ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 2.12.2009 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την Πράσινη Βίβλο σχετικά με την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001 του Συμβουλίου για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις Επιτροπή Νομικών Θεμάτων Εισηγητής: Tadeusz Zwiefka DT\797844.doc PE430.865v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία
Εισαγωγή Ο εισηγητής επιθυμεί καταρχάς να δηλώσει ότι προτείνει την υιοθέτηση κάπως συντηρητικής προσέγγισης στην αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 44/2001. Σε γενικές γραμμές, οι κανόνες για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων που κατοχυρώθηκαν για πρώτη φορά στη σύμβαση του 1968 αποδείχθηκαν ωφέλιμοι για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, και ο εισηγητής δεν είναι πρόθυμος να προκαλέσει ενδεχομένως ανεπιθύμητες συνέπειες προτείνοντας ριζικές αλλαγές. Εντούτοις, έχουν προκύψει ορισμένα προβλήματα στην εφαρμογή του κανονισμού, ιδίως ως αποτέλεσμα της νομολογίας του Δικαστηρίου, η οποία βασίζεται υπερβολικά στην αρχή της αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό, ο εισηγητής επιθυμεί να επισημάνει το ψήφισμα του Κοινοβουλίου της 25ης Νοεμβρίου 2009, το οποίο προσδιορίζει συγκεκριμένα βήματα προς τη διαμόρφωση ευρωπαϊκής δικαστικής παιδείας πρόσφορης για την επίτευξη μεγαλύτερης αμοιβαίας κατανόησης, καλύτερης επικοινωνίας μεταξύ των δικαστών και, συνεπώς, μεγαλύτερου βαθμού αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Ο εισηγητής εκτιμά το ανοικτό πνεύμα της Πράσινης Βίβλου της Επιτροπής. Μερίμνησε να διαβάσει τις απαντήσεις στην ιστοθέση της Επιτροπής 1, και οι ακόλουθες παρατηρήσεις αξιοποιούν την τεράστια εμπειρία που αντικατοπτρίζουν. Επιθυμεί επίσης να εκφράσει τις ευχαριστίες του στους συμμετέχοντες στην ακρόαση που πραγματοποιήθηκε στις 5 Οκτωβρίου. Το παρόν έγγραφο εργασίας περιορίζεται στην έκφραση των πολύ προκαταρκτικών διαπιστώσεων αρχής του εισηγητή σχετικά με περιορισμένο αριθμό ζητημάτων που καλύπτει η Πράσινη Βίβλος. Στοχεύουν ειδικότερα στο να εκμαιεύσουν απαντήσεις από τους συναδέλφους του στην επιτροπή και από τον ευρύτερο κόσμο. Ως αποτέλεσμα, δεν εξαντλούν το θέμα και δεν εκφράζουν με κανέναν τρόπο τις τελικές θέσεις του για τα θέματα που επέλεξε να εξετάσει, προκειμένου να προωθήσει τη συζήτηση. Κατάργηση της κήρυξης της εκτελεστότητας Η κατάργηση της κήρυξης της εκτελεστότητας είναι «ο κύριος στόχος» των προτάσεων της Επιτροπής για την αναθεώρηση του κανονισμού. Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι οι αιτήσεις για κήρυξη της εκτελεστότητας σπανίως απορρίπτονται: μόνο ένα μικρό ποσοστό, μεταξύ 1 και 5%, προσβάλλεται, και οι διαδικασίες αυτές σπανίως έχουν επιτυχή έκβαση. Ωστόσο, σύμφωνα με τη μελέτη Heidelberg, αυτό δεν ισχύει π.