ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ Δ ΑΦΝΗ Κύθνος ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ: Γιλαντζή Ιουλία ΑΘΗΝΑ 2007
ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ ΑΕΙΦΟΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΔΑΦΝΗ Κύθνος Ερευνητικό έργο: Αειφόρος ανάπτυξη στη νήσο Κύθνο Περίοδος εκτέλεσης: 2006 Ερευνητές: Γιλαντζή Ιουλία Επικοινωνία: Τηλέφωνο: 6972506690 Email: juliagenv@yahoo.gr Εικόνα εξωφύλλου: Γκραβούρα της Νήσου Κύθνου (Δήμος Κύθνου, 2007) Το τεύχος του ερευνητικού έργου είναι διαθέσιμο από τη διεύθυνση: www.itia.ntua.gr/dafni 1 η έκδοση Αθήνα, 10/08/2007 2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Κατάλογος εικόνων 6 Κατάλογος πινάκων 7 Εξέλιξη του έργου 8 Περίληψη 10 Summary 11 Εισαγωγή 12 1 Υπάρχουσα κατάσταση τάσεις 14 1.1 Γενικά στοιχεία για το νησί...14 1.1.1 Γενικά 14 1.1.2 Ιστορία...16 1.1.3 Γεωμορφολογία...18 1.1.4 Κλίμα...22 1.1.5 Βλάστηση...23 1.2 Γενικά οικονομικά στοιχεία...26 1.2.2 Δραστηριότητες...26 1.2.3 Παραγωγικοί Τομείς...26 1.3 Γενικά κοινωνικά στοιχεία...30 1.3.2 Οικιστική ανάπτυξη...31 1.3.3 Υποδομές...38 1.3.4 Δημογραφικά στοιχεία...40 1.3.5 Ιδιοκτησιακό καθεστώς...43 1.3.6 Απασχόληση...44 2 Βασικές παράμετροι 45 2.1 Γεωγραφικά δεδομένα / χρήσεις γης...45 2.1.2 Διαθεσιμότητα κατάλληλων χαρτών...45 2.1.3 Ενημέρωση χαρτών...45 2.1.4 Κατάσταση περιβάλλοντος...45 2.1.5 Κατάσταση ορεινών περιοχών...49 2.2 Ενέργεια...51 2.2.2 Παραγωγή ενέργειας...51 3
2.2.3 Μονάδες, τεχνολογία παραγωγής, δίκτυα...51 2.2.4 Ρύπανση...52 2.2.5 Κατανάλωση...54 2.2.6 Διαχείριση της ζήτησης, εξοικονόμηση...54 2.2.7 Σχέδια νέων μονάδων...54 2.2.8 Ανάπτυξη ΑΠΕ...55 2.3 Στερεά απόβλητααπορρίμματα...58 2.3.2 Χώροι μη ελεγχόμενης απόρριψης...58 2.3.3 Απορρίμματα από χερσαίες ή θαλάσσιες πηγές που καταλήγουν σε ακτές...58 2.3.4 Διαχείριση στερεών αποβλήτων από ΟΤΑ...58 2.3.5 Χώροι ελεγχόμενης απόρριψης ή ΧΥΤΑ...59 2.3.6 Ανακύκλωση υλικών...59 2.4 Νερά...60 2.4.2 Διαχείριση υδατικών πόρων...60 2.4.3 Εισαγωγή παραγωγή κατανάλωση νερού, άρδευση, ύδρευση, τουριστικές ανάγκες, κατάσταση δικτύων, ποιότητα νερού στην κατανάλωση...61 2.4.4 Εξοικονόμηση νερού...62 2.4.5 Διαχείριση λυμάτων...62 2.5 Μεταφορές κινητικότητα...63 2.5.1 Δημόσια μεταφορικά μέσα σε χερσαίες μεταφορές...63 2.5.2 Κυκλοφοριακά προβλήματα, ατυχήματα, θόρυβος, στάθμευση...63 2.5.3 Υποδομές για εναλλακτικά μέσα, ζώνες ήπιας κυκλοφορίας...64 2.5.4 Θαλάσσιες μεταφορές, αεροπορικές μεταφορές, διεθνείς μεταφορές...64 2.6 Τουρισμός...65 2.6.1 Καταγραφή παρακολούθηση τουριστικών υποδομών...65 2.6.2 Διακίνηση τουριστών, χαρακτηριστικά τους, χωρική κατανομή, χρονική κατανομή...65 2.6.3 Εναλλακτικός τουρισμός...65 2.6.4 Διαχείριση τουριστικού προϊόντος...70 2.6.5 Χρήση συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης...70 2.6.6 Οχλήσεις...70 2.7 Πρωτογενής παραγωγή...71 2.7.1 Καταγραφή γεωργικών, αλιευτικών, κτηνοτροφικών, δασικών, μεταποιητικών εκμεταλλεύσεων και μονάδων...71 2.7.2 Ισοζύγιο τοπικών / εισαγόμενων προϊόντων...76 2.7.3 Διατήρηση παραδοσιακών καλλιεργειών και στοιχείων τοπικών ποικιλιών, αναβαθμών, φυτοφρακτών...77 2.7.4 Ύπαρξη μορφών παραγωγής και μεταποίησης που πιστοποιούνται ως βιολογικές...77 2.7.5 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας...77 2.8 Φυσικό περιβάλλον...79 2.8.1 Καταγραφές/εκτιμήσεις: τοπίων ιδιαίτερης αξίας, γενικού τοπίου, 4
μνημείων, παραδοσιακών οικισμών, παλιών εγκαταλελειμμένων οικισμών, βιοτόπων NATURA και άλλων...79 2.8.2 Αξιολόγηση αρνητικών επιδράσεων, δυνατότητες ελέγχου: βοσκής στη βλάστηση και στο έδαφος, οδών, αποστραγγίσεων, θήρας...84 2.8.3 Κατασκευή /συντήρηση αναβαθμίδων...85 2.9 Κοινωνία πολιτισμός...86 2.9.1 Κέντρα παροχής υπηρεσιών υγείας...86 2.9.2 Υποδομές και υπηρεσίες παροχής βοήθειας σε ειδικές ομάδες πληθυσμού...86 2.9.3 Δομές εξυπηρέτησης πολιτών και στήριξης απασχόλησης...86 2.9.4 Διαδικασίες ένταξης μεταναστών...87 2.9.5 Εκπαιδευτικές υποδομές...87 2.9.6 Παραδοσιακές πολιτιστικές δραστηριότητες...87 3 Ανάδειξη συμβόλου 90 4 Απόψεις Φορέων για την αειφορική ανάπτυξη 91 4.1 Τοπική αυτοδιοίκηση και σχετικές υπηρεσίες...91 4.2 Επαγγελματικοί σύλλογοι και σωματεία...94 4.3 Περιβαλλοντικές και πολιτιστικές οργανώσεις/σύλλογοι...96 5 Σχεδιασμός για την υλοποίηση δράσεων αειφορίας 99 6 Βιβλιογραφία 102 7 Παράρτημα 104 5
Κατάλογος εικόνων Εικόνα 1: Το νησί της Κύθνου... 15 Εικόνα 2: Τμήμα σαρκοφάγου της ελληνιστικής περιόδου, μέρος της υπαίθριας συλλογής του Καθολικού στη Χώρα... 18 Εικόνα 3: Χάρτης της Κύθνου... 31 Εικόνα 4: Άποψη της Χώρας... 32 Εικόνα 5: Άποψη από το εσωτερικό του οικισμού της Χώρας... 33 Εικόνα 6: Άποψη του οικισμού της Δρυοπίδας... 34 Εικόνα 7: Η πινακίδα μπροστά από το λαογραφικό μουσείο της Δρυοπίδας... 34 Εικόνα 8: Οι παλιοί ανεμόμυλοι κοντά στον οικισμό Δρυοπίδα... 35 Εικόνα 9: Το λιμάνι του Μέριχα... 36 Εικόνα 10: Άποψη του οικισμού του Μέριχα... 37 Εικόνα 11: Η είσοδος της εκκλησίας της Παναγιάς της Κανάλας και το πευκοδάσος δίπλα σε αυτήν... 38 Εικόνα 12: Πληθυσμιακά στοιχεία Δήμου Κύθνου... 42 Εικόνα 13: Φράκτες από ξερολιθιές... 43 Εικόνα 14: Αναβαθμίδες στις περιοχές με έντονη κλίση... 44 Εικόνα 15: Το λιμάνι και η Μαρίνα του Μέριχα... 47 Εικόνα 16: Μαρίνα Λουτρών... 48 Εικόνα 17: Αλιευτικό Καταφύγιο Λουτρών... 49 Εικόνα 18: Χάρτης της Κύθνου... 50 Εικόνα 19: Μία εκ των τεσσάρων γεννητριών του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ... 51 Εικόνα 20: Οι δεξαμενές ανεφοδιασμού του πετρελαϊκού σταθμού της ΔΕΗ... 52 Εικόνα 21: Τρεις από τις πέντε ανεμογεννήτριες που έχει σταματήσει η λειτουργία τους εδώ και πέντε χρόνια... 53 Εικόνα 22: Το φωτοβολταϊκό σύστημα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του... 53 Εικόνα 23: Το φωτοβολταϊκό σύστημα σήμερα... 54 Εικόνα 24: Λειτουργία υβριδικού συστήματος με προτεραιότητα στις ΑΠΕ... 55 Εικόνα 25: Η τελευταία ανεμογεννήτρια που τοποθετήθηκε στο νησί και η λειτουργία της σταμάτησε το Δεκέμβρη του 2006... 56 Εικόνα 26: Πινακίδα Φωτοβολταϊκού Υβριδικού συστήματος οικισμού Γαϊδουρόμαντρας... 57 Εικόνα 27: Μία από τις ιαματικές πηγές στα Λουτρά Κύθνου... 66 Εικόνα 28: Το ξενοδοχείο ΞΕΝΙΑ και οι εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών στα Λουτρά Κύθνου... 67 Εικόνα 29: Βιότοποι NATURA... 82 Εικόνα 30 : Βιότοποι CORINE... 83 Εικόνα 31: Προτεινόμενο Σύμβολο ΔΑΦΝΗ για το νησί της Κύθνου... 90 6
Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1: Πληθυσμιακή μεταβολή 19912001... 40 Πίνακας 2: Κατανομή του πραγματικού Πληθυσμού του Δήμου Κύθνου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και του 1991 αντίστοιχα, στα τα δύο δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου... 41 Πίνακας 3 Πληθυσμιακά Στοιχεία Δήμου Κύθνου... 42 Πίνακας 4: Μέσες μηνιαίες και μέγιστες μηνιαίες τιμές βροχοπτώσεων σε mm για την Κύθνο... 60 Πίνακας 5: Στοιχεία κατανάλωσης νερού Δήμου Κύθνου για το έτος 2006... 61 Πίνακας 6: Αροτραίες Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 72 Πίνακας 7: Άμπελοι Σταφιδάμπελοι Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 73 Πίνακας 8: Σύνολα εκτάσεων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 73 Πίνακας 9: Παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 74 Πίνακας 10: Αριθμός ζώων που σφάγηκαν και παραγωγή κρέατος από αυτά Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 75 Πίνακας 11: Μηχανοκίνητα επαγγελματικά σκάφη θαλάσσιας αλιείας Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 76 Πίνακας 7.1: Γη λαχανόκηπων Φυτώρια Σπόρεια Εμπορικοί Ανθόκηποι (Κηπευτική γη) Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 105 Πίνακας 7.2: Αροτραίες Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 106 Πίνακας 7.3: Δενδρώδεις Καλλιέργειες Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 107 Πίνακας 7.4: Παραγωγή άλλων κτηνοτροφικών προϊόντων Δ.Δ. Χώρας/Δρυοπίδας για το 2006... 109 7
Εξέλιξη του έργου Στην παρούσα φάση (10/08/2007) έχει ολοκληρωθεί η καταγραφή και μια πρώτη ανάλυση και αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης και των προοπτικών της νήσου Κύθνου, κατόπιν επιτόπιας έρευνας που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Μαΐου 2007. Έχουν καταγραφεί οι δράσεις που προτείνει ο Δήμος της Κύθνου στα πλαίσια της συμμετοχής της στο δίκτυο αειφόρων νήσων ΔΑΦΝΗ. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι δράσεις επιλέχθηκαν και με βάση το κριτήριο της δυνατότητας ολοκλήρωσής τους μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Αναμένεται η τελική κατάστρωση του χρονοδιαγράμματος και του ορισμού του τρόπου παρακολούθησης της εξέλιξης ανά δράση. Πιο συγκεκριμένα στις 26 31 Μαΐου πραγματοποιήθηκε επίσκεψη στο νησί της Κύθνου στα πλαίσια του προγράμματος ΔΑΦΝΗ. Η συλλογή των στοιχείων για την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης έγινε με τη βοήθεια του Δημάρχου του νησιού κ. Ζαμπέτα Αντώνη και του δημοτικού συμβούλου κ. Φίλιππα Πατέστου. Πολύ σημαντική κρίνεται η συμβολή των συζητήσεων που διεξήχθησαν μαζί τους για την αποτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης και την καταγραφή των προβλημάτων, των δυνατοτήτων και των μελλοντικών δράσεων του νησιού. Η επαφή επιπλέον με ντόπιους κατοίκους και η ανταλλαγή απόψεων, συνετέλεσε σημαντικά στο να μπορέσει να διαμορφωθεί μια πιο αποκρυσταλλωμένη άποψη για τον τρόπο ζωής τους, την καθημερινότητά τους, τις ανάγκες, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθώς και το όραμα τους για το νησί και τη ζωή πάνω σ αυτό. Οι άνθρωποι που βοήθησαν με τις πληροφορίες και το χρόνο που διέθεσαν κατά τη διάρκεια διεξαγωγής της έρευνας είναι οι εξής: κ. Βενετούλιας Γιώργος (Πρόεδρος Πολιτιστικής Παρέμβασης Νέων Κύθνου και Συγγραφέας 8 βιβλίων λαογραφικού χαρακτήρα για την Κύθνο), κα Γαρδίκα Ευαγγελία (Μηχανικός του Δήμου Κύθνου), κ. Γκρίελας Σταμάτης (Πρόεδρος Επαγγελματιών Χώρας Κύθνου και Γραμματέας 8
Πολιτιστικού Συλλόγου Χώρας Κύθνου), κ. Γκρίελας Αντώνης (Υπάλληλος ΔΕΗ στην Κύθνο), κα Γκρίελα Κοτούλια Πόπη (Υπάλληλος Αγροτoμελισσοκομικού Συνεταιρισμού Χώρας Κύθνου), κ. Γονίδης Γιώργος (Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Μέριχα Κύθνου), κα Γρεβενίτη Ραλλού (Ελεύθερος Επαγγελαμτίας), κ Κλάρας Ιάκωβος (Πρόεδρος Συλλόγου Τουριστικών Καταλυμάτων Κύθνου), κ. Κοζαδίνος Νίκος (Πρόεδρος Αλιευτικού Συλλόγου Λουτρών Κύθνου), κ. Λαρεντζάκης Αντώνιος (Πρόεδρος Συλλόγου Επαγγελματιών Μέριχα Κύθνου), κ. Λαρεντζάκης Αντώνης (Πρόεδρος του Αλιευτικού Συλλόγου Μέριχα Κύθνου), κ. Μπουρίτης Νικόλαος (Αντιδήμαρχος Κύθνου), κ. Γονιδάκης Αιμίλιος (Προϊστάμενος ΔΕΗ στην Κύθνο) κ. Φιλιππαίος Γιάννης (Πρόεδρος Πολιτιστικού Συλλόγου Δριοπίδας Κύθνου). Για την ολοκλήρωση της σύνταξης της έκθεσης ακολούθησε επεξεργασία των δεδομένων που συλλέχθηκαν, σε συνδυασμό και με πηγές από το διαδίκτυο. 9
Περίληψη Η έκθεση αυτή είναι μια προσπάθεια καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης του νησιού της Κύθνου, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις βασικές παραμέτρους της φυσικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας της περιοχής, τις ιδιαιτερότητες, τα προβλήματα αλλά και τις δυνατότητες του νησιού. Στην έκθεση αυτή παρουσιάζονται και οι απόψεις τόσο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και όσο και των κατοίκων του νησιού (Συλλογικά ή και μεμονωμένα) προκειμένου να είναι πιο πλήρης η απόδοση και αποτίμηση της πραγματικότητας. Στόχος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των ντόπιων της Κύθνου είναι το να διασφαλιστούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να επιτευχθεί ένα υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής για τους κατοίκους του νησιού και να διασφαλίζεται συνεχώς. Μέσο για τον παραπάνω στόχο μπορεί να αποτελέσει η περαιτέρω οικονομική ώθηση με την ενίσχυση της τουριστικής ανάπτυξης κυρίως αλλά και των άλλων δραστηριοτήτων που συναντώνται ήδη στο νησί (1 ο γενής και 2 ο γενής τομές), η διαφύλαξη του ιδιαίτερου χαρακτήρα του νησιού και η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Όλα τα παραπάνω, συνδυασμένα με τον απώτερο στόχο της επίτευξης της αειφόρου ανάπτυξης, χρησιμοποιήθηκαν για την αξιολόγηση των δεδομένων με στόχο τον εντοπισμό των βασικών προβλημάτων του νησιού που επιδέχονται επίλυση αλλά και των δυνατοτήτων που προσφέρονται για δράσεις παρέμβασης και ανάδειξης του νησιού. 10
Summary This essay is an attempt to record the existing situation on Kithnos Island, by taking into account all the basic parameters of the area s natural, social and economical reality, the physiognomy, problems but also potentials of the island. In this essay the opinion of the local authority and the local residents (individually and collectively) are also presented, in order to achieve a more complete description and evaluation of the reality. The intention of the local authority and local residents is to ensure the proper circumstances for achieving higher level of quality of life right along. Major dint for the intention above can be the economical boost based on the amplification of tourist development but also other actions with orientation on primary and incidental sector, that are already developed on the island. Moreover the above intention can be achieved with the maintenance of the special complexion of the island and the preservation of natural environment. All the above, conjoint, with the obviate target of achievement of sustainable development, were used for the evaluation of the data aiming at the detection of basic problems of island that is susceptible of resolution but also for the possibilities that are offered for action of intervention and competition of island 11
