H AΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΟΥ ου ΑΙΩΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Η κατασκευή ενός νέου μουσείου στη σύγχρονη κοινωνία αποτελεί μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό της στρατηγικής, της λειτουργίας και της ιδεολογίας ενός ιδρύματος, με στόχο την πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη παγκοσμίως. Παρουσίαση: ΜΑΡΑ ΣΠΕΝΤΖΑ, αρχιτέκτων μηχ. MArch - μελετήτρια αρχιτεκτονικού φωτισμού, MSc. Η αρχική ανάγκη ύπαρξης των μουσείων εντοπίζεται στην ανάγκη των κοινωνιών να επεξεργαστούν την εθνική τους ταυτότητα και να την επαναπροσδιορίσουν μέσα στο χρόνο. Τα μουσεία δημιουργούνται με σκοπό να διαβιβάσουν τη μνήμη των πολιτισμών, να καταγράψουν το παρελθόν και να σηματοδοτήσουν το μέλλον. Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε μια "έκρηξη" στην κατασκευή μουσείων, τα οποία φιλοξενούν ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές έργων τέχνης. Η ξέφρενη κατασκευή μουσείων διεθνώς υποδεικνύει μια παγκόσμιας κλίμακας αγάπη για τον πολιτισμό και επιβεβαιώνει την κατανόηση των κοινωνιών σχετικά με τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει ένα τέτοιο ίδρυμα για τις σύγχρονες πόλεις, αναβαθμίζοντας τον πολιτιστικό χώρο αλλά και την παγκόσμια οικονομία. Ταυτόχρονα έχει αλλάξει ριζικά και η σημασία των κτιρίων των μουσείων μέσα στην αστική δομή. Σ αυτό το πλαίσιο οι πόλεις επενδύουν στην οικοδόμηση νέων σύγχρονων κτιρίων, ενώ παγκόσμιας φήμης αρχιτέκτονες καλούνται να δημιουργήσουν την ταυτότητα ενός νέου ιδρύματος. Άλλωστε, τα μουσεία σύγχρονης τέχνης χρησιμοποιούσαν ανέκαθεν την αρχιτεκτονική ως όχημα για την αυτoανανέωση και την αναγνώρισή τους, με στόχο τον επαναπροσδιορισμό της συνεχώς εξελισσόμενης τέχνης. www.ktirio.gr 67
,, Ένα "αστικό μνημείο" 6.000 m² αποτελεί το Εθνικό Μουσείο Τεχνών του ου αιώνα, ΜΑΧΧΙ, στη Ρώμη, έργο της Zaha Hadid. Emanuel Hoffman Foundation στην Ελβετία, από τους Herzog & De Meuron. Ένας κύβος που μετατρέπεται σε σύμβολο αρχιτεκτονικής για να στεγάσει μια ιδιωτική συλλογή. Μουσείο Chichu στην Ιαπωνία, έργο του Tadao Ando. Το κτίριο σχεδιάζεται έτσι, ώστε να απομονώνεται κάθε εξωγενής οπτική πληροφορία και να δίνεται έμφαση στο φως και στον ουρανό. Η κατασκευή ενός νέου μουσείου και ειδικότερα μιας επέκτασης σε ένα υφιστάμενο κτίριο προσφέρει τη δυνατότητα για συστηματική θεώρηση σχετικά με το μέλλον ενός ιδρύματος, που είναι από τη φύση του προσκολλημένο στις παραδόσεις και επικεντρώνεται στη σταθερότητα και στη συντήρηση. Είναι επομένως μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό της στρατηγικής, της λειτουργίας και της ιδεολογίας ενός ιδρύματος. Η αρχιτεκτονική των σύγχρονων μουσείων Αυτό που διακρίνει το σχεδιασμό των σύγχρονων μουσείων είναι ότι δεν πρόκειται απλά για κτίρια μεγαλύτερης κλίμακας, αλλά κυρίως για έργα που σηματοδοτούν την ισχυρή ταυτότητά τους. Σε