χ. στην Ελλάδα. Δεύτερον, ο σημαντικός χρόνος και τα έξοδα που ενέχει για τους ενάγοντες ο αγώνας για την αναγνώριση και εκτέλεση αλλοδαπής απόφασης δύσκολα δικαιολογούνται στην ενιαία αγορά, και αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα κακόβουλο όταν ο ενάγων επιδιώκει εκτέλεση απόφασης εις βάρος περιουσιακών στοιχείων οφειλέτη σε διάφορους τόπους δικαιοδοσίας. Δεύτερον, δεν υπάρχει υποχρέωση κήρυξης της εκτελεστότητας σε ορισμένα κοινοτικά μέσα: ευρωπαϊκός εκτελεστός τίτλος (κανονισμός αριθ. 850/2004), ευρωπαϊκή διαταγή πληρωμής (κανονισμός αριθ. 1896/2006), ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών (κανονισμός αριθ. 861/2007) και κανονισμός σχετικά με τις υποχρεώσεις διατροφής (κανονισμός αριθ. 4/2009). 1 http://ec.europa.eu/justice_home/news/consulting_public/news_consulting_0002_en.htm. PE430.865v01-00 2/6 DT\797844.doc
Ωστόσο, υπήρχαν ειδικοί λόγοι που δικαιολογούσαν την απουσία υποχρέωσης κήρυξης της εκτελεστότητας σε αυτές τις περιπτώσεις: μη αμφισβητούμενες χρηματικές αξιώσεις, μικροδιαφορές και ανάγκη επείγουσας πρόνοιας για διαδίκους σε ευάλωτη θέση. Ωστόσο, οι ελάχιστες εγγυήσεις (περιφέρεια του δικαστηρίου, δημόσια τάξη (που συμπυκνώνεται στο άρθρο 6 ΕΣΔΑ) και η απουσία αντίθετων αποφάσεων) που προβλέπονται στον ισχύοντα κανονισμό πρέπει να διατηρηθούν. Ο εισηγητής θεωρεί ότι, εάν ένδικο μέσο μπορούσε να ασκηθεί μόνο ενώπιον του δικαστηρίου προέλευσης, αυτό στην παρούσα κατάσταση του κοινοτικού δικαίου θα είχε σοβαρές και άδικες επιπτώσεις στον εναγόμενο, για τον οποίο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι κατοικεί σε άλλο κράτος μέλος και θα υποχρεωνόταν να επωμισθεί τα έξοδα και τις δυσκολίες οποιασδήποτε προσφυγής στο κράτος προέλευσης. Κατά την άποψη του εισηγητή, θα ήταν πρόωρο να καταργηθεί η υποχρέωση κήρυξης της εκτελεστότητας μολονότι αυτό πρέπει να αποτελεί τον μακροπρόθεσμο στόχο ώσπου να αποκτηθεί επαρκής εμπειρία όσον αφορά τους κανονισμούς που ήδη εφαρμόζονται χωρίς αυτήν την υποχρέωση, και να θεσπιστούν ελάχιστα διαδικαστικά πρότυπα σε κοινοτικό επίπεδο. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει για την επίσπευση της διαδικασίας κτήσης εκτελεστού τίτλου είναι να καθοριστούν προθεσμίες για την κήρυξη της εκτελεστότητας και για οποιαδήποτε προσφυγή σύμφωνα με το άρθρο 30 και το άρθρο 34, παράγραφος 2, του κανονισμού αριθ. 4/2009 όσον αφορά κράτη μέλη που δεν εφαρμόζουν το πρωτόκολλο της Χάγης. Θα μπορούσε επίσης να δοθεί προσοχή στο να διευκρινιστεί ότι απαιτείται μετάφραση μόνο του τελικού τίτλου (διατακτικό και συνοπτικές αιτιολογίες), εκτός όταν αμφισβητείται ο εκτελεστός τίτλος, οπότε απαιτείται πλήρης μετάφραση. Ο κανονισμός θα μπορούσε επίσης να διευκρινίζει ότι το δικαστήριο στο οποίο ζητείται η εκτέλεση οφείλει να περιορίζεται σε εξέταση εγγράφων, εκτός, φυσικά, όταν ασκείται ένδικο μέσο. Ο εισηγητής, προκειμένου να διευκολυνθεί ο προβληματισμός του σχετικά με την ανάγκη για εγγυήσεις (ιδίως υπό το πρίσμα της απόφασης της 2ας Απριλίου 2009 στην υπόθεση C- 394/07 Gambazzi κατά DaimlerChrysler Canada, μη καταχωρηθείσας ακόμη στη Συλλογή νομολογίας), ζητεί από την επιτροπή να συμφωνήσει στην ανάθεση μελέτης από τη μονάδα πολιτικής της σχετικά με την προσφυγή στη δημόσια τάξη για τη μη αναγνώριση σε αντιπροσωπευτικό δείγμα κρατών μελών. Επιτόκια Στον εισηγητή έχουν επισημανθεί