ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Α ΦΑΣΗΣ Α1 ΣΤΑ ΙΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ "ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ" 2007-2013 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΜΕΛΕΤΗ «ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ» Φορέας Ανάθεσης: ΥΠΕΚΑ Φορέας Χρηµατοδότησης: Επιχειρησιακό Πρόγραµµα "Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» 2007-2013 Φορέας Επίβλεψης: ΥΠΕΚΑ ΣΥΜΠΡΑΤΤΟΝΤΕΣ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΕΣ ΤΕΣ: 1. Σύµβουλοι Αναπτυξιακού Σχεδιασµού Έρευνας και Οργάνωσης Μελετήτρια: Φούλη Παπαγεωργίου, Αρχιτέκτων Χωροτάκτης-Πολεοδόµος 2. Λίνος Τριανταφυλλίδης, Αρχιτέκτων Χωροτάκτης 3. Χριστόφορος Μανδυλάς, Περιβαλλοντολόγος-Χωροτάκτης ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ ΕΚΘΕΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Α ΦΑΣΗΣ Α1 ΣΤΑ ΙΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ A.1.2 ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1 1. Εισαγωγή 1 2. Συνάφεια των κατευθύνσεων του ΠΠΧΣΑΑ Β Αιγαίου με τις νεότερες Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές και με τον υπερκείμενο χωροταξικό σχεδιασμό 2 3. Βαθμός εφαρμογής των κατευθύνσεων του ΠΠΧΣΑΑ Β. Αιγαίου 8 3.1 Βασικά σημεία συμπερασμάτων αξιολόγησης 8 3.2 Αναλυτική παρουσίαση εφαρμογής ΠΠΧΣΑΑ 9 3.2.1 Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης 9 3.2.2 Αναπτυξιακό πλαίσιο 15 3.2.3. Χωροταξική οργάνωση της Περιφέρειας 17 3.2.3.α Διάρθρωση οικιστικού δικτύου 17 3.2.3.β Οικιστική ανάπτυξη δόμηση 17 3.2.3.γ Κοινωνικές υποδομές υπερτοπικής εμβέλειας 18 3.2.3.δ Προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος 19 3.2.3.ε Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων μεταφορικής υποδομής 21 3.2.3.στ Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων λοιπής υποδομής 24 3.2.3.ζ Προγραμματικά πλαίσια χωροθέτησης των βασικών παραγωγικών δραστηριοτήτων 27 3.2.3.η Καθορισμός περιοχών για περαιτέρω εφαρμογή των διατάξεων των Ν.2508/97 και 2742/99 28 4. Παράγοντες που επηρέασαν σημαντικά την εφαρμογή του ΠΠΧΣΑΑ 29 5. Προοπτικές για την αειφόρο ανάπτυξη της Περιφέρειας Β. Αιγαίου 31 6. Πεδία αναθεώρησης, εξειδίκευσης και προσαρμογής του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ 36 7. Στρατηγικοί τομείς προτεραιότητας του αναθεωρημένου ΠΠΧΣΑΑ 37 ii

A.1.2 ΣΥΝΟΨΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1. Εισαγωγή Η παρούσα Φάση της Μελέτης στοχεύει στην αξιολόγηση των κατευθύνσεων και βασικών επιλογών της Πρότασης του υφιστάμενου Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, με σκοπό τον επαναπροσδιορισμό των προτεινόμενων στοχεύσεων, πολιτικών και μέτρων κατά τρόπο που αντανακλά τις δυνατότητες της παρούσας συγκυρίας και τις προοπτικές ανάπτυξης της Περιφέρειας κατά την επόμενη 15ετία και τη διασφάλιση ενός αποτελεσματικού χωροταξικού σχεδιασμού. Πρέπει ωστόσο να αναφερθεί ότι στο συγκεκριμένο ΠΠΧΣΑΑ το κεφάλαιο της Πρότασης δεν είναι διαρθρωμένο σαφώς σε στρατηγικές κατευθύνσεις και σε αρκετά σημεία του αναφέρονται προοπτικές και προβλέψεις, τα οποία διαγράφουν το πλαίσιο εφαρμογής του ΠΠΧΣΑΑ αλλά δεν εκφράζουν ρητά συγκεκριμένες στρατηγικές κατευθύνσεις. Για την πραγματοποίηση της αξιολόγησης οι «στόχοι» κατά κανόνα ερμηνεύονται ως κατευθύνσεις, ενώ προστίθενται στις κατευθύνσεις συγκεκριμένες προτάσεις, όπου αναφέρονται. Η αξιολόγηση ακολούθησε τη δομή του ΠΠΧΣΑΑ και πραγματοποιήθηκε σε δύο επίπεδα: Α) Όπου το ΠΠΧΣΑΑ περιέχει σαφείς κατευθύνσεις, ο βαθμός εφαρμογής τους αξιολογείται και η ανάγκη αναθεώρησης τεκμηριώνεται. Β) Όπου το ΠΠΧΣΑΑ περιέχει απλά προβλέψεις για την αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Περιφέρειας, οι προβλέψεις αυτές συγκρίνονται με την κατάσταση όπως έχει σήμερα διαμορφωθεί και αναθεωρείται το πλαίσιο εφαρμογής του ΠΠΧΣΑΑ. Η σύνοψη πορισμάτων αξιολόγησης ακολουθεί τις βασικές θεματικές ενότητες του ΠΠΧΣΑΑ που περιλαμβάνουν: Το βαθμό συνάφειας των κατευθύνσεων του ΠΠΧΣΑΑ με τον υπερκείμενο χωροταξικό σχεδιασμό και τις νεότερες Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές Την ανάλυση της αξιολόγησης κατά θεματική ενότητα και συγκεκριμένα, o Ως προς το πρότυπο χωρικής ανάπτυξης o Ως προς το αναπτυξιακό πλαίσιο της Περιφέρειας o Ως προς τη χωροταξική οργάνωση της Περιφέρειας o Ως προς τις τρέχουσες συγκυρίες, ιδιαίτερα αναφορικά με τη διοικητική οργάνωση και την οικονομική κρίση Στη βάση των πορισμάτων της αξιολόγησης προσδιορίζονται καταρχήν τα πεδία αναθεώρησης, εξειδίκευσης και προσαρμογής του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ και διαγράφονται αδρομερώς οι στρατηγικοί τομείς προτεραιότητας του αναθεωρημένου ΠΠΧΣΑΑ. 1

2. Συνάφεια των κατευθύνσεων του ΠΠΧΣΑΑ Β. Αιγαίου με τις νεότερες Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές και με τον υπερκείμενο χωροταξικό σχεδιασμό Η εικόνα της διπλής περιφερειακότητας της Περιφέρειας Β. Αιγαίου τόσο ως προς τον ελληνικό όσο και ως προς τον Ευρωπαϊκό χώρο, όπως είχε επισημανθεί από το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ, ισχύει και σήμερα. Η πολιτική εδαφικής συνοχής η οποία αποτελεί τμήμα του στρατηγικού σχεδίου «Ευρώπη 2020» της ΕΕ θέτει μια πληθώρα θεμάτων σύγκλισης που έχουν άμεση εφαρμογή στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου, όπως η Βελτίωση της προσβασιμότητας, η ελκυστικότητα μέσω της βελτίωσης των υποδομών και της ποιότητας ζωής, η βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην υγειονομική περίθαλψη και στην ενέργεια στις απομακρυσμένες περιοχές και φυσικά η άρση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων Το στοιχείο της απομόνωσης της περιφέρειας προκύπτει από την έλλειψη δυνατότητας διασύνδεσής της με τους κύριους άξονες ανάπτυξης της χώρας, όπως καθορίζονται από το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Οι γεωπολιτικές συνθήκες τις οποίες διαπιστώνει το ΠΠΧΣΑΑ, οι οποίες περιλαμβάνουν τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τις δυνατότητες συνεργασίας των νησιών με τα απέναντι παράλια της Μ. Ασίας, ισχύουν, αλλά παρόλη τη βελτίωση που παρατηρήθηκε, δεν έχουν σήμερα αλλάξει σε βαθμό που να απελευθερώνουν την αναπτυξιακή δυναμική της Περιφέρειας. Ως προς τις κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ. Η αναπτυξιακή προσέγγιση και προς τις ακτές της Μικράς Ασίας, η ένταση της οποίας συναρτάται άμεσα προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αναγνωρίζεται και στις στρατηγικές επιλογές του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΓΠΧΣΑΑ), που περιλαμβάνουν στους κύριους άξονες αναπτυξιακού προσανατολισμού της χώρας και τον ιδιαίτερης σημασίας για την Περιφέρεια του Β. Αιγαίου άξονα προσανατολισμού προς την γείτονα Τουρκία, που βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις για την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αναπτυξιακή προσέγγιση της Περιφέρειας Β. Αιγαίου προς τις ακτές της Μικράς Ασίας είναι ιδιαίτερης σημασίας και επιθυμητός στόχος για την Περιφέρεια. Ανέκαθεν οι σχέσεις με τις απέναντι ακτές αποτελούσαν σημαντικό παράγοντα οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης. Το γεγονός ότι η γειτονική χώρα βρίσκεται σε διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, με απώτερο στόχο την ένταξή της, διευκολύνει την προσέγγιση των δύο πλευρών και δημιουργεί κλίμα σταθερότητας και εμπιστοσύνης για την επιθυμητή ανάπτυξη. Στο πλαίσιο του ΓΠΧΣΑΑ σημειώνεται επίσης η κομβική θέση της Περιφέρειας σε σχέση με το διεθνή θαλάσσιο άξονα που συνδέει τη Ν.Α. Μεσόγειο με τον Εύξεινο Πόντο μέσω των στενών του Βοσπόρου. Παρατηρείται επομένως συνάφεια με τις κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ. Το αναπτυξιακό πρότυπο το οποίο υιοθετεί το ΠΠΧΣΑΑ προσδίδει στην Περιφέρεια χαρακτήρα «γέφυρας» προς δυο κατευθύνσεις, Β-Ν και Α-Δ. Η κατεύθυνση αυτή βρίσκεται έμμεσα σε συνάφεια με τις κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ, το οποίο προβλέπει ιδιαίτερα μέτρα για την άρση της απομόνωσης των νησιών του Βορείου και του Νοτίου Αιγαίου, με την ανάπτυξη των συνδέσεων των κύριων αναπτυξιακών ενοτήτων τους με τους κύριους πόλους του ηπειρωτικού χώρου και της Κρήτης προωθείται επίσης η αναβάθμιση των υποδομών του λιμένα της Κύμης (Εύβοια) που θα κληθεί να αποσυμφορήσει το λιμενικό σύστημα της Αττικής ιδιαίτερα σε ότι αφορά τη σύνδεση με το Β. Αιγαίο και την Τουρκία (Σμύρνη). Η εξειδίκευση των αξόνων αναπτυξιακού προσανατολισμού σε εθνικό επίπεδο του ΓΠΧΣΑΑ, δεν περιλαμβάνει την Περιφέρεια Β. Αιγαίου, εφόσον οι κύριοι αναπτυξιακοί άξονες της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Κρήτης δεν την διασχίζουν, αλλά μέσω βελτιωμένων και δυνάμενων να βελτιωθούν περαιτέρω συγκοινωνιακών συνδέσεων, η Περιφέρεια προσεγγίζει τον αναπτυξιακό Άξονα κατά μήκος της Εγνατίας που διατρέχει την Β. Ελλάδα, τον άξονα της Κρήτης στο αντιδιαμετρικά αντίθετο σημείο της χώρας, και το 2