αντίθεση με το σχεδιασμό κτιρίων που προορίζονται για εμπορική χρήση, τα πολιτιστικά κέντρα προσφέρουν στον αρχιτέκτονα μεγαλύτερη ελευθερία στην ανάπτυξη και στη δημιουργία των χώρων και των μορφών. Οι αρχιτέκτονες καλούνται να "πλάσουν" τους χώρους, μέσα στους οποίους στεγάζεται η τέχνη. Ωστόσο, έντονη κριτική ασκείται στους αρχιτέκτονες εκείνους, οι οποίοι προχωρούν σε φορμαλιστικές αναζητήσεις, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τη λειτουργικότητα των χώρων. Για παράδειγμα, το μουσείο Guggenheim του Frank Lloyd Wright επικρίθηκε για τη δημιουργία μιας χωρικής κατάστασης, η οποία για πολλούς επισκίαζε τα έργα τέχνης. Για τον Frank Lloyd Wright επρόκειτο για μια σύνθεση, που είχε ως στόχο την απόλυτη συμφωνία μεταξύ του χώρου και της τέχνης που στέγαζε. Το κτίριο του Guggenheim στο Μπιλμπάο, σχεδιασμένο από τον Frank Ghery, ήταν υπ αυτήν την έννοια μια μεγάλη έκπληξη για την πόλη, καθώς το α- ποτέλεσμα ήταν ένα κτίριο "σύμβολο" αρχιτεκτονικής, που οδήγησε στην αναβάθμιση ολόκληρης της αστικής περιοχής, στην οποία εντάχθηκε. Αν απομονώσει κανείς τις περιπτώσεις κτιρίων που υπερβάλλουν, δίνοντας σημασία μόνο στην αρχιτεκτονική του κελύφους, θα διαπιστώσει πως ο σχεδιασμός για τα σύγχρονα κτίρια μουσείων επικεντρώνεται στις σχέσεις του κτιρίου με το τοπίο και στην απόλυτη ενσωμάτωσή τους στον αστικό ιστό. Ο ος αιώνας θα σηματοδοτήσει την εποχή που ο σχεδιασμός των μουσείων θα αποτελέσει το χώρο πειραματισμού και προόδου της αρχιτεκτονικής δημιουργίας και μια πηγή έμπνευσης για όλες τις τυπολογίες κτιρίων. Οι χώροι που θα στεγάσουν ένα σύνολο έργων τέχνης θα πρέπει να συλληφθούν και να αναπτυχθούν, έχοντας την απαιτούμενη χωρική και δομική ευελιξία που θα επιτρέπει την εγκατάσταση προσωρινών εκθέσεων. Στις ημέρες μας δεν σχεδιάζονται πλέον νέα κτίρια μουσείων για τη στέγαση αποκλειστικά μόνιμων εκθέσεων έργων τέχνης. Ακόμη και τα μεγαλύτερα έργα τέχνης ταξιδεύουν σε διαφορετικούς τόπους και ανασυγκροτούνται σε διαφορετικούς χώρους έκθεσης. Ογκώδη γλυπτά, εγκαταστάσεις βίντεο και φωτογραφίες εκτίθενται ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο σε μόνιμες ή περιοδεύουσες εκθέσεις, χωρίς ιεραρχική διαφοροποίηση μεταξύ των ειδών. Γι αυτό το λόγο κατά το σχεδιασμό είναι απαραίτητη η ευελιξία στη λειτουργία των χώρων, καθώς αυτό που είναι σύγχρονο σήμερα θα είναι παλαιό σε μερικά χρόνια και επομένως θα πρέπει να παρουσιαστεί διαφορετικά. Ένα μουσείο αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό που αναπτύσσεται, όταν συγκεκριμένες περιστάσεις το επιτρέψουν, καθώς απαιτεί 68 ΤΕΥΧΟΣ 0/0 www.ktirio.gr 69
