ΛΑΤΙΝΙΚΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Επιµέλεια: ΤΖΑΜΠΑΖΛΗ ΒΑΣΩ 1
2
Μάθηµα 1 Ovidius poeta in terra Pontica exulat. Epistulas Romam scriptitat. Epistulae plenae querelarum sunt. Romam desiderat et fortunam adversam deplorat. Narrat de incolis barbaris et de terra gelida. Poetam curae et miseriae excruciant. Epistulis contra iniuriam repugnant. Musa est unica amica poetae. Μετάφραση : Ο ποιητής Οβίδιος είναι εξόριστος στη Ποντική γη. Γράφει συχνά επιστολές στη Ρώµη. Οι επιστολές είναι γεµάτες παράπονα. Επιθυµεί τη Ρώµη και θρηνεί την αντίξοη τύχη. Αφηγείται για τους βάρβαρους κατοίκους και την παγωµένη γη. Οι έγνοιες και οι δυστυχίες βασανίζουν τον ποιητή. Με τις επιστολές αντιστέκεται (πολεµάει) ενάντια στην αδικία. Η Μούσα είναι η µοναδική φίλη του ποιητή. 3
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Poeta -ae : (αρς) ο ποιητής Terra - ae *: (θ) η γη Epistula - ae : (Θ) η επιστολή Roma -ae Querela - ae : (θ) παράπονο Fortuna - ae : (θ) η τύχη Incola - ae : (αρς) ο κάτοικος Cura - ae : (θ) έγνοια, φροντίδα Miseria - ae : (θ) η δυστυχία Iniuria - ae : (θ) η αδικία Musa ae Amica - ae : (θ) η φίλη Ovidius - ii - i Β κλίση σχηµατίζει τη γενική ενικού : terrae - terrai Επίθετα : β κλίσης Ponticus - α - um «Ποντικός - ή - όν Plenus - α -um : γεµάτος - η - ο Adversus - α - um : αντίξοος - η - ον Barbarus - α - um : βάρβαρος Unicus - α - um : µοναδικός - η όν Gelidus - α - um : παγωµένος - η ο 4
Ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο απαρέµφατο Exulo 1 είµαι εξόριστος Scriptito 1 γράφω συχνά Desidero 1 επιθυµώ Deploro 1 θρηνώ Narro 1 διηγούµαι Excrucio 1 βασανίζω Repugno 1 αντιστέκοµαι exulo exulavi exulatum exulare scriptito scriptitavi scriptitatum scriptitare desidero desideravi desideratum desiderare deploro deploravi deploratum deplorare Narro narravi narratum narrare excrucio Excruciavi excruciatum excruciare repugno repugnavi repugnatum repugnare Ενεστώτας Am - o Am - as Am - at Am - amus Am - atis Am - ant Κλίση ρηµάτων α συζυγίας To ενεστωτικό θέµα της a συζυγίας λήγει σε µακρόχρονο -α- Βοηθητικό ρήµα sum (είµαι) στον Ενεστώτα Sum Es Est Sumus Estis Sunt. 5
Α κλίση ουσιαστικών Τα ουσιαστικά α κλίσης ουσιαστικών είναι θηλυκού γένους µε εξαίρεση όσα δηλώνουν όντα αρσενικού φυσικού γένους. Oρισµένα ουσιαστικά της α κλίσης έχουν µόνο πληθυντικό αριθµό : divitiae, tenebrae. Τα ουσιαστικά Filia dea σχηµατίζουν δοτική και αφαιρετική πληθυντικού σε abus, όταν υπάρχει ανάγκη διάκρισης από τις όµοιες αντίστοιχες πτώσεις των δευτερόκλιτων ουσιαστικών filius dues. Σύµφωνα µε την α κλίση κλίνεται και το θηλυκό των τριγενών δευτερόκλιτων επιθέτων της λατινικής. Α κλίση ουσιαστικών Ενικός Πληθυντικός Ονοµαστική Poet - a Poet- ae Γενική Poet - ae Poet- arum οτική Poet - ae Poet- is Αιτιατική Poet - am Poet- as Κλητική Poet - a Poet- ae Αφαιρετική Poet - a Poet- is 6
Ασκήσεις : 1. Να εντοπίσετε τα αρσενικά πρωτόκλιτα ουσιαστικά του κειµένου και να τα µεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθµού. 2. Να γράψετε τη γενική του ενικού και πληθυντικού αριθµού των προσηγορικών ονοµάτων του κειµένου. 3. Των πρωτόκλιτων ουσιαστικών του κειµένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφεί η δοτική και η αιτιατική και των δυο αριθµών. 4. Στις παρακάτω οµάδες λέξεων να υπογραµµίσετε τις παρείσακτες : Poeta, terra, epistula, querela, fortuna, cura, miseria, iniuria, nauta. Iniuria, fortuna, miseria, gelida, querela, epistula, plena, cura, terra. Poetas, nautas, scriptitas, epistulas, terras, querelas, deploras, miserias, curas In, et, contra 5. Να µεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση ή στο αντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθµού τους κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων «. De fortuna adversa narro. De terra gelida narrat. - Contra iniurias repugnat. Poetae estis. Ovidius in terra Pontica exulat. Musa amica poetarum est. 6. τύπο να συµπληρώσετε τα κενά µε το σωστό λέξεων ή φράσεων που βρίσκονται σε παρένθεση : Ovidius.(poeta) est (adversa fortuna) poetam excruciat Poetae miserias..(deploro) Amicae.(poeta) in.(terra gelida) non sunt Tu de.(miseria πληθυντικός) poetarum in..(epistula πληθυντικός) (scriptito) 7
Μάθηµα 2 Aeneas filius Anchisae est. Patria Aeneae Troia est. Graeci Troiam oppugnant et dolo expugnant. Aeneas cum Anchisa, cum nato et cum sociis ad Italiam navigat. Sed venti pontum turbant et Aenean in Africam portant. Ibi Dido regina novam patriam fundat. Aeneas reginae insidias Graecorum renarrat. Regina Aenean amat et Aeneas reginam. Denique Aeneas in Italiam navigat et regina exspirat. Μετάφραση : Ο Αινείας είναι γιος του Αγχίση. Η Τροία είναι πατρίδα του Αινεία. Οι Έλληνες πολιορκούν την Τροία και (την) κυριεύουν µε δόλο. Ο Αινείας πλέει προς την Ιταλία µε τον Αγχίση, µε το γιο και τους συντρόφους. Αλλά οι άνεµοι ταράζουν τη θάλασσα και φέρνουν τον Αινεία στην Αφρική. Η ιδώ, η βασίλισσα, ιδρύει νέα πατρίδα εκεί. Ο Αινείας αφηγείται από την αρχή στη βασίλισσα τις ενέδρες των Ελλήνων. Η βασίλισσα αγαπά τον Αινεία και ο Αινείας τη βασίλισσα. Ο Αινείας πλέει προς την Ιταλία τελικά και η βασίλισσα πεθαίνει. 6
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Β κλίση Γ κλίση Aeneas-ae * Filius - ii-i(αρς) γιος Dido - onis Anchises - ae * Patria-ae (θ) πατρίδα Troia ae Italia ae Regina-ae(θ)βασίλισσα Graecus i Dolus - i (αρς) δόλος Natus - i(αρς) γιος Socius - ii-i(αρς) σύντροφος Ventus -i(αρς) άνεµος Insidiae - arum * (Θ) ενέδρα, δόλος * Τα ονόµατα Aeneas - Anchises είναι πρωτόκλιτα κύρια ονόµατα που προέρχονται από την ελληνική και παρουσιάζουν κάποιους τύπους µε ελληνικές καταλήξεις: Ονοµαστική Aeneas Anchisa - Anchises Γενική Aeneae Anchisae οτική Aeneae Anchisae Αιτιατική Aeneam - Aenean Anchisam - Anchisεn Κλητική Aenea Anchisa - Anchise Αφαιρετική Aenea Anchisa - Anchise * insidiae - arum : έχει µόνο πληθυντικό αριθµό 7
Β κλίση ουσιαστικών Τα ουσιαστικά της β κλίσης είναι αρσενικού γένους σε -us και-er και ουδετέρου σε - um. Θηλυκά είναι τα προσηγορικά ή κύρια ονόµατα χωρών και πόλεων που πήρε η λατινική από την ελληνική και τα ονόµατα δέντρων και φυτών. Τα κύρια γνήσια λατινικά ονόµατα σε -ius καθώς και το filius σχηµατίζουν την κλητική ενικού σε -i και τη γενική ενικού σε -ii και -i (µε συναίρεση). Σύµφωνα µε τη β κλίση κλίνονται το αρσενικό και ουδέτερο των τριγενών δευτερόκλιτων επιθέτων της λατινικής. Σύµφωνα µε τη β κλίση κλίνονται το αρσενικό και ουδέτερο της κτητικής αντωνυµίας για ένα κτήτορα. Β κλίση ουσιαστικών ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός Ονοµαστική dominus domini donum dona Γενική domini dominorum doni dominorum οτική domino dominis do no donis Αιτιατική dominum dominos donum dona Κλητική domine domini donum dona Αφαιρετική domino dominis do no donis Επίθετα : ευτερόκλιτα επίθετα : Novus a um : καινούριος 8