ισχύον αναπτυξιακό S μέσω αεροπορικών και θαλάσσιων συνδέσεων με το Λεκανοπέδιο Αττικής και την εν δυνάμει σύνδεση με την Εύβοια (λιμένας Κύμης - Χαλκίδα - Θήβα - Ιτέα). Ως προς την ολοκληρωμένη διαχείριση των νησιών, το ΠΠΧΣΑΑ ακολουθεί κατά γράμμα τις κατευθύνσεις του σχεδίου ΓΠΧΣΑΑ, οι οποίες δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα, κατονομάζει δε τις κατευθύνσεις αυτές στο κείμενο του εγκεκριμένου Περιφερειακού Πλαισίου. Επομένως παρατηρείται απόλυτη συνάφεια με τις κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ ως προς το σημείο αυτό. Προσαρμογή απαιτείται στην ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου στα 7 επίπεδα που προβλέπει το ΓΠΧΣΑΑ, από τα 5 επίπεδα που υπαγόρευαν οι προδιαγραφές των ισχυόντων ΠΠΧΣΑΑ. Ωστόσο διαπιστώθηκε ότι η προτεινόμενη από το ΓΠΧΣΑΑ ιεράρχηση δεν ανταποκρίνεται στη σημερινή λειτουργία του οικιστικού δικτύου αλλά ούτε στις νέες διοικητικές δομές που επέφερε η εφαρμογή του Καλλικράτη, και επομένως απαιτείται η αναθεώρηση και προσαρμογή του ΠΠΧΣΑΑ στο νέο θεσμικό πλαίσιο. Επίσης οι κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ για τις μεταφορικές υποδομές διαφοροποιούνται σημαντικά και επικαιροποιούν τις κατευθύνσεις του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ. Ως προς τις κατευθύνσεις των EΠΧΣΑΑ. Ο βαθμός συνάφειας με τα EΠΧΣΑΑ είναι ικανοποιητικός έως μέτριος, με σημαντικές όμως διαφοροποιήσεις μεταξύ των διαφόρων Ειδικών Πλαισίων. Όπως είναι αναμενόμενο, τα EΠΧΣΑΑ προχωρούν σε πολύ πιο εξειδικευμένες κατευθύνσεις, καθιστώντας απαραίτητη την προσαρμογή του ΠΠΧΣΑΑ στις κατευθύνσεις αυτές. Ειδικότερα επισημαίνεται η ανάγκη προσαρμογής στα εξής ειδικά Πλαίσια: Το Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, κατατάσσει το μεγαλύτερο τμήμα της Περιφέρειας στις Τουριστικά Αναπτυσσόμενες Περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού (στοιχείο Β2), όπου η χωρική πολιτική θα πρέπει να εστιάζει στην προστασία και οργανωμένη ανάδειξη των αξιόλογων φυσικών και ανθρωπογενών τουριστικών πόρων (φυσικού περιβάλλοντος και τοπίου, οικισμών και κτηρίων, αγροτικών δραστηριοτήτων και τοπικών προϊόντων κλπ.) για την αξιοποίησή τους σε ένα πλαίσιο εναλλακτικού και ειδικών μορφών τουρισμού. Επίσης κατατάσσει το ανατολικό τμήμα της Σάμου στις Ανεπτυγμένες Τουριστικά Περιοχές, και περιορισμένα τμήματα της Λήμνου, της Λέσβου και της Χίου στις Αναπτυσσόμενες Τουριστικά Περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης μαζικού τουρισμού, με κατευθύνσεις που δίνουν έμφαση στη βελτίωση της προσβασιμότητας, τον εκσυγχρονισμό τουριστικών υποδομών και τη δημιουργία νέων υψηλής ποιότητας, και την εξυγίανση περιοχών που συγκεντρώνουν σημαντικές πιέσεις λόγω του τουρισμού. Προωθεί στα μεγαλύτερα νησιά της Περιφέρειας (Λέσβος, Λήμνος, Χίος, Σάμος και Ικαρία) την αντιμετώπιση πιέσεων και συγκρούσεων μεταξύ δραστηριοτήτων, και τον προσδιορισμό ζωνών προστασίας της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, των φυσικών πόρων και του τοπίου, στις οποίες θα περιορίζεται ή/και θα απαγορεύεται η δυνατότητα δόμησης. Επίσης ορίζει ειδικές κατευθύνσεις για τις περιοχές του δικτύου NATURA 2000 και τους παραδοσιακούς οικισμούς. Για τα μικρότερα νησιά της Περιφέρειας το Ειδικό Πλαίσιο προβλέπει την ήπια και σταδιακή τουριστική τους ανάπτυξη με μικρές τουριστικές μονάδες και υποδομές camping εκτός ορίων οικισμών. Επιπλέον, το Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό προβλέπει ειδικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού (ιαματικός, τουρισμός φύσης, πολιτισμικός, καταδυτικός κ.ά.), ενώ παρέχει και κατευθύνσεις για το χωρικό σχεδιασμό σε περιοχές με ειδικό θεσμικό καθεστώς και περιοχές όπου εντοπίζεται σύγκρουση χρήσεων τουρισμού με άλλες χρήσεις (βιομηχανία, αιολικές εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, υδατοκαλλιέργειες κλπ.). 3

Δεδομένης της ιδιαίτερης αναπτυξιακής βαρύτητας του τουρισμού για την Περιφέρεια, καθώς και των ως άνω ειδικών κατευθύνσεων, απαιτείται η αναθεώρηση του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ και η προσαρμογή-εξειδίκευσή του στις υπερκείμενες χωρικές ρυθμίσεις. Το Ειδικό Πλαίσιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας προωθεί, πέραν των γενικών κριτηρίων χωροθέτησης ΑΠΕ και των περιοχών αποκλεισμού τους, ειδικά κριτήρια χωροθέτησης των αιολικών μονάδων στο νησιωτικό χώρο, ορίζοντας μεταξύ άλλων το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό κάλυψης εδαφών των αιολικών εγκαταστάσεων σε επίπεδο πρωτοβάθμιου Ο.Τ.Α., τη συνολική ισχύ των αιολικών σταθμών ανά νησί, τους όρους εγκατάστασης αιολικών πάρκων, τους κανόνες προστασίας του τοπίου κλπ. Ιδιαίτερη σημασία για την Περιφέρεια έχει η προβλεπόμενη από το Ειδικό Πλαίσιο εξαίρεση από το μέγιστο όριο ισχύος των αιολικών σταθμών ανά νησί, των προτάσεων εγκατάστασης αιολικών σταθμών που περιλαμβάνουν την κατασκευή επαρκούς διασύνδεσης με το σύστημα και το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας της ηπειρωτικής χώρας. Η ιδιαίτερη σημασία της πρόβλεψης αυτής έγκειται στις πρόσφατες εξελίξεις με την αδειοδότηση μεγάλων για την κλίμακα των νησιών έργων για τη δημιουργία 28 αιολικών σταθμών στη Λέσβο, τη Λήμνο και τη Χίο συνολικής ισχύος 706 MW (306 MW στη Λέσβο, 250 MW στη Λήμνο και 150 MW στη Χίο), με διασύνδεση στα Κέντρα Υπερυψηλής Τάσης (ΚΥΤ) Λάρυμνας και Φιλίππων (αδειοδότηση Σεπτέμβριος 2010). Το έργο αυτό με την ονομασία «Αιγαία Ζεύξη», τόσο λόγω της προτεινόμενης διασύνδεσης των νησιών της Περιφέρειας με το ηπειρωτικό δίκτυο, όσο και λόγω των επενδύσεων σε υποδομές αιολικών σταθμών που συνεπάγεται η διασύνδεση αυτή πλην των 28 αιολικών σταθμών που έχουν αδειοδοτηθεί σαν τμήμα του έργου «Αιγαία Ζεύξη) έχει αδειοδοτηθεί και θαλάσσιο αιολικό πάρκο ισχύος 498,15 MW στο θαλάσσιο χώρο ανατολικά της Λήμνου, η «Αιγαία Ζεύξη» πρόκειται να αλλάξει δραματικά το ενεργειακό τοπίο στην Περιφέρεια συμβάλλοντας τόσο στην επίτευξη των εθνικών στόχων όσο και στην ενεργειακή αυτονομία των νησιών και τη δραστική μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο. Ταυτόχρονα, ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για την βέλτιστη ενσωμάτωση των έργων αυτών με σεβασμό στο ευαίσθητο φυσικό περιβάλλον και τοπίο του νησιωτικού χώρου σε συνάρτηση με τα προβλεπόμενα στο Ειδικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ. Ιδιαίτερα μέτρα θα πρέπει να ληφθούν στις περιπτώσεις εκείνες που προγραμματιζόμενα έργα ΑΠΕ χωροθετούνται εντός αξιόλογων τοπίων της Περιφέρειας όπως αυτά έχουν εντοπιστεί και στην παρούσα μελέτη (π.χ. περιοχή Ερεσσού-Άντισσας στη Λέσβο που έχει αξιολογηθεί στο πλαίσιο της παρούσας σαν τοπίο αισθητικού-περιβαλλοντικού χαρακτήρα διεθνούς εμβέλειας). Επιπλέον, οι ρυθμίσεις της ΖΟΕ της Σάμου (Π.Δ. 11.2/27.2.1995, ΦΕΚ 100Δ) θα πρέπει να αναθεωρηθούν σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Άρθρο 22 του Ειδικού Πλαισίου ώστε να εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις του. Με βάση τα ανωτέρω, κρίνεται αναγκαία η αναθεώρηση του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ ώστε να συμπεριλάβει και να εξειδικεύσει περαιτέρω τις κατευθύνσεις του EΠΧΣΑΑ για τις ΑΠΕ. Το Ειδικό Πλαίσιο για τη Βιομηχανία αντιμετωπίζει την Περιφέρεια Β. Αιγαίου σαν περιοχή χαμηλής δυναμικής σχετικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης της μεταποίησης. Η μεταποίηση δεν αποτελεί τομέα προτεραιότητας, ωστόσο η διατήρηση κάποιου βιομηχανικού ιστού είναι αναγκαία, για τη μείωση των κινδύνων από την μονομερή ειδίκευση στον τουρισμό, αλλά και επειδή σε ορισμένες περιπτώσεις επιτρέπει την αξιοποίηση τοπικών πόρων (τοπικά αγροτικά προϊόντα). Στην κατεύθυνση αυτή κρίνεται προτιμότερη η προώθηση υποδοχέων κατάλληλης κλίμακας (μικρής) και χαρακτήρα (όχι κατ ανάγκην πολεοδομημένων) στα μεγάλα νησιά, κυρίως για τη μετεγκατάσταση-συγκέντρωση 4