, Το Μουσείο Τέχνης του Denver στο Κολοράντο των Η.Π.Α., έργο του Daniel Libeskind. Ο σχεδιασμός του χαρακτηρίζεται από έντονες γεωμετρικές φόρμες, που απεικονίζουν τις απότομες αιχμές των βουνών Rocky Mountain. Ένα κρυστάλλινο σύννεφο γνώσης θα αποτελεί το Musée des Confluences στη Λυών της Γαλλίας, έργο των Coop Himmelb(l)au, το οποίο προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 0. Kunsthaus Gratz στην Αυστρία, από τους Spacelab, Peter Cook - Colin Fournier. Το εξωτερικό "δέρμα" του αποτελεί μια ηλεκτρονική πρόσοψη, που επιτρέπει τη χρήση ψηφιακών πολυμέσων. Μουσείο Ακρόπολης στην Αθήνα. Ο Bernard Tshumi βάσισε το σχεδιασμό για το νέο μουσείο στις ιδιαίτερες συνθήκες του φυσικού ελληνικού φωτός. την απόλυτη συνεργασία των καλλιτεχνικών, κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών φορέων μιας κοινωνίας, για να μπορέσει να δημιουργηθεί ένα ίδρυμα από και για την εποχή του. Η ταυτότητα του σύγχρονου μουσείου επαναπροσδιορίζεται, καθώς ξεπερνά την παλαιότερη ανάγκη δημιουργίας ενός μνημειακού χαρακτήρα κτιρίου, ενώ ταυτόχρονα μετεξελίσσονται οι κώδικες της αρχιτεκτονικής του. Τα μεγάλα σκαλοπάτια, οι στύλοι και τα αετώματα αντικαθίστανται από την ανάγκη των νέων μουσείων για αισθητική αυτονομία μέσα στο α- στικό φάσμα και την ανάγκη δημιουργίας μιας ι- σχυρής αρχιτεκτονικής που αλληλεπιδρά με τον αστικό ιστό. Τη σύγχρονη αρχιτεκτονική έρχονται να συμπληρώσουν η χρήση των νέων υλικών, η αειφορία, η μελέτη του φωτισμού των χώρων, η ακουστική, η γραφιστική και η σκηνογραφία. Τα νέα κτίρια μουσείων τοποθετούνται σε α- νοιχτούς χώρους, πλάι στο υδάτινο στοιχείο μιας πόλης και σε σημεία σύγκλισης του αστικού ιστού και των διαδρομών του. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά αντιπροσωπευτικά έργα, υλοποιημένα και μη, των αρχών του ου αιώνα, από διεθνούς φήμης αρχιτέκτονες. Μουσείο Τέχνης του ου αιώνα MAXXI στη Ρώμη, Zaha Hadid Η Ζaha Hadid, κερδίζοντας το διεθνή διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε το 998, σχεδίασε ένα "αστικό μνημείο" 6.000 m² για το "Μουσείο Τέχνης του ου αιώνα" ΜΑΧΧΙ της Ρώμης. Το κτίσμα τοποθετείται με τον ίδιο προσανατολισμό με εκείνον που είχαν οι εγκαταστάσεις του στρατού που προϋπήρχαν στον αστικό χώρο, με σκοπό να αντιμετωπιστεί ομαλά η παρέμβαση του νέου κτίσματος στην υπάρχουσα αστική δομή. Αυτή η κίνηση δεν αποτελεί μια προσπάθεια τοπολογικής μίμησης, αλλά, αντίθετα, ήπιας ενσωμάτωσης του νέου κτίσματος στο υπάρχον α- στικό τοπίο και μοιάζει σαν να αποτελεί δεύτερο δέρμα αυτού. Το κτίριο έχει καθαρά αστικό χαρακτήρα, καθώς προδιαγράφει μια συγκεκριμένη διαδρομή που δηλώνει κατεύθυνση και συνδέει τον ποταμό με τη λεωφόρο Guideo Reni. Προσφέρεται έτσι η δυνατότητα μετακίνησης μέσα και έξω από το κτίριο με την ανάμνηση της υπάρχουσας αλλά και τη δημιουργία μιας νέας επιθυμητής αστικής διαδρομής. Με τον τρόπο αυτό το κτίσμα αποκτά μια δημόσια διάσταση, αφού ενσωματώνεται και ταυτόχρονα "ανοίγεται" στο υπάρχον τοπίο. Πέρα από τους καθοριστικούς άξονες κυκλοφορίας στο χώρο, το κτίσμα διακρίνεται από έ- ντονα γεωμετρικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, τα ο- ποία ευθυγραμμίζονται με τα υπάρχοντα αστικά πλέγματα που