δυσκολίες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα κράτη μέλη έχουν συχνά διαφορετικούς εθνικούς κανόνες όσον αφορά τα επιτόκια που εφαρμόζονται στις χρηματικές αποφάσεις. Ένα δικαστήριο από το οποίο ζητείται κήρυξη εκτελεστότητας μπορεί να αρνηθεί να θέσει σε ισχύ τους αυτόματους κανόνες του δικαστηρίου του κράτους προέλευσης και, αντίθετα, να εφαρμόσει το εθνικό του επιτόκιο μόνο από την ημερομηνία χορήγησης του εκτελεστού τίτλου. Ένας κανόνας ο οποίος θα αποσαφήνιζε τα θέματα θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη ασφάλεια δικαίου για τους διαδίκους. Πεδίο εφαρμογής του κανονισμού (α) Υποχρεώσεις διατροφής Ο εισηγητής θεωρεί ότι οι υποχρεώσεις διατροφής πρέπει να εξαιρεθούν, λαμβανομένης υπόψη της έγκρισης του κανονισμού αριθ. 4/2009. DT\797844.doc 3/6 PE430.865v01-00
(β) Διαιτησία Ο εισηγητής δεν τάσσεται υπέρ της (έστω και μερικής) κατάργησης της εξαίρεσης της διαιτησίας από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού. Τείνει να θεωρείότιοι επιπτώσεις της επέκτασης του κανονισμού, ώστενα καλύπτει τη διαιτησία, θα σχετίζονταν με περιφερειοποίηση της νομοθεσίας περί διαιτησίας στην ΕΕ, η οποία αντιβαίνει στον καθολικό χαρακτήρα της. Η επέκταση θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει στην απόκτηση από την ΕΕ αποκλειστικής αρμοδιότητας, κάτι το οποίο, εξαιτίας των δυσκολιών που προκλήθηκαν από τη γνωμοδότηση του Δικαστηρίου σχετικά με τη σύμβαση του Λουγκάνο, δεν πρέπει να συμβεί παρά μόνο με προμελετημένη νομοθετική πράξη. Επιπλέον, οι ιδέες που εκτίθενται στην Πράσινη Βίβλο της Επιτροπής θα φαίνονταν ασυμβίβαστες τόσο με τη σύμβαση της Νέας Υόρκης του 1958 όσο και με τη σύμβαση της Γενεύης περί διεθνούς εμπορικής διαιτησίας του 1961. Επισημαίνεται ότι όλα τα κράτη μέλη είναι συμβαλλόμενα μέρη και στις δύο συμβάσεις. Πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη ότι η Ελβετία αποτελεί μείζον κέντρο διαιτησίας, και ότι η σύμβαση του Λουγκάνο εξαιρεί τη διαιτησία από το πεδίο εφαρμογής της. Συνεπώς, ο εισηγητής θεωρεί ότι η ασφαλέστερη πορεία δράσης, και προκειμένου να αποφευχθεί η όποια παρέμβαση στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατών μελών στο πλαίσιο των συμβάσεων της Νέας Υόρκης και της Γενεύης, είναι η συνέχιση της εξαίρεσης της διαιτησίας από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού. Κατά το ίδιο τεκμήριο, ο εισηγητής θεωρεί ότι δεν υφίσταται ανάγκη για εναρμονισμένο υποχρεωτικό κανόνα ο οποίος θα προβλέπει αποκλειστική δικαιοδοσία για διαδικασίες κρατών υπέρ της διαιτησίας. Ένας τέτοιος κανόνας θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στη διασυνοριακή συνδρομή στην αποδεικτική διαδικασία. Ο εισηγητής έχει διαβάσει μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων που τάσσονται υπέρ ή κατά της ανάθεσης καίριου ρόλου στα δικαστήρια του τόπου διαιτησίας, και θεωρεί ότι αυτό το θέμα, καθώς και το επίμαχο θέμα των προσωρινών μέτρων στο πλαίσιο αυτό, δεν πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο νέων κανόνων ως αποτέλεσμα της παρούσας αναθεώρησης. Κατά την άποψή