Αντωνυµίες : Προσωπική αντωνυµία : Ενικός αριθµός Α πρόσωπο Β πρόσωπο Γ πρόσωπο Ονοµαστική Ego Tu Γενική Mei Tui Sui οτική Mihi Tibi Sibi Αιτιατική Me Te Se Κλητική Αφαιρετική A me A te A se Πληθυντικός αριθµός Α πρόσωπο Β πρόσωπο Γ πρόσωπο Ονοµαστική Nos Vos Γενική Nostri - nostrum Vestri vestrum Sui οτική Nobis Vobis Sibi Αιτιατική Nos Vos Se Κλητική Αφαιρετική A nobis A vobis A se * Η γενική πληθυντικού nostrum vestrum όταν χρησιµοποιείται είναι διαιρετική, ενώ η γενική nostri vestri είναι αντικειµενική ή κτητική. Κτητική αντωνυµία : Για ένα κτήτορα οι κτητικές αντωνυµίες είναι : meus a um, tuus a um, suus a um και κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα. Η κτητική αντωνυµία γ προσώπου χρησιµοποιείται µόνο σε περίπτωση αυτοπάθειας. ιαφορετικά χρησιµοποιούµε τη γενική δεικτικών αντωνυµιών. Οι κτητικές αντωνυµίες δε σχηµατίζουν ιδιαίτερο τύπο κλητικής µε εξαίρεση τον τύπο του αρσενικού. Η κλητική ενικού του αρσενικού είναι mi meus. Όταν όµως χρησιµοποιούµε τον τύπο meus για την κλητική ενικού τότε και το όνοµα που συνοδεύει την αντωνυµία τίθεται σε πτώση ονοµαστική : mi fili αλλά meus oculus. 9
εικτική αντωνυµία : Ενικός αριθµός Ονοµαστική Ille Illa Illud Γενική Illius Illius Illius οτική Illi Illi Illi Αιτιατική Illum Illam Illud Κλητική Αφαιρετική Illo Illa Illo Ενικός αριθµός Ονοµαστική Illi Illae Illa Γενική Illorum Illarum Illorum οτική Illis Illis Illis Αιτιατική Illos Illas Illa Κλητική Αφαιρετική Illis Illis Illis 10
Ρήµατα : ρήµα Ενεστώτας Παρακείµενος Σουπίνο Απαρέµφατο Oppugno 1 πολιορκώ Expugno 1 κυριεύω Navigo 1 πλέω Turbo 1 ταράζω Porto 1 µεταφέρω Fundo 1 ιδρύω Renarro 1 αφηγούµαι από την αρχή Amo 1 αγαπώ Exspiro 1 πεθαίνω oppugno oppugnavi oppugnatum oppugnare expugno expugnavi expugnatum expugnare navigo navigavi navigatum navigare turbo turbavi turbatum turbare porto portavi portatum portare fundo fundavi fundatum fundare renarro renarravi renarratum renarrare amo amavi amatum amare exspiro exspiravi exspiratum exspirare Ασκήσεις : 1. novam patriam : να γραφεί η συνεκφορά στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και πληθυντικού αριθµού. 11
2. Να συµπληρωθούν οι πίνακες : Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Regina Γενική οτική Αιτιατική insidias Κλητική Αφαιρετική dolo Sociis 3. Να συµπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα µε τα αντικείµενα του κειµένου : Αντικείµενο Ρήµα 4. να κλιθούν οι συνεκφορές :ηονα patria, plenus Pontus. 5. Dido novam patriam fundat : να βάλετε το ρήµα στα υπόλοιπα πρόσωπα της οριστικής Ενεστώτα και να αλλάξετε το υποκείµενο. 6. να βρείτε τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά του κειµένου και να γράψετε την ίδια πτώση στον άλλο αριθµό. 7. να συµπληρώσετε τα κενά µε τον κατάλληλο τύπο των ρηµάτων Navigat Portas Oppugnant Renarratis 8. να κλιθούν οι αντωνυµίες : ego, ille 9. να χαρακτηριστούν ως σωστές ή λάθος οι παρακάτω αναγνωρίσεις λέξεων : ο dolo : δοτική ενικού ο reginae : αιτιατική πληθυντικού ο sociis : αφαιρετική πληθυντικού ο insidias : αιτιατική πληθυντικού 12
Μάθηµα 3 Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. Cassiope, superba forma sua, cum Nymphis se comparat. Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet. Oraculum incolis respondet : «regia hostia deo placet!» Tum Cepheus Andromedam ad scopulum adligat; Belua ad Andromedam se movet. Repente Perseus calceis pennatis advolat; Puellam videt et stupet forma puellae. Perseus hasta beluam delet et Andromedam liberat. Cepheus, Cassiope et incolae Aethiopiae valde gaudent. Μετάφραση : Ο Κηφέας και η Κασσιόπη έχουν κόρη την Ανδροµέδα. Η Κασσιόπη, περήφανη για την οµορφιά της συγκρίνει τον εαυτό της µε τις Νύµφες. Ο Ποσειδώνας οργισµένος στέλνει στην ακτή της Αιθιοπίας θαλάσσιο κήτος που βλάπτει τους κατοίκους. Το µαντείο απαντά στους κατοίκους : «βασιλικό σφάγιο αρέσει στο θεό». Τότε ο Κηφέας δένει την Ανδροµέδα σε βράχο. Το κήτος κινείται προς την Ανδροµέδα. Ο Περσέας φτάνει πετώντας µε τα φτερωτά του σανδάλια ξαφνικά. Βλέπει την κόρη και θαµπώνεται από την οµορφιά της κόρης. Ο Περσέας σκοτώνει το κήτος µε το δόρυ και ελευθερώνει την Ανδροµέδα. Ο Κηφέας, η Κασσιόπη και οι κάτοικοι της Αιθιοπίας χαίρονται πάρα πολύ. 13
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Β κλίση Cassiope *1 Cepheus Andromeda Neptunus Filia - ae (θ) η κόρη Oraculum - ι (ουδ) το µαντείο Forma - ae (θ) η οµορφιά Deus - ι (αρς) ο Θεός Nympha ae Scopulus - ι (αρς) ο βράχος Ora - ae (θ) η ακτή Calceus - ι (αρς) υπόδηµα Aethiopia - ae Perseus *2 Belua - ae (θ) το κήτος Incola - ae (αρς) ο κάτοικος Hostia - ae (θ) το σφάγιο Puella - ae (θ) το κορίτσι Hasta - ae (θ): το δόρυ * τα θηλυκά κύρια ονόµατα της Α κλίσης µε ελληνική προέλευση σε -e παρουσιάζουν κάποιους τύπους µε ελληνικές καταλήξεις : Ονοµαστική Γενική οτική Αιτιατική Κλητική Αφαιρετική Cassiope Cassiopes Cassiopae Cassiopen Cassiope Cassiope * τα δευτερόκλιτα κύρια ονόµατα σε -eus που προέρχονται από την ελληνική παρουσιάζουν κάποιους τύπους µε ελληνικές καταλήξεις : Ονοµαστική Γενική οτική Αιτιατική Κλητική Αφαιρετική Perseus Persei - Perseos Perseo Perseum - Persea Perseu Perseo 14
*** Το ουσιαστικό deus είναι β κλίσης και κλίνεται ως εξής : Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Deus Dei dii di Γενική Dei Deorum deum οτική Deo Deis diis dis Αιτιατική Deum Deos Κλητική Deus dive dee Dei dii di Αφαιρετική deo Deis diis dis Επίθετα : Superbus - a - um :(β κλίση) ο υπερήφανος Marinus - a - um : (β κλίση) ο θαλάσσιος Pennatus - a - um : (β κλίση) ο φτερωτός Iratus - α um : (β κλίση) ο οργισµένος Ρήµατα : Ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο απαρέµφατο Comparo 1 συγκρίνω Habeo 2 έχω Urgeo 2 στέλνω Noceo 2 βλάπτω Placeo 2 αρέσω Respondeo 2 απαντώ comparo comparavi comparatum comparare habeo habui habitum habere urgeo ursi urgere noceo nocui nocitum nocere placeo placui placitum placere respondeo respondi responsum respondere Moveo 2 κινώ moveo movi motum movere 15
Stupeo 2 θαµπώνοµαι Deleo 2 καταστρέφω Gaudeo 2 χαίροµαι Irascor 3 οργίζοµαι (αποθετικό) Video 2 βλέπω Libero 1 ελευθερώνω stupeo stupui stupere deleo delevi deletum delere gaudeo gavisus sum gaudere Irasci video vidi visum videre libero liberavi liberatum liberare Κλίση ρηµάτων β συζυγίας Οριστική ενεστώτα Dele o Del es Del et Del emus Del etis Del ent Συντακτικό : 1. η αφαιρετική πτώση χρησιµοποιείται για να δηλώσει την αιτία : superba forma sua 2. στα Λατινικά δεν υπάρχει ιδιαίτερος τύπος αυτοπαθητικής αντωνυµίας. Για να εκφράσουµε την αυτοπάθεια χρησιµοποιούµε την αιτιατική της προσωπικής αντωνυµίας : belua ad Andromedam se movet. 3. η αυτοπάθεια διακρίνεται σε άµεση και έµµεση. Στην άµεση αυτοπάθεια; η αντωνυµία αναφέρεται στο υποκείµενο της πρότασης στην οποία βρίσκεται, ενώ έµµεση έχουµε όταν η αντωνυµία που λειτουργεί ως αυτοπαθητική, ενώ βρίσκεται σε δευτερεύουσα πρόταση ή µετοχική ή απαρεµφατική αναφέρεται στο υποκείµενο του ρήµατος εξάρτησης. 16
