«Επιπτώσεις µεγάλων διοργανώσεων στη χωρική δοµή και στην οργάνωση µητροπολιτικών περιοχών. Η περίπτωση της Αθήνας και του Αµβούργου»

Σχέδιο επιστηµονικού ερευνητικού προγράµµατος για χρηµατοδότησή στα πλαίσια του προγράµµατος IKYDA, µε θέµα: «Επιπτώσεις µεγάλων διοργανώσεων στη χωρική δοµή και στην οργάνωση µητροπολιτικών περιοχών. Η περίπτωση της Αθήνας και του Αµβούργου» Ελληνική ερευνητική οµάδα Επιστηµονικός υπεύθυνος: Κων. Σερράος, επίκουρος καθηγητής Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ). Μέλη: Ε. Ασπρογέρακας, ρ. ΕΜΠ, Β. Ιωάννου, ρ. ΕΜΠ, Τ. Μιχαηλίδης, υπ. ρ. ΕΜΠ,. Σοφιανόπουλος, υπ. ρ. ΕΜΠ. Γερµανική ερευνητική οµάδα Επιστηµονικός υπεύθυνος: Jörg Knieling, καθηγητής Hafencity Universität Hamburg (HCU), δ/ντης Ινστιτούτου πολεοδοµικού, χωροταξικού και περιβαλλοντικού σχεδιασµού,. Μέλη: Α. Matern, υπ. ρ HCU, S. vn Löwis, υπ. ρ HCU, A. Papaiannu, υπ. ρ HCU, F. Othengrafen, υπ. ρ HCU. Έννοια και χαρακτηριστικά της µητρόπολης και της µητροπολιτικής περιοχής. Στόχος του προτεινόµενου προγράµµατος Έχει ήδη διαπιστωθεί και τεκµηριωθεί επαρκώς, ότι στις περιπτώσεις µεγάλων αστικών συγκροτηµάτων, αναπτύσσεται ένα ευρύ πλέγµα αλληλοσυσχετίσεων, σε επίπεδο κοινωνικό, οικονοµικό, χωρικό, κλπ., το οποίο δεν περιορίζεται µόνο σε έναν κεντρικό αστικό πυρήνα, αλλά εκτείνεται πολύ περισσότερο απ αυτόν, έχοντας ως χώρο αναφοράς, µια αρκετά ευρύτερη περιοχή. Γίνεται τότε λόγος για «µητροπόλεις», οι οποίες συνιστούν κεντρικές πόλεις, που προσελκύουν σε σηµαντικό βαθµό δραστηριότητες και πληθυσµό, προσφέρουν υπηρεσίες κάθε είδους και αποτελούν το λειτουργικό επίκεντρο µιας ευρύτερης «µητροπολιτικής περιφέρειας». Το φαινόµενο αυτό έχει πάρει εδώ και χρόνια διεθνείς διαστάσεις, µε επίκεντρο σηµαντικές αµερικανικές, ασιατικές, ευρωπαϊκές και, τηρουµένων των αναλογικών, φυσικά και ελληνικές πόλεις (βλ. σχήµα που ακολουθεί) και µε βασικά χαρακτηριστικά α) τον συµπαγή και συνεχή αστικό ιστό, β) την ισχυρή δικτύωση των αστικών δραστηριοτήτων και γ) τη δικτύωση περιβαλλόντων οικιστικών συσπειρώσεων µεταξύ τους και µε τον κεντρικό αστικό πυρήνα. Αθήνα Ν. Υόρκη Παρίσι Τόκιο 1

Οι µητροπολιτικές περιφέρειες αποκτούν παράλληλα διεθνή σηµασία διότι αποτελούν ισχυρά κέντρα οικονοµικής, πολιτικής (κέντρα λήψης αποφάσεων), πολιτιστικής και παραγωγικής δράσης (ειδικότερα σε τοµείς αιχµής π.χ. πληροφορική, επικοινωνίες), στα πλαίσια, φυσικά, παγκοσµιοποιηµένων πλέον διαδικασιών κοινωνικο οικονοµικών µεταλλαγών. Η κυριαρχία των µητροπόλεων στη διεθνή σκηνή υποστηρίζεται επιπλέον και από µια σειρά ειδικότερων παραγόντων, όπως, µεταξύ άλλων, από τις διατιθέµενες ήδη προηγµένες υποδοµές, καθώς επίσης και τριτογενείς δηµόσιες (διοικητικές) και ιδιωτικές (π.χ. χρηµατοοικονοµικές και πιστωτικές) υπηρεσίες, από τη διαθεσιµότητα εξειδικευµένου ανθρώπινου δυναµικού, από την πρόσβαση σε δηµόσια ή ιδιωτικά κέντρα έρευνας, από τη συσσωρευµένη τεχνογνωσία και πληροφορία για την εξέλιξη των εθνικών και διεθνών αγορών, καθώς επίσης τέλος και από την ύπαρξη πληθώρας άλλων παράπλευρων και συµπληρωµατικών αναγκαίων δραστηριοτήτων και λειτουργιών (πολιτισµός, αναψυχή, κοινωνική υποδοµή, κλπ). Είναι εποµένως προφανές, ότι οι µητροπόλεις παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον για την αναπτυξιακή πορεία των κρατών στα οποία ανήκουν και βρίσκονται γι αυτόν ακριβώς τον λόγο σε έναν µεταξύ τους διαρκή ανταγωνισµό σε διεθνές επίπεδο, για την προσέλκυση επενδύσεων, αλλά και υψηλού επιπέδου έµψυχου δυναµικού. Το γεγονός αυτό τις ωθεί στην ανάπτυξη στρατηγικών προβολής (place marketing), κάτι το οποίο σε σηµαντικό βαθµό επιχειρούν να πετύχουν µέσω της διοργάνωσης µεγάλων εκδηλώσεων διεθνούς εµβέλειας. Στο παραπάνω πλαίσιο, διαπιστώνεται το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των µητροπολιτικών περιφερειών για την ανάληψη αθλητικών διοργανώσεων, µεταξύ των οποίων κορυφαίο ρόλο παίζουν βεβαίως οι Ολυµπιακοί Αγώνες. Και αυτό όχι µόνο διότι αποτελούν α- φορµή για ουσιαστική βελτίωση των αστικών υποδοµών, αλλά κυρίως διότι συνδέονται µε µια σηµαντική διεθνή προβολή της αντίστοιχης µητρόπολης, µέσω των διεθνών µέσων µαζικής ενηµέρωσης, µε προφανή οφέλη και για τον τουριστικό κλάδο (αστικός, παραθεριστικός, συνεδριακός, κλπ. τουρισµός). Παράλληλα µπορούν να αποτελέσουν και ισχυρό µοχλό χωροταξικής και πολεοδοµικής χωρικής ανάπτυξης, όπως αποδεικνύουν ήδη πρόσφατες σχετικές περιπτώσεις (π.χ. Βαρκελώνη). Οι µεγάλες διοργανώσεις συνδέονται όµως και µε υψηλό οικονοµικό κόστος, το οποίο περιορίζει τα όποια θετικά οφέλη. Προβληµατικό κρίνεται επιπλέον και το φαινόµενο της συγκέντρωσης των ωφελειών σε συγκεκριµένους τοµείς (π.χ. τουρισµός, οικοδοµικός κλάδος, κλπ.), µε παράλληλη διασπορά του κόστους και των πιθανών παρενεργειών σε ευρύτερα κοινωνικά στρώµατα. Οι διοργάνωση µεγάλων εκδηλώσεων (πολύ δε περισσότερο οι Ολυµπιακοί Αγώνες) θέτει εποµένως υψηλές απαιτήσεις σε επίπεδο οργάνωσης και συντονισµού δράσεων κατά την προετοιµασία και διεξαγωγή τους, ώστε να οδηγήσουν τελικά σε ένα θετικό 2