Εισαγωγή Η Kύθvoς ή Θερμιά, βρίσκεται ανάμεσα στη Τζιά και τη Σέριφο και εχει έκταση 99τετρ. χιλιόμετρα και 1.500 περίπου μόνιμους κατοίκους. Τις τελευταίες δεκαετίες μπορεί και φιλοξενεί επισκέπτες από όλα τα μέρη της Ελλάδος και του εξωτερικού και παρόλα αυτά έχει διατηρήσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του και τη σπάνια άγρια ομορφιά που μπορεί να προσφέρει ένα τέτοιο μέρος. Η τουριστική ανάπτυξη του νησιού γίνεται με αργούς ρυθμούς, παρόλο που είναι το κοντινότερο σε απόσταση από τα νησιά των Κυκλάδων, αφήνοντας έτσι στους ανθρώπους του το περιθώριο για έγκαιρο και εύστοχο σχεδιασμό των επόμενων αναπτυξιακών βημάτων, λαμβάνοντας υπόψη και τις μακροπρόθεσμες συνέπειες και όχι το εύκολο και άμεσο κέρδος. Οι κάτοικοί του ποτέ δεν το εγκατέλειψαν πλήρως. Αναζητώντας μια καλύτερη τύχη αλλού, πάντα επέστρεφαν στον νησί τους θερινούς μήνες. Πλέον επιστρέφουν οι νέες γενιές, οι οποίες με την πολύτιμη βοήθεια και εμπειρία των μεγαλυτέρων, προσφέρουν στον τόπο, ξέροντας πια ότι αυτό το μέρος είναι ανεκτίμητης αξίας και μοναδικής ομορφιάς. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Κύθνιοι αγαπούν τον τόπο τους και η προσπάθεια διαφύλαξης της πολιτισμικής τους κληρονομιάς είναι πραγματικά αξιόλογη και αξιοσημείωτη ιδιαίτερα από ανθρώπους νέους, γεμάτους ενέργεια και πάθος για τη ζωή. Πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων όχι μόνο κατά τους θερινούς μήνες αλλά και κατά τη «δύσκολη» περίοδο του χειμώνα, συνθέτουν ένα ιδιαίτερα αξιόλογο πολιτισμικό σκηνικό. Τέλος άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι η Κύθνος (λόγω κλιματικών χαρκτηριστικών) αποτέλεσε πρωτοπόρο παράδειγμα στην προσπάθεια ανάπτυξης και αξιοποίησης συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον Ελλαδικό χώρο (Ηλιακό 12
και Αιολικό Πάρκο από το 1982). Λυπηρό είναι το γεγονός ότι πλέον έχει εγκαταλειφθεί κάθε τέτοια προσπάθεια παραγωγής ενέργειας στο νησί. 13
1 Υπάρχουσα κατάσταση τάσεις 1.1 Γενικά στοιχεία για το νησί 1.1.1 Γενικά Η Kύθvoς ή Θερμιά, βρίσκεται ανάμεσα στη Τζιά και τη Σέριφο, απέχει από τον Πειραιά 52 ναυτικά μίλια, μια απόσταση που τα κανονικά πλοία την διασχίζουν σε 3 ώρες περίπου, ενώ από το λιμάνι του Λαυρίου μόνο 2 ώρες. Έχει έκταση 99τετρ. χιλιόμετρα και 1.500 περίπου μόνιμους κατοίκους. Το νησί ανήκει στο δυτικό τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων και από διοικητικής άποψης υπάγεται στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, στο Νομό Κυκλάδων και ολόκληρο το νησί αποτελεί τον ομώνυμο Δήμο Κύθνου, ο οποίος περιλαμβάνει τα Δημοτικά Διαμερίσματα Κύθνου και Δρυοπίδας. Πιθανόν να πήρε το όνομά της από τον ιδρυτή της Κύθνο, αν και η ιστορική του ύπαρξη είναι πολύ αμφίβολη. Η λέξη (δρυοπική ή φοινικική) ενδέχεται ακόμη να στηρίζεται στη ρίζα "κυθ" η οποία προέρχεται από το ρήμα "κεύθω" που σημαίνει κρύπτω (κεύθμων: σκοτεινός, βαθύς τόπος που εξαφανίζεται κάποιος). Αυτή η ερμηνεία της ονομασίας παραπέμπει σε κάποια φυσική ιδιότητα του νησιού κατά την πρώιμη αρχαιότητα (σκιερά δάση, βαθειές κοιλάδες ή σπήλαια ή και μεταλλεία). (http://www.kythnos.gr/site/history.html) Το άλλο όνομα της Κύθνου, Θερμιά, οφείλεται στα ονομαστά ιαματικά λουτρά του, που βρίσκονται στην περιοχή των Λουτρών, τα οποία ήταν κάποτε ο σημαντικότερος μαγνήτης για τους επισκέπτες της Κύθνου, τον 19ο και τον 20ό αιώνα, οι οποίες όμως έχουν παρακμάσει τα τελευταία χρόνια. Το τοπίο της Κύθνου είναι Κυκλαδικό, δηλαδή ξερό και άνυδρο. Παντού κυριαρχούν οι ξερολιθιές που χρησιμεύουν σαν διαχωριστικά για τις ιδιοκτησίες της γης, στάνες 14
φτιαγμένες επίσης από ξερολιθιές για να προστατεύονται τα ζωντανά και μύλοι, άλλοι σε καλή κατάσταση και άλλοι απομεινάρια μιας μακρινής εποχής. Επίσης, το Θερμιώτικο τοπίο κυριαρχείται από τις εκατοντάδες κατάλευκες εκκλησίες που είναι χτισμένες σε κάθε γωνιά του. Το βόρειο μέρος του νησιού είναι το πιο πυκνοκατοικημένο και εδώ βρίσκονται τα χωριά Μέριχας, το λιμάνι του νησιού, η Χώρα, η πρωτεύουσα, τα Λουτρά και η Δρυόπιδα.(http://clubs.pathfinder.gr) Στην Κύθνο οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, την κτηνοτροφία και τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό. Σε αντίθεση με άλλα νησιά των Κυκλάδων, η Κύθνος διατηρεί την αγροτική της οικονομία, με την εκτροφή βοοειδών και αμνοεριφίων, καθώς και την παραγωγή μελιού. Εικόνα 1: Το νησί της Κύθνου (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) 15
Κάθε καλοκαίρι, από 1 έως 10 Αυγούστου ο Δήμος Κύθνου διοργανώνει τις πολιτιστικές εκδηλώσεις «Κύθνεια». 1.1.2 Ιστορία Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά και τα ανθρωπολογικά ευρήματα το νησί κατοικήθηκε ήδη από την 8η χιλιετία π.χ. Πρόσφατες ανασκαφές στη θέση Μαρουλάς, κοντά στα σημερινά Λουτρά, βρήκαν ίχνη από τέσσερις τάφους της Μεσολιθικής Περιόδου, στοιχείο που αποδεικνύει ότι στην Κύθνο υπήρξε η αρχαιότερη ίσως εγκατάσταση ανθρώπων στις Κυκλάδες. Έχει καταγραφεί επίσης η ύπαρξη είκοσι περίπου κυκλικών κατασκευών από σχιστόπλακες στην περιοχή Σκουριές που περικλείουν μεταλλευτικούς κλιβάνους καθώς και ένα ορυχείο εξόρυξης χαλκούστο ακρωτήριο Τζούλη, που ανήκει στον πρωτοκυκλαδική περίοδο. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν πιθανότατα Ελληνοπελασγοί και στα Mηδικά χρόνια (10ο αιώνα π.χ.) ήταν Δρύοπες, κατοίκοι της Εύβοιας, που κατέφυγαν στη Κύθνο για να ξαναρχίσουν την ζωή τους από την αρχή ύστερα από τις κακουχίες του Τρωϊκού Πολέμου και μια σειρά φυσικών καταστροφών που χτύπησαν την Εύβοια εκείνη την εποχή. (http://clubs.pathfinder.gr) Αξιόλογα είναι τα κυκλώπεια τείχη και οι ναοί που άφησαν πίσω τους. Μετά τους Δρυόπες στο νησί εγκαταστάθηκαν Ίωνες. Αργότερα ο Αριστοτέλης αναφέρεται στη Κυθνιακή Πολιτεία που τη θεωρεί ιδανική. (http://www.kythnos.gr) Περίοδος Κλασικών Χρόνων Το νησί ευημέρησε στην κλασσική αρχαιότητα και συνεισέφερε μια τριήρη στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αυτή ήταν και η σημαντικότερη συμμετοχή της Κύθνου στην ιστορική διαδρομή της Ελλάδος. Μετά από αυτό, το νησί αποτέλεσε μέρος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του Βυζαντίου. Μετά το 1204, έγινε μέρος της Ενετικής κοινοπολιτείας των Κυκλάδων και μετά μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το 1830 το νησί ενώθηκε με το νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. 16