υπαρχουσών μονάδων. Κρίνεται επομένως αναγκαία η αναθεώρηση του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ ώστε να προσαρμοστεί στις υπερκείμενες αυτές χωρικές ρυθμίσεις. Το Ειδικό Πλαίσιο για τις Υδατοκαλλιέργειες θέτει κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης, περιορισμούς και ρυθμίσεις για την ανάπτυξη του κλάδου των υδατοκαλλιεργειών. Κατηγοριοποιεί τις Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΑΥ) 5 κατηγορίες, εκ των οποίων την Περιφέρεια Β. Αιγαίου αφορούν οι εξής: Περιοχές ιδιαίτερα αναπτυγμένες που χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης, εκσυγχρονισμού των μονάδων και των υποδομών, προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος (υπό το στοιχείο Α). Στις περιοχές αυτές προωθείται κατά προτεραιότητα η δημιουργία ΠΟΑΥ (Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιερεγιών). Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι περιοχές Λαγκάδα, Καρδάμυλα και Οινούσσες της Π.Ε. Χίου που αφορούν ιχθυοκαλλιέργεια. Περιοχές με σημαντικά περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών (υπό το στοιχείο Β). Στις περιοχές αυτές προωθείται κατά προτεραιότητα η δημιουργία ΠΟΑΥ. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι περιοχές Κόλπος Καλλονής της Λέσβου που αφορά οστρακοκαλλιέργεια και Μπαλούτσος Σκαλοχωρίου και Γέρα της Π.Ε. Λέσβου που αφορούν ιχθυοκαλλιέργεια. Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών Κατηγορίας Ε - περιοχές με κατάλληλα χαρακτηριστικά τα οποία ευνοούν την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργειών, αλλά με ιδιαιτερότητες που δεν επιτρέπουν τη δημιουργία συγκεντρώσεων και οργανωμένων ζωνών. Στις περιοχές αυτές προτιμάται η διάσπαρτη παρά η οργανωμένη χωροθέτηση. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν γενικότερα τα νησιά της Περιφέρειας του Βορείου Αιγαίου με εξαίρεση τις περιοχές που εντάσσονται στις κατηγορίες Α και Β παραπάνω. Στις ΠΟΑΥ που έχουν προταθεί στο πλαίσιο μελετών του Ε.Π. Αλιεία 2000-2006 και του ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου 2000-2006 εντάσσονται οι ΠΟΑΥ Χίου (Λαγκάδα, Οινούσσες για ιχθυοκαλλιέργεια) και Λέσβου (Καλλονή για οστρακοκαλλιέργεια και νότια του Ακρ. Κέφαλος για ιχθυοκαλλιέργεια). Οι Περιοχές Άτυπων Συγκεντρώσεων Μονάδων (ΠΑΣΜ) αποτελούν θαλάσσιες εκτάσεις εντός ΠΑΥ στις οποίες αναπτύσσονται μέχρι 5 μονάδες υδατοκαλλιέργειας και έχουν συνολική έκταση μονάδων έως 100 στρ. Αποτελούν μεταβατική κατάσταση πριν τη θεσμοθέτηση ΠΟΑΥ οι περιοχές που έχουν προταθεί σύμφωνα με την προηγούμενη παράγραφο για δημιουργία ΠΟΑΥ, θεωρούνται ΠΑΣΜ. Λόγω των ως άνω κατευθύνσεων αλλά και των ειδικότερων ρυθίσεων που προβλέπει το εν λόγω Ειδικό Πλαίσιο, κρίνεται αναγκαία η αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ ώστε να συμπεριλάβει και να εξειδικεύσει περαιτέρω τις κατευθύνσεις του EΠΧΣΑΑ για τις Υδατοκαλλιέργειες. Ως προς άλλες εθνικές πολιτικές. Το θεσμικό πλαίσιο για την προώθηση της επιχειρηματικότητας που εισήγαγε ο αναπτυξιακός νόμος 3908/2011 δημιουργεί ένα νέο πλαίσιο για τη χρηματοδότηση ιδιωτικών επενδύσεων με κίνητρα τα οποία στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου είναι πολύ υψηλά. Το ΠΠΧΣΑΑ σε γενικές γραμμές υποστηρίζει τη δημιουργία επενδύσεων, με έμφαση στον τουρισμό, αλλά απαιτείται προσαρμογή του τόσο στο θεσμικό πλαίσιο του νέου αναπτυξιακού νόμου όσο και στις νέες συνθήκες που δημιούργησε η οικονομική κρίση, ώστε να τονωθεί η επιχειρηματικότητα και να οριστεί με σαφήνεια η χωρική της διάσταση. Ως προς την εθνική πολιτική του περιβάλλοντος, το ΠΠΧΣΑΑ έχει σημαντικό βαθμό συνάφειας με το νέο θεσμικό πλαίσιο που διαγράφεται από το Νόμο 3937 για τη 5

βιοποικιλότητα, εφόσον προβλέπει στις περιοχές NATURA κατά προτεραιότητα θεσμοθέτηση προστατευτικού καθεστώτος και σύσταση φορέων διαχείρισης. Ο πολλαπλασιασμός των προστατευόμενων περιοχών και η διάκριση τους σε ποικιλία κατηγοριών οι οποίες δεν προβλέποντο κατά το έτος θεσμοθέτησης του ΠΠΧΣΑΑ, απαιτεί την αναθεώρηση και εξειδίκευση του ΠΠΧΣΑΑ ώστε να προσαρμοστεί στο νέο θεσμικό πλαίσιο. Η Ευρωπαϊκή πολιτική για το τοπίο όπως εκφράζεται στη Συνθήκη για το Τοπίο η οποία κυρώθηκε με τον Ν. 3827/2010 δίνει μια νέα διάσταση στην περιβαλλοντική πολιτική η οποία δεν είχε περιληφθεί στις προδιαγραφές των ισχυόντων ΠΠΧΣΑΑ του 1997. Απαιτείται επομένως και σε αυτό το σημείο αναθεώρηση και προσαρμογή του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ στις διατάξεις της συνθήκης του Τοπίου. Ως προς τις αναπτυξιακές Ευρωπαϊκές πολιτικές και το προγραμματικό πλαίσιο 2007-2013 και 2014-2020. Παρόλο ότι το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ εγκρίθηκε πολλά χρόνια πριν τη διαμόρφωση των Ευρωπαϊκών και Εθνικών πολιτικών που ισχύουν σήμερα, οι κατευθύνσεις του, στο μεγαλύτερο μέρος τους δεν βρίσκονται σε διάσταση με τα σημερινά θεσμικά δεδομένα. Συγκεκριμένα: Οι στόχοι και κατευθύνσεις του ΠΠΧΣΑΑ έχουν συνάφεια με την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ευρώπη 2020, η οποία στοχεύει στην έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, με υψηλά επίπεδα απασχόλησης, παραγωγικότητας και κοινωνικής συνοχής. Η πολιτική εδαφικής συνοχής η οποία αποτελεί τμήμα του στρατηγικού σχεδίου Ευρώπη 2020 θέτει μια πληθώρα θεμάτων σύγκλισης και ορισμένα από αυτά έχουν άμεση εφαρμογή στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου, όπως: Η αναβάθμιση των συνθηκών κατά μήκος των ανατολικών εξωτερικών συνόρων και η βελτίωση της πρόσβασης στην εκπαίδευση, στην υγειονομική περίθαλψη και στην ενέργεια στις απομακρυσμένες περιοχές. Την βελτίωση της σύνδεσης των περιοχών. Οι πολίτες πρέπει να μπορούν να ζήσουν όπου θέλουν, έχοντας αξιόπιστα ενεργειακά δίκτυα και ευζωνικό Διαδίκτυο σε όλο το έδαφος της ΕΕ, πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, αποτελεσματικές μεταφορές. Την ανάπτυξη συνεργασίας Το ΠΠΧΣΑΑ παρουσιάζει συνάφεια με τις γενικές αυτές πολιτικές, αλλά απαιτείται εξειδίκευση σε τομείς στους οποίους δεν έχουν εκφραστεί συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Ειδικότερα επειδή η συνθήκη «Ευρώπη 2000» εξετάζει την αξιοποίηση - πλεονεκτήματα όλων των εδαφών για βιώσιμη Ισόρροπη ανάπτυξη της ΕΕ με την διαχείριση του θέματος της συγκέντρωσης πληθυσμού σε αστικές οντότητες πρέπει να εξειδικευτούν οι πολιτικές: της εντατικοποίηση της καινοτομίας και της παραγωγικότητας, της μόλυνσης του Κοινωνικού αποκλεισμού της ανάπτυξης αξιόπιστων ενεργειακών και ευρυζωνικών δικτύων την αποτελεσματική πρόσβαση σε Δημόσιες υπηρεσίες που με την διασπορά τους, λόγω της νέας δομής που προτείνει ο «Καλλικράτης» δημιουργούν πρόβλημα προσβασιμότητας. 6