συνολικό αποτέλεσµα στη χωρική εξέλιξη της µητροπολιτικής περιοχής. Σ αυτό το πλαίσιο, κεντρικό ρόλο παίζουν οι οργανωτικές και διοικητικές (µε έµφαση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων) δοµές των µητροπολιτικών περιφερειών, µιας και οι συσχετίσεις µεταξύ κεντρικού αστικού πυρήνα (µητρόπολης) και µητροπολιτικής περιφέρειας αυξάνουν διαρκώς. Κατά συνέπεια αυξάνει και η ανάγκη για συντονισµό και ευρύτερη συναίνεση µέσα στον µητροπολιτικό χώρο, κάτι που καθιστά αναγκαία την ανάπτυξη σύγχρονων οργανωτικών δοµών διακυβέρνησης (Gvernance 1 ). Σ αυτό το πνεύµα διαµορφώνονται συχνά στις µητροπολιτικές περιφέρειες συνεργατικές και όχι ιεραρχικές δοµές συντονισµού και συναίνεσης, οι οποίες καλύπτουν έναν ή περισσότερους κύριους αστικούς πυρήνες, καθώς και τους γύρω µικρότερους οικιστικούς σχηµατισµούς και έχουν τη δυνατότητα να πετύχουν θετικά αποτελέσµατα κατά την εξισορρόπηση των συµφερόντων και ενδιαφερόντων µιας πληθώρας συµµετεχόντων. Η έως τώρα εµπειρία δείχνει, ότι οι µεγάλες διοργανώσεις µπορούν µεν να επηρεάσουν µακροπρόθεσµα τις υφιστάµενες οργανωτικές δοµές των µητροπολιτικών περιφερειών, όµως οι ακριβείς επιπτώσεις των µεγάλων διοργανώσεων στη χωρική ανάπτυξη, στις οργανωτικές δοµές και στους µηχανισµούς λήψης αποφάσεων δεν έχει ακόµη αναλυθεί επαρκώς. Για το λόγο αυτό, κεντρικό στόχο του παρόντος προτεινόµενου κοινού επιστηµονικού ερευνητικού προγράµµατος αποτελεί η συγκριτική διερεύνηση αυτών των επιπτώσεων στις περιπτώσεις των µητροπολιτικών περιοχών της Αθήνας και του Αµβούργου. Στα πλαίσια της όλης έρευνας, ιδιαίτερη σηµασία αποκτούν εποµένως τα παρακάτω ζητήµατα: Σηµασία των µεγάλων διοργανώσεων ως εργαλείου προβολής (place marketing) µιας µητροπολιτικής περιφέρειας. Ειδικότερα, συµβολή των µεγάλων διοργανώσεων στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας των µητροπολιτικών περιφερειών, για κατοίκους, επενδυτές και επισκέπτες. Επιρροή του συστήµατος και των δοµών χωρικού σχεδιασµού, στην αστική ανάπτυξη και στη διαµόρφωση οργανωτικών δοµών σε µητροπολιτικές περιφέρειες, καθώς επίσης και στο σχεδιασµό και την οργάνωση µεγάλων διοργανώσεων (συγκριτικά και τη Γερµανία και την Ελλάδα). Επιρροή της σχέσης κέντρου περιφέρειας σε µια µητροπολιτική περιοχή από τις απαιτήσεις για τη διεξαγωγή µιας µεγάλης διοργάνωσης (κατά την προετοιµασία, τη διεξαγωγή, αλλά και µακροπρόθεσµα). 1. Στη διακυβέρνηση (Gvernance) περιλαµβάνονται εκτός από τις τυπικές θεσµοθετηµένες αρχές και οι άτυπες συµµαχίες και δίκτυα, που σχηµατίζουν διάφορες κοινωνικές οµάδες και φορείς µεταξύ τους ή µε τις διοικητικές αρχές, ώστε να προωθηθεί η διαχείριση των συλλογικών δραστηριοτήτων και του δηµόσιου χώρου της αστικής ζωής (Βασενχόβεν Λ., Γεράρδη Κ., Σερράος Κ., 2004). 3

Οικονοµικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τη διεξαγωγή µεγάλων διοργανώσεων σε µητροπολιτικές περιφέρειες. Επίδραση µεγάλων διοργανώσεων στις διαδικασίες και στα εργαλεία του πολεοδοµικού σχεδιασµού. ιερεύνηση συγκεκριµένων θεµατικών τοµεακών επιλογών κατά την προώθηση πολεοδοµικών στρατηγικών και δράσεων, ως αποτέλεσµα µεγάλων διοργανώσεων και επιρροή τους στην συνολική χωρική ανάπτυξη. ιαµόρφωση νέων οργανωτικών δοµών για τη διεξαγωγή µεγάλων διοργανώσεων και τρόποι ένταξής τους στην υφιστάµενη οργανωτική δοµή της µητροπολιτικής περιφέρειας. ιερεύνηση της δυνατότητας διατήρησης νέων οργανωτικών µορφών και αξιοποίησης νέων εµπειριών και µετά τη λήξη µιας µεγάλης διοργάνωσης. Συµµετέχοντες (φορείς, ιδιώτες µε διαφορετικά συµφέροντα ενδιαφέροντα) κατά τη διεξαγωγή µιας µεγάλης διοργάνωσης. υνατότητες διαµόρφωση µορφών διακυβέρνησης. Επιπτώσεις της δράσης ιδιωτών, στα πλαίσια διεξαγωγής µιας µεγάλης διοργάνωσης, στον πολεοδοµικό και χωροταξικό σχεδιασµό. Εργαλεία προσέλκυσής τους. Μηχανισµοί διαφύλαξης του κοινού συµφέροντος έναντι του ενδεχοµένου επικράτησης ατοµικών συµφερόντων. Μεθοδολογία Για να µπορέσουν να αναλυθούν οι επιπτώσεις µεγάλων διοργανώσεων στην χωρική εξέλιξη και στις δοµές οργάνωσης και λήψης αποφάσεων µητροπολιτικών περιφερειών, τίθενται οι παρακάτω θεµατικοί άξονες διερεύνησης των µελετών περίπτωσης Αθήνας και Αµβούργου: Ανάλυση των σχέσεων κέντρου περιφέρειας στις δύο µητροπολιτικές περιφέρειες, υπό το πρίσµα της διεξαγωγής σηµαντικών εκδηλώσεων και µεγάλων διοργανώσεων (π.χ. Ολυµπιακών Αγώνων). Επιπτώσεις µεγάλων διοργανώσεων στην οργανωτική δοµή και στην αστική ανάπτυξη µητροπολιτικών περιφερειών. Αξιοποίηση νέων οργανωτικών µορφών και διαχείριση της ενδεχόµενης νέας γνώσης και δυναµικής σε θέµατα µητροπολιτικής οργάνωσης. Μεγάλες διοργανώσεις ως εργαλείο µητροπολιτικής προβολής (place marketing). Συµβολή τους στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των µητροπόλεων κατά την προσέλκυση οικονοµικού και ανθρώπινου κεφαλαίου, καθώς επίσης και αστικού τουρισµού. Ανάλυση των κοινωνικών επιπτώσεων µεγάλων διοργανώσεων. Επιλεκτικότητα και διαχωρισµός ως παρενέργειας µεγάλων διοργανώσεων. Επιρροή της παράδοσης σχεδιασµού µιας χώρας στην αστική ανάπτυξη και στη διαµόρφωση οργανωτικών δοµών σε µητροπολιτικές περιφέρειες. Συµπεράσµατα για το σχεδιασµό και την οργάνωση µεγάλων διοργανώσεων 4