Ακολουθώντας την τύχη των άλλων Κυκλάδων, η Κύθνος πήρε μέρος στους Περσικούς Πολέμους, έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας και κατά διαστήματα ανήκε στους Μακεδόνες, στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου και κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, οπότε και χρησίμευε σαν τόπος εξορίας. Κατά τη Βυζαντινή Εποχή ανήκε στο Θέμα του Αιγαίου, ενώ με την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Φράγκους κατακτήθηκε από τον Μάρκο Σανούδο και κυβερνήθηκε από βενετσιάνικες οικογένειες. Σε όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα αλλά και την περίοδο της Τουρκοκρατίας το νησί μαστιζόταν από τις πειρατικές επιδρομές. Ρωμαϊκή περίοδος Την ρωμαϊκή εποχή το νησί αποτέλεσε τμήμα της επαρχίας Αχαίας και στη συνέχεια οι Βυζαντινοί το περίελαβαν στο "Θέμα του Αιγαίου". Το 1207 μχ. η φραγκοκρατία επιβάλλεται και εδώ από τον βενετό ευγενή Μάρκο Σανούδο. Το 1292 μχ, τα θερμιά (όπως άρχισε το νησί να ονομάζεται στο μεσαίωνα λόγω των πηγών που αναβλύζουν "θερμά" ύδατα) λεηλατήθηκαν από το ναύαρχο της Αραγωνίας και το 1537 κατελήφθησαν από τους Ρώσους, ενώ το 1827 το νησί αποκτά πάλι την αρχαία του ονομασία Κύθνος και μετέχει στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων. Το 1862, στον όρμο των Λουτρών συγκρούστηκαν οι επαναστάτες που ήλθαν από τη Σύρο με το πλοίο "Καρτερία" και οι στρατιωτικές δυνάμεις που είχαν παραμείνει πιστές στον Όθωνα και που είχαν φτάσει εδώ με το πλοίο "Αμαλία". κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων οι "βασιλικοί" επικράτησαν των αντιπάλων τους με αποτέλεσμα να θανατωθούν οι αγωνιστές Λεωτσάκος, Μωραϊτίνης και Σκαρβέλης. Τα γεγονότα αυτά πήραν τη θέση τους στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορία και ονομάστηκαν "Κυθνιακά". Σήμερα, στον όρμο της Αγίας Ειρήνης, δίπλα στα Λουτρά, μια απέριττη μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματά τους θυμίζει τους πρώτους αυτούς αγωνιστές της δημοκρατίας στη χώρα μας. (http://www.kythnos.gr) 17
Εικόνα 2: Τμήμα σαρκοφάγου της ελληνιστικής περιόδου, μέρος της υπαίθριας συλλογής του Καθολικού στη Χώρα (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Νεότερα χρόνια Από τα σημαντικά γεγονότα της ιστορίας του νησιού είναι τα Κυθνιακά, όπως ονομάστηκαν, που συνέβησαν το Φεβρουάριο του 1862, όταν το νησί χρησίμευε σαν τόπος εξορίας των αρχηγών του επαναστατικού κινήματος του Ναυπλίου εναντίον του βασιλιά Όθωνα. Επαναστάτες με ορμητήριο τη Σύρο προσπάθησαν να ελευθερώσουν τους κρατούμενους και συγκρούστηκαν στον όρμο της Αγίας Ειρήνης με τα κυβερνητικά στρατεύματα. Νικήθηκαν, σκοτώθηκαν και τάφηκαν εκεί. Μετά την έξωση του Όθωνα, τα οστά τους μεταφέρθηκαν στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας. (http://clubs.pathfinder.gr/friendship/169668) 1.1.3 Γεωμορφολογία Η Ν. Κύθνος ανήκει στο δυτικό τμήμα του νησιωτικού συμπλέγματος των Κυκλάδων. Οι συντεταγμένες της νήσου είναι 37 ο 18 37 ο 29 10 και 24 ο 21 50 24 ο 32. Η έκταση της είναι 99 Km 2 και το μήκος αυτής 19 Km. Η μορφολογία της νήσου χαρακτηρίζεται από λοφώδες προς ορεινό ανάγλυφο. Στο 18
βόρειο τμήμα συναντάται το Κακόβολον όρος με κορυφή στα 356m. Ο όρμος των Λουτρών βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά όπου βρίσκεται και ο ομώνυμος οικισμός. Νοτιότερα, αναπτύσσεται ένας συνεχής ορεινός όγκος με υψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία στα 326m. Δυτικά του Προφήτη Ηλία είναι κτισμένος ο οικισμός της Κύθνου. Νότια του εν λόγω οικισμού συναντώνται οι ορεινοί όγκοι Πετροβούνι με κορυφή στα 211m και Αγίου με υψηλότερη κορυφή στα 263m. Δυτικά του Πετροβουνίου κείται ο οικισμός Μέριχας με τον ομώνυμο όρμο ο οποίος αποτελεί και το λιμάνι του νησιού. Προς τα νοτιοανατολικά του Μέριχα απαντάται το όρος Λάρνι Μεροβίγλι με κορυφή στα 318m. Στο νότιο τμήμα της Ν. Κύθνου τα υψόμετρα κυμαίνονται περίπου στα 200m. Το ανάγλυφο είναι ορεινό και οι πλαγιές κατέρχονται απότομα προς τις ακτές. Ο οικισμός του Αγίου Δημητρίου στον ομώνυμο όρμο είναι νοτιότερος του νησιού. Στην περιοχή αυτή δημιουργείται μια λεκάνη απορροής με ομαλότερες κλίσεις σε σχέση με αυτές που διαμορφώνονται στις βορειότερες περιοχές. Τα κυριότερα ρέματα που απαρτίζουν το υδρογραφικό δίκτυο της νήσου είναι το «Βαθύ ρέμα» στο βόρειο τμήμα, τα ρέματα «Επισκοπής» και «Γαλιού», νότια του οικισμού της Κύθνου, το «Κουρασμένο ρέμα» νότια του όρους Λάρνι, το «Αρδικοπός ρέμα» ανατολικά του προηγούμενου και στο νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού τα ρέματα «Πέτραινας», «Πενταφίλια» και «Ανδριανού» που καταλήγουν στην ανατολική ακτή. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) Οι λεκάνες απορροής του νησιού είναι μικρής έκτασης, κατά μέσο όρο 11,5 Km 2 περίπου. Γεωλογία Οι Κυκλάδες μαζί με την χερσόνησο της Αττικής και την Εύβοια αποτέλεσαν για μακροχρόνιο διάστημα μια ενιαία ενότητα που αναφερόταν ως Αττικοκυκλαδική μάζα και ήταν επέκταση προς το νότο της Πελαγικής Ζώνης. Ύστερα από αρκετά χρόνια ερευνών, τα ηφαιστειακά νησιά που ανήκουν στο Ελληνικό τόξο διαχωρίστηκαν από τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Επισταμένες έρευνες έδειξαν ότι στις Βόρειες Κυκλάδες εμφανίζονται πετρώματα μεταμορφωμένα κατά από υψηλές συνθήκες πίεσης και χαμηλής θερμοκρασίας (HP/LT) με χαρακτηριστική την εμφάνιση γλαυκοφανή 19
Na2Mg3Al2[Si8022](OH)2. Η HP/LT μεταμόρφωση είναι τυπικότερη στις νήσους Άνδρου, Τήνου και Σύρο, ενώ στις Κέα, Κύθνο και Σέριφο έχει επικαλυφθεί από την μεταγενέστερη μεταμόρφωση πρασινοσχιστολιθικής φάσης (LP/LT), που πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες χαμηλής πίεσης και θερμοκρασίας. Η μεταμόρφωση LP/LT έχει σχεδόν σβήσει την χαρακτηριστική ορυκτολογία της γλαυκοφανιτικής φάσης. Τα παραπάνω νησιά των Κυκλάδων έχουν περιληφθεί τελευταία στην Ενότητα των Βόρειων Κυκλάδων. Η ηλικία της μεταμόρφωσης στη γλαυκοφανιτική φάση υπολογίστηκε στα 4550 εκ. έτη, ενώ στην πρασινοσχιστολιθική φάση στα 2530 εκ. έτη. Οι πετρολογικοί σχηματισμοί που εμφανίζονται στη νήσο είναι σχιστόλιθοι, μάρμαρα, κάποια ασσβεστιωμένα ηφαιστειακά πετρώματα και πολύ μικρές εμφανίσεις ανακρυσταλλωμένων γαββρικών πετρωμάτων. Οι σχιστόλιθοι καταλαμβάνουν περισσότερο από το 90% της έκτασης της νήσου και κατατάσσονται στους αλβιτικούς χαλαζιακούς μοσχοβιτικούς χλωριτικούς ασβεστόλιθους, που έχουν και τη μεγαλύτερη εξάπλωση, στους χαλαζιακούς μοσχοβιτικούς χλωριτικούς ασβεστόλιθους, που εμφανίζονται κυρίως στην περιοχή του οικισμού της Κύθνου και στους επιδοζοϊσιτικους σχιστόλιθους, που περιέχουν αιματίτη και τουρμαλίνη και οι οποίοι εμφανίζονται σε πολύ μικρότερη αναλογία. Τα μάρμαρα διαχωρίζονται σε δύο τύπους, τα κιτρινοσαστανοχροα με αρκετό ποσοστό μοσχοβίτη, χαλαζία και αλβίτη και τα τεφροκυανά με πολύ μικρό ποσοστό και χαλαζία. Οι εμφανίσεις των πρώτων εξ αυτών σημειώνονται στο νότιο και δυτικό τμήμα της νήσου, ενώ των δεύτερων στο βόρειο τμήμα. Τα ασβεστιωμένα ηφαιστειακά και τα γαββρικά πετρώματα απαντούν σε μια μόνο θέση στο νότιο άκρο της νήσου. Στη θέση όπου σήμερα γίνεται η διάθεση των απορριμμάτων της νήσου εμφανίζονται τεφροκυανά μάρμαρα. Οι κλίσεις τους είναι προς τα ΝΑΑ. Η γράμμωση που παρατηρείται στα μάρμαρα αυτά έχει διεύθυνση ΒΑ. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 20