ευτερεύουσες προτάσεις : «quae incolis nocet» : δευτερεύουσα αναφορική πρόταση προσδιοριστική στο beluam, εισάγεται µε την αναφορική αντωνυµία quae και εκφέρεται µε οριστική για να δηλώσει το πραγµατικό. Ασκήσεις 1. Να µεταφέρετε τα δευτερόκλιτα προσηγορικά ονόµατα αρσενικού γένους του κειµένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθµού. 2. Τι γνωρίζετε όσον αφορά το σχηµατισµό της δοτικής και της αφαιρετικής πληθυντικού του ουσιαστικού filia 3. Να µεταφέρετε τις παρακάτω προτάσεις στον άλλο αριθµό : Cepheus et Cassiope Andromedam filiam habent. Puella cum Nymphis se comparat. Regia hostia deo placet. Ille filiam ad scopulum adligat. Nos valde gaudemus. 4. Να συµπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίνονται µέσα στις παρενθέσεις, τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη µεταφέρετε στον κατάλληλο τύπο (τα ρήµατα που δίνονται µέσα στις παρενθέσεις να τεθούν σε χρόνο ενεστώτα). Να δικαιολογήσετε την πτώση των ουσιαστικών και το πρόσωπο των ρηµάτων που επιλέξατε. Να προσέξετε ώστε οι προτάσεις να είναι νοηµατικά αποδεκτές. Beluae marinae...aethiopiae...(noceo, incola). Oraculum...respondet (regina). Nobis forma puellarum...(placeo). Ille... (Cepheus, respondeo). Nos forma puellarum... (stupeo). Andromeda...est (Cepheus, filia). 5. να συµπληρώσετε τα κενά µε τον κατάλληλο τύπο των ουσιαστικών και των αντωνυµιών: Ενικός αριθµός Se Forma Deo Sua 6. να κλίνετε τις συνεκφορές : regia hostia, oraculum suum 7. να γράψετε το ίδιο πρόσωπο στον άλλο αριθµό των ρηµάτων : urget, comparat, nocet, gaudent. 8. να συµπληρώσετε τα κενά των ρηµάτων : 17
movemus stupet adligas Habent Μάθηµα 4. Apud antiquos Romanos concordia maxima sed avaritia minima erat. Romani in suppliciis deorum magnifici sed domi parci erant. Iustitia inter se certabant et patriam curabant. In bello pericula audacia propulsabant et beneficiis amicitias parabant. Delecti consultabant patriae; eis corpus ex annis infirmum sed ingenium propter sapientiam validum erat. Μετάφραση : Πάρα πολύ µεγάλη οµόνοια αλλά ελάχιστη πλεονεξία υπήρχε στους Ρωµαίους. Οι Ρωµαίοι ήταν γενναιόδωροι στη λατρεία των θεών αλλά οικονόµοι στην ιδιωτική τους ζωή. Συναγωνιζόταν µεταξύ τους στη δικαιοσύνη και φρόντιζαν την πατρίδα. Αποµάκρυναν τους κινδύνους στον πόλεµο µε τόλµη και αποκτούσαν συµµαχίες µε τις ευεργεσίες. Εκλεγµένοι άνδρες φρόντιζαν για την πατρίδα. Το σώµα σ αυτούς ήταν αδύναµο από τα χρόνια αλλά το πνεύµα δυνατό από τη σοφία. 18
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Β κλίση Γ κλίση κλίση Romanus-i(αρς) Corpus-oris(ουδ) σώµα CoConcordia-ae(Θ) οµόνοια Avaritia-ae(θ) πλεονεξία Iustitia-ae*(θ) δικαιοσύνη Patria-αe(θ) πατρίδα Audacia-ae(θ) τόλµη Amicitia-ae(θ) φιλία Supplicium-ii-i** (ουδ) η τιµωρία Domus-i***(θ) το σπίτι Βellum-ί(ουδ) πόλεµος Ρericulum-ί(ουδ) κίνδυνος Beneficium-ii-i (ουδ) ευεργεσία Sapientia-ae(θ) Απannus-i(αρς) το σοφία έτος Ingenium-ii-i (ουδ) το πνεύµα Deus-i***(apς) ο θεός domus-us(θ) το σπίτι * iustitia-ae : δεν έχει πληθυντικό αριθµό ως αφηρηµένη έννοια ** suppllicium-ii-i : στον ενικό αριθµό σηµαίνει «τιµωρία» και στο πληθυντικό λατρεία (ετερόσηµο) *** Το ουσιαστικό domus κλίνεται σύµφωνα µε τη δ και β κλίση. Η γενική ενικού χρησιµοποιείται επιρρηµατικά για να δηλώσει στάση σε τόπο. 19
Επίθετα : Antiquus a um : αρχαίος Maximus a um : πάρα πολύ µεγάλος Minimus a um : πάρα πολύ µικρός Parvus a um : µικρός Magnificus a um : γενναιόδωρος Parcus a um : οικονόµος, φειδωλός Infirmus a um : αδύναµος Validus a um : δυνατός, ρωµαλέος Delectus a um : διαλεγµένος, εκλεγµένος Ρήµατα : ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο απαρέµφατο Sum είµαι sum fui esse Curo φροντίζω 1 curo curavi curatum curare Propulso 1 propulso propulsavi propulsatum propulsare απωθώ Paro 1 paro paravi paratum Parare ετοιµάζω Consulto 1 consulto consultavi consultatum consultare φροντίζω για Certo 1 certo certavi certatum certare συναγωνίζοµαι Deligo 3 deligo delegi delectum deligere εκλέγω Κλίση ρηµάτων στην Οριστική Παρατατικού Οριστική Παρατατικού Eram Eras Erat Eramus Eratis Erant 20
Oριστική Παρατατικού των ρηµάτων της 1 ης συζυγίας Ama - bam ama - bamus Ama - bas ama - batis Ama - bat ama - bant Οριστική Παρατατικού των ρηµάτων της 2 ης συζυγίας Dele - bam dele - bamus D ele - bas dele - batis Dele - bat dele - bant Οριστική αντωνυµία : is, ea, id ( στα λατινικά χρησιµοποιείται και ως επαναληπτική, στη θέση ενός ουσιαστικού που προηγήθηκε στο λόγο). Ενικός αριθµός Ονοµαστική Is Ea Id Γενική Eius Eius Eius οτική Ei Ei Ei Αιτιατική Eum Eam Id Κλητική Αφαιρετική Eo Ea Eo Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Ei ii i Eae Ea Γενική Eorum Earum Eorum οτική Eiis iis is Eis iis is Eis is is Αιτιατική Eos Eas Ea Κλητική Αφαιρετική Eis iis - is Eis iis - is Eis iis is 21
Συντακτικό : 1. στη λατινική γλώσσα δεν υπάρχει αλληλοπαθητική αντωνυµία. Η αλληλοπάθεια εκφράζεται µε την πρόθεση inter + nos/vos/se και τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού του κατάλληλου ρήµατος. 2. στα λατινικά υπάρχει η δοτική προσωπική και η δοτική προσωπική κτητική και χαριστική. 3. η αφαιρετική χρησιµοποιείται απρόθετα για να δηλώσει το όργανο/µέσο/τρόπο και την αναφορά. Με την πρόθεση in δείχνει τον τόπο κυριολεκτικά και µεταφορικά το χρόνο και την κατάσταση. 4. η πρόθεση apud + αιτιατική δείχνει τον τόπο. 5. η πρόθεση inter + αιτιατική δείχνει τόπο και αλληλοπάθεια. 6. η πρόθεση ex + αφαιρετική δείχνει τόπο και αιτία. 7. η πρόθεση propter + αιτιατική δείχνει αιτία. 22