Η παραπάνω θεµατολογία, καθώς επίσης και οι επιµέρους πτυχές της θα διερευνηθούν µε βάση τις επιλεγµένες κύριες µελέτες περίπτωσης των δύο µητροπολιτικών περιοχών της Αθήνας και του Αµβούργου. Η επιστηµονική ανάλυση των παραπάνω δύο περιπτώσεων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, µιας και η συγκριτική διερεύνηση της εµπειρίας α) της Αθήνας από την ανάληψη των πρόσφατων Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 και β) του Αµβούργου από την επιλογή του ως µιας από τις πόλεις διεξαγωγής του Παγκόσµιου Πρωταθλήµατος Ποδοσφαίρου 2006, θα δώσει τη δυνατότητα για εξαγωγή συγκρίσιµων συµπερασµάτων σχετικά µε την οργάνωση, διαχείριση και διεξαγωγή αυτών των εκδηλώσεων, καθώς επίσης και σε σχέση µε τις πιθανές επιδράσεις σε θέµατα δοµής και οργάνωσης των αντίστοιχων µητροπολιτικών περιφερειών, επιτυχίας στον τοµέα του place marketing, τόνωσης της γενικότερης ανταγωνιστικότητάς τους στον εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο, βελτίωσης της θέσης τους στην ευρωπαϊκή και διεθνή «αγορά» αστικού τουρισµού και γενικότερα προώθησης επιτυχών και εύστοχων δράσεων στον τοµέα του χωρικού σχεδιασµού. Παράλληλα, οι παραπάνω διερευνήσεις θα δώσουν πολύτιµα συµπεράσµατα και για µελλοντικούς σχεδιασµούς µεγάλων διοργανώσεων στις δύο αυτές µητροπολιτικές περιοχές, χρήσιµα και για άλλες µικρότερες πόλεις των δύο χωρών. Η διερεύνηση των δύο κύριων µελετών περίπτωσης θα γίνει µε βάση την ανάλυση σχετικών σχεδίων, κειµένων πολιτικής, κλπ. (ντοκουµέντων), καθώς επίσης, παράλληλα και µέσα από κατευθυνόµενες συνεντεύξεις µε επιλεγµένους ειδικούς από τις δύο χώρες. Ειδικότερα, η γερµανική ερευνητική υποοµάδα θα προχωρήσει στη διερεύνηση της περίπτωσης της Αθήνας (Ολυµπιακοί Αγώνες 2004), επιχειρώντας παράλληλα και έναν απολογισµό του όλου εγχειρήµατος, ενώ η ελληνική υποοµάδα θα δώσει έµφαση στις αναπτυσσόµενες στρατηγικές της µητροπολιτικής περιφέρειας του Αµβούργου για τη διεκδίκηση Ολυµπιακών Αγώνων, καθώς επίσης και στις υλοποιηµένες δράσεις για τη διοργάνωση µεγάλων αθλητικών εκδηλώσεων (Παγκόσµιο Πρωτάθληµα Ποδοσφαίρου 2006). Για την διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνητικών εργασιών που αφορούν τις δύο παραπάνω µελέτες περίπτωσης (Αθήνα Αµβούργο), προγραµµατίζεται από πλευράς ελληνικής οµάδας, κατά το πρώτο ηµερολογιακό έτος 2007 διεξαγωγής του επιστηµονικού ερευνητικού προγράµµατος οι εξής µεταβάσεις στο Αµβούργο: α) του επιστηµονικού υπευθύνου, αµέσως µετά την έναρξη του προγράµµατος, κατά το διάστηµα Ιανουαρίου / Φεβρουαρίου, για 7 ηµέρες µε σκοπό την κατάλληλη προετοιµασία και το λεπτοµερή συντονισµό των επιµέρους αναγκαίων δράσεων που αφορούν τη διεξαγωγή του προγράµµατος, β) των δύο νέων επιστηµόνων υποψηφίων διδακτόρων για 8 ηµέρες κατά το διάστηµα Μαρτίου / Απριλίου και Ιουλίου / Αυγούστου αντιστοίχως, µε σκοπό τη διεξαγωγή έρευνας υλικού και συνεντεύξεων µε ειδικούς και εκπροσώπους φορέων για συγκεκριµένα θεµατικά πεδία της όλης έρευνας και γ) των δύο νέων επιστηµόνων διδακτόρων για 7 ηµέρες κατά το διάστηµα Μάιου / Ιουνίου και Σεπτεµβρίου / Οκτωβρί- 5