Υδρογεωλογία Επιφανειακές συγκεντρώσεις νερού δεν υπάρχουν στη νήσο. Στα μεγαλύτερα τάξης υδατορέματα παρατηρούνται εποχιακές μόνο ροές. Το πορώδες των σχιστόλιθων είναι γενικά πολύ μικρό και όποιες υδροφοβίες εντοπίζονται σε ρηξιγενείς ζώνες. Χαρακτηριστικό των υδροφοριών σε σχιστόλιθους είναι η υψηλή αρχική παροχή και η ταχεία ελάττωση αυτής μετά την πάροδο σύντομου χρονικού διαστήματος. Θερμές πηγές ιαματικού χαρακτήρα συναντώνται στην περιοχή των Λουτρών. Πρόκειται για σιδηρούχες αλιπηγές και χλωρονατριούχες με θερμοκρασία 38 o C 52 o C. Τεκτονική Οι σχηματισμοί των σχιστόλιθων είναι έντονα πτυχωμένοι. Παρατηρούνται αντικλινικές δομές με διεύθυνση ΒΑΝΔ. Τα ρήγματα είναι μεταγενέστερα και συσχετίζονται με τις απωθήσεις των νεότερων γεωλογικών σχηματισμών πάνω στο μεταμορφωμένο σύστημα. Μεταγενέστερα συστήματα διακλάσεων παρατηρούνται σε όλους τους σχηματισμούς. Ιδιαίτερα στα μάρμαρα παρατηρούνται τρεις διευθύνσεις κατατμήσεων. Σεισμικότητα Η Ν. Κύθνος ανήκει στην πρώτη κατηγορία σεισμικής επικινδυνότητας Ι (δηλαδή στη χαμηλότερη ζώνη σεισμικής επικινδυνότητας). Γνωστοί σεισμοί κατά τους ιστορικούς χρόνους είναι ελάχιστοι στην ευρύτερη περιοχή των Κυκλάδων. Ενδεικτικά αναφέρεται ο σεισμός του 1733 με μέγεθος M=6,6 R, του 1738 με μέγεθος Μ=6,5R και του 1862 με μέγεθος ~ 7R. Το 1935 έγινε σεισμός μεγέθους Μ=6,4R στη Θήρα. Γενικά οι σεισμοί που σημειώνονται στην περιοχή είναι ενδιάμεσου βάθους της τάξης των 100 έως και 180 Km και μεγέθους της τάξης των 6,5R. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 21
1.1.4 Κλίμα Οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στη Ν. Κύθνο είναι παρόμοιες με αυτές που επικρατούν και στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Έτσι το κλίμα της νήσου χαρακτηρίζεται ως εύκρατο προς θαλάσσιο, με ετήσιο θερμομετρικό εύρος κυμαινόμενο μεταξύ των 11 ο C και 25 ο C. Ο χειμώνας είναι ήπιος και θέρος δροσερό, εξαιτίας των μελτεμιών. Ο παγετός είναι σπάνιο φαινόμενο και απολύτως μέγιστες τιμές θερμοκρασίας σπανίως φτάνουν τους 40 ο C. Οι δυτικές Κυκλάδες, στις οποίες ανήκει η Κύθνος είναι από τις πιο ξηρές περιοχές της Ελλάδας. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό των δυτικών Κυκλάδων είναι η εμφάνιση περισσότερων αίθριων ημερών και λιγότερο νεφοσκεπών καθώς επίσης και η παρουσία έντονων ανέμων. Οι επικρατέστεροι άνεμοι στο νησί είναι οι βόρειοανατολικοί και βόρειοδυτικοί ενώ ακολουθούν οι νότιοι και νοτιοδυτικοί. Το χειμώνα οι βόρειοι άνεμοι εναλλάσσονται με τους νότιους. Κατά τη θερινή εποχή, η καιρική κατάσταση είναι ομοιόμορφη και επικρατούν τα γνωστά σε όλους μελτέμια, τα οποία είναι βορειοανατολικοί έως βορειοδυτικοί. Τα μελτέμια κάνουν την πρώτη εμφάνιση τους το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου, συνεχίζουν με μικρότερη συχνότητα και ένταση έως τις αρχές Ιουλίου, οπότε και προσλαμβάνουν τη μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση την οποία και διατηρούν έως τα μέσα του Σεπτεμβρίου. Τα μελτέμια εξακολουθούν να πνέουν με μειωμένη ταχύτητα έως και τον Οκτώβριο οπότε και καταπαύουν. Λαμβάνοντας υπόψη τα μετεωρολογικά στοιχεία της περιόδου 1955 έως 1997 προκύπτουν τα ακόλουθα: Η μέγιστη σχετική υγρασία σημειώνεται κατά τους μήνες Νοέμβριο, Δεκέμβριο και Ιανουάριο με αντίστοιχες τιμές 73,7, 73,7 και 73,3. Η μέση σχετική υγρασία στο νησί κυμαίνεται σε ένα ποσοστό της τάξης του 64%. Δροσιά παρατηρείται κατά την περίοδο Οκτωβρίου Απριλίου. Οι μέσες θερμοκρασίες παρουσιάζουν ένα μέγιστο κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο με τιμές 25,2 ο C και 24,9 ο C αντίστοιχα, ενώ ελάχιστο παρουσιάζουν τον 22
Ιανουάριο και το Φεβρουάριο με τιμές της τάξης των 10,7 ο C και 10,8 ο C. Η μέγιστη μέση νέφωση παρατηρείται κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο και Δεκέμβριο, με αντίστοιχες τιμές 5,1, 5,0 και 5,0 ενώ η ελάχιστη παρατηρείται τον Ιούλιο και Αύγουστο με τιμές 0,4 και 0,5 αντίστοιχα. Η ατμοσφαιρική πίεση στη στάθμη της θάλασσας κυμαίνεται από ένα ελάχιστο 1010,7 mbar τον Ιούλιο και ένα μέγιστο 1017 mbar τον Νοέμβριο. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 1.1.5 Βλάστηση Η βλάστηση στη Ν. Κύθνο περιορίζεται κυρίως σε φρύγανα και αλλοφυτικές διαπλάσεις. Οι καλλιεργούμενες εκτάσεις στην Κύθνο είναι περίπου 13.000 στρέμματα με κύριες καλλιέργειες τα σιτηρά και τα δέντρα. Στη συνέχεια δίνονται αναλυτικότερα τα είδη φρυγάνων και αλλοφυτικών διαπλάσεων που υπάρχουν στο νησί. Φρύγανα Τα φρύγανα περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία ειδών χαμηλών ξυλωδών θάμνων και ποωδών φυτών. Μερικά από τα πιο συνηθισμένα φυτά που συμμετέχουν στη διάπλαση αυτή είναι τα παρακάτω: Sacropoterium spinisum Thymus capitatus Genista acanthoklada Calycotome villosa Erica sp. Τα φρύγανα περιέχουν είδη πτηνών όπως: Γαλιάντρες 23
Κατσουλιέρηδες Ασπροκωλίνες Μέροπες Τσιφτάδες Τέλος τα φρύγανα περιέχουν μεγάλη ποικιλία ειδών και ερπετών και το χωματόφρυνο. Τα κυριότερα είδη που απαντώνται στο νησί αναφέρονται στη συνέχεια: Αστοιβή Αγαλοστοίβη Αφάνα Θυμάρι Ασφάκα Αλλοφυτικές διαπλάσεις Χαρακτηρίζονται από την υψηλή παρουσία αλάτων στο έδαφος τους, κυρίως γιατί περιοδικά καλύπτονται από θαλάσσιο νερό. Κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια του έτους το έδαφος τους είναι υγρό. Οι περιοχές αυτές ξηραίνονται κατά το καλοκαίρι. Τα φυτά που επικρατούν είναι τα εξής: Juncus bufonius Salicornia Tamarix Οι παραπάνω οικότοποι προστατεύονται από της οδηγία 92/43 της Ε.Ε. Μερικά από τα είδη της πανίδας που παρατηρούνται στο νησί αναφέρονται παρακάτω: Χερσαία σαλιγκάρια Τα σημαντικότερα είδη από αυτά είναι τα εξής: Helix aperta Cernuella candiota 24