Ασκήσεις : 1. Να βρείτε τα ουδέτερα ουσιαστικά της Β κλίσης του κειµένου και να τα µεταφέρετε στην ίδια πτώση του άλλου αριθµού. 2. Suppliciis : να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις του ονόµατος και στους δυο αριθµούς και να δηλώσετε τις ιδιοµορφίες. 3. Curabant, propulsabant : να γράψετε τους αρχικούς χρόνους των ρηµάτων και να κλίνετε την οριστική του Ενεστώτα και Παρατατικού των ρηµάτων. 4. Nos consulamus patriae : να κλιθεί η πρόταση στον πληθυντικό αριθµό. 5. Να συµπληρωθούν τα κενά των λέξεων µε τις σωστές καταλήξεις : Illi patri... consultaba... Nos amiciti... para... Vos pericul...(ενικός) propulsaba... Tu bell... (ενικός) paraba... Ille filios cura... Illi inter... certa... 6. Να τοποθετήσετε δίπλα στα ουσιαστικά το επίθετο antiquus στην κατάλληλη πτώση : Annos Oeorum Romanis Bella Periculum 7. να γράψετε τα ρήµατα των ενοτήτων 1-3 στο ίδιο πρόσωπο στην Οριστική Παρατατικού. 8. να κλίνετε όλα τα πρωτόκλιτα ονόµατα του κειµένου στον πληθυντικό και τα δευτερόκλιτα στον ενικό. 9. να συµπληρώσετε τον πίνακα : propulsabat curabas eratis Consultabant 23
Μάθηµα 5 Silius Italicus, poeta epicus, vir clarus erat. XVII (septendecim) libri eius de bello Punico secundo pulchri sunt. Ultimis annis vitae suae in Campania se tenebat. Multos in illis locis agros possidebat. Silius animum tenerum habebat. Gloriae Vergili studebat ingeniumque eius fovebat. Eum ut puer magistrum honorabat. Monumentum eius, quod Neapoli iacebat, pro templo habebat. Μετάφραση : Ο Σίλιος Ιταλικός, επικός ποιητής, ήταν ένδοξος άνδρας. Τα δεκαεφτά βιβλία του για το δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεµο είναι ωραία. ιέµενε στην Καµπάνια τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Είχε στην κατοχή του πολλά κτήµατα σε εκείνους τους τόπους. Ο Σίλιος είχε τρυφερή ψυχή. Επεδίωκε τη δόξα του Βεργιλίου και λάτρευε το πνεύµα του. Τιµούσε αυτόν, όπως ο µαθητής το δάσκαλο. Θεωρούσε το µνηµείο του, το οποίο βρισκότανε στη Νεάπολη, σα ναό. 24
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Β κλίση Γ κλίση Poeta-ae (αρς) ποιητής Silius-ii-i Neapolis-is *** Campania-ae Vir-i * (αρς) άνδρας Gloria-ae (θ) δόξα Liber-bri * (αρς) βιβλίο Bellum-ι (ουδ) πόλεµος Annus-ι (αρσ) έτος Locus-ι ** (αρς) τόπος Ager-gri * (αρς) αγρός Animus-ι (αρσ) ψυχή Vergilius-ii-i Ingenium-ii-ι (ουδ) πνεύµα Puer-ri * (αρς) παιδί Magister-stri * (αρς) δάσκαλος Monumentum-ι (ουδ) µνηµείο Templum-ι (ουδ) ναός αρσενικά δευτερόκλιτα ουσιαστικά σε -er Ενικός αριθµός Vir Ονοµαστική Puer Ager Vir - i Γενική Puer- i Agr- i οτική Puer-o Agr- o Vir - o Αιτιατική Puer-um Agr-um Vir - um Ager Vir Κλητική Puer Puer-o Agr-o Vir - o Αφαιρετική Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Puer-i Agr-i Vir - i Γενική Puer-orum Agr-orum Vir - orum οτική Puer-is Agr-is Vir - is Αιτιατική Puer-os Agr-os Vir - os Κλητική Puer-i Agr-i Vir - i Αφαιρετική Puer-is Agr- is Vir - is 25
* Τα αρσενικά ουσιαστικά σε er κλίνονται όπως τα αρσενικά σε us µε τη διαφορά ότι έχουν κλητική ενικού όµοια µε την ονοµαστική ενικού. Όσα από αυτά είχαν πριν από το r σύµφωνο ανέπτυξαν µετά την αποβολή της κατάληξης ένα e. To oυσιαστικό vir είναι µοναδικό στα λατινικά. ** To ουσιαστικό locus-i ανήκει στα ετερογενή ουσιαστικά. Στον ενικό είναι αρσενικό και σηµαίνει τόπος, ενώ στον πληθυντικό ως αρσενικό loci-orum σηµαίνει χωρία βιβλία. Με τη σηµασία «τόπος» στον πληθυντικό κλίνεται ως ουδέτερο loca-orum. Το τριτόκλιτο ουσιαστικό Neapolis κλίνεται ως : Neapolis. Neapolis, Neapoli, Neapolim, Neapolis, Neapoli. 26
Επίθετα : όλα τα επίθετα του κειµένου είναι δευτερόκλιτa Italicus - α um : ιταλικός Epicus - a um : επικός Clarus - a um : ένδοξος Punicus - a um : Καρχηδονιακός Secundus - a um : δεύτερος Pulcher - chra chrum : ωραίος, όµορφος Multus - a um : πολύς Tener - a um : τρυφερός Ultimus - a um : τελευταίος Sacer - cra crum : ιερός Ρήµατα : Ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο απαρέµφατο Honoro 1 τιµώ Teneo 2 κρατώ Possideo 2 κατέχω Habeo 2 έχω Studeo 2 σπουδάζω Foveo 2 περιβάλλω µε αγάπη Iaceo 2 βρίσκοµαι honoro honoravi honoratum honorare teneo tenui tentum tenere Possideo possedi possessum possidere habeo habui habitum habere studeo studui studere foveo fovi fotum fovere iaceo iacui iacitum iacere Sum είµαι sum fui esse 27
Αντωνυµίες : Κτητικές αντωνυµίες : για πολλούς κτήτορες οι κτητικές αντωνυµίες είναι : Νoster - stra - strum (δικός - ή - ό µας) Vester - stra - strum (δικός - ή - ό σας) Suus - α - urn (δικός - ή - ό τους) Το αρσενικό του α και β προσώπου κλίνεται όπως τα συγκοπτόµενα ουσιαστικά της β κλίσης. Συντακτικό : Αυτοπάθεια Η λατινική γλώσσα δεν έχει αυτοπαθητική αντωνυµία. Η αυτοπάθεια εκφράζεται µε τις πλάγιες πτώσεις της προσωπικής αντωνυµίας (που συχνά ενισχύεται µε την αντωνυµία ipse - ipsa - ipsum). Η προσωπική αντωνυµία se και η κτητική του γ προσώπου suus-a-um εκφράζουν σχεδόν πάντα την αυτοπάθεια. Οι αντωνυµίες αυτές όταν βρίσκονται σε µια πρόταση κύρια, δευτερεύουσα ή απαρεµφατική αναφέρονται κατά κανόνα στο υποκείµενο του ρήµατος : ευθεία αυτοπάθεια. Όταν βρίσκονται σε δευτερεύουσα πρόταση που αποτελεί σκέψη του υποκειµένου της κύριας πρότασης τότε αναφέρονται στο υποκείµενο της κύριας πρότασης : πλάγια αυτοπάθεια. Σύνταξη προθέσεων (& 1-5) In + αφαιρετική : στάση σε τόπο (κυριολεκτικά και µεταφορικά -εντοπισµός στο χρόνο και κατάσταση) In + αιτιατική : κίνηση προς τόπο De + αφαιρετική : αναφορά Contra + αιτιατική : εναντίωση Απλή αφαιρετική : όργανο, µέσο, τρόπος, αιτία, αναφορά, χρόνος (πότε έγινε µια πράξη). Apud + αιτιατική : τόπος Inter + αιτιατική : τόπος ή αλληλοπάθεια Εχ + αφαιρετική : τόπο, προέλευση, αιτία Propter + αιτιατική : αιτία Pro + αφαιρετική : τόπος, υπεράσπιση ή αντικατάσταση Απλή αιτιατική : χρόνος (πόσο χρόνο κράτησε κάτι). 28
Ασκήσεις : 1. Να µεταφέρετε τα πρωτόκλιτα προσηγορικά ονόµατα θηλυκού γένους του κειµένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθµού. 2. Να γράψετε τη γενική και δοτική του ενικού και του πληθυντικού αριθµού των προσηγορικών ονοµάτων του κειµένου. 3. Να µεταφέρετε όλες τις αντωνυµίες του κειµένου στην αντίστοιχη πτώση του άλλου αριθµού στο γένος που βρίσκονται. 4. Στις παρακάτω οµάδες λέξεων να υπογραµµίσετε τις παρείσακτες λέξεις µε τις υπόλοιπες λέξεις της οµάδας και ως προς τι διαφοροποιούνται αυτές : Studebat, habebat, videt, fovebat, iacebat, delet, possidebat, nocebat Deletis, amatis, deploratis, annis, repugnatis, possidebatis, habetis, illis, videtis Epici, clari, pulchri, teneri, loci, antique, parci, magnifici, viri, infirmi Illis, eis, viris, nobis, vobis, suis, annis 5. Να µεταφέρετε στην αντίστοιχη πτώση ή στον αντίστοιχο πρόσωπο του άλλου αριθµού τους κλιτούς τύπους των παρακάτω προτάσεων. Να µη θίξετε τις προτάσεις εκείνες οι οποίες, αν µετασχηµατισθούν, δε δίνουν αποδεκτό νόηµα : Eum ut puer magistrum honorabat. Illi agros in eis locis possidebant. Poetas honorabat et eos fovebat. Pueri magistrum amant et honorant. Animus pueri tener est Eorum libri de bellis pulchri sunt. Multi poetae Vergili ingenium favebant. 6. Να συµπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας, από τις λέξεις που δίνονται µέσα στις παρενθέσεις, τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη µεταφέρετε στον κατάλληλο τύπο - τα ρήµατα που δίνονται µέσα στις παρενθέσεις να τεθούν στον παρατατικό. Septedecim... Sili de...punico... sunt. (liber, bellum, pulcher). Silius in septedecim...de...punico secundo narrat. (liber, suus, bellum). Ultimis annis vitae suae in illis locis se (Campania, teneo) Multi incolae Campaniae.in illis locis (ager, possideo) 29