ου αντιστοίχως, µε σκοπό τη διεξαγωγή έρευνας υλικού και συνεντεύξεων µε ειδικούς και εκπροσώπους φορέων για συγκεκριµένα κάθε φορά θεµατικά πεδία της όλης έρευνας. Οι εργασίες των µελών της ελληνικής ερευνητικής υποοµάδας στο Αµβούργο θα γίνονται σε συντονισµό και σε στενή συνεργασία µε τη γερµανική υποοµάδα, ενώ στο τέλος κάθε επίσκεψης, προγραµµατίζεται η διοργάνωση ενός wrkshp µε συµµετοχή µελών από τη γερµανική πλευρά και µε σκοπό την αξιολόγηση της µέχρι εκείνη τη στιγµή πορείας της έρευνας, καθώς επίσης και τον επαναπροσδιορισµό των επόµενων βηµάτων. Κατά το δεύτερο ηµερολογιακό έτος 2008 διεξαγωγής της έρευνας προγραµµατίζεται επίσης από µια µετάβαση στο Αµβούργο για κάθε µέλος της ελληνικής ερευνητικής υποοµάδας, αντίστοιχης χρονικής διάρκειας µε αυτή του πρώτου ηµερολογιακού έ- τους, µε στόχο τη συλλογή πιθανών συµπληρωµατικών στοιχείων και τη διεξαγωγή πρόσθετων και περισσότερο εξειδικευµένων συνεντεύξεων, καθώς επίσης και το συντονισµό της δηµοσιοποίησής των συµπερασµάτων της έρευνας. Στο τέλος κάθε επίσκεψης, προγραµµατίζεται για το λόγο αυτό, και πάλι η διοργάνωση ενός wrkshp µε συµµετοχή µελών από τη γερµανική πλευρά και µε σκοπό την αξιολόγηση των τελικών αποτελεσµάτων της έρευνας για συγκεκριµένα κάθε φορά θεµατικά πεδία (µε βάση το υλικό από τις µελέτες περίπτωσης), καθώς επίσης και την προετοιµασία των επιµέρους τελικών δηµοσιεύσεων - ανακοινώσεων. Παράλληλα, η ελληνική υποοµάδα, θα φροντίζει, αµέσως µετά την έναρξη του επιστη- µονικού ερευνητικού προγράµµατος, ώστε µετά από κάθε συνάντηση µελών από τις δύο υποοµάδες, στη Γερµανία ή στην Ελλάδα, να ενηµερώνει την ιστοσελίδα που πρόκειται να δηµιουργηθεί, µε όσες νέες πληροφορίες κρίνονται ώριµες για δηµοσιοποίηση. Κατά τη διερεύνηση των µελετών περίπτωσης Αθήνας και Αµβούργου, η συνεργασία υποψηφίων διδακτόρων γίνεται µε τρόπο ώστε αυτό να αποτελέσει σηµαντική βοήθεια κατά την προετοιµασία και προώθηση των διδακτορικών διατριβών τους. Αποτελέσµατα Τα αποτελέσµατα του παρόντος προτεινόµενου κοινού ελληνο - γερµανικού επιστηµονικού ερευνητικού προγράµµατος µπορούν να αποτελέσουν µια ουσιαστική συµβολή στην ευρωπαϊκή συζήτηση γύρω από το ζήτηµα των «µητροπολιτικών περιφερειών», µε έµφαση στις νέες δυναµικές, προκλήσεις και προοπτικές που πηγάζουν από αυτές. Η ανάγκη για προώθηση της καινοτοµίας και της ανταγωνιστικότητας, µε παράλληλη όµως ενίσχυση και της χωρικής συνεκτικότητας των ευρωπαϊκών πόλεων, οδηγεί σε ε- παναπροσδιορισµό του ρόλου των µητροπόλεων και των µητροπολιτικών περιφερειών τους, µε προφανές αποτέλεσµα και την ανάγκη για επαναπροσέγγιση των προωθούµενων πολιτικών για τη χωρική ανάπτυξη των µητροπόλεων. Η ανταλλαγή γνώσης και 6

εµπειρίας µεταξύ των δύο χωρών σε αυτό το επίπεδο, είναι αναµφισβήτητο ότι θα είναι πολύτιµη και για τις δύο πλευρές. Ειδικότερα, τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα από την ελληνο γερµανική συνεργασία, στα πλαίσια του προτεινόµενου προγράµµατος, εντοπίζονται µεταξύ άλλων, κυρίως στη διερεύνηση, καταγραφή και σταχυολόγηση πλεονεκτηµάτων και µειονεκτηµάτων των µεγάλων διοργανώσεων, ως εργαλείου χωροταξικής περιφερειακής ανάπτυξης και αστικού µητροπολιτικού marketing, καθώς επίσης και ως στρατηγικής για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των µητροπολιτικών περιοχών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Με βάση τη συγκριτική διερεύνηση των δύο προτεινόµενων µελετών περίπτωσης (Αθήνας και Αµβούργου) θα αναλυθούν πιθανές συγγένειες και διαφορές σε επίπεδο οργάνωσης, εµπλεκοµένων φορέων (δηµόσιων και ιδιωτικών), καθώς επίσης και διαδικασιών, για διαφόρους τοµείς σχεδιασµού και ποικίλα πεδία υλοποίησης σχετικών πολιτικών. Τα συµπεράσµατα που θα εξαχθούν, θα κοινοποιηθούν ευρέως και θα τεθούν προς συζήτηση, στο διεθνή τεχνικό επιστηµονικό κόσµο. Ειδικότερα, στα πλαίσια του κοινού προτεινοµένου επιστηµονικού ερευνητικού προγράµµατος, αναµένεται να επιτευχθούν τα παρακάτω αποτελέσµατα: 1. Συµβολή στην ανταλλαγή επιστηµονικής γνώσης για τις µητροπολιτικές περιοχές, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και διαµόρφωση συστάσεων για ανάληψη δράσης για την ανάπτυξη µητροπολιτικών περιφερειών (Ελλάδα, Γερµανία, ΕΕ) 2. Στήριξη νέων επιστηµόνων µέσα από τη συµµετοχή υποψηφίων διδακτόρων και νέων συναδέλφων - διδακτόρων στο προτεινόµενο πρόγραµµα. Επεξεργασία παράπλευρων µελετών περίπτωσης (πέρα από την Αθήνα και το Αµβούργο), οι οποίες αποτελούν σηµαντικά πεδία διερεύνησης στα πλαίσια εν εξελίξει διδακτορικών διατριβών συναδέλφων, µελών της ερευνητικής οµάδας του παρόντος προτεινόµενου προγράµµατος. Πιο συγκεκριµένα, από την ελληνική πλευρά, θα επιδιωχθεί να εξαχθούν συγκριτικά συµπεράσµατα (τηρουµένων των αναλογιών κλίµακας πόλης και εµβέλειάς της) και για δύο µέσες ελληνικές πόλεις (. Σοφιανόπουλος: Πάτρα, Τ. Μιχαηλίδης: Ιωάννινα) µε σηµαντικό όµως περιφερειακό ρόλο και αξιόλογες πρόσφατες προσπάθειες τόνωσης της ανταγωνιστικότητάς τους µέσα από τη διοργάνωση ευρωπαϊκής εµβέλειας εκδηλώσεων (Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, ετήσια διεθνής εµπορική έκθεση Ιωαννίνων). 3. ηµοσιοποίηση ερευνητικών αποτελεσµάτων µέσα από την επεξεργασία σειράς δηµοσιεύσεων σε ελληνικά, γερµανικά και διεθνή συνέδρια και επιστηµονικά περιοδικά, µε θεµατολογία που θα αντλείται από το υλικό του κοινού ελληνο γερ- µανικού προγράµµατος (τουλάχιστον 3 4 δηµοσιεύσεις). 7