Theba pisana Limax flavus Tandonia totevi Ερπετοπανίδα Στα είδη των ερπετών περιλαμβάνεται το ενδημικό είδος σαύρας Podarcis Milensis και φιδιού Vipera lebetina, που είναι τα μοναδικά στον χώρο του Αιγαίου. Το σημαντικότερο είδος ερπετοπανίδας είναι το Cyrtodactyluw Kotscyi, που είναι το πιο κοινό είδος σαύρας στο Αιγαίο. Ορνιθοπανίδα Σε αντίθεση με τα θηλαστικά, η ορνιθοπανίδα στα νησιά των Κυκλάδων είναι αρκετά γνωστή και πλούσια. Μέχρι τώρα είναι γνωστά 40 είδη. Από τα πιο γνωστά είναι το βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) το πιο κοινό γεράκι των Κυκλάδων, η νησιώτικη πέρδικα που αποτελεί ένα από τα συνηθισμένα θηράματα των κυνηγών, τα χελιδόνια, οι κάργιες, οι κουρούνες, οι κοκκινολαίμηδες, τα αηδόνια, οι σπουργίτες, οι καρδερίνες, τα κοτσύφια, οι δεκοχτούρες και τα αγριοπερίστερα. Στη θάλασσα συναντάμε συνήθως ασημόγλαρους (Larus cachinnans). Στη Ν. Κύθνο, η περιοχή του όρους Αθέρα και η περιοχή του ακρωτηρίου Κέφαλος που βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού, εντάσσονται στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Natura 2000. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 25
1.2 Γενικά οικονομικά στοιχεία Κύθνος 1.2.2 Δραστηριότητες Στην Κύθνο οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, την κτηνοτροφία και τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό. Σε αντίθεση με άλλα νησιά των Κυκλάδων, η Κύθνος διατηρεί την αγροτική της οικονομία, με την εκτροφή βοοειδών και αμνοεριφίων, καθώς και την παραγωγή μελιού. Κάποια άτομα δραστηριοποιούνται στους τομείς του εμπορίου και της παροχής υπηρεσιών. Παράλληλα, αρκετοί κάτοικοι της Κύθνου ασχολούνται και σε τουριστικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, η τουριστική ανάπτυξη του νησιού δεν είναι πολύ έντονη. 1.2.3 Παραγωγικοί Τομείς Ο βασικός τομέας στον οποίο στηρίζεται η οικονομία του νησιού είναι ο πρωτογενής (γεωργία, κτηνοτροφία. μελισσοκομεία και λιγότερο αλιεία) και ο δευτερογενής (μεταποίηση, κατασκευές), ενώ κατά τους θερινούς μήνες αναπτύσσονται τουριστικές δραστηριότητες, κύρια από ντόπιους (πολλοί από τους οποίους κατοικούν στην Αθήνα). Για τους λοιπούς κλάδους (υπάλληλοι γραφείου, εμπόριο, μεταφορές) η απασχόληση είναι σχετικά περιορισμένη. Πρωτογενής Τομέας Βλέπε και Βασικές Παραμέτρους Γεωργία Στη Κύθνο η γεωργία περιορίζεται κυρίως στην καλλιέργεια για παραγωγή τροφής για τα ζώα και την παραγωγή κάποιων αγροτικών προϊόντων για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. Τα προϊόντα που καλλιεργούνται στο νησί είναι κατά βάση σιτηρά, με κύριο το κριθάρι, καλλιέργεια που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν εντατική στο νησί και η οποία διοχετευόταν στο εργοστάσιο παραγωγής μπύρας FIX, ως πρώτη ύλη, αλλά και αμπέλια, ελιές, πρώιμα κηπευτικά και εσπεριδοειδή. (Γκρίελα Κοτούλια, 2007) Το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού καταλαμβάνεται από καλλιέργειες, οι οποίες 26
αναπτύσσονται σε αναβαθμίδες. Καλλιεργήσιμες εκτάσεις υπάρχουν στο σύνολο του νησιού. Κτηνοτροφία Η κτηνοτροφία καταλαμβάνει μεγάλο μερίδιο των δραστηριοτήτων στο νησί με την εκτροφή σχετικά μεγάλου αριθμού βοοειδών και αμνοεριφίων, καθώς και την παραγωγή μελιού. Οι κτηνοτρόφοι διοχετεύουν το κρέας των ζώων τόσο στην τοπική αγορά όσο και σε μεγαλύτερες αγορές (Αθήνα και άλλες πόλεις). Το γάλα καταναλώνεται όπως έχει ή χρησιμοποιείται για την παραγωγή των τοπικών τυροκομικών προϊόντων, όπως είναι το τρίμμα και η κοπανιστή. Βοσκότοποι Στο σύνολο σχεδόν του νησιού υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις που χρησιμοποιούνται ως βοσκότοποι. Μελισσοκομεία Η μελισσοκομική παραγωγή είναι αρκετά μεγάλη για το μέγεθος του νησιού. Υπολογίζεται περίπου ότι συνολικά στο νησί υπάρχουν 1200 κυψέλες και παραγωγή υψηλής ποιότητας μελιού. Στο νησί υπάρχει ένας μελισσοκόμος (Δημήτρης Γονίδης) ο οποίος παράγει πιστοποιημένα βιολογικό μέλι. Στο νησί υπάρχουν και δραστηριοποιούνται δύο Αγροτομελισσοκομικοί σύλλογοι, της Χώρας και της Δρυοπίδας. Κύριος σκοπός τους είναι η διοχέτευση ζωοτροφών, λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων στους αγρότες, όπως επίσης και η αντίστοιχη στήριξή τους σε θέματα επιδοτήσεων. 27
Αλιεία Οι κάτοικοι του νησιού που μένουν στα δύο λιμάνια του νησιού, Μέριχα και Λουτρά ασχολούνται με την αλιεία και υπάρχουν δύο Αλιευτικοί σύλλογοι στις δύο αυτές τις περιοχές. Δευτερογενής Τομέας Οικοδομικές εργασίες Οι οικοδομικές εργασίες αποτελούν μια δραστηριότητα που απασχολεί σημαντικό αριθμό κατοίκων στην Κύθνο. ΒιομηχανίαΒιοτεχνία Η μεταποιητική δραστηριότητα που παρατηρείται στο νησί, αν και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί έντονη, σχετίζεται άμεσα με τα προϊόντα που παράγει το νησί τυρί, κρασί και πήλινα και κρέας (σφαγείο). Τριτογενής Τομέας (Κλάρας, 2007) Τουρισμός Η τουριστική ανάπτυξη στη Κύθνο δεν είναι ιδιαίτερα έντονη, έχει ελεγχόμενους ρυθμούς και δεν επισκιάζει το χαρακτήρα του νησιού και η τουριστική δραστηριότητα ανήκει κυρίως σε αυτούς που έχουν καταγωγή από το νησί. Η παροχή υπηρεσιών στον τομέα του τουρισμού για την Κύθνο μπορεί να χαρακτηριστεί ως καλή, όχι όμως και πλήρης, μιας κ δε δύναται με τις υποδομές που διαθέτει να καλύψει παροχές εναλλακτικού τουρισμού. Η τουριστική περίοδος στο νησί είναι πολύ περιορισμένη, περίπου 2 μήνες (από Ιούλιο 28
μέχρι Αύγουστο) και έντονη για εκείνο το διάστημα, Κάτι που αφενός δεν ωφελεί ούτε τον επισκέπτη που οι παροχές για τον ίδιο είναι περιορισμένες και αφετέρου για τους κατοίκους που έχουν τουριστική δραστηριότητα, γιατί η συσσωρεμένη προσέλευση τουριστών περιορίζει τη δυνατότητα για την καλύτερη εξυπηρέτηση αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και έντονο αίσθημα ανασφάλειας για την περίοδο που θα επακολουθήσει. Καταλύματα Στο νησί υπάρχουν περίπου 1200 κλίνες, σχεδόν όλες μοιρασμένες στο Μέριχα και τα Λουτρά. Από αυτές οι 200 είναι μοιρασμένες σε 3 ξενοδοχεία και οι 1000 σε καταλύματα τουριστικών εγκαταστάσεων μικρής κλίμακας (ενοικιαζόμενα δωμάτια ή διαμερίσματα). Εστίαση Διασκέδαση Στο νησί υπάρχουν αρκετά μαγαζιά που προσφέρουν φαγητό (~ 30) κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το 70% των οποίων είναι εποχικά, ενώ αντίστοιχα το 30% παραμένει ανοιχτό και κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Επίσης υπάρχουν και κάποια καφενεία, καφετερίες κέντρα διασκέδασης (~ 15), αλλά και ζαχαροπλαστεία (~ 5) 29