7. αντικαταστήστε τις υπογραµµισµένες λέξεις των προτάσεων µε τους αντίστοιχους τύπος της οριστικής αντωνυµίας is, ea, id : fovebat. Silius Italicus, poeta epicus, vir clarus erat XVII libri poetae de bello punico secundo pulchri sunt Multos in illis locis agros possidebat Silius Silii animus tener erat Cloriae Vergili studebat ingeniumque magnorum poetarum 8. να αντικαταστήσετε την κτητική αντωνυµία για ένα κτήτορα µε την ιδίου προσώπου κτητική αντωνυµία για πολλούς κτήτορες και να γίνουν οι απαιτούµενες αλλαγές : patria mea Italia est poeta fortunam tuam deplorat epistulae meae plenae querelarum mearum sunt epistulis tuis contra iniuriam meam repugnabas Aeneas socius meus et tuus est. 30
Μάθηµα 6 In ea civitate, quam leges continent, boni viri libenter leges servant. Lex enim est fundamentum libertatis, fons aequitatis. Mens et animus et consilium et sententia civitatis posita est in legibus. Ut corpora nostra sine mente, sic civitas sine lege non stat. Legum ministri sunt magistratus, legum interpretes iudices, legum denique omnes servi sumus : sic enim liberi esse possumus. Μετάφραση : Σ αυτήν την πολιτεία, την οποία στερεώνουν οι νόµοι, οι καλοί άντρες τηρούν τους νόµους πρόθυµα. ιότι ο νόµος είναι το θεµέλιο της ελευθερίας, η πηγή της δικαιοσύνης. Ο νους, η ψυχή και η σκέψη και η κρίση της πολιτείας βρίσκονται στους νόµους. Όπως τα σώµατα µας δεν υπάρχουν χωρίς το πνεύµα, έτσι και η πολιτεία δε στέκεται χωρίς το νόµο. Οι άρχοντες είναι θεράποντες των νόµων, οι δικαστές ερµηνευτές των νόµων και τέλος όλοι είµαστε υπηρέτες των νόµων. Γιατί έτσι µπορούµε να είµαστε ελεύθεροι. 31
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Γ κλίση ουσιαστικών Η γ κλίση περιέχει αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα ουσιαστικά. ιακρίνονται από τις φαινοµενικές καταλήξεις της ονοµαστικής του ενικού αριθµού. Καταλήξεις αρσενικών : -o, -or, os,-er, guis, nis και περιττοσύλλαβα : -es, -is is Καταλήξεις θηλυκών : -as, -us, -x, -do, -go, -io, -σύµφωνο + s και ισοσύλλαβα : -es, - Καταλήξεις ουδετέρων : -a, -c, -n, -t, -al, -ar, -e, -ur, us KΑΤΑΛΗΞΕΙΣ Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός αρσενικά - θηλυκά ουδέτερα αρσενικά - θηλυκά ουδέτερα - s, - - - es - a, - ia - is - is - um, - ium - um, - ium - i - i - ibus - ibus - em, - im - - es, - is - a, - ia - s, - - - es - a, - ia - e, - i - e, - i - ibus - bus 32
Εξαιρέσεις : 1. αιτιατική ενικού σε im και όχι σε em : τα ισοσύλλαβα προσηγορικά ονόµατα : febris, puppis, sitis, turris, tussis, secures και τα ισοσύλλαβα ονόµατα πόλεων και ποταµών : Tiberis, Neapolis, Albis 2. αφαιρετική ενικού σε i και όχι e : όλα τα παραπάνω ουσιαστικά τα ονόµατα των µηνών σε is, -er τα προσηγορικά ονόµατα σε is που ήταν αρχικά επίθετα : aequalis, annalis, natalis τα ουδέτερα σε e, - al, - ar τα τριτόκλιτα επίθετα εκτός από τα συγκριτικά η µετοχή ενεργητικού ενεστώτα όταν είναι επιθετική 3. ονοµαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού σε ia αντί a τα ουδέτερα - e, - al, -ar τα ουδέτερα τριτόκλιτα επίθετα εκτός από τα συγκριτικά 4. γενική πληθυντικού σε ium αντί um τα ισοσύλλαβα φωνηεντόληκτα σε is, - es εκτός canis, iuvenis, sedes όσα έχουν δύο ή περισσότερα σύµφωνα στο τέλος του θέµατος, εκτός pater, mater, frater pugillares ium Samnis Samnites ium Penates ium Τα ουδέτερα - e, - al, - ar 5. αιτιατική πληθυντικού σε is και es όσα αρσενικά ή θηλυκά σχηµατίζουν τη γενική πληθυντικού σε - ium 33
Α κλίση Β κλίση Γ κλίση κλίση Sententia-ae (θ) Fundamentum-i Civitas-tatis(θ) Magistratus-us η άποψη (ουδ) το θεµέλιο η πολιτεία * (αρς) οι αρχές * Animus-i (αρσ) η ψυχή Consilium-ii-i (ουδ) η σκέψη νir-ri(αρς) Άνδρας Minister-sti (αρσ) ο υπηρέτης servus-i(αρς) ο δούλος) Lex-gis(Θ) ο Νόµος Libertas-tatis (θ) ελευθερία Fons-ntis (αρς) η Πηγή Aequitas-tatis (θ) δικαιοσύνη Mens-ntis (αρς) νους, πνεύµα Corpusoris(oυδ) το σώµα Interpresρretis(αρς/θ) ερµηνευτής ludex-cis (αρς) ο δικαστής Civitas atis : το ουσιαστικό σχηµατίζει γενική πληθυντικού σε ium και - um 34
Επίθετα : ευτερόκλιτα επίθετα Bonus - α - um Positus - α um Liber - ra - rum Noster - stra - strum : καλός :(µετοχή παθητικού παρακειµένου) τοποθετηµένος : ελεύθερος : (κτητική αντωνυµία) δικός µας Τριτόκλιτα επίθετα Omnis - is - e : όλος Ρήµατα : Ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο απαρέµφατο Servo 1 τηρώ, φυλάω Sto 1 στέκοµαι Contineo 2 συγκρατώ Pono 3 τοποθετώ Ponor 3 τοποθετούµαι servo servavi servatum servare sto steti statum stare contineo continui contentum continere pono posui positum ponere ponor positus sum poni Possum : αποτελείται από τη ρίζα pot + sum. To t πριν το s αφοµοιώνεται µε αυτό. Πριν από το φωνήεν διατηρείται και πριν από το f αποβάλλεται το f. Ενεστώτας Pot - sum > possum Pot - es > potes Pot - est > potest Pot - sumus > possumus Pot - estis > potestis Pot - sunt > possunt Παρατατικός Pot - eram > poteram Pot - eras > poteras Pot - erat > poterat Pot - eramus > poteramus Pot - eratis > poteratis Pot - erant > poterant 35
Αντωνυµίες : Ea : οριστική - επαναληπτική αντωνυµία Quam : αναφορική αντωνυµία Nostra : κτητική αντωνυµία Αναφορική αντωνυµία : qui, quae, quod Ενικός αριθµός Ονοµαστική Qui Quae Quod Γενική Cuius Cuius Cuius οτική Cui Cui Cui Αιτιατική Quem Quam Quod Κλητική Αφαιρετική Quo Qua Quo Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Qui Quae Quae Γενική Quorum Quorum Quorum οτική Quibus Quibus Quibus Αιτιατική Quos Quas Quae Κλητική Αφαιρετική Quibus Quibus Quibus Συντακτικό : Ο σύνδεσµος enim είναι αιτιολογικός και συνδέει κατά παράταξη. εν τίθεται ποτέ στην αρχή της πρότασης, αλλά ύστερα από µία ή περισσότερες λέξεις. Αντί του enim είναι δυνατό να χρησιµοποιήσουµε το σύνδεσµο nam, ο οποίος όµως πρέπει να τεθεί στην αρχή της πρότασης. Η Η πρόθεση sine συντάσσεται πάντα µε αφαιρετική και δηλώνει την έλλειψη/στέρηση ευτερεύουσες προτάσεις : «quam leges continent» : δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο civitate. Εισάγεται µε την αναφορική αντωνυµία quae, εκφέρεται µε Οριστική και δηλώνει το πραγµατικό. «ut corpora nostra sine lege» : δευτερεύουσα παραβολική πρόταση. Εισάγεται µε τον παραβολικό σύνδεσµο ut, εκφέρεται µε Οριστική (non stant) και δηλώνει το πραγµατικό. 36