Αντίστοιχα, η διαμόρφωση του Εθνικού Σχεδίου Αναπτυξιακού Προγραμματισμού 2014-2020, το οποίο βασίζεται στην «Ε 2020» ποσοτικοποιεί τους γενικούς στόχους ενώ η εξειδίκευση του στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου περιλαμβάνει σαφείς αναφορές στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, και στην προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των εμποδίων σε βασικές υποδομές δικτύων. Σε αυτά τα σημεία απαιτείται προσαρμογή και εξειδίκευση του ΠΠΧΣΑΑ. Επίσης διαπιστώνεται συνάφεια του ΠΠΧΣΑΑ με το αναπτυξιακό πρότυπο που προωθήθηκε μέσω του ΕΣΠΑ 2007-2013 αλλά αντίστοιχες απαιτήσεις προσαρμογής του διαφαίνονται. Το ΕΣΠΑ 2007-2013 εδράζεται μεταξύ άλλων στους «πυλώνες» α) της καινοτομίας, της έρευνας και της επιχειρηματικότητας με έμφαση στην Κοινωνία της Γνώσης και β) επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, ως προς τους οποίους απαιτείται εξειδίκευση του ΠΠΧΣΑΑ. Επίσης το ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου προώθησε επενδύσεις, κυρίως σε δημόσιες υποδομές, οι οποίες συνάδουν με τις κατευθύνσεις του ΠΠΧΣΑΑ. 7

3. Βαθμός εφαρμογής των κατευθύνσεων του ΠΠΧΣΑΑ Β. Αιγαίου 3.1 Βασικά σημεία συμπερασμάτων αξιολόγησης Το πρότυπο χωρικής ανάπτυξης που υιοθετεί το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ δεν μπορεί να εφαρμοστεί σήμερα και απαιτείται πλήρης αναθεώρηση, εφόσον το αναπτυξιακό πλαίσιο στο οποίο βασίστηκε έχει υποστεί ριζικές αλλαγές λόγω της οικονομικής συγκυρίας και άλλων εγγενών παραγόντων που καθορίζουν την αποτελεσματικότητα της έγκαιρης χρηματοδότησης έργων και δράσεων. Η πρόταση του ΠΠΧΣΑΑ για δημιουργία νέων διοικητικών κέντρων στις έδρες των Καποδιστριακών δήμων με προτεραιότητα στα οικιστικά κέντρα δευτέρου (Χίος και Σάμος) και τρίτου (Ερεσός, Καλλονή, Πλωμάρι, Πολύχνιτος, Μύρινα, Βροντάδος, Καρδάμυλα, Καρλόβασι, Μαραθόκαμπος, Πυθαγόρειο, Μυτιληνιοί, Αγ. Κήρυκος) επιπέδου αναιρείται εν μέρει λόγω της νέας διάρθρωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης που προέκυψε με τον Καλλικράτη και της νέας ιεράρχησης του οικιστικού δικτύου που εισήγαγε το Γενικό Πλαίσιο. Η ιδιαίτερης βαρύτητας για την πρόταση του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ, κατεύθυνση για τη γενίκευση του σχεδιασμού χρήσεων γης στην ύπαιθρο μέσω της εκπόνησης ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ και τον δραστικό περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης, δεν έχει υλοποιηθεί. Μόνον δύο ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ έχουν εγκριθεί σε όλη την Περιφέρεια, χωρίς μάλιστα να προβλέπουν ιδιαίτερα δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης. Η ανάπτυξη υπερτοπικών κοινωνικών υποδομών που θα κάλυπταν και ανάγκες κατοίκων των τουρκικών παραλίων - κέντρα υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης - θα συνέβαλε καθοριστικά τόσο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της Περιφέρειας όσο και στην ανάπτυξη νέων παραγωγικών κλάδων του τριτογενή τομέα. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχει διερευνηθεί η προοπτική αυτή σε συνάρτηση κυρίως με τη βιωσιμότητα αυτών των υποδομών. Με δεδομένο τον πολύπλευρο χαρακτήρα της προστασίας-ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, ορισμένες κατευθύνσεις του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ έχουν υλοποιηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό (κυρίως οι σχετικές με την προστασία-ανάδειξη του πολιτιστικού περιβάλλοντος), ενώ άλλες που κυρίως αφορούν την προστασία και ανάδειξη του πολύτιμου φυσικού πλούτου της Περιφέρειας (όπως η εκπόνηση ΕΠΜ για τις περιοχές του δικτύου NATURA και η θεσμοθέτησή τους) δεν έχουν υλοποιηθεί επαρκώς. Η βασική κατεύθυνση του ΠΠΧΣΑΑ για οργάνωση και εγκατάσταση συστήματος συνδυασμένων αεροπορικών και λοιπών μεταφορικών υποδομών δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα. Οι όποιες παρεμβάσεις έχουν γίνει στον τομέα των μεταφορικών υποδομών είναι χρήσιμες αλλά αποσπασματικές, δεν ανήκουν δηλαδή στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού. Οι μεταφορές στα μικρά νησιά έχουν βελτιωθεί με έργα βελτίωσης οδικού δικτύου και λιμενικής υποδομής, ωστόσο όχι στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Στον κομβικό για την Περιφέρεια τομέα της ενεργειακής αυτονομίας οι κατευθύνσεις για διασύνδεση των νησιών με το ηπειρωτικό δίκτυο και η παράλληλη ανάπτυξη υποδομών παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ δεν έχουν υλοποιηθεί ικανοποιητικά. Ωστόσο το θέμα της διασύνδεσης με το ηπειρωτικό δίκτυο έχει προχωρήσει σημαντικά, ενώ οι εγκαταστάσεις ΑΠΕ έχουν σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης. Ως προς την ενεργειακή διασύνδεση των νησιών της Περιφέρειας, υπάρχει στο προκαταρκτικό στάδιο μελέτη από τον ΑΔΜΥΕ. 8

Η διασύνδεση των νησιών με την πρόταση "Αιγαία Ζεύξη" από ιδιωτικά κεφάλαια συνδυάζεται με την δημιουργία μεγάλων αιολικών πάρκων. Η κατεύθυνση της αύξησης του ποσοστού εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας ήδη υλοποιείται με την έγκριση των προτάσεων που έχουν γίνει από επενδυτές και έχουν εγκριθεί από την ΡΑΕ. Η σε δεύτερη φάση προοπτική ενεργειακής σύνδεσης της Περιφέρειας με τα τουρκικά παράλια της Μικράς Ασίας αποτελεί πρόταση του Γενικού Πλαισίου (Γ.Π.Χ.Σ.Α.Α.) και θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο της ενεργειακής αυτονομίας των νησιών και της εξασφάλισης θετικής οικονομικής προοπτικής για τη χώρα. Η υιοθέτηση μιας πολιτικής αειφορίας του υδάτινου δυναμικού της Περιφέρειας βρίσκεται στο αρχικό στάδιο καθώς είναι υπό εκπόνηση το Σχέδιο διαχείρισης των Υδατικών πόρων του Β. Αιγαίου από το ΥΠΕΚΑ και σύντομα θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Σήμερα έχουν χωροθετηθεί όλοι οι ΧΥΤΑ αστικών αποβλήτων που προβλέπονταν από το ΠΠΧΣΑΑ και λειτουργούν οι περισσότεροι. Δεν έχει υλοποιηθεί κανένας ΧΥΤΑ αδρανών. Εκκρεμεί η υλοποίηση αρκετών βιολογικών καθαρισμών παραθαλασσίων πόλεων και οικισμών ένας μικρός αριθμός βιολογικών έχει ενταχθεί σε χρηματοδοτικά προγράμματα. Δεν έχει ιδρυθεί οργανωμένος υποδοχέας μεταποιητικών μονάδων οποιουδήποτε τύπου στην Περιφέρεια, όπως προέβλεπε το ΠΠΧΣΑΑ. 3.2 Αναλυτική παρουσίαση εφαρμογής ΠΠΧΣΑΑ 3.2.1 Πρότυπο χωρικής ανάπτυξης Κατευθύνσεις ΠΠΧΣΑΑ: Η πρόταση του ΠΠΧΣΑΑ για το πρότυπο χωρικής ανάπτυξης της Περιφέρειας δεν προσδιορίζει ρητά συγκεκριμένες κατευθύνσεις αλλά παρουσιάζει τις προοπτικές της Περιφέρειας με ορίζοντα το έτος 2015, από τις οποίες συνάγεται ως κεντρική κατεύθυνση «η αξιοποίηση της γεωγραφικής θέσης της Περιφέρειας ως γέφυρας προς δύο, κατά κύριο λόγο, κατευθύνσεις, από το βορρά προς το νότο και από τη δύση στην ανατολή, και η άρση του διπλά περιφερειακού και απομακρυσμένου χαρακτήρα της, και η ανάδειξή της ως κεντρικής περιοχής του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, με τις ανάλογες αναπτυξιακές επιπτώσεις ιδίως στα μεγάλα νησιά της» και ως ειδικότερες κατευθύνσεις: Την παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας της Περιφέρειας μέσω του συνδυασμού των παραδοσιακών προϊόντων του πρωτογενούς τομέα με την ποιοτική καλλιέργεια και την επεξεργασία τους που διανοίγει δυνατότητες προώθησής τους σε νέες αγορές στη χώρα, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το διεθνές περιβάλλον, παράλληλα με την ενίσχυση του τουρισμού και των υπηρεσιών αναψυχής και πολιτισμού και την διαφοροποίηση του κυρίαρχου προτύπου με τον περιορισμό της εποχικότητας. Την δυναμική οικονομική ανάπτυξη της Περιφέρειας με την αξιοποίηση του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος που βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση αποτελεί σημαντικό αναπτυξιακό πόρο και μπορεί με την κατάλληλη διαχείριση να συμβάλει σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας, Την πληθυσμιακή ανασυγκρότηση της Περιφέρειας ως αποτέλεσμα της διαδικασίας ανάπτυξης κυρίως με μετακινήσεις του πληθυσμού προς την Περιφέρεια. 9