συναντώνται στην περιοχή τοποθέτησής του. Η Zaha Hadid για ακόμη μια φορά δημιουργεί χώρους που "ρέουν", αποφεύγοντας το σχεδιασμό ενός κτιρίου "αντικειμένου". Αποδεικνύει έτσι την σημαντική σχέση της αρχιτεκτονικής με τον τόπο, στον οποίο εντάσσεται και δίνει έμφαση στο περιεχόμενο που πρόκειται να στεγαστεί εκεί. Μουσείο Chichu στη Naoshima της Ιαπωνίας, Tadao Ando Το Μουσείο Chichu, σχεδιασμένο από τον Tadao Ando, αποτελεί μια ευπρόσδεκτη επιστροφή στην έντονη, ήπιας κλίμακας αρχιτεκτονική, που χαρακτηρίζει τα έργα του διάσημου Ιάπωνα αρχιτέκτονα. Πρόκειται για κτίριο βυθισμένο στο έδαφος, που αποτελείται από μονολιθικούς όγκους από σκυρόδεμα, οι οποίοι τοποθετούνται γαλήνια στο λόφο με κατεύθυνση προς τη θάλασσα. Το κτίσμα στεγάζει τις καλλιτεχνικές 70 ΤΕΥΧΟΣ 0/0 www.ktirio.gr 7
Πέντε πρισματικές κατασκευές από γυαλί συμπληρώνουν το Μουσείο Τέχνης Nelson - Atkins στο Κάνσας των Η.Π.Α., έργο των Steven Holl, Chris McVoy, το οποίο ολοκληρώθηκε το 007. Νέα επέκταση του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Darwin Center, στο Λονδίνο, έργο των C.F. M ller. Νέα επέκταση στο Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστόνης, έργο του γραφείου Foster + Partners. δημιουργίες τριών καλλιτεχνών, του ιμπρεσιονιστή Claude Monet και των σύγχρονων Walter de Maria και James Turrell. O Tadao Ando δημιουργεί μια αλληλουχία κενών και όγκων με έντονη την εναλλαγή του φωτός με το σκοτάδι. Προκύπτει έτσι μια ομαλή μετάβαση στον εσωτερικό χώρο που υποδηλώνει έντονα την κατεύθυνση και τον προορισμό. Η υπόγεια αρχιτεκτονική δομή του κτιρίου υποδηλώνει τη διάθεση του Ando να δημιουργήσει έναν αρχιτεκτονικό χώρο χωρίς μνημειακές αναφορές. Emanuel Hoffman Foundation στην Ελβετία, Herzog & De Meuron Οι Herzog & De Meuron σχεδιάζουν το Μουσείο Schaulager στην Ελβετία. Πρόκειται για έναν κύβο που μετατρέπεται σε σύμβολο αρχιτεκτονικής και στεγάζει μια ιδιωτική συλλογή. To μουσείο Shaulager τοποθετείται σε ένα προάστιο εργατικής τάξης, ενώ η λέξη Schaulager ερμηνεύεται ως "αποθήκη εμπορευμάτων προς έκθεση". Το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι ένα κτίσμα προς "έκθεση" με στόχο την έκθεση έργων τέχνης. μής. Ο σχεδιασμός του χαρακτηρίζεται από έ- ντονες γεωμετρικές φόρμες με επένδυση από τιτάνιο που απεικονίζουν τις απότομες αιχμές των βουνών Rocky Mountain. Μουσείο Ακρόπολης στην Αθήνα, Bernard Τschumi Τρεις βασικές παράμετροι της αρχιτεκτονικής: το φως, η κίνηση και η φόρμα επιτρέπουν στο Βernard Tschumi να μετατρέψει τους περιορισμούς της τοποθεσίας του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης σε μια αρχιτεκτονική δημιουργία που χαρακτηρίζεται από μαθηματική και εννοιολογική καθαρότητα. Ο Bernard Tschumi βασίζει το σχεδιασμό για το νέο μουσείο στις ιδιαίτερες συνθήκες του φυσικού ελληνικού φωτός. Αναγνωρίζει τη μοναδικότητα του ελληνικού φωτός και ταυτόχρονα εντοπίζει τo διαφορετικό, με τo οποίo