Συνέντευξη στην εφημερίδα H Καθημερινή

Συνέντευξη στην εφημερίδα H Καθημερινή Συνέντευξη του Aθανάσιου Ορφανίδη, Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, που δόθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011 στον Μιχάλη Περσιάνη Ερ. Οι τελευταίες εξελίξεις, με αποκορύφωμα την υποβάθμιση και το τελεσίγραφο της Κομισιόν, έχουν προκαλέσει μια έντονη ανησυχία για την κυπριακή οικονομία αλλά και για το τραπεζικό σύστημα Πρωτίστως θέλω να τονίσω ότι, παρά την επιδείνωση, η κατάσταση εξακολουθεί να είναι διαχειρίσιμη. Δεν κρύβω όμως την ανησυχία μου. Αυτή την εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι όχι μόνο το 2011 θα έχουμε σχεδόν μηδενική ανάπτυξη, αλλά μηδενική προβλέπεται να είναι η ανάπτυξη και το 2012. Γεγονός που συνεπάγεται σημαντική αύξηση της ανεργίας και διατήρησή της πάνω από το 7%, ποσοστό πρωτόγνωρο για την κυπριακή οικονομία. Η Επιτροπή επιβεβαίωσε επίσης επιδείνωση της δημοσιονομικής κατάστασης της Κύπρου. Το έλλειμμα τοποθετείται από την Επιτροπή στο 6,7% το 2011. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι ότι έχουμε απολέσει την αξιοπιστία μας ως κράτος. Εξ ού και οι αλλεπάλληλες υποβαθμίσεις της Δημοκρατίας και των τραπεζών μας. Υπενθυμίζω ότι η κύρια αιτία στην οποία αποδόθηκε η πρόσφατη υποβάθμιση των τραπεζών είναι η υποβάθμιση της Δημοκρατίας, η οποία προηγήθηκε. Ερ. Όλα καταλήγουν στο δημοσιονομικό πρόβλημα, τελικά; Γενικά θεωρώ πολύ αυστηρή την πρόσφατη υποβάθμιση των Moody s και δεν συμφωνώ με την ανάλυση του οίκου. Παρ όλα αυτά, επισημαίνω ότι η κύρια αιτία που δίνουν για τη μείωση της βαθμολογίας των τριών τραπεζών είναι η μειωμένη δυνατότητα της χώρας να υποστηρίξει το τραπεζικό της σύστημα σε περίπτωση που χρειαστεί, όπως αναμένεται από όλες τις χώρες της ευρωζώνης. Αυτό το σημείο δείχνει πόσο σημαντική είναι η απώλεια της αξιοπιστίας της Δημοκρατίας. Πρέπει να αντιληφθούμε πόσο αλληλένδετα είναι το τραπεζικό μας σύστημα και το κράτος, το οποίο βασίζεται στο χρηματοοικονομικό μας σύστημα. Εάν θέλουμε να διατηρήσουμε την ανάπτυξη που μας οδήγησε μέχρι σήμερα σε ευημερία, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Επιβάλλεται να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο στον οποίο μπήκαμε τον τελευταίο χρόνο. 1