του, το θέμα αυτό χρήζει χωριστής μελέτης και διεξοδικότερης διαβούλευσης με επαγγελματίες που ειδικεύονται σε θέματα διαιτησίας και διεθνών οργάνων διαιτησίας. Όσον αφορά την υπόθεση West Tankers 1, ο εισηγητής θεωρεί, τουλάχιστον προσωρινά, ότι η εξαίρεση της διαιτησίας πρέπει να αποσαφηνιστεί, ώστε να καταστεί σαφές ότι αποφάσεις που παραβιάζουν ρήτρες διαιτησίας και αποφάσεις σύμφωνα με τις οποίες ρήτρες διαιτησίας είναι άκυρες δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κανονισμού. Συνεπώς, δεν είναι εκτελεστές σε άλλα κράτη μέλη στο πλαίσιο του κανονισμού. Θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί το ενδεχόμενο προσθήκης αιτιολογικής σκέψης, διατυπωμένης με τους κατάλληλους όρους, η οποία θα στηρίζει την αρχή Kompetenz- Kompetenz. Ο εισηγητής θα ήταν ευτυχής να πληροφορηθεί τις απόψεις των συναδέλφων του για το θέμα αυτό και, μάλιστα, για όλα τα θέματα που θίγονται στο παρόν έγγραφο. 1 Απόφαση της 10ης Φεβρουαρίου 2009 στην υπόθεση C-185/07 Allianz SpA κατά West Tankers Inc., μη καταχωρηθείσα ακόμη στη Συλλογή. PE430.865v01-00 4/6 DT\797844.doc
Παρέκταση της δικαιοδοσίας Λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που αποδίδει το Κοινοβούλιο στην ελεύθερη βούληση των συμβαλλόμενων μερών, ακόμη και στο πλαίσιο της νομοθετικής διαδικασίας που οδήγησε στην έγκριση του κανονισμού Ρώμη II για το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές, ο εισηγητής δεν μπορεί παρά να στηρίξει αυτήν τη θέση, την οποία συμμερίζεται εκ πεποιθήσεως. Η σημερινή ερμηνεία του κανόνα περί εκκρεμοδικίας (της οποίας παράδειγμα αποτελεί η απόφαση στην υπόθεση Gasser κατά MISAT 1 ) επιτρέπει την υπονόμευση ρητρών παρέκτασης από καταχρηστικές πράξεις «τορπιλισμού». Ο εισηγητής θεωρεί ότι η πιο άμεση λύση στο πρόβλημα αυτό θα ήταν η απαλλαγή του δικαστηρίου που επιλέγεται σε μια συμφωνία παρέκτασης από την υποχρέωσή του να αναστέλλει τη διαδικασία βάσει του κανόνα περί εκκρεμοδικίας. Αυτό πρέπει να συνδυαστεί με απαίτηση να αποφασίζονται οι όποιες διαφορές περί δικαιοδοσίας άμεσα ως προκαταρκτικό ζήτημα από το επιλεγέν δικαστήριο. Αυτό θα ενεργούσε ως μέσο αποτροπής παράλληλων διαδικασιών, και, ως αποτέλεσμα, θα άξιζε να διακινδυνευθούν ορισμένες παράλληλες διαδικασίες. Αυτό θα μπορούσε να στηριχθεί με αιτιολογική σκέψη η οποία θα τονίζει την πρωταρχική σημασία που πρέπει να αποδοθεί στην ελεύθερη βούληση των συμβαλλόμενων μερών. Ο εισηγητής μελετά το έγγραφο που υπέβαλε ο δρ Muir-Watt σχετικά με τη διαβίβαση ρητρών επιλογής του αρμοδίου δικαστηρίου σε τρίτα μέρη, καθώς θίγει ένα ουσιαστικό πρόβλημα το οποίο πρέπει να επιλυθεί, εάν είναι εφικτό, κατά την αναθεώρηση του κανονισμού. Forum non conveniens 2 Προκειμένου να αποφευχθεί το πρόβλημα που αναδείχτηκε στην υπόθεση Owusu κατά Jackson 3, ο εισηγητής προτείνει διερευνητικά μια λύση με βάση το άρθρο 15 του κανονισμού αριθ. 2201/2003 4. Αυτό το άρθρο θα επέτρεπε στα δικαστήρια κράτους μέλους με δικαιοδοσία επί της ουσίας της υπόθεσης να αναστέλλουν τη διαδικασία, εάν θεωρούν ότι δικαστήριο άλλου κράτους μέλους ή τρίτης χώρας είναι καταλληλότερο να εκδικάσει την υπόθεση ή συγκεκριμένο μέρος της, ώστε να δίνεται η δυνατότητα στους διαδίκους να υποβάλλουν αίτηση στο εν λόγω δικαστήριο ή να δίνεται η δυνατότητα στο επιληφθέν δικαστήριο να παραπέμπει την υπόθεση στο εν λόγω δικαστήριο. Και σε αυτό το σημείο, ο εισηγητής θα θεωρούσε ευπρόσδεκτες παρατηρήσεις και προτάσεις. 