Ασκήσεις : 1. (bonus-a-um) interpres, (liber-a-um) mens : να γράψετε τις συνεκφορές στις πλάγιες πτώσεις του πληθυντικού αριθµού, αφού επιλέξετε το σωστό γένος του επιθέτου. 2. viri, ministri, servi : να κλίνετε τα ουσιαστικά στον ενικό αριθµό. Τι έχετε να παρατηρήσετε ως προς τον τρόπο κλίσης τους; 3. Civitas : ποια άλλα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης -θηλυκά- σχηµατίζουν τη γενική πληθυντικού σε -um, -ium ; 4. fons : ποια άλλα µονοσύλλαβα συµφωνόληκτα ουσιαστικά της τρίτης κλίσης σχηµατίζουν τη γενική πληθυντικού -ium. 5. servant : να κλίνετε την οριστική του Παρατατικού και να γράψετε το απαρέµφατο του Ενεστώτα. 6. possumus : να γράψετε τους αρχικούς χρόνους του ρήµατος, να βρείτε τα συνθετικά του µέρη και να κλίνετε την οριστική Ενεστώτα και Παρατατικού. 7. Να υπογραµµίσετε τα ουσιαστικά της πρώτης, δεύτερης και τρίτης κλίσης (κύρια και προσηγορικά) στις παρακάτω προτάσεις : Militum corpus validum erat. Alexander, Philippi filius, multos equites habebat. Multi milites cum rege sunt. Civium gladii urbem liberabant. Hannibal ante portas. Historia est magistra vitae. 8. να µεταφέρετε στον πληθυντικό τις προτάσεις : in ea civitate, quam leges continent, boni viri libenter leges servant. Lex enim est fundamentum libertatis, fons aequitatis. Ut corpora nostra sine mente, sic civitas sine lege non stat. 9. να µεταφέρετε στον ενικό τις προτάσεις : in ea civitate, quam leges continent, boni viri libenter leges servant. Ut corpora nostra sine mente, sic civitas sine lege non stat. Mens posita est in legibus Legum ministri sunt magistratus, legum interpretes iudices, legum denique servi sumus : sic enim liberi sumus. 37
10. να ενώσετε τη δεύτερη πρόταση µε την πρώτη µετατρέποντας την σε αναφορική : boni viri in ea civitate sunt. Ei servant leges = in ea civitate sunt boni viri, qui leges servant. Leges fons aequitatis sunt. Leges cives servant. Mens civitas lex est. legem cives amant. Corpora delectorum virorum infirma erant. Delecti viri patriae consultabant. Beneficia Romani parabant. Beneficiis bella propulsabant.. Romani in suppliciis deorum magnifici erant. Romani domi parci erant. Andromedam videt et amat Perseus. Cepheus ad scopulum Andromedam adligat. Cassiope se cum Nymphis se comparat. Nymphae pulchrae sunt. Perseus beluam hasta delet. Belua ad Andromedam se movet. 11. αντικαταστήστε το σύνδεσµο enim µε το σύνδεσµο nam και κάντε τις αναγκαίες µεταβολές. lex enim est fundamentum libertatis, fons aequitatis. Sic enim liberi esse possumus. Belua enim incolis nocebat. Sic enim oraculum respondet. 38
Μάθηµα 7 ο Caesar propter frumenti inopiam legiones in hibernis multis conlocat. Ex quibus quattuor in Nerviis hiemare iubet et tribus imperat in Belgis remanere. Legatos omnes frumentum in castra importare iubet. Milites his verbis admonet : hostes adventare audio ; speculatores nostri eos prope esse nuntiant. Vim hostium cavere debetis ; hostes enim de collibus advolare solent et caedem,militum perpetrare possunt. Μετάφραση : Ο Καίσαρας εγκαθιστά τις λεγεώνες σε πολλά χειµερινά στρατόπεδα λόγω της έλλειψης σιταριού. ιατάζει τέσσερις απ αυτές να ξεχειµωνιάσουν στη χώρα των Νερβίων και διατάζει τρεις να παραµείνουν στη χώρα των Βέλγων. ιατάζει όλους τους διοικητές των λεγεώνων να µεταφέρουν σιτάρι στα στρατόπεδα. Συµβουλεύει τους στρατιώτες µ αυτά τα λόγια : «πληροφορούµαι ότι οι εχθροί πλησιάζουν. Οι ανιχνευτές µας αναγγέλλουν ότι αυτοί είναι κοντά. Πρέπει να φυλάγεστε από τη δύναµη των εχθρών, γιατί συνηθίζουν να εξορµούν από τους λόφους και µπορούν να κατασφάξουν στρατιώτες». 39
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Β κλίση Γ κλίση Inopia-ae (θ) έλλειψη Frumentum-i(ουδ)* σιτάρι Caesar-aris Belgae-arum Hiberna-orum(ουδ)** Legio-onis(θ) λεγεώνα χειµερινό στρατόπεδο Nervii-orum Miles-it is(αρς) στρατιώτης Castra-orum***(ουδ) Hostis-is(αρσ-θ) εχθρός στρατόπεδο Verbum-i(ουδ) λόγος Speculator-oris(αρς) ανιχνευτής Legatus-i(αρς) διοικητής Vis****(θ) δύναµη λεγεώνας Collis-is*****(αρς) λόφος Caedes-is(θ) σφαγή * To ουσιαστικό frumentum-ι είναι περιληπτικό και δεν έχει πληθυντικό αριθµό. ** Το ουσιαστικό hiberni-orum έχει µόνο πληθυντικό αριθµό, είναι pluralia tantum Το ουσιαστικό castra-orum είναι ετερόσηµο : στον πληθυντικό σηµαίνει στρατόπεδο και στον ενικό φρούριο. **** Το ουσιαστικό vis είναι ελλειπτικό, έχει στον ενικό µόνο ονοµαστική, αιτιατική και αφαιρετική και στον πληθυντικό όλες τις πτώσεις : vis, -, -, vim, -, vi και vires, virium, viribus, vires, vires, viribus ***** Τα ισοσύλλαβα τριτόκλιτα ουσιαστικά σε is σχηµατίζουν τη γενική πληθυντικού σε ium και την αιτιατική πληθυντικού σε is και es. 40
Επίθετα : ευτερόκλιτα επίθετα : Multus a um : πολύς Noster stra strum : δικός µας (συγκοπτόµενο) Τριτόκλιτα επίθετα : Tres (αρσενικό θηλυκό) tria (ουδέτερο) : τρεις Omnis is e : όλος Αντωνυµίες : Quibus : αναφορική αντωνυµία His : δεικτική αντωνυµία Nostri : κτητική αντωνυµία Eos : οριστική επαναληπτική αντωνυµία Η δεικτική αντωνυµία hic, haec, hoc Ενικός αριθµός Ονοµαστική Hic Haec Hoc Γενική Huius Huius Huius οτική Huic Huic Huic Αιτιατική Hunc Hanc Hoc Κλητική Αφαιρετική Hoc Hac Hoc Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Hi Hae Haec Γενική Horum Harum Horum οτική His His His Αιτιατική Hos Has Haec Κλητική Αφαιρετική His His His 41
Ρήµατα : Ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο απαρέµφατο Conloco 1 εγκαθιστώ Hiemo 1 ξεχειµωνιάζω Iubeo 2 διατάζω Impero 1 διατάζω Remaneo 2 παραµένω Importo 1 εισάγω Admoneo 2 συµβουλεύω Advento 1 πλησιάζω Audio 4 πληροφορούµαι Nuntio 1 αναγγέλλω Caveo 2 προσέχω Debeo 2 οφείλω Advolo 1 εξορµώ Soleo 2 συνηθίζω (ηµιαποθετικό) Perpetro 1 διαπράττω Possum µπορώ conloco conlocavi conlocatum conlocare hiemo hiemavi hiematum hiemare iubeo iussi iussum iubere impero imperavi imperatum imperare remaneo remansi remansum remanere importo importavi importatum importare admoneo admonui admonitum admonere advento adventavi adventatum adventare audio audivi auditum audire nuntio nuntiavi nuntiatum nuntiare caveo cavi cautum cavere debeo debui debitum debere advolo advolavi advolatum advolare soleo solitus sum solitum solere perpetro pertravi perpetratum perpetrare possum potui posse 42