4. ηµιουργία ιστοσελίδας µε κείµενα, άρθρα, µελέτες και λοιπό υλικό, σχετικό µε το αντικείµενο του κοινού προγράµµατος (µητροπόλεις, µητροπολιτικές περιφέρειες, µητροπολιτικός χωροταξικός σχεδιασµός, µεγάλες διοργανώσεις, κλπ.), µέσα από την ελληνική, γερµανική, και διεθνή εµπειρία, στα πλαίσια του ιστοχώρου του Σπουδαστηρίου Πολεοδοµικών Ερευνών (ΣΠΕ) του Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ. Η ιστοσελίδα αυτή θα κάνει δυνατή τη συνεχή πρόσβαση σπουδαστών, συναδέλφων πολεοδόµων / χωροτακτών / µελετητών και λοιπών ενδιαφεροµένων στο υλικό και στα συµπεράσµατα που θα προκύπτουν κατά την πορεία επεξεργασίας του κοινού προγράµµατος, καθώς επίσης και τη διαρκή ανταλλαγή απόψεων και εµπειριών µαζί τους, καθ όλο το χρόνο πορείας της έρευνας. 5. Οργάνωση και διεξαγωγή σεµιναρίων, µε συµµετοχή µελών της ελληνικής και γερµανικής ερευνητικής οµάδας και µε θεµατολογία που θα αντλείται από τα αντικείµενα του κοινού ελληνο - γερµανικού προγράµµατος, στα πλαίσια α) των προπτυχιακών µαθηµάτων του Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας του ΕΜΠ, β) των µαθηµάτων του ιατµηµατικού Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολεοδοµία Χωροταξία» του ΕΜΠ, καθώς επίσης ενδεχοµένως και γ) στα πλαίσια των προγραµµάτων Συνεχιζόµενης Εκπαίδευσης του ΕΜΠ. 6. ιαµόρφωση και συγκεκριµενοποίηση νέων ερευνητικών πεδίων, µε στόχο µια περαιτέρω συνεργασία (π.χ. στα πλαίσια τόσο εθνικών (π.χ. ΓΓΕΤ), όσο και ευρωπαϊκών (π.χ. προγράµµατα ΕΕ) προκηρύξεων για ανάληψη επιστηµονικών - ερευνητικών έργων. Προπαρασκευαστικές εργασίες, σχετικές µε τη θεµατολογία του προτεινόµενου προγράµµατος, στον Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ Το ζήτηµα των µητροπολιτικών περιφερειών, καθώς επίσης και του σχεδιασµού γι αυτές αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα επίκεντρα ερευνητικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και ειδικότερα του Σπουδαστηρίου Πολεοδοµικών Ερευνών (ΣΠΕ), το οποίο αποτελεί και το παλαιότερο ερευνητικό εργαστήριό του. Παράλληλα, τα µέλη της προτεινόµενης ερευνητικής οµάδας είχαν και έχουν συµµετοχή σε πολλές από τις παραπάνω δραστηριότητες. Μεταξύ των πιο πρόσφατων από αυτές τις ερευνητικές δραστηριότητες αξίζει να αναφερθεί το «Στρατηγικό Πλαίσιο Χωρικού Σχεδιασµού για την Αθήνα Αττική». Πρόκειται για ερευνητικό πρόγραµµα που ανατέθηκε από το ΥΠΕΧΩ Ε στο ΣΠΕ του ΕΜΠ, και ολοκληρώθηκε µε επιστηµονική υπεύθυνο την αν. καθ. Κλ. Γεράρδη, συντονιστή τον επ. καθ. Κ. Σερράο και συµµετοχή µιας πολυπληθούς ερευνητικής ο- 8

µάδας από το ΕΜΠ, το Πανεπιστήµιο Αθηνών, το Πάντειο Πανεπιστήµιο και το Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας. Η ερευνητική αυτή εργασία, θίγει όλα τα θέµατα που αφορούν τη µητροπολιτική περιφέρεια της Αθήνας, έχοντας διερευνήσει µε διεξοδικό τρόπο πολύ µεγάλο µέρος της σχετικής διεθνούς εµπειρίας. Η εργασία αυτή δηµοσιεύθηκε από το ΣΠΕ σε αυτοτελή τόµο το 2004. Παράλληλα, τα µέλη της ερευνητικής οµάδας έχουν ολοκληρώσει µικρότερες ερευνητικές εργασίες για συγκεκριµένες επιµέρους πτυχές των χαρακτηριστικών, των προβληµάτων και του σχεδιασµού µητροπολιτικών περιφερειών, οι οποίες έχουν οδηγήσει σε πρόσφατες δηµοσιεύσεις τους (βλ. ενδεικτική σχετική βιβλιογραφία). Μεταξύ αυτών αξίζει να αναφερθούν και οι παρακάτω τίτλοι: The 2004 Olympic Games: A nn planning paradigm?, The new faces f the Eurpean metrplis and their Greek versin Ζητήµατα σχεδιασµού στη Γερµανία. Η περίπτωση του Βερολίνου Προγράµµατα Ναυαρχίδες και Ασύµµετρη Κοινωνική Ανάπτυξη σε µητροπολιτικές περιοχές: Η Αναζήτηση της Ουτοπίας Cperatin and cmpetitin f metrplises in Suthern Eastern Eurpe. The cuple f Athens and Cnstantinple. Evlutin and perspective Πολεοδοµικοί µετασχηµατισµοί και αλλοιώσεις του φυσικού χώρου από το νέο αεροδρόµιο της Αθήνας. Τάσεις και ευκαιρίες The impacts f majr transprtatin infrastructure n the frm and functin f the urban space: the case f the Athens urban freeway, Πέρα από τις παραπάνω ερευνητικές εργασίες το αντικείµενο του προτεινόµενου προγράµµατος παρουσιάζει εξαιρετική συνάφεια και µε τη θεµατολογία µαθηµάτων που διεξάγονται σε προπτυχιακό και µεταπτυχιακό επίπεδο από τον Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας του ΕΜΠ. Μεταξύ αυτών θα αναφέραµε ενδεικτικά τα εξής: «Οι ευρωπαϊκές πόλεις»: Ειδικά θέµατα Πολεοδοµίας 8 ου εξαµήνου, προγράµµατος προπτυχιακών σπουδών Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, µε διδάσκοντες τους καθ. Σ. Αυγερινού Κολώνια και επ. καθ. Κ. Σερράο. «Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα»: Μάθηµα στα πλαίσια του ιατµη- µατικού Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, µε συντονιστή (από το ακ. έτος 2006 2007) των επ. καθ. Κ. Σερράο, ση- µαντικό κεφάλαιο του οποίου αποτελεί το ζήτηµα του σχεδιασµού µητροπολιτικών περιοχών. Για την υποστήριξη αυτού του µαθήµατος έχει ήδη εκδοθεί και κυκλοφορήσει από τον Τοµέα Πολεοδοµίας και Χωροταξίας (2004) τεύχος σηµειώσεων των Λ. Βασενχόβεν, Κλ. Γεράρδη Κ. και Κ. Σερράου µε τίτλο «Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη» (βλ. ενδεικτική σχετική βιβλιογραφία). 9