Ερ. Αν τελικά το κράτος χρειαστεί να στηρίξει το τραπεζικό σύστημα, η στήριξη θα είναι μεγάλη για τα δεδομένα της Κύπρου... Είναι αυτονόητο ότι όλες οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι έτοιμες να στηρίξουν το τραπεζικό τους σύστημα, αν χρειαστεί. Στην Κύπρο το χρέος είναι ακόμα χαμηλότερο από τον μέσο όρο στην ευρωζώνη. Επομένως, δεν πρέπει να υπάρχει πρόβλημα με τη στήριξη του τραπεζικού συστήματος, ακόμα κι αν κάτι τέτοιο απαιτήσει 5% ή 10% του ΑΕΠ, όπως είναι το σενάριο που απασχολεί τους Moody s. Γι αυτό δεν μπορώ να δεχτώ την εξήγηση που δίνει ο οίκος για την τελευταία υποβάθμιση. Από την άλλη, όμως, αυτό δείχνει πόσο ζημιογόνα ήταν για την Κύπρο η αύξηση του δημόσιου χρέους τα τελευταία χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει αύξηση του χρέους πέραν του 70% μέχρι το 2013, ενώ πριν από λίγα χρόνια το δημόσιο χρέος ήταν κάτω από το 50% του ΑΕΠ με καθοδική τάση. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι, εάν το χρέος μας δεν αυξανόταν κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες, δεν θα μπορούσαν οι οίκοι αξιολόγησης να επικαλούνται ανησυχίες στήριξης των τραπεζών μας. Ερ. Η αξιοπιστία της Δημοκρατίας χάθηκε λόγω της γενικότερης οικονομικής συγκυρίας στην Ευρώπη; Πρωτίστως χάθηκε λόγω χειρισμών που δεν ήταν οι ορθότεροι και οι οποίοι μας οδήγησαν σε πλήρη αποκλεισμό από τις διεθνείς αγορές ήδη από τον Μάιο του 2011. Πρέπει, φυσικά, να σημειωθεί θετικά η εξασφάλιση από την κυβέρνηση δανείου από τη Ρωσία, το οποίο διασκέδασε τις ανησυχίες για στάση πληρωμών. Αλλά τέτοιες λύσεις δεν είναι μόνιμες. Το δεύτερο σημείο είναι η δυστοκία στη λήψη αποφάσεων για επίλυση των προβλημάτων των δημοσίων οικονομικών. Η πηγή του προβλήματος είναι γνωστή. Σύμφωνα με την Κομισιόν, οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν από 41% το 2007 στο 47% του ΑΕΠ το 2011. Παρά τα πρόσφατα μέτρα που έχουν ληφθεί, οι αγορές δείχνουν ότι δεν έχουν πειστεί. Από τον Μάιο του 2011 οι αποδόσεις των κυπριακών ομολόγων έχουν εκτοξευθεί σε επίπεδα χωρών που βρίσκονται εντός του Μηχανισμού Στήριξης. Για σκοπούς σύγκρισης, αναφέρω ότι οι αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων, που απασχολούν τον διεθνή Τύπο τις τελευταίες μέρες, είναι πολύ χαμηλότερες. Ερ. Καλά, τι πρέπει να γίνει; Πρέπει να ληφθούν όσα μέτρα χρειάζονται για να πειστούν οι αγορές. Όσο καθυστερούμε, τόσο πιο οδυνηρά θα είναι τα μέτρα που θα απαιτούνται. 2

Ερ. Εσείς αισθάνεστε πως το τραπεζικό μας σύστημα είναι κατά βάση ισχυρό, μετά το κούρεμα στην Ελλάδα; Το τραπεζικό μας σύστημα αντιμετωπίζει σίγουρα δύσκολες στιγμές. Δεν πρέπει όμως να αμφισβητούμε τη θεμελιώδη δύναμη που διαθέτει. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου (ΚΤΚ) έχει εμπιστοσύνη στο τραπεζικό μας σύστημα. Επιπρόσθετα παραμένει σε εγρήγορση και συνεχή συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών για αντιμετώπιση των όποιων προκλήσεων. Δεν πρέπει να ξεχνούμε πως καταφέραμε να αντέξουμε όλους τους κραδασμούς χωρίς καμία στήριξη από την κυβέρνηση. Αυτό συνέβη διότι οι τράπεζές μας ήταν προσεκτικές και δεν αναλάμβαναν μεγάλους κινδύνους. Ερ. Αποδίδετε μέρος της αντοχής αυτής και στο εποπτικό πλαίσιο; Ασφαλώς. Να σας υπενθυμίσω ότι το εποπτικό μας πλαίσιο στο παρελθόν είχε κατηγορηθεί ως πολύ αυστηρό. Εν μέσω της κρίσης επιβλήθηκε η αύξηση και διατήρηση ισχυρών κεφαλαίων ώστε οι τράπεζες να αντέξουν τους κραδασμούς. Αυστηρές δικλίδες ασφαλείας υπάρχουν στο εποπτικό μας πλαίσιο και για τη ρευστότητα. Στην Κύπρο έχουμε, για παράδειγμα, έναν από τους χαμηλότερους λόγους δανείων προς καταθέσεις, γεγονός που θωράκισε τις τράπεζές μας όταν στέγνωσε η διατραπεζική αγορά. Ερ. Την ίδια στιγμή, όμως, η ΚΤΚ επέτρεψε την έκθεση των τραπεζών σε ελληνικά κρατικά ομόλογα. Το υφιστάμενο διεθνές εποπτικό πλαίσιο παροτρύνει τις τράπεζες να διατηρούν κρατικά ομόλογα στο νόμισμά τους, ως μέρος των ρευστών διαθεσίμων τους. Και αυτό διότι τα κρατικά ομόλογα εξ ορισμού θεωρούνται η πιο ρευστή επένδυση χαμηλού κινδύνου. Αλίμονο εάν το εποπτικό πλαίσιο και οι εποπτικές αρχές της ευρωζώνης θεωρούσαν αναξιόπιστα τα ομόλογα των κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ. Καμία εποπτική αρχή δεν περιορίζει τις αγορές κυβερνητικών ομολόγων στο νόμισμα της χώρας της. Στη δική μας περίπτωση, αυτό περιλαμβάνει ομόλογα όλων των χωρών της ευρωζώνης. Εξάλλου θα ήταν παράλογο να τεθεί τέτοιου είδους περιορισμός στο επενδυτικό χαρτοφυλάκιο των τραπεζών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κάθε τράπεζα λαμβάνει τις συγκεκριμένες επενδυτικές αποφάσεις συμπεριλαμβανομένης και της αγοράς κρατικών ομολόγων και η διατήρηση ομολόγων των χωρών στις οποίες δραστηριοποιείται είναι αναμενόμενη. 3

Ερ. Για κάποιες χώρες, όμως, ήταν ορατός ο κίνδυνος, αλλά οι τράπεζες αγόραζαν τα ομόλογά τους Το θέμα της επιδείνωσης των συνθηκών στη ζώνη του ευρώ μας απασχόλησε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και γι αυτό τον λόγο ζητήσαμε επιπρόσθετα κεφάλαια από τις τράπεζές μας ως «μαξιλάρι» σε περίπτωση προβλημάτων. Σχετικοί υπολογισμοί και ασκήσεις έγιναν με τα stress tests σε ευρωπαϊκό επίπεδο το 2010 και το 2011. Επίσης, η ΚΤΚ, όπως πάντα, διενεργούσε σε τακτική βάση τέτοια τεστ. Ερ. Σήμερα, επικρατεί δυσπιστία για την ικανότητα των τραπεζών μας να ανταποκριθούν στις ανάγκες για αύξηση κεφαλαίου... Δεν συμμερίζομαι αυτή τη δυσπιστία. Οι τράπεζές μας διατηρούν σχετικά δυνατά κεφάλαια και έχουν δείξει τα τελευταία χρόνια πως όποτε χρειάστηκαν να αντλήσουν ίδια κεφάλαια, το έκαναν με επιτυχία. Γι αυτό, κινδυνολογίες δεν δικαιολογούνται. Είναι πράγματι δύσκολη η σημερινή συγκυρία, αλλά το τραπεζικό μας σύστημα απέδειξε πως αντέχει. Παράλληλα, το