Αξιολόγηση εφαρμογής κατευθύνσεων Κατεύθυνση 1: Παραγωγική αναδιάρθρωση της οικονομίας Η κατεύθυνση παραγωγικής αναδιάρθρωσης της οικονομίας αξιολογείται ως προς δύο ειδικότερους στόχους, ο συνδυασμός των οποίων θα είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγική και αμοιβαία επωφελή σύζευξη του πρωτογενή τομέα με τον κλάδο του τουρισμού και την δημιουργία προϋποθέσεων ισόρροπης και αειφόρου ανάπτυξης της Περιφέρειας: Tην αναδιάρθρωση της οικονομίας υπέρ του πρωτογενούς τομέα με την ενίσχυση της ποιοτικής παραγωγής και επεξεργασίας των παραδοσιακών προϊόντων της Περιφέρειας και την προώθησή τους στις εγχώριες και τις ξένες αγορές. Την ενίσχυση του τουρισμού μέσω της διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος και της διεύρυνσης της τουριστικής περιόδου, αξιοποιώντας τους σημαντικούς πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς πόρους που διαθέτει η Περιφέρεια. Για την αξιολόγηση των δύο αυτών στόχων αυτής εξετάζονται: H τομεακή διάρθρωση της οικονομίας της Περιφέρειας και ειδικότερα η εξέλιξη του μεριδίου του πρωτογενούς τομέα στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) και την απασχόληση της Περιφέρειας. Bασικoί δείκτες τουριστικής κίνησης. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δεν επιβεβαιώνουν τους δύο στόχους της πρότασης του ΠΠΧΣΑΑ και επιβάλλουν την αναθεώρησή του. Ειδικότερα: Διάρθρωση της οικονομίας της Περιφέρειας Σε ότι αφορά την εξέλιξη της ΑΠΑ του πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας, αυτή μειώνεται σε απόλυτα μεγέθη, ενώ μειώνεται και το ποσοστιαίο μερίδιό της στην ΑΠΑ της Περιφέρειας. Μεταξύ 2001-2008 το μερίδιο του πρωτογενή τομέα της οικονομίας της Περιφέρειας όχι μόνο δεν ενισχύεται αλλά αντίθετα συρρικνώνεται κατά 61,1% υπερβαίνοντας και την αντίστοιχη συρρίκνωση του πρωτογενή τομέα για το σύνολο της χώρας κατά 51,6%, με την υψηλότερη μείωση να παρουσιάζεται στο Νομό Λέσβου Αντίθετα το μερίδιο του τριτογενή τομέα καταλαμβάνει το 2008 μερίδιο 82,6% της ΑΠΑ της Περιφέρειας, έναντι 78,7% για το σύνολο της χώρας, ενώ ο δευτερογενής τομέας διατηρεί στην περίοδο αυτή σταθερό το μερίδιό του στην ΑΠΑ της Περιφέρειας μεταξύ 13,3-13,4%. Ανάλογη είναι και η εξέλιξη της απασχόλησης κατά τομέα την ίδια περίοδο: το μερίδιο της στον πρωτογενή τομέα της Περιφέρειας μειώνεται από 18,9% το 2001 σε 11,0% το 2011, το μερίδιο του τριτογενούς τομέα αυξάνεται από 61,4%το 2000 σε 73% το 2011, ενώ μειώνεται και το μερίδιο του δευτερογενούς τομέα από 19,8% το 2000 σε 15% το 2011. Δείκτες τουριστικής κίνησης Σε ότι αφορά την εξέλιξη της τουριστικής κίνησης, η διόγκωση του μεριδίου του τριτογενούς τομέα της Περιφέρειας δεν προέρχεται από την αύξηση του τουρισμού. Η κατηγορία «Εμπόριο και Τουρισμός» παρουσιάζει την μικρότερη αύξηση στην απασχόληση του τριτογενούς τομέα την περίοδο 2000-2008, ενώ την ίδια περίοδο η τουριστική κίνηση παρουσιάζει κυμαινόμενη αλλά συνολικά φθίνουσα εξέλιξη στους βασικούς δείκτες και ειδικότερα στον αριθμό των διανυκτερεύσεων (από 1.883 χιλ. το 2002 σε 1.500 χιλ. το 2010) και στην πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων (από 61,8% το 2002 σε 48,1% το 2010). 10

Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης συνοψίζονται για τους νομούς/ τις περιφερειακές ενότητες της Περιφέρειας ως εξής: Νομός Λέσβου: Περιφερειακές ενότητες Λέσβου και Λήμνου Μείωση του μεριδίου του πρωτογενή τομέα του Νομού στην ΑΠΑ της Περιφέρειας κατά 58,6%, από 11,1% (2001) σε 4,6% (2008) έναντι στόχου για το 2015 αύξησης, και μάλιστα αύξησης μεγαλύτερης από αυτήν του μεριδίου του δευτερογενή τομέα το οποίο την ίδια περίοδο αυτή παραμένει σχεδόν σταθερό μεταξύ 12-13%. Αύξηση του μεριδίου του τριτογενή τομέα από 76,0% σε 83,4% την ίδια περίοδο. Μείωση του αριθμού των διανυκτερεύσεων και της πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων από 58,3% σε 34,7% μεταξύ 2000-2010. Νομός Σάμου: Περιφερειακές ενότητες Σάμου και Ικαρίας Μείωση του μεριδίου του πρωτογενή τομέα του Νομού στην ΑΠΑ της Περιφέρειας κατά 58,6% από 4,5% (2001) σε 2,6% (2008). Την ίδια περίοδο, μείωση του μεριδίου του δευτερογενή τομέα από 20% σε 14,3% και αύξηση του μεριδίου του τριτογενή τομέα από 75,5% σε 83,1%. Μείωση του αριθμού των διανυκτερεύσεων και της πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων από 70,0% σε 44,9% μεταξύ 2000-2010. Νομός Χίου: Περιφερειακή Ενότητα Χίου Μείωση του μεριδίου του πρωτογενή τομέα του Νομού στην ΑΠΑ της Περιφέρειας κατά 69,5% από 12,8% (2001) σε 3,9%% (2008). Την ίδια περίοδο, αύξηση του μεριδίου του δευτερογενή τομέα από 9,3% σε 15,2% και αύξηση του μεριδίου του τριτογενή τομέα από 77,9% σε 80,9%. Σχετικά σταθερός αριθμός διανυκτερεύσεων και μείωση της πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων από 64,0% σε 32,2% μεταξύ 2000-2010. Γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι η διάρθρωση της οικονομίας διαφοροποιήθηκε σημαντικά ως προς τα προβλεπόμενα από το ΠΠΧΣΑΑ και επομένως δεν είναι δυνατή η εφαρμογή του χωρικού προτύπου όπως προδιαγράφηκε, αλλά χρήζει αναθεώρησης. Κατεύθυνση 2: Δυναμική οικονομική ανάπτυξη Η κατεύθυνση δυναμικής οικονομικής ανάπτυξης παραπέμπει σε δύο στόχους του ΠΠΧΣΑΑ: Αύξηση του Ακαθάριστου Προϊόντος, με ρυθμούς που δεν υπολείπονται από τους ρυθμούς ανάπτυξης του ΑΕΠ της χώρας και βελτιώνουν τη σχετική θέση της Περιφέρειας Β. Αιγαίου έναντι της χώρας. Θετική εξέλιξη των μεγεθών της αγοράς εργασίας (οικονομικά ενεργός πληθυσμός, απασχόληση, ανεργία). Για την αξιολόγηση των δύο αυτών στόχων αυτής εξετάζονται: Η εξέλιξη του Ακαθάριστου Περιφερειακού/Νομαρχιακού Προϊόντος. Η εξέλιξη των μεγεθών της αγοράς εργασίας: του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, της απασχόλησης, της ανεργίας 11

Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δεν επιβεβαιώνουν τον πρώτο από τους δύο στόχους της πρότασης του ΠΠΧΣΑΑ και επιβάλλουν την αναθεώρησή του. Ειδικότερα: Ακαθάριστο Περιφερειακό/Νομαρχιακό Προϊόν (ΑΠΠ/ΑΝΠ) Το Ακαθάριστο Προϊόν αυξάνεται μεν μεταξύ 2001-2009, αλλά με ρυθμούς αισθητά χαμηλότερους του ΑΕΠ της χώρας, ενώ υφίσταται τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης πολύ περισσότερο από ότι η χώρα συνολικά. Παράλληλα παρουσιάζονται σημαντικές διαφορές μεταξύ των νομών της Περιφέρειας. Ειδικότερα: Το Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν (ΑΠΠ) αυξάνεται την περίοδο 2001-2008 κατά 14,8%, (με μία περίοδο στασιμότητας μεταξύ 2003-2005) αλλά μειώνεται δραστικά μεταξύ 2008-2009 κατά 3,31%. Την ίδια περίοδο το ΑΕΠ της χώρας αυξάνεται μεταξύ 2001-2008 κατά 29,0% αλλά υποχωρεί μόνον κατά 0,88% το 2009, έτος εμφάνισης της οικονομικής κρίσης της χώρας. Η εξέλιξη του ΑΠΠ διαφοροποιείται μεταξύ των νομών της Περιφέρειας την ίδια περίοδο. Μεταξύ 2001-2008 το ΑΝΠ του Νομού Σάμου αυξάνεται κατά 28,7% δηλαδή με ρυθμούς που προσεγγίζουν αυτούς του ΑΕΠ της χώρας, υφίσταται όμως την μεγαλύτερη μείωση μεταξύ 2008-2009 κατά 6,36%. Ακολουθεί ο Νομός Λέσβου με αύξηση 14,6% μεταξύ 2001-2008 και αντίστοιχα μείωση κατά 4,40% μεταξύ 2008-2009. Αντίθετα ο Νομός Χίου παρουσιάζει αξιοσημείωτη στασιμότητα: το ΑΝΠ του αυξάνεται μόνον κατά 2,4% μεταξύ 2001-2008 και κατά 0,4% μεταξύ 2008-2009. Τα στοιχεία εξέλιξης του Ακαθάριστου Προϊόντος δεν επιβεβαιώνουν τον στόχο δυναμικής οικονομικής ανάπτυξης που έχει τεθεί από το ΠΠΣΧΑΑ με ορίζοντα το 2015 σε ότι αφορά το ΑΠΠ/ΑΝΠ, και επιβάλουν την αναθεώρηση του. Μεγέθη αγοράς εργασίας Η εξέλιξη των μεγεθών της αγοράς εργασίας είναι θετική συνολικά για την Περιφέρεια, αν και υπάρχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ των τριών νομών. Ειδικότερα: O οικονομικά ενεργός πληθυσμός αυξάνεται μεταξύ 2001-2011 και μάλιστα με ρυθμούς ταχύτερους από τους αντίστοιχους ρυθμούς της χώρας: κατά 12,3% έναντι 7,7% για την χώρα, περιλαμβανομένης και της περιόδου οικονομικής κρίσης 2009-2011. Η απασχόληση επίσης αυξάνεται με ρυθμούς ταχύτερους από τους αντίστοιχους ρυθμούς της χώρας: κατά 13,3% έναντι 12,6% για την χώρα. μεταξύ 2000-2008. Το ποσοστό ανεργίας κυμαίνεται μεταξύ 6,8% το 2001, 10,2% το 2005, και 4,5% το 2008, αυξάνεται σε 14,3% το 2011 και σε 21,7% το 2012 (εκτίμηση), ενώ ως ιδιαίτερα θετικό πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 2001-2011, με εξαίρεση το έτος 2005, κινείται σταθερά σε επίπεδα χαμηλότερα του ποσοστού ανεργίας της χώρας (7,7% το 2008, 17,7% το 2011, 23,6% το 2012). Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης συνοψίζονται για τους νομούς/τις περιφερειακές ενότητες της Περιφέρειας ως εξής: Νομός Λέσβου: Περιφερειακές ενότητες Λέσβου και Λήμνου. Αύξηση του ΑΝΠ κατά 14,6% μεταξύ 2001-2008 και αντίστοιχα μείωση κατά 4,4% μεταξύ 2008-2009. Μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατά 4,7% μεταξύ 2000-2009. Στην χειρότερη θέση ως προς τα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των τριών νομών, αλλά καλύτερη σε σχέση με την χώρα. 12

Νομός Σάμου: Περιφερειακές ενότητες Σάμου και Ικαρίας Αύξηση του ΑΝΠ κατά 28,7% μεταξύ 2001-2008 και αντίστοιχα μείωση κατά 6,4% μεταξύ 2008-2009. Αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατά 31,3% μεταξύ 2000-2009. Στην καλύτερη θέση ως προς τα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των τριών νομών. Νομός Χίου: Περιφερειακή Ενότητα Χίου. Αύξηση του ΑΝΠ κατά 2,4% μεταξύ 2001-2008 και κατά 0,4% μεταξύ 2008-2009. Αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού κατά 28,4% μεταξύ 2000-2009. Στην μεσαία θέση ως προς τα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των τριών νομών. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ως προς τις παραμέτρους της αγοράς εργασίας επιβεβαιώνεται η σχετικά θετική εξέλιξη τους την οποία προέβλεψε το ΠΠΣΧΑΑ. Κατεύθυνση 3. Πληθυσμιακή ανασυγκρότηση της Περιφέρειας Η στρατηγική κατεύθυνση πληθυσμιακής ανασυγκρότησης της Περιφέρειας παραπέμπει σε τρεις δημογραφικούς στόχους που θέτει το ΠΠΣΧΑΑ: Αύξηση του μεγέθους του πληθυσμού. Ισόρροπη χωρική ανάπτυξη του πληθυσμού. Προσέλκυση πληθυσμού στην Περιφέρεια. Για την αξιολόγηση των δύο αυτών στόχων αυτής εξετάζονται: Τα πληθυσμιακά μεγέθη. Οι μετακινήσεις πληθυσμού στο εσωτερικό της Περιφέρειας. Οι μετακινήσεις πληθυσμού από και προς την Περιφέρεια. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δεν επιβεβαιώνουν τους στόχους που θέτει η πρόταση του ΠΠΧΣΑΑ και επιβάλλουν την αναθεώρησή του. Ειδικότερα: Πληθυσμιακά μεγέθη Το ΠΠΣΧΑΑ προβλέπει αύξηση του πληθυσμού της Περιφέρειας μεταξύ 2001-2015 κατά 7,2%. Ο στόχος αυτός δεν επιβεβαιώνεται. Μεταξύ 2001-2011 ο πληθυσμός της Περιφέρειας όχι μόνο δεν αυξάνεται αλλά μειώνεται και μάλιστα με ρυθμό πολύ υψηλότερο του ρυθμού μείωσης του πληθυσμού της χώρας (3,6% έναντι 1,3%), ενώ ο πληθυσμός της όμορης Περιφέρειας του Ν. Αιγαίου αυξάνεται την ίδια περίοδο κατά 3,4%. Η πληθυσμιακή συρρίκνωση της περιόδου 2001-2011 χαρακτηρίζει το σύνολο των περιφερειακών ενοτήτων και των επί μέρους δήμων της Περιφέρειας με ελάχιστες, οριακές, εξαιρέσεις. Ειδικότερα: Σε όλες τις περιφερειακές ενότητες, με εξαίρεση την ΠΕ Ικαρίας όπου αυξάνεται οριακά ο πληθυσμός κατά 0,2%, ο πληθυσμός μειώνεται: στην ΠΕ Λέσβου που περιλαμβάνει το 43,2% (2011) του πληθυσμού της Περιφέρειας κατά 5,6%, στην ΠΕ Σάμου κατά 3,6%, στην ΠΕ Λήμνου κατά 3,3%, και στην ΠΕ Χίου κατά 0,1%. Σε όλους τους δήμους, πλην του Δήμου Ικαρίας που παρουσιάζει οριακή αύξηση πληθυσμού κατά 0,7%, επίσης μειώνεται ο πληθυσμός. Στο Δήμο Λέσβου κατά 5,6%, στο Δήμο Σάμου κατά 3,6%, στο Δήμο Λήμνου κατά 3,1%, και στο Δήμο Χίου κατά 0,9%, 13

ενώ μεγαλύτερες μειώσεις παρουσιάζουν τα μικρά νησιά της Περιφέρειας: Δήμος Αγίου Ευστρατίου (12,1%), Δήμος Ψαρών (5,9%), Δήμος Οινουσών (4,1%), Δήμος Φούρνων- Κορσεών (2,5%). Μετακινήσεις του πληθυσμού στο εσωτερικό της Περιφέρειας Ο στόχος ισόρροπης ανάπτυξης του πληθυσμού δεν επιβεβαιώνεται. Η μείωση του πληθυσμού συνοδεύεται και από μετακινήσεις πληθυσμού από τις ορεινές προς τις ημιορεινές και τις αγροτικές περιοχές προς τις πεδινές περιοχές και προς τα αστικά κέντρα των δήμων των μεγάλων νησιών. Ειδικότερα: Σε όλες περιφερειακές ενότητες, το μερίδιο του πληθυσμού της μεγαλύτερης δημοτικής ενότητας που αποτελεί το αστικό κέντρο του αντίστοιχου νησιού - (δημοτικές ενότητες Μυτιλήνης στη Λέσβο, Χίου στη Χίο, Μύρινας στη Λήμνο και Αγίου Ευδήλου στην Ικαρία, και στην περίπτωση της Σάμου οι δύο μεγαλύτερες δημοτικές ενότητες -Βαθέως και Καρλοβασίου- που αποτελούν το δίπολο αστικών κέντρων του νησιού) αυξάνεται σημαντικά, ενώ και πληθυσμός τους αυξάνεται. Αντίστοιχα, τα μερίδια όλων των άλλων δημοτικών ενοτήτων μειώνονται, ενώ μειώνεται και ο πληθυσμός τους. Η τάση μετακίνησης από τις ορεινές και ημιορεινές περιοχές που χαρακτηρίζει την περίοδο 1991-2001, επιταχύνεται μεταξύ 2001-2011. Μεταξύ 1991-2001 ο πληθυσμός των ορεινών και ημιορεινών περιοχών μειώνεται κατά 0,23% και 0,13% αντίστοιχα, ενώ ο πληθυσμός των πεδινών περιοχών αυξάνεται κατά 0,46%. Μεταξύ 2001-2011 η μείωση του πληθυσμού των ορεινών και ημιορεινών περιοχών μειώνεται κατά 2,29% και 1,30% αντίστοιχα, ενώ ο πληθυσμός των πεδινών περιοχών αυξάνεται κατά 4,74% ως αποτέλεσμα της μετακίνησης του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα της Περιφέρειας και προς τα παράλια της Περιφέρειας που προσφέρουν ευκαιρίες απασχόλησης στον τουρισμό. Μετακινήσεις πληθυσμού από και προς την Περιφέρεια Ο στόχος προσέλκυσης πληθυσμού στην Περιφέρεια δεν επιβεβαιώνεται. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τις μετακινήσεις πληθυσμού από και προς την Περιφέρεια, αλλά από τα στοιχεία αλλαγής της σύνθεσης πληθυσμού κατά φύλο μεταξύ 2001-2011 προκύπτει ότι αντίθετα με τον στόχο μετακίνησης πληθυσμού προς την Περιφέρεια υπήρξε μετακίνηση πληθυσμού εκτός περιφέρειας. Ειδικότερα: Το 2001 ο ανδρικός πληθυσμός υπερέχει με ποσοστό 51,6% έναντι 48,4% για το σύνολο της Περιφέρειας, και η υπεροχή αυτή χαρακτηρίζει περισσότερο ή λιγότερο όλους τους δήμους της Περιφέρειας, με εξαίρεση τον Δήμο Ψαρών (49,4% άνδρες, 50,6% γυναίκες). Το 2011 μειώνεται συνολικά ο πληθυσμός της Περιφέρειας, κατά 3,6%, αλλά το ποσοστό μείωσης του ανδρικού πληθυσμού είναι 6,1% ενώ το ποσοστό του γυναικείου πληθυσμού μόνον 1,8%. Η τάση αυτή εμφανίζεται σε όλους ανεξαιρέτως τους Δήμους της Περιφέρειας. Οι μεγαλύτερες διαφορές παρουσιάζονται στα μικρά νησιά της Περιφέρειας (μείωση των ανδρών από 24% έως 8%) και στον Δήμο Λήμνου (μείωση των ανδρών κατά 11%). Από τα υπόλοιπα νησιά της Περιφέρειας, η Λέσβος παρουσιάζει την μεγαλύτερη ποσοστιαία διαφορά μείωσης του πληθυσμού ανδρών και γυναικών, ενώ μικρότερες αλλά πάντως σημαντικές διαφορές παρουσιάζουν η Σάμος, η Χίος και η Ικαρία. Η τάση αυτή υποδηλώνει την έξοδο του ανδρικού πληθυσμού εκτός Περιφέρειας λόγω της πτωτικής πορείας της οικονομίας της Περιφέρεια κατά την δεκαετία 2001-2010 όπως αυτή περιγράφεται από τους σχετικούς οικονομικούς δείκτες και ιδίως την οικονομική κρίση από 14