1.3 Γενικά κοινωνικά στοιχεία Η ζωή στο νησί παρά την ύπαρξη προβλημάτων έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Η αναπτυξιακή υποδομή είναι ικανοποιητική και καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες των κατοίκων του. Παρόλα αυτά, οι ανάγκες για τη βελτίωσή τους είναι επιτακτική στην συνολική προσπάθεια εξίσωσης των περιφερειών, όπως είναι η βελτίωση των λιμενικών εγκαταστάσεων του Μέριχα που γίνεται προσπάθεια να ολοκληρωθεί αυτή την περίοδο. Οι κοινωνικές υποδομές μπορούν επίσης να θεωρηθούν ικανοποιητικές. Σημαντική είναι η ύπαρξη δημόσιας εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων, μέχρι και ΤΕΕ, μιας και συμβάλει στην παραμονή των κατοίκων και μάλιστα των νέων στο νησί. Οι κάτοικοι του νησιού ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τον πρωτογενή τομέα (κτηνοτροφία, μελισσοκομεία, γεωργία, αλιεία), και σε μικρότερο βαθμό με το δευτερογενή (οικοδομικές εργασίες, μεταποίηση) και τριτογενή (τουριστικές επιχειρήσεις), και στο μεγαλύτερο ποσοστό τους κάνουν δύο με τρεις δουλειές στη διάρκεια του χρόνου (σχεδόν πάντα κάποια η κάποιες από τις παραπάνω σε συνδυασμό με την τουριστική). Οι Κύθνιοι επίσης διακρίνονται και για τις πολιτισμικές τους δραστηριότητες. Υπάρχει πληθώρα αξιόλογων μουσικών και χορευτών, ενώ στο νησί υπάρχουν τέσσερις πολιτιστικοί σύλλογοι με έντονες και ποικίλες δραστηριότητες (πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές). Ωστόσο, οι κάτοικοι του νησιού τον τελευταίο χρόνο αισθάνονται απομονωμένοι μιας και θεωρείται από τους ίδιους ότι έχει δημιουργηθεί έντονο ακτοπλοϊκό πρόβλημα, ύστερα από δραματική μείωση των δρομολογίων που σημειώθηκε αυτό το διάστημα από τις ακτοπλοϊκές εταιρίες. 30
1.3.2 Οικιστική ανάπτυξη Στο νησί υπάρχουν 2 Δημοτικά Διαμερίσματα, της Χώρας και της Δρυοπίδας και 18 οικισμοί, η Κύθνος ή Χώρα, η Αγία Ειρήνη, ο Άγιος Στέφανος, η Απόκριση και τα Λουτρά, οι οποίοι ανήκουν στο Δ.Δ. της Χώρας και οι οικισμοί Δρυοπίδα, Άγιος Δημήτριος, Άοσα, Γαντρομάντρα, Επισκοπή, Καλό Λιβάδι, Κανάλα, Λεύκες, Λιοτρίβι, Μέριχας, Πιπέρι (νησίδα), Σκύλος και Φλαμπούρια οι οποίοι ανήκουν στο Δ.Δ. της Δρυοπίδας. Όλοι οι παραπάνω οικισμοί συγκροτούν το Δήμο Κύθνου. Οι οικισμοί του Μέριχα, της Χώρας και της Δρυοπίδας, οι οποίες βρίσκονται στο βόρειο τμήμα του νησιού, συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού (~ 92% του συνόλου του πληθυσμού). Ωστόσο, ο οικισμός Λουτρά παρουσιάζει έντονο τουριστικό ενδιαφέρον, όπως επίσης και η Κανάλα. Εικόνα 3: Χάρτης της Κύθνου (http://www.gto.gr, 2007) 31
Χώρα ή Κύθνος Εικόνα 4: Άποψη της Χώρας (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Η Χώρα είναι η πρωτεύουσα του νησιού και βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, στο ψηλότερο και βορειότερο τμήμα του νησιού. Χτισμένη από τον 17 ο αιώνα στην άκρη ενός οροπεδίου, ένας παραδοσιακός μη παραθαλάσσιος οικισμός που διατηρεί έντονη την Κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική με τα καλντερίμια, τα στεάδια, (στοές) τα πέτρινα σπίτια και τα παραθύρια με τα κυκλαδίτικα χρώματα. (http://clubs.pathfinder.gr) Στη Χώρα εδράζουν σήμερα οι περισσότερες δημόσιες υπηρεσίες του νησιού (Δημαρχείο, ΚΕΠ, ΔΕΗ) καθώς συγκεντρώνει το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων σε όλο το νησί. Η Χώρα άρχισε να διαμορφώνεται ως μεγάλος οικισμός στα μέσα περίπου του 16 ου αιώνα με την καταστροφή του κάστρου της Ωριάς (στα Λουτρά) από τους Τούρκους, όταν οι Φράγκοι κατακτητές του νησιού μετέφεραν τις κατοικίες τους στη Μεσσαριά (σημερινή Χώρα), όπου υπήρχε ήδη ένας μικρός οικισμός ντόπιων καλλιεργητών. 32
Εικόνα 5: Άποψη από το εσωτερικό του οικισμού της Χώρας (Προσωπικό αρχείο, 2007) Δρυοπίδα Το χωριό των Δρυόπων που οι ντόπιοι το ονομάζουν Σύλλακα ή και Χωριό, βρίσκεται χωμένο ανάμεσα σε κορυφές λόφων και δεν έχει ορατότητα στη θάλασσα. Η αρχιτεκτονική εδώ παρουσιάζει μια ιδιομορφία μιας και τα κάτασπρα πέτρινα διώροφα σπίτια διαθέτουν (σε αντίθεση με τη Χώρα) κεραμοσκεπές, αφενός γιατί στο χωριό είχε αναπτυχθεί η κεραμική τέχνη, αφετέρου γιατί λόγω της προφύλαξης από τους γύρω λόφους η δύναμη του αέρα περιορίζεται. Η Δρυοπίδα αποτελούσε ξεχωριστή κοινότητα, πριν από την εφαρμογή του σχεδίου Καποδίστρια. Ο οικισμός που είναι και η πρωτεύουσα του Δημοτικού Διαμερίσματός Δρυοπίδας συγκεντρώνει το δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων στο νησί και το μεγαλύτερο αριθμό κατοίκων ως Δ.Δ. Σ αυτόν υπάρχει παράρτημα του Δήμου, για την καλύτερη εξυπηρέτηση των περιοχών που ανήκουν στο Δ.Δ. Δρυοπίδας. 33
Εικόνα 6: Άποψη του οικισμού της Δρυοπίδας (Προσωπικό αρχείο, 2007) Ωστόσο στον οικισμό αυτό δεν παρατηρείται σχεδόν καθόλου τουριστική κίνηση, με αποτέλεσμα να μην προσφέρονται τουριστικές υπηρεσίες και παροχές. Εικόνα 7: Η πινακίδα μπροστά από το λαογραφικό μουσείο της Δρυοπίδας (Προσωπικό αρχείο, 2007) 34
Στη Δρυοπίδα, σημαντικά αξιοθέατα αποτελούν, το σπήλαιο Καταφύκι, από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, στο οποίο γίνονται εργασίες για να γίνει επισκέψιμο και σύντομα θα ανοίξει για το κοινό, το λαογραφικό Μουσείο με παραδοσιακές φορεσιές, αντικείμενα και εργαλεία της ζωής των κατοίκων στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, καθώς επίσης και το μικρό Βυζαντινό Μουσείο που στεγάζεται στην εκκλησία του Άη Γιώργη. Λίγο έξω από τη Δρυοπίδα συναντάει κανείς και τους παλιούς ανεμόμυλους, οι οποίοι είναι επιβλητικοί στο χώρο αλλά ωστόσο δεν έχουν αναστυλωθεί. Εικόνα 8: Οι παλιοί ανεμόμυλοι κοντά στον οικισμό Δρυοπίδα (Προσωπικό αρχείο, 2007) Μέριχας Η επαφή του επισκέπτη με το νησί αρχίζει από το λιμάνι του Μέριχα, ο οποίος σήμερα αποτελεί το βασικό λιμάνι που εξυπηρετεί την ακτοπλοϊκή συγκοινωνία του νησιού, αλλά παρόλα αυτά στον κόλπο του τα νερά είναι κατάλληλα για ψάρεμα και για κολύμπι. Στο Μέριχα παρατηρείται έντονη τουριστική κίνηση, για αυτό και διαθέτει στον επισκέπτη παροχές εστίασης και διασκέδασης, όπως ξενώνες και ενοικιαζόμενα 35
δωμάτια, ταβέρνες, εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες και μαγαζιά που προσφέρουν τοπικά προϊόντα. Εικόνα 9: Το λιμάνι του Μέριχα (Τουριστικός Οδηγός Δήμου Κύθνου, 2007) Παλιότερα ο Μέριχας δεν αποτελούσε αυτούσιο οικισμό παρά μόνο εξυπηρετούσε τις ανάγκες των ψαράδων του νησιού, οι οποίοι διατηρούσαν εκεί καλύβες λόγω της ύπαρξης του αλιευτικού καταφυγίου. Καθώς όμως έγινε το λιμάνι των μεγάλων επιβατηγών πλοίων εκεί άρχισε να αποκτά και τουριστικό ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα σήμερα να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παραθεριστικός προορισμούς του νησιού. Παράλληλα, ο Μέριχας αποτελεί το κομβικό σημείο του οδικού άξονα του νησιού, μιας και αν θελήσει κάποιος να το διασχίσει από τη μία άκρη ως την άλλη, περνάει αναγκαστικά από τον οικισμό. Από τον Μέριχα ξεκινούν οι δύο βασικές διαδρομές του νησιού. Η μία οδηγεί προς την Χώρα (7,5 χλμ) και συνεχίζει για τα Λουτρά (4,5 χλμ) και Αγία Ειρήνη. Η άλλη, οδηγεί από τον Μέριχα στο δεύτερο από τα δύο μεγάλα χωριά, τη Δρυοπίδα (4,5 χλμ) και από εκεί στον θερινό οικισμό της γνωστής θαυματουργού Παναγιάς Καvάλας (6,5 χλμ) και τον Άγιο Δημήτριο (11 χλμ από την διασταύρωση του δρόμου προς Κανάλα μέχρι και τον όρμο). 36