Σχηµατισµός απαρεµφάτου : τα ρήµατα της 1 ης και 2 ης συζυγίας σχηµατίζουν το Απαρέµφατο Ενεστώτα µε την κατάληξη : -re : ama re, dele re. Το ρήµα sum σχηµατίζει Απαρέµφατο Ενεστώτα : esse Συντακτικό : Το απαρέµφατο και το υποκείµενο του Στα λατινικά έχουµε τελικό και ειδικό απαρέµφατο. Το τελικό απαρέµφατο είναι πάντα χρόνου Ενεστώτα. Σε περίπτωση ετεροπροσωπίας το υποκείµενο του απαρεµφάτου τίθεται σε αιτιατική. Στην ταυτοπροσωπία το υποκείµενο του απαρεµφάτου τίθεται σε ονοµαστική. Το υποκείµενο του ειδικού απαρεµφάτου βρίσκεται κανονικά σε αιτιατική και δεν παραλείπεται. Ακόµη και σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας το υποκείµενο του ειδικού απαρεµφάτου δηλώνεται µε τους τύπους της προσωπικής αντωνυµίας : me, te, se, nos, vos, se. Αυτό το φαινόµενο ονοµάζεται λατινισµός. Με τους παθητικούς όµως τύπους των λεκτικών και δοξαστικών ρηµάτων το υποκείµενο του ρήµατος και του ειδικού απαρεµφάτου είναι το ίδιο ταυτοπροσωπία και βρίσκεται σε πτώση ονοµαστική (ενότητα 18 η ) και τότε έχουµε άρση του λατινισµού. Το ρήµα iubeo συντάσσεται µε αιτιατική ως αντικείµενο και τελικό απαρέµφατο, ενώ το συνώνυµό του impero συντάσσεται µε δοτική ως αντικείµενο και τελικό απαρέµφατο : Caesar iubet legions in Nerviis hiemare. Caesar imperat legionibus in Nerviis hiemare. Ασκήσεις : 1. Tων προσηγορικών ουσιαστικών του κειµένου που βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση να γραφεί η δοτική και η αιτιατική και των δυο αριθµών. 2. Να κλιθεί το όνοµα vis και στους δυο αριθµούς. 3. Να γραφεί το απαρέµφατο Ενεστώτα όλων των ρηµάτων του κειµένου. 4. Να εντοπίσετε τις προθέσεις του κειµένου και να προσέξετε τι σύνταξή τους. 5. Να συµπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που δίνονται µέσα στις παρενθέσεις, τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού τη µεταφέρετε στον κατάλληλο τύπο ( τα ρήµατα µε τα οποία θα συµπληρώσετε τα κενά, να τεθούν σε Ενεστώτα). Caesar quattuor ex in Nerviis et tres in Belgis.(conloco, legio). Quattuor in Nerviis hiemare imperat et tres in Belgis..iubet (remaneo, legio)..omnes..in..conlocare iubet (hiberna, legatus, legio). frumentum in castra.iubet. (importo, legatus). 43
Speculatores..et prope eos esse nuntiant. (hostis, advento). 6. legions, legatos, milites, vim, caedem : να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των ουσιαστικών στον αντίθετο αριθµό. 7. να συµπληρώσετε τον πίνακα µε τα υπόλοιπα πρόσωπα : imperabat iubet debetis possunt 8. να συµπληρωθεί ο πίνακας : Ονοµαστική Γενική οτική Αιτιατική Κλητική Αφαιρετική quibus verbis Πληθυντικός αριθµός eos hostes 9. να µεταφέρετε στον ενικό τις προτάσεις : duces legions ante pugnas admonebant Romani milites barbaros hostes vident Romani duces legions suas in collibus conlocant Romani milites caedes perpetrabant 10.να µεταφέρετε στον πληθυντικό τις προτάσεις : legio in terra gelida hiemabat legatus legionem remanere in Belgis iubet speculatorem nostrum hostis videt vim hostis cavere debeo 11.να µετατρέψετε τη δεύτερη πρόταση σε απαρεµφατική και να την εξαρτήσετε από την πρώτη : Ovidius scriptitat. Ovidius in terra Pontica exulat > Ovidius scriptitat se in terra Pontica exulare. Ovidius in epistulis scriptitat. Curae et miseriae Ovidium exruciant. Ovidius in epistulis scriptitat. Incolae terrae Ponticae barbari sunt. Ovidius in epistulis scriptitat. Musa est unica amica Ovidii. Aeneas reginae renarrat. Aeneas in italiam navigat. Dido dicit. Aeneas cum sociis et cum nato in Italiam navigat. Socii putant. Delecti viri ingenium validum propter sapientiam habent. 44
12.να µετατρέψετε τις προτάσεις σε απαρεµφατικές και να τις εξαρτήσετε αρχικά από την πρόταση : Caesar iubet και ύστερα από την πρόταση : Caesar imperat κάνοντας τις αναγκαίες µεταβολές. Romani vim hostium cavent Milites de collibus advolant Una legio in Gallia remanet Tres legions in Africam navigant Puer magistros honorat Pueri gloriae Vergili student Socii pericula in bello audacia propulsabant. 45
Μάθηµα 8 ο Gaius Plinius Cornelio Tacito suo salutem. Ridebis. Ego tres apros feroces cepi. Ipse? interrogabis. Ipse. Ad retia sedebam; erat in proximo non venabulum sed stilus et pugillares; cogitabam aliquid enotabamque; Etsi retia vacua, plenas tamen ceras habebam. Silvae et solitudo sunt magna incitamenta cogitationis. Cum in venationibus eris, licebit tibi quoque pugillares adportare; Videbis non Dianam in montibus sed Minervam errare. Vale! Μετάφραση : Ο Γάιος Πλίνιος στέλνει τις ευχές του στον Κορνήλιο Τάκιτο του. Θα γελάσεις. Εγώ έπιασα τρία φοβερά αγριογούρουνα. Θα ρωτήσεις : «ο ίδιος;» Ο ίδιος. Καθόµουνα δίπλα στα δίχτυα. Πλάι µου δεν υπήρχε η λόγχη αλλά η γραφίδα και οι πλάκες. Σκεφτόµουνα κάτι και κρατούσα σηµειώσεις. Αν και (είχα) τα δίχτυα άδεια, είχα όµως γεµάτες τις πλάκες. Τα δάση και η µοναξιά είναι µεγάλα ερεθίσµατα της σκέψης. Όταν βρεθείς στο κυνήγι, θα είναι δυνατό και σε σένα να φέρεις εκεί τις πλάκες : θα δεις όχι την Άρτεµη αλλά την Αθηνά να περιπλανιέται στα βουνά. Γειά σου! 46
Γραµµατική : Ουσιαστικά : Α κλίση Β κλίση Γ κλίση Cera-ae(θ) κερί Gaius-i Salus-utis*(θ) σωτηρία Silva-ae(θ) δάσος Plinius-ii-i Rete-tis**(ουδ) δίχτυ Diana-ae Cornelius-ii-i Pugillares-ium***(αρς) πλάκες αλειµµένες µε κερί Minerva-ae Tacitus-i Solitudo-inis(θ) µοναξιά Aper-pri(αρς) κάπρος Cogitatio-ionis(θ) σκέψη Venabulum-i(ουδ) κυνηγετική Venatio-ionis(θ) κυνήγι λόγχη Stilus-i(αρς) γραφίδα Mons-ntis****(αρς) βουνό Incitamentum-i(ουδ) ερέθισµα * Το ουσιαστικό salus-utis ως αφηρηµένη έννοια δεν έχει πληθυντικό αριθµό. ** Τα ουδέτερα τριτόκλιτα σε e, -al, -ar σχηµατίζουν την αφαιρετική ενικού σε i και την ονοµαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού σε ia και τη γενική πληθυντικού σε ium. Το ουσιαστικό rete-is σχηµατίζει την αφαιρετική ενικού σε i και e. Ενικός αριθµός Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Ret - e Ret - ia Γενική Ret - is Ret - ium οτική Ret - i Ret - ibus Αιτιατική Ret - e Ret - ia Κλητική Ret - e Ret - ia Αφαιρετική Ret i και -e Ret - ibus *** Το ουσιαστικό pugiallares-ium έχει µόνο πληθυντικό αριθµό. **** Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που στη γενική του ενικού έχουν πριν από την κατάληξη δύο ή περισσότερα σύµφωνα σχηµατίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium 47
