ΣΧΕ ΙΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΙΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΟ ΧΡΗΣΤΗ Εαρινό Εξάµηνο 2004-2005 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ρ. Βαγγελιώ Καβακλή ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 1 Στόχοι του µαθήµατος Η εισαγωγή στις βασικές έννοιες, τις µεθόδους, τους κανόνες, τις αρχές σχεδιασµού και τα εργαλεία της επιστηµονικής περιοχής της Επικοινωνίας Ανθρώπου- Υπολογιστή (ΕΑΥ) Στο τέλος του εξαµήνου θα είστε ικανοί να σχεδιάζετε αξιολογείτε βελτιώνετε διαδραστικά περιβάλλοντα (εφαρµογές), προσαρµοσµένα στις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά των χρηστών τους Το µάθηµα αυτό είναι συµπληρωµατικό του µαθήµατος «Σχεδιασµός και Ανάπτυξη Εφαρµογών Πολυµέσων», του ίδιου εξαµήνου 2 1
Περιγραφή Μαθήµατος ιδασκαλία: Τρίτη 15:00 17:00 Αίθουσα Α (κτίριο Παπαρίσβα) ιδακτικά Βιβλία Εισαγωγή στην επικοινωνία ανθρώπου υπολογιστή, Νικόλαος Αβούρης, Εκδόσεις ίαυλος, 2000 Designing web usability The practice of simplicity, Jacob Nielsen, New Riders Publishing, 2000 Χρήσιµες διευθύνσεις www.ee.upatras.gr/hci/book www.useit.com Αξιολόγηση IF Εργασία = True AND Εξέταση >= 5 THEN Τελικός βαθµός = 25% * Εργασία + 75% * Εξέταση ELSE Τελικός βαθµός = Εξέταση; 3 Περιεχόµενο του µαθήµατος Μοντέλα επικοινωνίας ανθρώπου - υπολογιστή Αλληλεπίδραση ανθρώπου - υπολογιστή Σχεδίαση διαδραστικών περιβαλλόντων χρήστη Οδηγίες σχεδιασµού περιβάλλοντος χρήστη Ευχρηστία διεπιφανειών διαδικτύου Τεχνικές προδιαγραφές διαλόγου ανθρώπου - υπολογιστή Αξιολόγηση περιβάλλοντος χρήστη Case studies 4 2
Ορισµοί ιεπιφάνεια Χρήστη (user interface) Το σύνολο των στοιχείων του υπολογιστικού συστήµατος µε τα οποία ο χρήστης έρχεται σε επαφή και αλληλεπιδρά συσκευές εισόδου-εξόδου: πληκτρολόγιο, οθόνη, κ.τ.λ. γραφικά αντικείµενα, ήχοι εντολές και χειρισµοί που ο χρήστης ενός συστήµατος µπορεί να εκτελέσει η οργάνωση της ακολουθίας των ενεργειών του χρήστη και των ανταποκρίσεων του συστήµατος (διάλογος χρήσης) ιαδραστικά Υπολογιστικά Συστήµατα συστήµατα που αλληλεπιδρούν σε µεγάλο βαθµό µε τους χρήστες τους Επικοινωνία Ανθρώπου-Υπολογιστή, ΕΑΥ (Human-Computer Interaction, HCI) Η επιστήµη που έχει σαν αντικείµενο τη µελέτη, το σχεδιασµό, την ανάπτυξη και την αξιολόγηση διαδραστικών συστηµάτων (διεπιφανειών) Ανθρωπο-κεντρικός σχεδιασµός (user-centered design) Η εµπλοκή σε µεγάλο βαθµό των χρηστών κατά τη σχεδίαση και ανάπτυξη συστηµάτων λογισµικού 5 Ιστορική Επισκόπηση Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου µε τις µηχανές έχει απασχολήσει τον άνθρωπο από την εποχή των πρώτων σύνθετων εργαλείων που εµφανίστηκαν κατά τη βιοµηχανική επανάσταση Εργονοµία Με την ευρεία εξάπλωση των υπολογιστών το πρόβληµα επαναπροσδιορίστηκε, λαµβάνοντας νέες