Υπουργείο Οικονομικών, σε συνεργασία με την ΚΤΚ, είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει οποιεσδήποτε προκλήσεις. Αντιλαμβάνεστε πάντως ότι το έργο θα είναι πιο εύκολο για τις τράπεζές μας εάν γίνουν άμεσα οι ενέργειες οι οποίες θα βελτιώσουν την αξιοπιστία του κράτους. Ερ. Διακρίνετε αλλαγή στάσης από τους ξένους καταθέτες; Μέχρι σήμερα η στάση των ξένων καταθετών παραμένει θετική απέναντι στο τραπεζικό μας σύστημα. Από το 2008, όταν ξεκίνησε η κρίση, μέχρι σήμερα, οι συνολικές μας καταθέσεις έχουν αυξηθεί. Όμως οι συνεχείς υποβαθμίσεις απειλούν την ίδια τη στρατηγική επιλογή μας να διατηρούμε την Κύπρο ως ένα ισχυρό χρηματοοικονομικό κέντρο εφόσον πλήττουν την αξιοπιστία της Κύπρου στο επενδυτικό κοινό στο εξωτερικό. Αυτό το αναφέρω για να υπογραμμίσω πόσο σημαντικό είναι να ανατρέψουμε την εικόνα που διαμορφώνεται για τον τόπο μας. 4

Ερ. Πολλοί φοβούνται πλέον πως, ενισχύοντας τα κεφάλαιά τους, οι τράπεζες μπορεί να προχωρήσουν σε απομόχλευση, μειώνοντας τον δανεισμό. Κάτι τέτοιο θα μηδενίσει την ανάπτυξη... Το πρόβλημα που επισημαίνετε δεν σχετίζεται με την ενίσχυση του κεφαλαίου των τραπεζών αλλά με τη χρηματοδότηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία εδώ και ένα περίπου χρόνο απομυζά τη ρευστότητα από την οικονομία. Η εικόνα αυτή επιδεινώθηκε μετά τον Μάιο του 2011, όταν η Δημοκρατία αποκλείστηκε από τις διεθνείς αγορές και στράφηκε προς την εγχώρια αγορά για να καλύψει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες. Αυτό στέρησε πόρους από τον ιδιωτικό τομέα και ανέβασε σημαντικά το κόστος χρηματοδότησης επενδύσεων. Έτσι, επηρεάστηκε ήδη η ανάπτυξη, με όλα όσα αυτό συνεπάγεται. Αν είχε πρόσβαση στις διεθνείς αγορές η Δημοκρατία, δεν θα είχαμε μια τέτοια εξέλιξη. Ερ. Δεν σας ανησυχεί περαιτέρω απομόχλευση από τις τράπεζες; Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η ανησυχία για περαιτέρω απομόχλευση δεν είναι το μεγαλύτερό μας πρόβλημα. Αν καταφέρουμε να λύσουμε το πρόβλημα χρηματοδότησης της κυβέρνησης, τότε θα μπορούμε να λύσουμε τα γενικότερα προβλήματα της οικονομίας. Ερ. Θεωρείτε τόσο μεγάλη την επίπτωση της υποβάθμισης του κράτους; Εάν δεν ανατραπεί η εικόνα των υποβαθμίσεων, τότε διακυβεύεται το μοντέλο ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας. Γι αυτό συμφωνώ απόλυτα με επισημάνσεις όπως εκείνες του προέδρου Βασιλείου. Είναι θέμα επιλογής: είτε θα λάβουμε επώδυνα μέτρα για να λύσουμε τα προβλήματά μας, είτε θα τα αποφύγουμε σήμερα και θα έχουμε πολύ χειρότερες καταστάσεις στο μέλλον. Ο πρόεδρος Βασιλείου είπε πριν λίγες μέρες ότι εάν δεν έχουμε σύντομα πάγωμα των μισθών, τότε θα είναι πολύ πιθανόν να υπάρξουν πολύ μεγάλες περικοπές στους μισθούς στο μέλλον. Είναι λυπηρό να επιδεινώνουμε την κατάστασή μας απλώς και μόνο επειδή καθυστερούμε. Ο κ. Βασιλείου είπε πως ο ίδιος είναι πεπεισμένος ότι εάν είχαμε πάρει τα σωστά μέτρα πριν λίγες μέρες, θα αποφεύγαμε την τελευταία υποβάθμιση. Πριν δύο χρόνια μπορούσαμε να λύσουμε το πρόβλημά μας απλώς με περιορισμό των δημοσίων δαπανών. Τώρα μιλάμε τουλάχιστον για πάγωμα. Εάν δεν λάβουμε μέτρα πολύ σύντομα, θα μιλάμε για οδυνηρές περικοπές. 5

Ερ. Λέγεται επίσης πως οι διαβεβαιώσεις σας ότι δεν θα γίνει κούρεμα στην Ελλάδα, παραπληροφορούν τις αγορές Οι δικές μου αναφορές, αλλά και αναφορές άλλων αξιωματούχων της ευρωζώνης, ήταν συνεπείς: Ένα ενδεχόμενο κούρεμα του ελληνικού χρέους είναι αχρείαστο και ζημιογόνο για την Ελλάδα αλλά και για τη ζώνη του ευρώ γενικότερα. Όπως γνωρίζετε, οι συζητήσεις που έγιναν και γίνονται για το κούρεμα απορρέουν από πολιτικές αποφάσεις σε ανώτατο επίπεδο. Με τις αποφάσεις της 21ης Ιουλίου 2011 και αργότερα της 26ης Οκτωβρίου, οι πολιτικοί ηγέτες της ευρωζώνης ουσιαστικά επέβαλαν το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων. Στις αποφάσεις αυτές συμμετείχαν ο πρόεδρος Χριστόφιας, ο πρωθυπουργός Παπανδρέου, ο πρωθυπουργός Μπερλουσκόνι και οι άλλοι ομόλογοί τους. Κατά την άποψή μου, το κούρεμα του χρέους δεν ήταν ούτε ο πιο αποτελεσματικός, ούτε ο πιο αποδοτικός τρόπος διαχείρισης της κρίσης χρέους στη ζώνη του ευρώ. Δυστυχώς παρατηρείται επιδείνωση των συνθηκών στη ζώνη του ευρώ, η οποία πιστεύω ήταν απόλυτα προβλεπτή. Ερ. Εννοείτε η επιδείνωση στην Ελλάδα; Και όχι μόνο. Βλέπουμε τι γίνεται, για παράδειγμα, και στην Ιταλία, όπου οι αποδόσεις των δεκάχρονων ομολόγων έχουν πλέον ξεπεράσει το 7%, ενώ στη Γερμανία είναι κάτω από 2%. Ο εξαναγκασμός των ιδιωτών να αποδεχθούν απομείωση των ελληνικών ομολόγων, φαίνεται ότι δημιουργεί ανησυχίες για μελλοντική απομείωση και άλλων κρατικών ομολόγων. Οι ανησυχίες αυτές έχουν ήδη αυξήσει σημαντικά το κόστος δανεισμού στη ζώνη του ευρώ συνολικά, το οποίο σήμερα πληρώνουμε πολύ ακριβά. Γι αυτό τον λόγο, ο πρόεδρος Τρισέ και άλλοι κεντρικοί τραπεζίτες παρότρυναν τις κυβερνήσεις να αποφύγουν αυτές τις κινήσεις. Ακόμα και στην Ελλάδα, να σας υπενθυμίσω το σχετικό άρθρο του Λουκά Παπαδήμου που δημοσιεύτηκε στις 23 Οκτωβρίου στο «Βήμα». Ερ. Πιστεύετε ότι η ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον κ. Παπαδήμο θα οδηγήσει σε αίσιο τέλος την ελληνική κρίση; Η επιλογή του Λουκά Παπαδήμου ήταν ιδιαίτερα εξαίρετη και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι θα πετύχει το καλύτερο δυνατό, υπό τις περιστάσεις, αποτέλεσμα για την Ελλάδα. 6