο, µέδουσες στην παραλία, πιπεριά, βότσαλα, καπέλο, µπολ, σπείρα, σαµπρέλα, φίδι,... Τρόπος κατασκευής: γεωδετικός θόλος µε επικάλυψη από πολυκαρβονικά φύλλα, εσωτερική σιδεριά µε κινητές περσίδες για τον έλεγχο της ηλιοπροστασίας, απλή µεταλλική κατασκευή καµπυλωµένου ηµικυλίνδρου (σπείρας) µε ηµικυκλικά µεταλλικά τόξα, µεταλλικές τεγίδες, διαγώνιες µεταλλικές ράβδοι ανεµοπίεσης και κάλυψη µε µεταλλικές πλάκες σε συνδυασµό µε πολυκαρβονικά ηµιδιαφανή φύλλα στους βορεινούς προσανατολισµούς. Φωτ. 4 Ο γεωδετικός θόλος του θεµατικού περίπτερου 'µητέρα γη' και η σπείρα του περιπτέρου των διεθνών οργανισµών και του ελληνικού περιπτέρου. 2.3 Κεντρικός 'Αξονας της Γης Ο κεντρικός άξονας της γης είναι ένας στεγασµένος ηµιυπαίθριος χώρος που δηµιουργείται µε µεταλλικά δένδρα. Λειτουργικά, πέρα από την κυκλοφορία του κοινού ανάµεσα στα περίπτερα, στεγάζει πολιτιστικές δραστηριότητες και την παροχή πληροφοριών. 'Συµβολικά' ενώνει την παραγωγή που είναι ο πειραµατικός αγρός µε την κατανάλωση, υπαίθρια αγορά στις δύο άκρες του οικοπέδου. Η στέγαση του διαδρόµου γίνεται µε µεταλλικές πλάκες οι οποίες ακουµπάνε πάνω σε αµορτισέρ τα οποία στηρίζονται πάνω στα µεταλλικά κλαδιά των δένδρων. Οι πλάκες πάλλονται µε το φύσηµα του αέρα και δίνουν την αίσθηση της κίνησης, του κυµατισµού (φωτ. 5). Πηγές έµπνευσης: δένδρα, λουλούδια, χαοτικές υποδιαιρέσεις εγκεφάλου, δέλτα ποταµών, νευρικό σύστηµα, δρόµος µε δένδρα,... Τρόπος κατασκευής: τυπική κατασκευή µεταλλικού φορέα σε σχήµα δένδρου µε µεταλλικό κορµό, µεταλλικούς βραχίονες µικρότερης διατοµής πάνω στον κορµό, µεταλλικά κλαδιά µικρότερης διατοµής πάνω σε κάθε βραχίονα και επικάλυψη µεταλλικά φύλλα µε περιµετρικά πλαίσια στηριγµένα σε αµορτισέρ µέσα στα µεταλλικά κλαδιά.
4 Φωτ. 5 Ο διάδροµος-άξονας της γης µε τα µεταλλικά δένδρα. 2.4 Συνεδριακό Κέντρο, Διοίκηση Το συνεδριακό κέντρο, το κτίριο διοίκησης και η είσοδός του (16.000 µ2), σχεδιάστηκαν µε µεταλλικό σκελετό. Τα καµπυλόµορφα κελύφη τους 'παραπέµπουν' σε µορφές όπως είναι οι καρποί δένδρων, η ελιά, το βαλανίδι, ο καρπός από το κουκουνάρι µε και χωρίς το κέλυφός του (φωτ. 6). Πηγές έµπνευσης: αβγό, ελιά, βαλανίδι, φρούτα διάφορα, φωλιά χελιδονιού, τηλεσκοπικός µηχανισµός (κάθε µικρότερο κοµµάτι σύρεται µέσα στο µεγαλύτερο),... Τρόπος κατασκευής της εισόδου: γεωδετικός θόλος µε µορφή µισού ελλειψοειδούς, βασισµένο στο 'κολοβό' εικοσάεδρο. Τρόπος κατασκευής του συνεδριακού κέντρου: µεταλλικά καµπυλωµένα πλαίσια µε διαστάσεις που µειώνονται σταδιακά προς την σκηνή και µοιάζουν ως τηλεσκοπικός µηχανισµός, επικάλυψή µε µεταλλικές πλάκες προσόψεων πάνω σε µεταλλικούς δοκούς. Φωτ. 6 Το συνεδριακό κέντρο και το κτίριο γραφείων διοίκησης, αριστερά και δεξιά της εισόδου σε σχήµατα καρπών δένδρων. 2.5 Υπαίθριο θέατρο Το υπαίθριο θέατρο (1.000 µ2), σχεδιάστηκε µε βάση το καρδιοειδές σχήµα της κατευθυντικότητας του ήχου της ανθρώπινης φωνής. Οι θέσεις του υπαίθριου θεάτρου αναπτύσσονται µε την µορφή ελλειψοειδούς τόξου. Ο χρωµατισµός τους ακολουθεί τα χρώµατα της ίριδας, σαν ένα ουράνιο τόξο. Το κουβούκλιο ορχήστρας οθόνη προβολής διαθέτει ένα µικρό καµπύλο στέγαστρο όπως και τα παραπέτα στις πίσω θέσεις των θεατών (φωτ. 7). Πηγές έµπνευσης: πεπόνι, καρπούζι, φυστίκι,... Τρόπος κατασκευής: το θέατρο κατασκευάζεται από σκυρόδεµα και οι υπόλοιπες κατασκευές όπως το κουβούκλιο, οι πλευρικοί και πίσω ανακλάστήρες και τα πλέγµατα των εγκαταστάσεων (µεγάφωνα, φώτα, αυλαία,...) κατασκευάζονται από από µέταλλο.
5 Φωτ. 7 Το 'καρδιοειδές' υπαίθριο θέατρο στα χρώµατα του ουράνιου τόξου. 2.6 Υπαίθρια αγορά Η υπαίθρια αγορά (3.000 µ2), σχεδιάστηκε ως ένα κυκλικό νησί µε τάφρο περιµετρικά και 'γέφυρες' πρόσβασης. Τα πολλά ελαφρά στέγαστρα από µεµβράνες σε µορφή καµπυλωµένου κώνου µε 'τετράγωνη' βάση, θυµίζουν λουλούδια (φωτ. 8). Πηγές έµπνευσης: κρινάκια, χωνί,... Τρόπος κατασκευής: εφελκυόµενες µεµβράνες από τεφλόν µε βάση την τεχνική της αποτύπωσης της µακέτας µε πατρόν. Φωτ. 8 Η υπαίθρια αγορά µε τις εφελκυόµενες µεµβράνες σε σχήµα λουλουδιών. Οι κατασκευές της µορφής αυτής απαιτούν συστηµατική συνεργασία αρχιτέκτονα ειδικού δοµικού-στατικού στις σιδηρές και ελαφρές κατασκευές. Η 'µαγεία' του τελικού αποτελέσµατος προκύπτει από την χηµεία των υλικών και των ανθρώπων που συµµετέχουν όπως στα κτίρια του Peter Rice, ίσως του πιο σηµαντικού µηχανικού του 20ου αιώνα που πραγµατοποίησε πολλά αρχιτεκτονικά πρωτοποριακά 'όνειρα' όπως η όπερα του Σίδνευ, το µουσείο 'Ποµπούρ' κ.ά. Το RIBA (σύλλογος αρχιτεκτόνων Βρετανίας), του απένειµε το χρυσό µετάλλιο αρχιτεκτονικής και ήταν ο τρίτος πολιτικός µηχανικός µετά τον Ove Arup και τον Pier Luigi Nervi!