διαστάσεις Η ΕΥΑ ακολούθησε την εξέλιξη των διαδραστικών υπολογιστικών συστηµάτων εκαετία 1970 Εµφάνιση προσωπικών υπολογιστών Alan Kay, Xerox, CA: Σταθµός εργασίας Star Ο πρώτος υπολογιστής µε γραφική διεπιφάνεια χρήστη (Graphical User interface) και δεικτική συσκευή (ποντίκι) εκαετία 1980 χρησιµοποιείται διεθνώς ο όρος Man-Machine Interaction (MMI) εκαετία του 1990 - σήµερα ο όρος Man-Machine Interaction αντικαθίσταται από τον πιο συγκεκριµένο όρο Human Computer Interaction (HCI) 6 3
Σηµασία ιεπιφάνειας Χρήστη Παρελθόν: υπολογιστές ως µέσο αυτοµατοποίησης εργασιών ρουτίνας ειδικά εκπαιδευµένοι χρήστες, «χειριστές» άµεση αποδοχή των τεχνολογικών εξελίξεων η τεχνολογία καθορίζει το περιεχόµενο της εργασίας και την οργανωτική δοµή Σήµερα: υπολογιστές ως µέσο υποστήριξης συνεργασίας και οργάνωσης οµάδων χρήστες χωρίς ειδικές γνώσεις ή εκπαίδευση στη χρήση Η/Υ ο άνθρωπος αποφασίζει για την καλύτερη χρήση της τεχνολογίας συσκευές που δεν είναι εύκολες στη χρήση τους δεν γίνονται αποδεκτά στο χώρο εργασίας και αντικαθίστανται από άλλες καλύτερα σχεδιασµένες Αποτέλεσµα: σήµερα τα υπολογιστικά συστήµατα σχεδιάζονται µετά από προσεκτική µελέτη των χαρακτηριστικών του χρήστη είτε ως ατόµου είτε ως µέλους οµάδας 7 Σχεδιασµός ιεπιφάνειας Χρήστη Παράγοντες που επηρεάζουν τον σχεδιασµό διεπιφάνειας χρήστη Σύντοµος κύκλος ζωής υπολογιστικών συστηµάτων Ραγδαία εξέλιξη του τεχνολογικού υπόβαθρου της αλληλεπίδρασης διαδίκτυο συστήµατα εικονικής πραγµατικότητας υπολογιστές µικρών διαστάσεων, αυτόνοµα συστήµατα χρήση ήχου και οµιλίας πολλαπλά µέσα Επιπτώσεις στη βιοµηχανία λογισµικού 70% του κώδικα που παράγεται αφορά τη διεπιφάνεια χρήστη παράβλεψη του παράγοντα χρήστη είναι η συνήθης αιτία χαµηλής αποδοχής συστηµάτων και κατά συνέπεια αποτυχηµένων έργων πληροφορικής Κοινωνικές Επιπτώσεις Προστασία της υγείας και της ζωής των ανθρώπων κακός σχεδιασµός της διεπιφάνειας χρήστη, ευνοεί κακούς χειρισµούς από τον ανθρώπινο παράγοντα που οδηγούν σε ατυχήµατα Οικονοµία πόρων αύξηση της παραγωγικότητας 8 4
Παραδείγµατα Πυρηνικό ατύχηµα στο Three Miles Island Προβλήµατα διεπιφάνειας χρήστη του κέντρου ελέγχου του σταθµού µια ενδεικτική λυχνία υπεδείκνυε εσφαλµένα ότι µια βαλβίδα είχε κλείσει µια αποφασιστική ένδειξη στο πάνελ ελέγχου κρυβόταν από µια πινακίδα που είχε κρεµαστεί σε διπλανό χειριστήριο το σύστηµα συναγερµών παρείχε ηχητικές και οπτικές ενδείξεις για 1500 συµβάντα τα οποία όµως δεν µπορούσαν να ακυρωθούν καθένα ξεχωριστά Αµερικάνικη Τηλεφωνική Εταιρία Αποτελέσµατα επανασχεδίασης της διεπιφάνειας της εφαρµογής υποστήριξης πληροφοριών τηλεφωνικού καταλόγου µείωση της διάρκειας κλήσης κατά 5% ετήσιο κέρδος 40 εκ. δολάρια 9 Επιστηµονικές Περιοχές Πληροφορική τεχνικές και εργαλεία ανάπτυξης υπολογιστικών συστηµάτων (τεχνολογία λογισµικού, τεχνολογία πολυµέσων) τεχνικές ανάπτυξης ευφυών και προσαρµοζόµενων συστηµάτων (τεχνητή νοηµοσύνη) Γνωστική Ψυχολογία µελέτη των γνωστικών λειτουργιών του ανθρώπου (οπτική αντίληψη, µνήµη, διαδικασία απόκτησης γνώσης, επίτευξη στόχων) Κοινωνική Ψυχολογία µελέτη της ανθρώπινης συµπεριφοράς στα πλαίσια του κοινωνικού περιβάλλοντος µελέτη της επίδρασης της εισαγωγής τεχνολογίας σε οργανισµούς µελέτη τροποποίησης αλληλεπίδρασης εργαζοµένων Εργονοµία σχεδιασµός κατάλληλων συσκευών εισόδου, εξόδου Άλλες επιστηµονικές περιοχές γλωσσολογία φιλοσοφία ανθρωπολογία βιοµηχανικός σχεδιασµός 10 5
Μεθοδολογικό περίγραµµα ΕΑΥ Κοινωνική Οργάνωση και εργασία ΑΝΘΡΩΠΟΣ ανθρώπινος επεξεργαστής πληροφορίας εφαρµογές Προσαρµογή ανθρώπων- µηχανών ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ τεχνικές γραφικά διαλόγου αρχιτεκτονική διαλόγου Γλώσσα επικοινωνία και αλληλεπίδραση εργονοµία παραδείγµατα συσκευές εισόδου / εξόδου στυλ διαλόγου Τεχνικές αξιολόγησης µεθοδολογίες σχεδίασης τεχνικές και εργαλεία ανάπτυξης 11 Ευχρηστία (usability)( Η ικανότητα ενός συστήµατος να λειτουργεί αποτελεσµατικά και αποδοτικά ενώ παρέχει υποκειµενική ικανοποίηση στους χρήστες του (ISO 9241) Παράµετροι ευχρηστίας ευκολία µάθησης υψηλή απόδοση εκτέλεσης έργου χαµηλή συχνότητα σφαλµάτων χρήστη ευκολία συγκράτησης της γνώσης της χρήσης του υποκειµενική ικανοποίηση του χρήστη Tεχνολογία ευχρηστίας (usability engineering) ο κλάδος της ΕΑΥ που ασχολείται µε τις µεθόδους και τεχνικές σχεδιασµού και ανάπτυξης εύχρηστων συστηµάτων Μηχανικός ευχρηστίας (usability engineer) επιστήµονες ειδικευµένοι στον σχεδιασµό και ανάπτυξη εύχρηστων συστηµάτων 12 6
Παράδειγµα Για τις παρακάτω οικιακές συσκευές: ραδιόφωνο ηλεκτρική κουζίνα ηλεκτρικό ψυγείο στεγνωτήριο µαλλιών ηλεκτρική ξυριστική µηχανή ποιοι οι τυπικοί χρήστες για τους οποίους έχει σχεδιαστεί κάθε συσκευή ποιες οι τυπικές εργασίες που υποστηρίζει (δηλ. στόχοι που ο χρήστης θέλει να ικανοποιήσει µε αυτά) ποιες υπο-εργασίες είναι απαραίτητες για να πραγµατοποιηθεί κάθε εργασία ποια τα χαρακτηριστικά της διεπιφάνειας χρήστη της συσκευής ποια στοιχεία της συσκευής δεν ανήκουν στη διεπιφάνεια χρήστη 13 Παράδειγµα Ποιους από τους παρακάτω όρους πρέπει να πληροί ένα σύστηµα για να είναι εύχρηστο; είναι εύκολο να µάθει να το χειρίζεται ο χρήστης του στην διεπιφάνειά του έχουν περιληφθεί πολλά γραφικά εικονίδια µε τα οποία ο χρήστης µπορεί να αλληλεπιδράσει δεν ξεχνιέται εύκολα η χρήση του µετά την παρέλευση κάποιου χρόνου η εγκατάστασή του σε πολλές διαφορετικές πλατφόρµες είναι εύκολη και δεν απαιτεί πρόσθετη προγραµµατιστική προσπάθεια είναι φιλικό προς το χρήστη του εκτελεί γρήγορα και σωστά το έργο που είναι σχεδιασµένο να κάνει παρέχει ικανοποίηση στο χρήστη του 14 7