Τέλος ο Τοµέας Πολεοδοµίας και Χωροταξίας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, οργάνωσε ήδη, υπό τον συντονισµό του επ. καθ. Κ. Σερράου, στις 7.6.2006, κοινή εκπαιδευτική εκδήλωση µεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών του και γερµανών φοιτητών του Ινστιτούτου Πολεοδοµικού, Χωροταξικού και Περιβαλλοντικού Σχεδιασµού του Hafencity Universität Hamburg (HCU), µε θέµα «Στρατηγικός σχεδιασµός και µεγάλες διοργανώσεις. Επιρροές στην πολεοδοµική ανάπτυξη». Η εκδήλωση έγινε στους χώρους του ιατµηµατικού Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πολεοδοµία Χωροταξία» του ΕΜΠ, µε µεγάλη επιτυχία. Στην εκδήλωση αυτή, έγιναν παρουσιάσεις από έλληνες και γερµανούς φοιτητές για θέµατα απολύτως συναφή µε το αντικείµενο του προτεινόµενου προγράµµατος. Ενδεικτική σχετική διεθνής και ελληνική βιβλιογραφία Albrechts, L. (2001), Devlutin, reginal gvernance and planning systems in Belgium, Internatinal Planning Studies, 6(2): 167-182. Αραβαντινός Α. (1998), Πολεοδοµικός Σχεδιασµός για µια βιώσιµη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Συµµετρία, Αθήνα. Αυγερινού Κολώνια Σ. (1996), Ειδικά θέµατα αναπτυξιακού σχεδιασµού, ΕΜΠ, Αθήνα. Banner, G. (2002), Cmmunity gvernance and the new central lcal relatinship, Internatinal Scial Science Jurnal, 172: 217-231. Βασενχόβεν Λ., Γεράρδη Κ., Σερράος Κ. (2004), Μητροπολιτικός Σχεδιασµός στην Ευρώπη, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Τοµέας ΙΙ Πολεοδοµίας και Χωροταξίας, ΠΜΣ «Πολεοδοµία Χωροταξία», Αθήνα. Brmley, R. and T. Daniels (2001), Metrplitan reginal planning in the United States, Planning Practice and Research, 16(3-4): 229-232. Carley, M. (2000), Urban partnerships, gvernance and the regeneratin f Britain s cities, Internatinal Planning Studies, 5(3): 273-297. Carrière, J.-P. and C. Demazière (2002), Urban planning and flagship develpment prjects: Lessns frm EXPO 98, Lisbn, Planning Practice and Research, 17(1): 69-79. Γεράρδη Κ. (1998), Η στρατηγική του σχεδιασµού για µια βιώσιµη ανάπτυξη της µητροπολιτικής περιοχής της Αθήνας. Πλαίσιο κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων, ΕΜΠ, Τοµέας Πολεοδοµίας και Χωροταξίας. Αθήνα. EC (Eurpean Cmmissin) (1995), The EU Cmpendium f Spatial Planning Systems and Plicies, Final Draft, Luxemburg. ΕΜΠ, Σπουδαστήριο Πολεοδοµικών ερευνών (2004), Στρατηγικό πλαίσιο χωρικής ανάπτυξης για την Αθήνα Αττική (ερ. πρόγραµµα για το ΥΠΕΧΩ Ε, επ. υπεύθυνη Κ. Γεράρδη. Ερευνητική οµάδα: Α. Αραβαντινός, Σ. Αυγερινού, Μ. Αγγελίδης, Λ. Βασενχόβεν, Κ. Σερράος, κ.α.). Ευρωπαϊκή Ένωση, Επιτροπή Χωρικής Ανάπτυξης (2001), ΣΑΚΧ 1997. Σχέδιο Ανάπτυξης του Κοινοτικού Χώρου. Προς τη χωρικά ισόρροπη και αειφόρο ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο. Gianniris H., Serras K., Zifu M. (2005), Τhe Greeek spatial and urban planning system in the Eurpean cntext, in: Gabriella Padvan, Cesare Blasi (επιµέλεια), Cmplessitá e Sstenibilitá, Prspettive per i territri eurpei: strategie di pianificazine in dieci 10

Paesi, Rivista bimestrale di pianificazine e prgrettazine,ann 02, numer 06, giu/lug 2005, edizini Pli.design Gspdini, A. (2000) The cmpetitin f Eurpean cities and the new uses f urban design: A challenge fr greek cities, in Y. Psycharis, A. Gspdini and O. Christpulu (ed) Seventeen texts fr the Planning, the Cities and the Develpment, Vls: Publicatins f the University f Thessaly Gutenberg Healey, P. (1997), The revival f strategic spatial planning in Eurpe, in Making Strategic Spatial Plans, P. Healey, A. Khakee, A. Mtte and B. Needham, eds., UCL Press, Lndn, 1997, pp. 3-19. Heeg, S., B. Klagge and J. Ossenbrűgge (2003), Metrplitan cperatin in Eurpe: Theretical issues and perspectives fr urban netwrking, Eurpean Planning Studies, 11(2): 139-153. Iannu B., Plychrnpuls D., Serras K., Zifu M., (2004), The 2004 Olympic Games: A nn planning paradigm?, at Metrplitan Planning and Envirnmental Issues, AESOP, Institute d Urbanisme de Grenble, Grenble, July, 2004. Iannu B., Plychrnpuls D., Serras K., Zifu M., (2004), Transfrmatins in the image f the Greek city. Mtives and effects n the cntemprary urban fabric, at Metrplitan Planning and Envirnmental Issues, AESOP, Institute d Urbanisme de Grenble, Grenble, July, 2004. Iannu B., Serras K., (2005), The present and the future f the Greek urban landscape, at Sustainable Develpment and Planning II, vl. 2, p.p. 1487-1496, 2005, Suthamptn - Bstn: The WIT Press. Iannu B., Serras K., (2006), The new faces f the Eurpean metrplis and their Greek versin, at Sustainable Develpment and Planning II, Suthamptn - Bstn: The WIT Press. (pending) Καλαντίδης Α., Σερράος Κ. (2005), Ζητήµατα σχεδιασµού στη Γερµανία. Η περίπτωση του Βερολίνου, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Τοµέας ΙΙ Πολεοδοµίας και Χωροταξίας, ΠΜΣ «Πολεοδοµία Χωροταξία», Αθήνα. Ktler, P, Haider D. and Rein, I. (ed.) (1993), Marketing Places: Attracting Investment, Industry and Turism t Cities States and Natins, New Yrk: The Free Press. Marshall, T. (2000), Urban planning and gvernance: Is there a Barcelna mdel?, Internatinal Planning Studies, 5(3): 299-319. Massey, D. (2001), Opprtunities fr a Wrld City: Reflectins n the draft ecnmic develpment and regeneratin strategy fr Lndn, City, 5(1): 101-105. Μιχαηλίδης, Τ., Παπαθεοχάρης, Ι (2004) Προγράµµατα Ναυαρχίδες και Ασύµµετρη Κοινωνική Ανάπτυξη σε µητροπολιτικές περιοχές: Η Αναζήτηση της Ουτοπίας. στο: πανεπιστή- µιο Θεσσαλίας, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Discussin Paper, Βόλος. Michailidis T. (2006), Cperatin and cmpetitin f metrplises in Suthern Eastern Eurpe. The cuple f Athens and Cnstantinple. Evlutin and perspective, 46th Cngress f the Eurpean Reginal Science Assciatin: Enlargement, Suthern Eurpe and the Mediterranean, Vls. Οικονόµου. (2000), Ο διεθνής µητροπολιτικός ρόλος της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, στο: Ανδρικοπούλου Ε., Καυκαλάς Γρ, (επ.) Ο Νέος Ευρωπαϊκός Χώρος. Η διεύρυνση και η γεωγραφία της Ευρωπαϊκής Ανάπτυξης. Αθήνα: Θεµέλιο: 444-67. 11