θα πρέπει να φωτίζονται τα τρισδιάστατα γλυπτά σε σχέση με το πώς αντιμετωπίζεται ο φωτισμός των πινάκων. Ο σχεδιασμός για το νέο μουσείο επικεντρώνεται στον τρόπο, με τον ο- ποίο το φυσικό φως θα αποκαλύψει με καθαρότητα τα γλυπτά αντικείμενα που στεγάζει. Η μετακίνηση μέσα στο χρόνο αποτελεί μια κρίσιμη διάσταση γι αυτό το κτίριο. Η διαδρομή των επισκεπτών μέσα στο χώρο διαμορφώνει έναν αρχιτεκτονικό περίπατο που παρέχει πλούσια χωρική ε- μπειρία και ξεκινά από τις ανασκαφές στα θεμέλια του κτίσματος. Το κέλυφος του κτιρίου σχεδιάζεται έτσι, ώστε να προστατεύσει τα γλυπτά και τους επισκέπτες από την υπερβολική θερμότητα και το υπερβολικό φως, ενώ τα μάρμαρα τοποθετούνται με τον ίδιο προσανατολισμό που είχαν επάνω στο μνημείο του Παρθενώνα. 7 ΤΕΥΧΟΣ 0/0 Μουσείο Τέχνης του Denver στο Κολοράντο των Η.Π.Α., Daniel Libeskind H επέκταση του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Denver, από τον Daniel Libeskind, περιλαμβάνει χώρους για την έκθεση της σύγχρονης τέχνης, της αρχιτεκτονικής και της ωκεάνιας τέχνης. Η ίδια η επέκταση γίνεται η κύρια είσοδος για ολόκληρο το μουσείο και συμπεριλαμβάνει την αίθουσα υποδοχής, το αναψυκτήριο, το καφέ και το θέατρο. Σχεδιασμένο με στόχο τη στενή επαφή του με την αισθητική και τη λειτουργία του υπάρχοντος κτίσματος, το νέο κτίριο έχει συλληφθεί όχι ως μια αυτόνομη αρχιτεκτονική αλλά ως αναπόσπαστο τμήμα του. Πρόκειται για μια σύνθεση δημόσιων χώρων που λειτουργούν ως συνέχεια της αναπτυσσόμενης αστικής δο- Kunsthaus στο Gratz της Αυστρίας, Spacelab, Peter Cook και Colin Fournier Το Kunsthaus, από τους Spacelab, Peter Cook και Colin Fournier, μοιάζει εκ πρώτης όψεως με ένα μαύρο εξωγήινο αντικείμενο. Το εξωτερικό "δέρμα του" αποτελεί μια ηλεκτρονική πρόσοψη που επιτρέπει τη χρήση ψηφιακών πολυμέσων και τοποθετείται στο πλάι του ποταμού, ανάμεσα στις γειτονικές στέγες από κόκκινο τούβλο. Η αλληλεπίδραση μεταξύ της βιομορφικής δομής του νέου μουσείου και του παλαιού πύργου Clock Tower επιτυγχάνει έναν παραγωγικό διάλογο μεταξύ της παράδοσης και της πρωτοπορίας. Ο σχεδιασμός είναι απλός και ταυτόχρονα ριζοσπαστικός. Το Kunsthaus περιλαμβάνει δύο οργανικά διαμορφωμένες γέφυρες, που αναπτύσσονται σαν να τυλίγουν το εξωτερικό κέλυφος. Το εξωτερικό "δέρμα" του κτιρίου επιτρέπει την είσοδο του φυσικού φωτός στο εσωτερικό του μέσω μιας σειράς στρογγυλών άκρων, που τοποθετούνται στη στέγη του. Στην κύρια ανατολική πρόσοψη του Kunsthaus προστίθεται μια σειρά λαμπτήρων φθορισμού, η φωτεινότητα των οποίων μπορεί να ελεγχθεί και να δημιουργηθούν έτσι ψηφιακές εικόνες χαμηλής ανάλυσης και να προβληθούν ταινίες και κινούμενα σχέδια. Μ αυτόν τον τρόπο το κτίριο αλληλεπι- www.ktirio.gr 7