***** Τα δευτερόκλιτα κύρια ονόµατα, που είναι γνήσια λατινικά, συναιρούν στη γενική ενικού ii σε i. Σχηµατίζουν επίσης κατά κανόνα την κλητική ενικού κατά το ουσιαστικό filius σε ι και όχι σε ie. (σχολική γραµµατική σελίδα 15) Επίθετα : ευτερόκλιτα επίθετα : Proximus a um : γειτονικός. κοντινός Vacuus a um : άδειος Plenus a um : γεµάτος Magnus a um : µεγάλος Τριτόκλιτα επίθετα : Tres tria : τρεις (απόλυτο αριθµητικό) Ferox cis : άγριος (τριγενές, µονοκατάληκτο και τριτόκλιτο) Τριτόκλιτα επίθετα Τα τριτόκλιτα επίθετα θετικού βαθµού µπορεί να είναι τριγενή και τρικατάληκτα : celer celeris celere και αcer acris acre. Μπορεί ακόµη να είναι τριγενή και δικατάληκτα : brevis brevis breve. Είναι ακόµη τριγενή και µονοκατάληκτα : ferox ocis. Κλίνονται όπως τα τριτόκλιτα ουσιαστικά, σχηµατίζουν όµως την αφαιρετική ενικού σε i, τη γενική πληθυντικού σε ium και την ονοµαστική αιτιατική κλητική πληθυντικού στα ουδέτερα σε ia. Αντωνυµίες : Suo : κτητική αντωνυµία γ προσώπου για ένα κτήτορα Ego : προσωπική αντωνυµία α προσώπου Ipse : δεικτική αντωνυµία Aliquid : αόριστη αντωνυµία Tibi : προσωπική αντωνυµία β προσώπου 48
εικτική / Οριστική αντωνυµία : ipse, ipsa, ipsum Ενικός αριθµός Ονοµαστική Ipse Ipsa Ipsum Γενική Ipsius Ipsius Ipsius οτική Ipsi Ipsi Ipsi Αιτιατική Ipsum Ipsam Ipsum Κλητική Αφαιρετική Ipso Ipsa Ipso Πληθυντικός αριθµός Ονοµαστική Ipsi Ipsae Ipsa Γενική Ipsorum Ipsarum Ipsorum οτική Ipsis Ipsis Ipsis Αιτιατική Ipsos Ipsas Ipsa Κλητική Αφαιρετική Ipsis Ipsis Ipsis Ρήµατα : ρήµα ενεστώτας παρακείµενος σουπίνο Απαρέµφατο Interrogo 1 interrogo interrogavi interrogatum interrogare ρωτάω Cogito 1 cogito cogitavi cogitatum cogitare σκέφτοµαι Enoto 1 enoto enotavi enotatum enotare κρατώ σηµειώσεις Adporto 1 adporto adportavi adportatum adportare φέρω Erro 1 erro erravi erratum errare περιπλανιέµαι Rideo 2 rideo risi risum ridere γελώ Sedeo 2 sedeo sedi sessum sedere κάθοµαι Habeo 2 habeo habui habitum habere 49
έχω Licet 2 επιτρέπεται Video 2 βλέπω Valeo 2 είµαι υγιής Capio 3* πιάνω licet licuit licere video vidi visum videre valeo valui valere capio cepi captum capere Μέλλοντας Οριστική 1 η συζυγία 2 η συζυγία Sum Ama bo Dele bo Er o Ama bis Dele bis Er is Ama bit Dele bit Er it Ama bimus Dele bimus Er imus Ama bitis Dele bitis Er it is Ama - bunt Dele - bunt Er - unt Συντακτικό : ευτερεύουσες προτάσεις : «cum in venationibus eris» : δευτερεύουσα επιρρηµατική χρονική πρόταση. Εισάγεται µε το χρονικό σύνδεσµο cum και εκφέρεται µε Οριστική Μέλλοντα γιατί µας ενδιαφέρει µόνο από χρονική άποψη και δηλώνει το σύγχρονο. «etsi retia vacua habebam» : δευτερεύουσα επιρρηµατική εναντιωµατική πρόταση. Εισάγεται µε τον εναντιωµατικό σύνδεσµο etsi και εκφέρεται µε Οριστική, γιατί εκφράζει µια πραγµατική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόµενο της κύριας πρότασης. Στην κύρια υπάρχει ο σύνδεσµος tamen. 50
Ασκήσεις : 1. Ποια άλλα ουσιαστικά, όπως το cera-ae, γνωρίζετε, που έχουν δηλαδή άλλη σηµασία στον ενικό και άλλη στον πληθυντικό; 2. Ποια άλλα ουσιαστικά ανεξάρτητα από την κλίση, γνωρίζετε τα οποία απαντούν µόνο στον πληθυντικό αριθµό; 3. Να εντοπίσετε τα θηλυκά προσηγορικά ονόµατα της Γ κλίσης και να γράψετε τη γενική και δοτική ενικού και πληθυντικού αριθµού. 4. vacuum rete, feroces apri : να κλίνετε τις συνεκφορές στον αριθµό που δίνονται. 5. tu : να κλίνετε την προσωπική αντωνυµία γ προσώπου στον πληθυντικό αριθµό. 6. suo : να γράψετε την αντωνυµία στα άλλα πρόσωπα στο γένος, στον αριθµό και στην πτώση που βρίσκονται. 7. cepi, sedebam, licebit : να γράψετε τους αρχικούς χρόνους των ρηµάτων. 8. sunt : να γράψετε τους αρχικούς χρόνους του ρήµατος και να κλίνετε την Οριστική Παρατατικού και Μέλλοντα. 9. Να αναγνωρίσετε γραµµατικά τις παρακάτω λέξεις : apros, ipse, ad, proximo, sed, aliquid, -que, cum, tamen, tibi, in, vacua, ceras, tres, stilus, quoque. Ουσιαστικό Επίθετο Αντωνυµία Αριθµητικό Επίρρηµα Πρόθεση Σύνδεσµος 10.να γράψετε τις πλάγιες πτώσεις των ουδέτερων ουσιαστικών του κειµένου στον αντίθετο αριθµό. 11.να γράψετε την ίδια πτώση των παρακάτω ουσιαστικών στον αντίθετο αριθµό : stilus, silvae, venationibus, montibus. 12.να κλιθούν όλα τα επίθετα της β και γ κλίσης στον αριθµό και στο γένος που βρίσκονται. Τι παρατηρείτε; 13.να γράψετε στο ίδιο πρόσωπο του άλλου αριθµού τα ρήµατα της β συζυγίας. 14.στις παρακάτω λέξεις να υπογραµµίσετε την παρείσακτη και να δηλώσετε σε τι διαφοροποιείται : salutem, venationibus, solitudo, montibus, cogitationis 15.να γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές, ώστε οι παρακάτω προτάσεις να είναι συντακτικά ορθές : cum Romani in venationes sunt, pugillarium adportant propter solitudo Plinius cogitο 16.να συµπληρώσετε τα κενά επιλέγοντας από τις λέξεις που σας δίνονται µέσα στις παρενθέσεις τη λέξη που κάθε φορά απαιτείται, αφού την µεταφέρετε στον κατάλληλο τύπο : cum Gaius in erat, pugillares..(silva, habeo) Gaius..habet..(solitude, incitamentum, cogitation) Videmus Minervam in..(mons, sedeo) 17.να γραφεί και να κλιθεί ο Μέλλοντας όλων των ρηµάτων του κειµένου και να γραφούν οι αρχικοί τους χρόνοι. 51
18.να χαρακτηριστούν όλες οι προτάσεις ανάλογα µε το περιεχόµενο τους, την ποιότητα και τις σχέσεις τους µε τις άλλες προτάσεις. 19.να διακρίνετε τις λέξεις σε προθέσεις και συνδέσµους : ad, sed, in, etsi, cum 20.να σχηµατίσετε προτάσεις νοηµατικά αποδεκτές και συντακτικά ορθές αφού τις βάλετε στο σωστό τύπο και στην ορθή σειρά : sedeo(µέλλοντας), rete(ενικός), Plinius, ad Plinius, licet(µέλλοντας), Minerva, in, video, mons(πληθυντικός) 52
Μάθηµα 9 ο Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, hoc modo imperium perdit. Filius eius Sextus Taquinius pudicitiam Lucretiae, uxoris Collatini, laedit. Maritus et pater et Iunius Brutus eam maestam inveniunt. Illis femina cum lacrimis iniuriam aperit et cultro se ipsam interficit. Brutus ex vulnere dolore mango cultrum extrahit et delictum punire parat. Polpulum concitat et Tarquinio imperium adimit. Liber iam populus Romanus duo consules, Iunium Brutum et Taquinium Collatinum, deligere constituit. Μετάφραση : Ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, ο έβδοµος και τελευταίος από τους βασιλείς, χάνει την εξουσία µ αυτόν τον τρόπο. Ο γιος του, Σέξτος Ταρκύνιος, προσβάλλει την τιµή της Λουκρητίας, της γυναίκας του Κολλατίνου. Ο σύζυγος και ο πατέρας και ο Ιούνιος Βρούτος τη βρίσκουν περίλυπη. Η γυναίκα τους αποκαλύπτει µε δάκρυα την αδικία και αυτοκτονεί µε µαχαίρι. Ο Βρούτος βγάζει το µαχαίρι από την πληγή µε µεγάλο πόνο και ετοιµάζεται να τιµωρήσει το έγκληµα. Ξεσηκώνει το λαό και αφαιρεί την εξουσία από τον Ταρκύνιο. Ο ρωµαϊκός λαός, ελεύθερος πια, αποφασίζει να εκλέξει δυο υπάτους, τον Ιούνιο Βρούτο και τον Ταρκύνιο Κολλατίνο. 53