Parkinsn M. (1999), Glbalizatin and sustainable urban regeneratin: The challenge fr natinal and internatinal Gvernance, Εισήγηση υπ. αρ 40 στο ιεθνές συνέδριο «Βιώσιµη α- νάπτυξη και χωροταξική οργάνωση του Ευρωπαϊκού χώρου, ΕΜΠ, Εργαστήριο χωροταξίας και οικιστικής ανάπτυξης, 13-16.3.1999, Αθήνα. Πολυχρονόπουλος., Σερράος Κ. (2001), Πολεοδοµικοί µετασχηµατισµοί και αλλοιώσεις του φυσικού χώρου από το νέο αεροδρόµιο της Αθήνας. Τάσεις και ευκαιρίες, Αρχιτέκτονες, περιοδικό του ΣΑ ΑΣ ΠΕΑ, τεύχος 27, Μάρτιος / Απρίλιος 2001, Αθήνα. Σερράος Κ. (2002), Εξελίξεις, τάσεις και προοπτικές της πολεοδοµικής πολιτικής για το σχεδιασµό µητροπολιτικών περιοχών στην Ευρώπη, Πανεπιστηµιακήες εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος. Serras K., Skrtsis M. (2003), Urban planning f castal urban areas in metrplitan regins and relative prblems. The case f Alims (Attica), in: Internatinal cngress fr castal areas and regins in Eurpe, Xersnisss Krιtι. Serras K., Zifu M. (2005), The impacts f majr transprtatin infrastructure n the frm and functin f the urban space: the case f the "Athens urban freeway", at: Internatinal AE- SOP (Assciatin f Eurpean Schls f Planning) cngress 2005 The dream f a greater Eurpe, Vienna. Smyth, H. (ed) (1994), Marketing the City: The rle f Flagship Develpments in Urban Regeneratin, Lndn: E& FN Spn. Ενδεικτικός κατάλογος πρόσφατων δηµοσιεύσεων της ερευνητικής οµάδας (ελληνική και γερµανική υποοµάδα) Aravantins A. Antniu L., Themu M., Maratu D., Serras K. (2000), Urban and circulatry situatin f main "city gates". The case f wider Athens, research prgram PENED 95, Athens {in Greek}. Aravantins A., Serras K. (2004), The mdern cultural cre in the heart f Athens and his need f appintment, in: Tsetsis S., A future fr Athens. In search f rerganisatin plicies fr the Athens metrplitan regin, Athens {in Greek}. Asprgerakas E. (2004) Mechanisms f urban envirnment frmatin in the pstmdern city, Reference t the Greek experience, in City and Urban Develpment in Greece. 21st century prspects, pp 41-52, SEPOX, NTUA, UTH, {in Greek}, Athens. Asprgerakas E. (2004) Services as a field f urban cmpetitin: The rle f Medium Sized Cities, Gegraphies, Vl. 8, pp 50-66, {in Greek}, 10/2004. Asprgerakas E., (2002) Pstmdern elements in public space, in Architectnes, Vl.34 pp. 61-64, {in Greek}, 08/2002. Asprgerakas E., (2002) Space as a part f a general ecnmic perspective, Oiknmiks Tahydrms, Vl.2490, pp.63-64, {in Greek}, 26/01/02. Beier, M.; Matern, A. 2006: Shaping Reginal Gvernance in Metrplitan Regins the Rle f Spatial Planning, In: Eckhard, F. (Hg.), The City and the Regin, Weimar, S.221-233 Bieker, S.; Matern, A.; Othengrafen, F. 2005: Neue Frmen der Zusammenarbeit in Agglmeratinsräumen: Das Beispiel Hamburg. ARL (Hg.), Arbeitsmaterialien (im Erscheinen) Bieker, S.; Othengrafen, F. 2005: Organising Capacity Reginale Handlungsfähigkeit vn Reginen im demgraphischen Wandel. In: ARL (Hg.) Raumfrschung und Raumrdnung, H. 3/2005. Diller, C.; Knieling, J. 2003: Metrplregin Hamburg Perspektiven der Zusammenarbeit über Ländergrenzen, Raumfrschung und Raumrdnung, H. 3, S. 198-210. 12

During, R.; van Dam, R.; Knieling, J.; Othengrafen, F.; Vettrett, L.; Gelli, F. 2006: Planning and Cultural Variety in Eurpe (im Erscheinen) Einig, K.; Fürst, D.; Knieling, J. 2003: Aktinsraum Regin Reginal Gvernance. Einleitung zum Themenheft, Infrmatinen zur Raumentwicklung, H. 8/9, S. I-VI. Fürst, D., Knieling, J. 2005: Kperatin (interkmmunale, reginale), in: ARL (Hg.), Handwörterbuch der Raumrdnung, S. 531-533, Hannver. Fürst, D.; Knieling, J. (Hg.) 2002: Reginal Gvernance. New Mdes f Self-Gvernment in the Eurpean Cmmunity, Studies in Spatial Planning der ARL, Bd. 2, Hannver. Fürst, D.; Knieling, J.; Grsler, D. 2002: Reginal Gvernance. New Mdes f Self- Gvernment in the Eurpean Cmmunity, in: Fürst, D.; Knieling, J. (Hg.), Studies in Spatial Planning, ARL, Nr. 2, S. 1-12, Hannver. Gergpulu M., Iannu B., Plychrnpuls D., (2005), Urban develpment prcesses within the Greek metrplitan areas thrugh the embdiment f arbitrary husing areas. The case f Lavretiki district, at The dream f a greater Eurpe, AESOP, TU Vienna, Vienna, July, 2005. Gerardi K., Aravantins A., Avgerinu S., Basenhwen L., Serras K., u.a. (2004), Strategic Frame fr the spatial develpment f the metrplitan regin Athens Attika, research prgram fr the Ministry f Envirnment, reginal planning and public wrks, Natinal Technical University f Athens, Urban planning research centre, Athens Gianniris H., Serras K., Zifu M. (2005)Τhe Greeek spatial and urban planning system in the Eurpean cntext, in: Gabriella Padvan, Cesare Blasi (επιµέλεια), Cmplessitá e Sstenibilitá, Prspettive per i territri eurpei: strategie di pianificazine in dieci Paesi, Rivista bimestrale di pianificazine e prgrettazine,ann 02, numer 06, giu/lug 2005, edizini Pli.design Iannu B., (2003), The service sectr evlutin within the Greek insular areas and the new spatial netwrking. A cmparative case studies apprach, at The netwrk sciety. The new cntext fr planning 3rd Cmmn Cnference f Eurpean and American Planning Schls, AESOP, ACSP, University f Leuven, Leuven, July, 2003. Iannu B., Plychrnpuls D., (2004), «Μetaplis» - Declines and metaphrs at the case f Athens, at The City and the Planning in Greece. Perspectives twards the 21st century» p.p. 205-216, ed. D. Ecnmu, K. Serras, Athens: NTUA, University f Thessaly, The Greek Planners Assciatin. {in Greek} Iannu B., Plychrnpuls D., Serras K., Zifu M., (2004), The 2004 Olympic Games: A nn planning paradigm?, at Metrplitan Planning and Envirnmental Issues, AESOP, Institute d Urbanisme de Grenble, Grenble, July, 2004. Iannu B., Plychrnpuls D., Serras K., Zifu M., (2004), Transfrmatins in the image f the Greek city. Mtives and effects n the cntemprary urban fabric, at Metrplitan Planning and Envirnmental Issues, AESOP, Institute d Urbanisme de Grenble, Grenble, July, 2004. Iannu B., Serras K., (2005), Greek city transfrmatins and their results n the image f the cityscape, in The new urban landscapes and the Greek city, E. Beriats, A. Gspndini, (ed.), Vls: University f Thessaly. {in Greek} Iannu B., Serras K., (2005), The present and the future f the Greek urban landscape, at Sustainable Develpment and Planning II, vl. 2, p.p. 1487-1496, 2005, Suthamptn - Bstn: The WIT Press. 13