το 2009 και μετά. Η μετανάστευση του ανδρικού πληθυσμού εντός ή εκτός Ελλάδας έχει σημαντικές επιπτώσεις στην Περιφέρεια, δεδομένου ότι ο ανδρικός πληθυσμός συμμετέχει κατά κανόνα με μεγαλύτερα ποσοστά και πιο δυναμικά στο εργατικό δυναμικό, και η μείωση του έχει άμεσες επιπτώσεις στη δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης. Η πρόβλεψη του ΠΠΧΣΑΑ για την προσέλκυση πληθυσμού προς την Περιφέρεια δεν επιβεβαιώνεται. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης για τους νομούς/τις περιφερειακές ενότητες της Περιφέρειας δεν διαφοροποιούνται ιδιαίτερα και συνοψίζονται ως εξής: Μείωση πληθυσμού Μετακινήσεις πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα των περιφερειακών ενοτήτων. Ανατροπή της σύνθεσης του πληθυσμού υπέρ των γυναικών που παραπέμπει σε μετακίνηση του ανδρικού πληθυσμού εκτός Περιφέρειας. Οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις συναρτώνται με την μη επίτευξη των στόχων των στρατηγικών κατευθύνσεων παραγωγικής αναδιάρθρωσης και δυναμικής ανάπτυξης της οικονομίας της Περιφέρειας που αξιολογήθηκαν παραπάνω και επιβεβαιώνουν την εγγενή αδυναμία της Περιφέρειας να παρακολουθήσει τους ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας ή ακόμη τους ρυθμούς ανάπτυξης της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, η οποία αποτελεί βασικό ανταγωνιστή της στον τομέα του νησιωτικού τουρισμού, δηλ. στον βασικό τομέα της οικονομίας της Περιφέρειας Β. Αιγαίου. 3.2.2 Αναπτυξιακό πλαίσιο Η πρόταση του ΠΠΧΣΑΑ για το αναπτυξιακό πλαίσιο της Περιφέρειας δεν προσδιορίζει ρητά συγκεκριμένες κατευθύνσεις αλλά θέτει στόχους/προβλέψεις για την θέση της Περιφέρειας με ορίζοντα το έτος 2015 διαγράφοντας τα αναμενόμενα βασικά χαρακτηριστικά της αναπτυξιακής φυσιογνωμίας της Περιφέρειας (πολλά στοιχεία της οποίας ήδη περιλαμβάνονται στο Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης στο επίπεδο του Νομού και σχολιάζονται στο προηγούμενο υποκεφάλαιο). Για την αξιολόγηση των στόχων αυτών εξετάζεται η εξέλιξη των εξής μεγεθών: Πληθυσμός Απασχόληση, Ακαθάριστο Περιφερειακό Προϊόν (ΑΠΠ), Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) κατά τομέα (πρωτογενή, δευτερογενή, τριτογενή) Ανεργία Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δεν επιβεβαιώνουν όλους τους στόχους που θέτει η πρόταση του ΠΠΧΣΑΑ και επιβάλλουν την αναθεώρησή του. Ειδικότερα: Πληθυσμός Η πρόταση του αναπτυξιακού πλαισίου προβλέπει πληθυσμό της τάξης των 220.000 για το 2015. Η πρόβλεψη αυτή δεν επιβεβαιώνεται. Μεταξύ 2001-2011 ο πληθυσμός της Περιφέρειας όχι μόνο δεν αυξάνεται αλλά μειώνεται και μάλιστα με ρυθμό πολύ υψηλότερο του ρυθμού μείωσης του πληθυσμού της χώρας (3,6% έναντι 1,3%). Απασχόληση και προϊόν Πρωτογενής τομέας: η πρόταση του αναπτυξιακού πλαισίου προβλέπει μείωση του μεριδίου του τομέα στην απασχόληση το 2015 σε επίπεδα κάτω του 20%, έναντι 24% την δεκαετία του 1990, και σταθεροποίηση του μεριδίου του τομέα στο ΑΠΠ στην τάξη μεγέθους 12%. Η πρόβλεψη αυτή δεν επιβεβαιώνεται. Μεταξύ 2001-2008 το μερίδιο του 15

πρωτογενή τομέα στην ΑΠΑ της Περιφέρειας συρρικνώνεται δραστικά κατά 61,1% από 10,3% σε 4,0%, ενώ το μερίδιο της απασχόλησης του τομέα επίσης υποχωρεί μεταξύ 2000-2008 από 18,8% σε 15,6%. Δευτερογενής τομέας: η πρόταση του αναπτυξιακού πλαισίου προβλέπει αύξηση του μεριδίου του τομέα στην απασχόληση το 2015 στο 21%, και σταθεροποίηση του μεριδίου του τομέα στο ΑΠΠ στην τάξη μεγέθους 20%. Η πρόβλεψη αυτή δεν επιβεβαιώνεται. Μεταξύ 2001-2008 το μερίδιο του δευτερογενή τομέα στην ΑΠΑ της Περιφέρειας παραμένει σταθερό μεταξύ 12,3-12,4%, ενώ το μερίδιο της απασχόλησης του τομέα υποχωρεί μεταξύ 2000-2008από 19,8% σε 14,6%. Τριτογενής τομέας: η πρόταση του αναπτυξιακού πλαισίου προβλέπει αύξηση του μεριδίου της απασχόλησης του τομέα το 2015 στο επίπεδο του 60%, και αντίστοιχη αύξηση του μεριδίου του ΑΠΠ στο 70%, με μοχλό ανάπτυξης τον κλάδο του τουρισμού. Η πρόβλεψη επιβεβαιώνεται ως προς τα μεγέθη της αύξησης αλλά όχι ως προς τον ρόλο του τουρισμού. Πράγματι, μεταξύ 2001-2008 το μερίδιο του τομέα στην ΑΠΑ της Περιφέρειας αυξάνεται από 76,4% σε 82,6% ενώ το μερίδιο της απασχόλησης του πρωτογενή τομέα επίσης αυξάνεται μεταξύ 2000-2008από 61,4% σε 69,8%. Όμως την αντίστοιχη περίοδο οι δείκτες της τουριστικής κίνησης παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία, ενώ το μερίδιο της κατηγορίας «Εμπόριο και Τουρισμός» παρουσιάζει τους χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης μεταξύ των κλάδων του τριτογενή τομέα. Ανεργία Η πρόταση του αναπτυξιακού πλαισίου θέτει ως στόχο την μείωση της ανεργίας η οποία είχε παρουσιάσει αυξητικές τάσεις την δεκαετία του 1990. Ο στόχος αυτός επιβεβαιώνεται εν μέρει. Την περίοδο 2001-2011 το ποσοστό ανεργίας της περιφέρειας παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις: αυξάνεται από 6,8% το 2001 σε 10,2% το 2005, μειώνεται σε 4,5% το 2008, τελευταίο έτος πριν την δημοσιονομική κρίση της χώρας, και αυξάνεται σημαντικά μετά το 2009 σε 14,3%. Παράλληλα, ως ιδιαίτερα θετικό στοιχείο πρέπει να θεωρηθεί το γεγονός ότι σε όλη την διάρκεια της περιόδου 2001-2011, με οριακές εξαιρέσεις τα έτη 2005 και 2006, το ποσοστό ανεργίας της Περιφέρειας είναι μικρότερο από το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας (κατά 2-3 ποσοστιαίες μονάδες μετά το 2008). Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Η πρόταση του αναπτυξιακού πλαισίου θέτει ως κύριο στόχο της αναπτυξιακής πορείας της Περιφέρειας την αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ο στόχος αυτός δεν επιβεβαιώνεται. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις την περίοδο 2001-2009 ως ποσοστό του αντίστοιχου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας, αλλά δεν μειώνει την υστέρησή του από τον μέσο όρο της χώρας και εμφανίζει αρνητική πορεία μετά το 2008 ως αποτέλεσμα της δημοσιονομικής κρίσης. Μεταξύ 2001-2009 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας αυξάνεται κατά 12,7% έναντι 23,6% για το σύνολο της χώρας, ενώ διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των τριών νομών της Περιφέρειας μεταξύ 2001-2009. Ειδικότερα: Νομός Λέσβου (Περιφερειακές ενότητες Λέσβου και Λήμνου): Αύξηση κατά 13,4%, από την δεύτερη θέση το 2001 στην τρίτη θέση το 2009. Νομός Σάμου (Περιφερειακές ενότητες Σάμου και Ικαρίας): Αύξηση κατά 24,8%, από την δεύτερη θέση το 2001 στην πρώτη θέση το 2009. Νομός Χίου (Περιφερειακή Ενότητα Χίου): Αύξηση κατά 4,7%, από την πρώτη θέση το 2001 στην δεύτερη θέση το 2009. 16