Εικόνα 10: Άποψη του οικισμού του Μέριχα (Προσωπικό αρχείο, 2007) Λουτρά Τα Λουτρά είναι ο οικισμός που βρίσκεται στο βορειοανατολικό μέρος του νησιού και αποτελεί το δεύτερο λιμάνι αυτού. Ο οικισμός αυτός παρόλο που δεν συγκεντρώνει μεγάλο μέρος του μόνιμου πληθυσμού του Δήμου, αποτελεί ωστόσο ένα μέρος που παίζει ίσως το μεγαλύτερο ρόλο στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού, μιας και συμβάλει σε μεγάλο ποσοστό στο μέσο συνολικό πληθυσμό της τουριστικής περιόδου. Συνεπώς, στα Λουτρά παρατηρείται η πιο έντονη και καλά οργανωμένη τουριστική υποδομή, διαθέτοντας πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, ταβέρνες και μικρά μπαρ. Το άλλο όνομα της Κύθνου που είναι Θερμιά, φανερώνει τη σχέση του νησιού με τα θερμές ιαματικές πηγές που βρίσκονται στην περιοχή των Λουτρών, τα οποία ήταν κάποτε ο σημαντικότερος μαγνήτης για τους επισκέπτες της Κύθνου, τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Παρόλο το γεγονός ότι τα λουτρά αυτά ως πόλος έλξης για τους επισκέπτες έχουν χάσει από την αίγλη που κατείχαν κάποτε, ωστόσο, αποτελούν έναν ακόμη παράγοντα που παίζει ρόλο στην τόσο έντονη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. 37
Φεύγοντας από τα Λουτρά και κατευθυνόμενοι προς βορειοανατολικά μέσα από ένα δύσβατο δρόμο μπορεί κανείς να οδηγηθεί στο μεσαιωνικό Κάστρο της Ωριάς, παλιά πρωτεύουσα του νησιού, όπου σώζονται ερείπια σπιτιών και δύο εκκλησιών. Κανάλα. Ο παραθαλάσσιος παραθεριστικός αυτός οικισμός με το μοναδικό πευκοδάσος του νησιού, πήρε το όνομά του από την ομώνυμη εκκλησία στην οποία φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, δείγμα μεταβυζαντινής τέχνης που φιλοτέχνησε ο Κρητικός ζωγράφος Σκορδίλης όταν εγκατέλειψε την Κρήτη και κατέφυγε στο νησί τον 170 αιώνα. Στην Κανάλα, μια από τις τρεις αδελφάδες Παναγιές που ευλογούν το νησί, με το ξακουστό πανηγύρι που γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο, σήμερα υπάρχει σημαντική τουριστική υποδομή. Εικόνα 11: Η είσοδος της εκκλησίας της Παναγιάς της Κανάλας και το πευκοδάσος δίπλα σε αυτήν (Προσωπικό αρχείο, 2007) 1.3.3 Υποδομές Βλέπε και Βασικές Παραμέτρους 38
Λιμάνι στο Μέριχα Μαρίνα στο Μέριχα Μαρίνα στα Λουτρά Οδικό δίκτυο το οδικό δίκτυο στο νησί βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση και περιλαμβάνει δύο κύριους ασφαλτοστρωμένους δρόμους συνολικού μήκους 12Km και 11Km αντίστοιχα) Χώροι Στάθμευσης Ελικοδρόμιο Αστυνομικό τμήμα με έδρα στη Χώρα (στελεχώνεται με 4 μόνιμους κατά τους χειμερινούς μήνες και κάποιους επιπλέον κατά τους θερινούς μήνες) Λιμενικό σώμα (η λιμενική αρχή στελεχώνεται από τον λιμενάρχη και από 5 6 λιμενικούς υπαλλήλους) Πυροσβεστικό σώμα (υπάρχει εποχικό σώμα πυροσβεστικής, το οποίο στελεχώνεται κατά τους μήνες Ιούνιο με Οκτώβριο) Τουριστικές υποδομές Κοινωνικές υποδομές 2 Αγροτικά Ιατρεία, στη Χώρα και το Μέριχα, τα οποία είναι στελεχωμένα με τρεις αγροτικούς γιατρούς, δύο ειδικότητας (αυτή τη στιγμή: ειδικός παθολόγος και ορθοπεδικός) και μία νοσηλεύτρια 1 Φαρμακείο στο Μέριχα Νηπιαγωγείο Δημοτικό σχολείο Γυμνάσιο Λύκειο ΤΕΕ: 10 μαθητές στα τμήματα Λογιστικής, Ηλεκτρολόγων, Κομμωτικής Παιδικές χαρές Λαογραφικό Μουσείο στη Δρυοπίδα Ταχυδρομείο 39
1.3.4 Δημογραφικά στοιχεία Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της τελευταίας απογραφής πληθυσμού, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2001 στη χώρα μας, ο δήμος Κύθνο αποτελείται από 1.608 μόνιμους κατοίκους αντί των 1.632 κατοίκων που είχε κατά την προηγούμενη απογραφή του 1991, σημειώνοντας έτσι πτώση περίπου της τάξης του 1,5%. 1991 2001 Πραγματικός Πληθυσμός Κύθνου 1.632 1.608 Ποσοστιαία μεταβολή δεκαετίας 1.5% Πίνακας 1: Πληθυσμιακή μεταβολή 19912001 (ΕΣΥΕ, 2006) Από διοικητικής άποψης ο Δήμος Κύθνου αποτελείται από τα δημοτικά διαμερίσματα της Κύθνου και της Δρυοπίδας, στα οποία ο πραγματικός πληθυσμός ανέρχεται στους 746 και 862 κατοίκους αντιστοίχως, αντί των 837 και 795 κατοίκων που καταγράφηκαν στην απογραφή του 1991. (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) Ο πληθυσμός δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος στο νησί, αλλά εμφανίζεται συγκεντρωμένος σε μεγάλο ποσοστό στους κατοίκους των τριών μεγαλύτερων οικισμών, της Κύθνου, της Δρυοπίδος και του Μέριχα. 40
Οικισμός ΔΗΜΟΣ ΚΥΘΝΟΥ Πραγματικός Πληθυσμός 1991 Πραγματικός Πληθυσμός 2001 Κύθνος 672 676 Δ.Δ. Κύθνου Αγία Ειρήνη 14 2 Άγιος Στέφανος 9 3 Απόκριση 0 2 Λουτρά 142 63 Συνολικός Πληθυσμός Δ.Δ. Κύθνου 837 746 Δρυόπις 591 517 Άγιος Δημήτριος 0 9 Άοσα 0 6 Γαντρομάντρα 4 2 Δ.Δ. Δρυοπίδος Επισκοπή 3 8 Καλό Λιβάδι 0 10 Κανάλα 12 13 Λεύκες 1 0 Λιοτρίβι 0 0 Μέριχας 181 289 Πιπέρι (νησί) 0 0 Σκύλος 0 0 Φλαμπούρια 3 8 Συνολικός Πληθυσμός Δ.Δ. Δρυοπίδος 795 862 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Δ. ΚΥΘΝΟΥ 1632 1608 Πίνακας 2: Κατανομή του πραγματικού Πληθυσμού του Δήμου Κύθνου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και του 1991 αντίστοιχα, στα τα δύο δημοτικά διαμερίσματα του Δήμου (ΕΣΥΕ, 2006) 41
8000 7000 7198 6000 5000 5.108 4000 Κάτοικοι 3000 2000 1632 1608 1000 0 Μόνιμος πληθυσμός (Απ. 1991) Μόνιμος πληθυσμός (Απ. 2001) Μέσος Συνολικός Πληθυσμός Τουριστικής Περιόδου Μέγιστος Συνολικός Πληθυσμός Τουριστικής Περιόδου Εικόνα 12: Πληθυσμιακά στοιχεία Δήμου Κύθνου (ΕΣΥΕ, 2006) Κατά την τουριστική περίοδο, που στην προκειμένη περίπτωση διαρκεί περίπου 60 ημέρες/έτος, παρατηρούνται σημαντικές πληθυσμιακές διακυμάνσεις. Όταν σημειώνεται το μέγιστο της τουριστικής κίνησης, ο συνολικός πληθυσμός στο νησί ανέρχεται στους 7.000 κατοίκους περίπου. Σε ότι αφορά το μέσο συνολικό πληθυσμό της τουριστικής περιόδου, αυτός διαμορφώνεται περίπου στους 5.000 κατοίκους. Δήμος Πραγματικός Πληθυσμός (1991) Πραγματικός Πληθυσμός (2001) Μέσος πρόσθετος πληθυσμός λόγω τουρισμού Μέσος πρόσθετος πληθυσμός λόγω τουρισμού Κύθνου 1.632 1.608 3.500 5.500 Πίνακας 3 Πληθυσμιακά Στοιχεία Δήμου Κύθνου (Μελέτη Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης, 2003) 42
1.3.5 Ιδιοκτησιακό καθεστώς Στο βόρειο τμήμα του νησιού, όπου και βρίσκεται συγκεντρωμένο, στο μεγαλύτερο ποσοστό, το σύνολο του πληθυσμού του νησιού, στους οικισμούς που έχουν ήδη προαναφερθεί, υπάρχουν μεγάλες ιδιόκτητες εκτάσεις, οι οποίες ως επί τω πλείστον χρησιμοποιούνται περιφραγμένες με τους γνωστούς φράκτες από ξερολιθιές, ως βοσκοτόπια και λιγότερο ως καλλιεργήσιμες εκτάσεις, με τη βοήθεια αναβαθμίδων. Μικρό ποσοστό από αυτές τις περιοχές είχε χρησιμοποιηθεί για ανέγερση θερινών κατοικιών μέχρι πρόσφατα. Τον τελευταίο όμως καιρό έχουν αρχίσει και στο βόρειο τμήμα φαινόμενα άναρχης δόμησης. Σε αντίθεση με το βόρειο τμήμα του νησιού, στο νότιο τμήμα έχει επέλθει κατάτμηση των μεγάλων αγροτεμαχίων από τους ιδιοκτήτες τους και έχει πουληθεί με στόχο την ανέγερση πολλών παραθεριστικών κατοικιών από ντόπιους (που μένουν στην Αθήνα και επισκέπτονται το νησί κατά τους θερινούς μήνες) αλλά και μη. Εδώ το φαινόμενο της άναρχης δόμησης είναι σαφώς πιο έντονο. Εικόνα 13: Φράκτες από ξερολιθιές (Προσωπικό αρχείο, 2007) 43