Iannu B., Serras K., (2006), The new faces f the Eurpean metrplis and their Greek versin, at Sustainable Develpment and Planning II, Suthamptn - Bstn: The WIT Press. (pending) Iannu Β., Plychrnpuls D., (2003), Lcalized metrplis. New shifts within Athens metrplitan areas, at 3rd Eur-Cnference: The City and the Regin, Eurpean Cmmissin, Bauhaus-Universität Weimar, Weimar, Octber, 2003. Knieling, J. 2002: Eurpäische Metrplreginen in Deutschland, in: SPD-Fraktin im Kmmunalverband Ruhrgebiet (Hg.), Die Zukunft des Ruhrgebietes im Eurpa der Reginen, S. 20-23, Dkumentatin eines Hearings, Essen. Knieling, J. 2002: Kperatin zwischen benachbarten Metrplreginen. Das Beispiel der Metrplenkperatin Berlin Hamburg, Infrmatinen zur Raumentwicklung, H. 6/7, S. 353-365. Knieling, J. 2002: Metrplis Cperatin chances and restrictins, case study Berlin Hamburg Metrplitan Cperatin, ERSA 2002-cnference dcumentatin (CD), Drtmund. Knieling, J. 2002: Spielräume für Kperatin zwischen benachbarten Metrplreginen - am Beispiel der Metrplenkperatin Berlin Hamburg, in: Kujath, H. J.; Schlippenbach, U.v. (Hg.), Eurpäische Verflechtungen deutscher Metrplreginen als Herausfrderung für Plitik und Wirtschaft, Tagungsbericht des Instituts für Reginalentwicklung und Strukturplanung (IRS), S. 43-49, Erkner. Knieling, J. 2003: Kperative Reginalplanung und Reginal Gvernance: Praxisbeispiele, Theriebezüge und Perspektiven, Infrmatinen zur Raumentwicklung, H. 8/9, S. 463-478. Knieling, J. 2003: Planungsstrategien in der Metrplregin Hamburg: Stadt-reginale Entwicklung durch Grßprjekte, Festivalisierung und neue Leitbilder, in: Zibell, B. (Hg.), Raum hne Zukunft? Was wird aus Stadt Regin Kultur - Landschaft, Schriftenreihe des Kmpetenzzentrums für Raumfrschung und Reginalentwicklung in der Regin Hannver, Bd. 1, S. 137-161, Frankfurt/ New Yrk: Peter Lang-Verlag. Knieling, J. 2004: Big Prjects, Festivalisatin and Visins as Strategies f Urban Planning in Glbal Times Case Study Metrplis Hamburg, in: Eckard, F.; Kreisl, P. (Hg.), City Images and Urban Regeneratin, S. 169-188, Frankfurt a.m. Knieling, J. 2005: Prjektrientierung in der Raumplanung, in: ARL (Hg.), Handwörterbuch der Raumrdnung, S. 813-818, Hannver. Knieling, J. 2005: Reginalmanagement zur Steuerung der Stadt-Umland-Entwicklung. Knzeptinelle Überlegungen am Beispiel der Metrplregin Hamburg, in: Institut für Städtebau (Hg.) (im Erscheinen). Knieling, J. 2006: Metrplregin Hamburg: Auf dem Weg zu einer Metrplitan Gvernance? Frum Whneigentum Zeitschrift für Whneigentum in der Stadtentwicklung und Immbilienwirtschaft des vhw, H. 1, S. 101-106. Knieling, J.; Fürst, D.; Danielzyk, R. 2003: Kperative Handlungsfrmen in der Reginalplanung. Zur Praxis der Reginalplanung in Deutschland, Reihe Regi spezial, Bd. 1, Drtmund: Drtmunder Vertrieb für Bau- und Planungsliteratur. Knieling, J.; Körner, H.: 2003: Metrplregin Hamburg Perspektiven der Kperatin über Ländergrenzen, in: Döring, M.E.; Engelhardt, G.H., Feindt, P.H.; Oßenbrügge, J. (Hg.), Stadt Raum Natur. Die Metrplregin als plitisch knstruierter Raum, S. 201-211, Hamburg. Knieling, J.; Matern, A. 2006: Gd Gvernance in Metrplitan Areas in Eurpe. In: XXX, Band 1 (im Erscheinen) 14

Matern, A. 2006: Tasks and Challenges f Metrplitan Regins in Germany. Beitrag zum Tagungsband des Internatinalen Kllquiums The Rle f Metrplitan Netwrking in the Prcess f Transfrmatin in the CADSES Area, Belgrad (im Erscheinen) Michailidis T. (2004) The integratin f Athens in the metrplitan city netwrk f Suthern Eurpe, Oiknmiks Taxydrms Nr 19 (2609) {in Greek}. Michailidis T. (2006), Cperatin and cmpetitin f metrplises in Suthern Eastern Eurpe. The cuple f Athens and Cnstantinple. Evlutin and perspective, 46th Cngress f the Eurpean Reginal Science Assciatin: Enlargement, Suthern Eurpe and the Mediterranean, Vls. Michailidis T. (2006), The creative city, in: Aeixrs, Jurnal f the Department f Planning and reginal develpment, Discussin Paper, University f Thessaly, Vls {in Greek}. Michailidis T., Papathecharis I. (2004) Flagship Prjects and asymmetrical scial develpment in metrplitan areas. in: University f Thessaly, Department f Planning and reginal develpment, Discussin Paper, Vls {in Greek}. Plychrnpuls D., Serras K. (2001), Urban transfrmatins and alteratins f natural space frm the new airprt f Athens. Tendencies and ccasins, in: Architects, jurnal f SADAS PEA Nr. 27/2001 Serras K. (1996), Κmmunalplanung in Griechenland und Österreich, Schriftenreihe für Städtebau und Raumplanung «Stadt und Regin», Bd 3, Institut zur Erfrschung vn Methden und Auswirkungen der Raumplanung der Ludwig Bltzmann Gesellschaft, Technische Universität Wien. Serras K., Skrtsis M (2003), Urban planning f castal urban areas in metrplitan regins and relative prblems. The case f Alims (Attica), in: Internatinal cngress fr castal areas and regins in Eurpe, Xersnisss Kreta. Serras K., Zifu M. (2005), The impacts f majr transprtatin infrastructure n the frm and functin f the urban space: the case f the "Athens urban freeway", at: Inernatinal AESOP (Assciatin f Eurpean Schls f Planning) cngress 2005 The dream f a greater Eurpe, Vienna. Sfianpuls D. (2002), Criteria f delimitatin f crss-brder areas and at bth sides repercussins: The example f the USA. Mexic area, Thesis at the University f Aegean, Mytilini {in Greek}. Sfianpuls D. (2002), Thery and Dynamics f Crss-brder Cllabratins, University f Aegean, Mytilini {in Greek}. Sfianpuls D. (2003), Envirnmental questins in the metrplitan regin f Athens. Areas fr sanitary burial f litter in Attica. Schl f Architecture, Natinal Technical University f Athens {in Greek}. Sfianpuls D. (2003), The peratin arrangement f Industrial regins. Cmpetitiveness, mtives f installatin, evaluatin and criticism. The example f the Patras industrial zne, Schl f Architecture, Natinal Technical University f Athens {in Greek}. Sfianpuls D. (2004), Dynamics and develpment f main activities and uses in central harbr regins f cities and the rle f planning. The case f central harbr area f Patras. Pstgraduate thesis at the Natinal Technical University f Athens {in Greek}. 15