Το νέο πολιτιστικό κέντρο Pompidou στο Μετς της Γαλλίας, έργο των Shigeru Ban και Jean de Gastines, άνοιξε τις πύλες στο κοινό το 00. δρά με το περιβάλλον του σε μια προσπάθεια να "επικοινωνήσει" με τη συνεργασία της αρχιτεκτονικής, της τεχνολογίας και της πληροφορίας. Musée des Confluences στη Λυών της Γαλλίας, Coop Himmelb(l)au Το Μusée des Confluences αποτελεί έναν υβριδικό χώρο, που συνδυάζει την τυπολογία ενός μουσείου με την τυπολογία ενός αστικού χώρου ψυχαγωγίας. Σ αυτό μουσείο απαντώνται ερωτήματα, τα οποία αφορούν στο μέλλον και κινούνται στις μεταβατικές περιοχές μεταξύ της τεχνολογίας, της βιολογίας και της ηθικής, που α- ποτελούν και τις κύριες θεματικές ενότητες του μουσείου. Η αρχιτεκτονική του προκύπτει ως α- ποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων, των μεταλλάξεων και των συγχωνεύσεων αυτών των διαφορετικών ενοτήτων, οι οποίες συνιστούν ένα νέο σχήμα, ένα κρυστάλλινο σύννεφο γνώσης. Μουσείο Τέχνης Nelson - Atkins στο Κάνσας των Η.Π.Α., Steven Holl και Chris McVoy Το φιλόδοξο πρόγραμμα του Μουσείου Τέχνης αφορά στην ανακαίνιση του κτιρίου Nelson - Atkins, που κατασκευάστηκε το 9, στη δημιουργία νέων χώρων, που υπερβαίνουν συνολικά το 70% των υφιστάμενων και στην επανατοποθέτηση των πολυάριθμων εκθεμάτων. Παράλληλα, ολοκληρώνεται η διαμόρφωση του τοπίου στο λεγόμενο "Sculpture Park", το οποίο περιβάλλει το υπάρχον κτίσμα και ενσωματώνει τα καινούρια κτίρια. Η πρόταση του Steven Holl είναι πέντε πρισματικές κατασκευές από γυαλί που αναδύονται από το φυσικό ανάγλυφο και λειτουργούν ως κύρια πηγή φωτός για το ανακαινισμένο κτίριο, ενώ διαμορφώνουν συγχρόνως τον περιβάλλοντα χώρο στο πάρκο. Πολιτιστικό κέντρο Pompidou στο Μετς της Γαλλίας, Shigeru Ban και Jean de Gastines Ο σχεδιασμός για το νέο πολιτιστικό κέντρο Pompidou στο Μετς της Γαλλίας, από τους Shigeru Ban και Jean de Gastines, ήταν η πρόταση που κέρδισε στο διεθνή διαγωνισμό για το νέο κέντρο. Το κτίριο αποτελείται από τρεις ορθογώνιες αίθουσες που καλύπτονται από μια τεράστια στέγη. Η στέγη είναι μια μεμβράνη από ε- ξάγωνες δομικές ενότητες από υαλοΐνες. Το νέο ίδρυμα περιλαμβάνει αίθουσες για δημόσιες εκδηλώσεις, θέατρο, κινηματογράφο, αίθουσες συσκέψεων και χώρους αναψυχής g ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ "Next" 8th international architecture exhibition, La Biennale di Venezia Catalogue, 00. Museums collection, Techniques and Architecture, Dec. 00 - Jan. 00. Museum curate create Collection, Techniques and Architecture, Feb. - March 006. Τα μουσεία του ου αιώνα, έκθεση του Art Centre της Βασιλείας, 006. ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΙ ΣΤΑ ΤΕΥΧΗ ''ΚΤΙΡΙΟ'' Βιοκλιματική αναβάθμιση αρχαιολογικών μουσείων Τεύχος, σελ.. Φωτισμός μουσείων και εκθεσιακών χώρων. Τεύχος 9, σελ. 6. Φωτισμός για ανάδειξη έργων τέχνης σε ένα νέο μουσείο στο Θησείο. Τεύχος 76, σελ. 67. ΣΧΕΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΒΡΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Υ - ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ 0 Επιλογές δομικών υλικών ή επισκεφθείτε το www.ktirio.gr 7 ΤΕΥΧΟΣ 0/0