3.2.3. Χωροταξική οργάνωση της Περιφέρειας 3.2.3.α Διάρθρωση οικιστικού δικτύου Κατευθύνσεις ΠΠΧΣΑΑ: Όσον αφορά τη διάρθρωση του οικιστικού δικτύου, το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ πρότεινε τη δημιουργία νέων διοικητικών κέντρων στις έδρες των Καποδιστριακών δήμων με την απαιτούμενη στελέχωση με προτεραιότητα στα οικιστικά κέντρα δευτέρου (Χίος και Σάμος) και τρίτου επιπέδου: (Ερεσός, Καλλονή, Πλωμάρι, Πολύχνιτος, Μύρινα, Βροντάδος, Καρδάμυλα, Καρλόβασι, Μαραθόκαμπος, Πυθαγόρειο, Μυτιληνιοί, Αγ. Κήρυκος). Αξιολόγηση εφαρμογής: Με βάση την υφιστάμενη κατάσταση και τον υπερκείμενο χωροταξικό σχεδιασμό η πρόταση αυτή αναιρείται εν μέρει λόγω της νέας διάρθρωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης που προέκυψε με τον Καλλικράτη και της αντίστοιχης ιεράρχησης του οικιστικού δικτύου που εισήγαγε το Γενικό Πλαίσιο. Το νέο θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης (Καλλικράτης) δημιούργησε ένα δήμο σε κάθε νησί με ανακατανομή και συγκέντρωση των διοικητικών λειτουργιών στην έδρα κάθε νέου Δήμου. Ωστόσο, η διάρθρωση της οικονομίας και των μεταφορών σε κάθε νησί αλλά και η εφαρμογή και ανάπτυξη του Καποδιστριακού μοντέλου του προηγούμενου θεσμικού πλαισίου της τοπικής αυτοδιοίκησης, δημιούργησε στα μεσαίου μεγέθους νησιά ενεργά δίπολα (Μύρινα-Μούδρος στη Λήμνο, Σάμος (Βαθύ-Καρλόβασι στη Σάμο, Αγ.Κήρυκος- Εύδηλος στην Ικαρία) καθώς και ένα πολυπολικό μοντέλο στη Λέσβο (Μυτιλήνη-Καλλονή- Πλωμάρι), τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται και υποστηρίζονται όσον αφορά στις διοικητικές και άλλες κεντρικές αστικές εξυπηρετήσεις. Η νέα ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου που ορίζει το Γενικό Πλαίσιο αναβαθμίζει το ρόλο της Χίου (3 ου επιπέδου μαζί με τη Μυτιλήνη), της Μύρινας και του Αγ. Κηρύκου (5oυ επιπέδου) ως νέες έδρες Περιφερειακών Ενοτήτων, ενώ υποβαθμίζεται με τη νέα Καλλικρατική διάρθρωση ο ρόλος των λοιπών οικιστικών κέντρων τέως εδρών Καποδιστριακών Δήμων. Αποτέλεσμα αυτής της ανακατάταξης είναι ότι σε αρκετούς οικισμούς υπάρχει αναντιστοιχία του νέου διοικητικού ρόλου τους σε σχέση με τις διοικητικές και κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες που διαθέτουν και τις εξαρτήσεις που έχουν σήμερα από κέντρα ανώτερου επιπέδου. Ανάγκη αναθεώρησης ΠΠΧΣΑΑ: Η αναθεώρηση του Περιφερειακού Πλαισίου πρέπει να λάβει υπόψη το πραγματικό καθεστώς εμβέλειας εξυπηρετήσεων και εξαρτήσεων των οικισμών αλλά και τις προοπτικές που αυτοί έχουν, για τη διαμόρφωση μιας ιεράρχησης πραγματικής και υλοποιήσιμης, ακολουθώντας τα πορίσματα της παραπάνω αξιολόγησης. 3.2.3.β Οικιστική ανάπτυξη δόμηση Κατευθύνσεις ΠΠΧΣΑΑ: Σε σχέση με την οικιστική ανάπτυξη-δόμηση, το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ προωθεί κατευθύνσεις σχετικά με τη γενίκευση του σχεδιασμού χρήσεων γης στην ύπαιθρο μέσω της εκπόνησης ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ, τον δραστικό περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης (κατάργηση παρεκκλίσεων, αναπροσαρμογή όρων δόμησης, επιβολή περιορισμών), την υιοθέτηση κανόνων-προτύπων στη βάση των αρχών της αειφορίας (μειωμένη κατανάλωση ενέργειας, χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών, κλπ.), και την υιοθέτηση μορφολογικών προτύπων που συνάδουν με την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Αξιολόγηση εφαρμογής: Η κατεύθυνση της γενίκευσης του σχεδιασμού έχει εφαρμοστεί μερικώς. Έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί έως σήμερα μόνον τα ΓΠΣ (πρώην) Δ. Μυτιλήνης (ΦΕΚ 323/Α.Α.Π/30-7-07) και ΣΧΟΟΑΠ (πρώην) Δήμου Μούδρου (ΦΕΚ 633/Α.Α.Π/31-12- 2010). Ωστόσο σε διαδικασία εκπόνησης βρίσκονται τα ΣΧΟΟΑΠ: 17

επτά πρώην Καποδιστριακών Δήμων της Λέσβου που, συνολικά με το εγκεκριμένο ΓΠΣ της Μυτιλήνης, καλύπτουν 8 από τους 13 Καποδιστριακούς ΟΤΑ της Λέσβου, πέντε (5) πρώην Δήμων της Χίου από τους 8 πρώην ΟΤΑ του νησιού, ενός Καποδιστριακού Δήμου (Ατσικής) από τους 4 πρώην Καποδιστριακούς Δήμους της Λήμνου (έχει γίνει η Α Φάση) ενός πρώην Καποδιστριακού Δήμου της Σάμου (Μαραθοκάμπου σε τελική φάση αναμένεται η έγκρισή του) από το σύνολο 4 πρώην ΟΤΑ του νησιού, και όλων των πρώην Καποδιστριακών Δήμων της Ικαρίας σε ένα ενιαίο ΣΧΟΟΑΠ που έχει ολοκληρώσει τη Β1 Φάση. Επιπλέον, τα εγκεκριμένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ δεν προβλέπουν ιδιαίτερα δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης. Οι παρεκκλίσεις δεν καταργούνται παρά μόνον σε μια έκταση που προβλέπει το ΣΧΟΟΑΠ Μούδρου στη Λήμνο. Κατά τα άλλα, διατυπώνονται περιορισμοί και αναπροσαρμογές των όρων δόμησης αλλά με μετριοπαθή χαρακτήρα. Τέλος εκπονούνται μελέτες από το ΥΠΕΚΑ για τα μορφολογικά πρότυπα που καλύπτουν όλη την χώρα που περιλαμβάνουν και την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Σχετικά με την εκτός σχεδίου δόμηση με το ΦΕΚ 402/Δ/2002 καθορίζονται όροι και περιορισμοί δόμησης για τις εκτός σχεδίου και εκτός οικισμών περιοχές των νησιών Αγ. Ευστράτιος, Οινούσες, Ψαρά και Φούρνοι Ανάγκη αναθεώρησης: Οι κατευθύνσεις του ΠΠΧΣΑΑ για γενίκευση του σχεδιασμού σε τοπικό επίπεδο πρέπει να διατηρηθούν και να ενισχυθούν, αλλά απαιτείται αναθεώρηση ώστε το επίπεδο του Καλλικρατικού δήμου να αποτελέσει τη βάση του σχεδιασμού. Επίσης απαιτείται αναθεώρηση υφιστάμενων ΖΟΕ στη Σάμο και τη Χίο ώστε να εναρμονιστούν με το καθεστώς χρήσεων γης, όρων προστασίας και δόμησης με τις λοιπές περιοχές κάθε νησιού, στο πλαίσιο του ολοκληρωμένου και πολυεπίπεδου σχεδιασμού του χώρου, με θεώρηση των νησιών ως ενιαίες χωρικές και αναπτυξιακές ενότητες. Επιπλέον κρίνεται αναγκαία και η ένταξη της διάστασης του τοπίου στο σχεδιασμό και σε αυτό το επίπεδο. 3.2.3.γ Κοινωνικές υποδομές υπερτοπικής εμβέλειας Κατευθύνσεις ΠΠΧΣΑΑ: Σχετικά με τις κοινωνικές υποδομές υπερτοπικής εμβέλειας, οι κατευθύνσεις του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ (2003) αφορούν την ενίσχυση του ρόλου του Πανεπιστημίου Αιγαίου με δημιουργία τριών κέντρων διαπεριφερειακής εμβέλειας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Οικονομικών Ερευνών, Μαθηματικών και Πληροφορικής, και τη διερεύνηση προοπτικών για την ανάπτυξη κέντρων υγειονομικής περίθαλψης και εκπαίδευσης με πιθανή χρήση τους από τους κατοίκους των τουρκικών παραλίων. Αξιολόγηση εφαρμογής: Η κατεύθυνση αυτή έχει εν μέρει υλοποιηθεί. Ο ρόλος του Πανεπιστημίου έχει όντως διευρυνθεί (νέες ακαδημαϊκές περιοχές/προγράμματα, αύξηση αριθμού σπουδαστών, κλπ). Δεν έχουν δημιουργηθεί κέντρα διαπεριφερειακής εμβέλειας αλλά το Πανεπιστήμιο αναπτύσσει διαπεριφερειακές δράσεις με τις υπάρχουσες δομές του. Ωστόσο η εξέλιξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης στη χώρα και οι συνέπειες που πιθανόν θα έχει σε σχέση με τη διατήρηση τμημάτων του Πανεπιστημίου σε λειτουργία, θα πρέπει να διερευνηθούν σε επόμενη φάση της Μελέτης. Επιπλέον, δεν έχει πραγματοποιηθεί συστηματική διερεύνηση προοπτικών για την ανάπτυξη κεντρικών υπηρεσιών στους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης και της εκπαίδευσης που θα μπορούσαν να ελκύουν και κατοίκους των τουρκικών παραλίων. 18