1 Απόφαση στην υπόθεση C-185/07 Gasser GmbH κατά MISAT Srl [2003] Συλλογή I-14693. 2 Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι, μολονότι το δόγμα forum non conveniens θεωρείται δημιούργημα του εθιμικού δικαίου, εισήχθη στο εθιμικό δίκαιο από τη Σκωτία, χώρα αστικού δικαίου, της οποίας οι νομικοί το ανακάλυψαν στο ρωμαϊκό ολλανδικό δίκαιο (βλ. Lis Pendens, International Litigation, Campbell McLachlan, Hague Academy of International Law, Martinus Nijhoff Publishers, 2009). 3 Υπόθεση C-281/02 Owusu κατά Jackson [2005] Συλλογή I-1383. 4 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2003, για τη διεθνή δικαιοδοσία και την αναγνώριση και εκτέλεση αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας, ο οποίος καταργεί τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1347/2000, ΕΕ L 338 της 23.12.2003, σ. 1. DT\797844.doc 5/6 PE430.865v01-00
Λειτουργία του κανονισμού στη διεθνή έννομη τάξη Ο εισηγητής θεωρεί ότι οι προτάσεις της Επιτροπής στην Πράσινη Βίβλο είναι τόσο ριζοσπαστικές και φιλόδοξες, ώστε υπερβαίνουν την απλή αναθεώρηση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για τεράστιο εγχείρημα το οποίο δεν συνυπολογίζει τις διάφορες διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες στις οποίες τα κράτη μέλη είναι συμβαλλόμενα μέρη. Πιθανή περιορισμένη μεταρρύθμιση θα μπορούσε να συνίσταται στην επέκταση των κοινοτικών κανόνων περί αποκλειστικής δικαιοδοσίας (ιδίως όσον αφορά εμπράγματα δικαιώματα επί ακινήτων ή μίσθωση ακινήτων) σε διαδικασίες που κινούνται σε τρίτη χώρα. Επίσης, είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς γιατί να μην μπορούν να κινηθούν διαδικασίες σε τρίτη χώρα όταν ένας από τους διαδίκους κατοικεί στην Ένωση και όλες οι καταλογιζόμενες δραστηριότητες στη διαδικασία πραγματοποιήθηκαν στην εν λόγω χώρα και όλη η ζημία προκλήθηκε εκεί. Μια διάταξη της μορφής που συζητήθηκε υπό τον τίτλο forum non conveniens θα μπορούσε να συμβάλει στο πλαίσιο αυτό. Ο εισηγητής δεν είναι ακόμη πεπεισμένος όσον αφορά το επιθυμητό της θέσπισης διατάξεων που θα προβλέπουν υπέρμετρη βάση διεθνούς δικαιοδοσίας των δικαστηρίων των κρατών μελών της Ένωσης. Ορισμός της κατοικίας φυσικών και νομικών προσώπων Ο εισηγητής θεωρεί επιθυμητό έναν αυτόνομο ορισμό της κατοικίας φυσικών προσώπων, ιδίως προκειμένου να αποφεύγονται καταστάσεις όπου πρόσωπα μπορεί να έχουν περισσότερες από μία κατοικίες. Ωστόσο, δεν έχει δει να προτείνεται κατάλληλη λύση για το πρόβλημα αυτό. Επίσης, τάσσεται υπέρ ενός ενιαίου ορισμού της κατοικίας των εταιριών, αλλά ανησυχεί ότι το πρόβλημα αυτό είναι δυσεπίλυτο στην παρούσα φάση. Ο εισηγητής προτείνει να δοθεί συνέχεια στο παρόν έγγραφο εργασίας με ένα ακόμη τον Ιανουάριο. PE430.865v01-00 6/6 DT\797844.doc