ΥΟΛΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΧΝ ΤΓΔΗΑ ΚΑΗ ΠΡΟΝΟΗΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

ΥΟΛΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΧΝ ΤΓΔΗΑ ΚΑΗ ΠΡΟΝΟΗΑ ΣΜΖΜΑ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Μεηαλάζηεπζε θαη πξνζθπγηθέο ξνέο: απφςεηο ζπνπδαζηψλ Κνηλσληθήο Δξγαζίαο κε κεηαλαζηεπηηθφ ππφβαζξν» ΚΑΣΡΗΝΟΤ ΜΑΡΗΑ, Α.Μ.: 4796 ΜΠΗΣΗΟΤ ΔΛΔΝΖ, Α.Μ.: 4873 ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ: ΠΑΠΠΑ ΛΑΜΠΡΗΝΖ ΠΑΣΡΑ ΗΟΤΛΗΟ 2016

ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Αξρηθά, γηα ηελ δηεθπεξαίσζε ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ζεξκά, ηελ επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα καο Παππά Λακπξηλή. Γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηα θαη θαζνδήγεζε ηεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο αιιά θαη γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο θαη ζπκβνιή κε ηηο επηζηεκνληθέο ηεο γλψζεηο κε ζθνπφ ηελ αξηηφηεξε νινθιήξσζε ηεο εξγαζίαο. Δπίζεο, είκαζηε επγλψκνλεο ζηα ππφινηπα κέιε ηεο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο γηα ηελ πξνζεθηηθή αλάγλσζε ηεο εξγαζίαο καο θαζψο θαη ζηνπο ζπκθνηηεηέο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα. Αθφκα νθείινπκε ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζηνπο θίινπο καο γηα ηελ ππνκνλή θαη ηελ εζηθή ππνζηήξημε πνπ έδεημαλ. Σέινο θαη πάλσ απ φια είκαζηε επγλψκνλεο θαη ζα ζέιακε λα απεπζχλνπκε ζεξκέο επραξηζηίεο ζηνπο γνλείο θαη ηηο νηθνγέλεηεο καο, γηα ηελ θαηαλφεζε, ηελ ππνκνλή θαη ηελ ζηήξημε φισλ απηψλ ησλ ρξφλσλ, ησλ ζπνπδψλ καο, κε φπνην δπλαηφ ηξφπν είραλ, θξνληίδνληαο πάληα γηα ηελ θαιχηεξε κφξθσζε καο. 1

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ κεηαλάζηεπζε ησλ πιεζπζκψλ απνηειεί έλα δηαρξνληθφ θαηλφκελν θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη παξνπζηάζεη ξαγδαία εμέιημε ηφζν ζηελ Δπξψπε φζν θαη ζηελ Διιάδα. θνπφο ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο εξγαζίαο απνηέιεζε ε πεξαηηέξσ κειέηε θαη εμέηαζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ θαη πξνζθπγηθψλ ξνψλ. Δπηπιένλ δηεξεχλεζε γηα ηηο παξαπάλσ, ηηο απφςεηο/ γλψζεηο ησλ ζπνπδαζηψλ κε κεηαλαζηεπηηθφ ππφβαζξν ηεο Κνηλσληθήο Δξγαζίαο ηνπ Σ.Δ.Η. Γπηηθήο Διιάδνο. Πξαγκαηνπνηήζεθε ινηπφλ πνηνηηθή έξεπλα κε εξεπλεηηθφ εξγαιείν ηηο ζπλεληεχμεηο, νη νπνίεο πεξηιάκβαλαλ 5 εξεπλεηηθά εξσηήκαηα κε 15 εξσηήζεηο αλνηρηνχ ηχπνπ. Οη ζπλεληεχμεηο πξαγκαηψζεθαλ φιεο κέζσ ηειεθσληθήο επηθνηλσλίαο. Με ηηο ζπλεληεχμεηο πνπ δηεμάρζεθαλ, ζπγθεληξψζεθαλ πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηηο πξνζσπηθέο απφςεηο θαη εκπεηξίεο ησλ ζπνπδαζηψλ ζρεηηθά κε ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν θαη ππφβαζξν ηνπο. Σα επξήκαηα πνπ ζπιιέρζεθαλ απφ ηελ έξεπλα ήηαλ αξθεηά ζεκαληηθά. πγθεθξηκέλα φινη αλέθεξαλ πσο αλ βξίζθνληαλ ζε ζέζε αλάινγε ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ πξνζθχγσλ πνπ θζάλνπλ ζηελ Διιάδα, ζα κεηαλάζηεπαλ θαη νη ίδηνη, αλ είραλ έξζεη αληηκέησπνη κε ζπλζήθεο πνιέκνπ θαη δηψμεσλ ρσξίο θαλ λα ην ζθεθηνχλ. Δπίζεο, ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο είλαη ην γεγνλφο πσο νη κηζνί αθξηβψο απφ ηνπο ζπλεληεπμηαδφκελνπο δελ γλψξηδαλ θαλέλα λφκν πεξί ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα. Λέμεηο-θιεηδηά: κεηαλάζηεπζε, πξνζθπγηθέο ξνέο, έληαμε, θνηλσληθφο απνθιεηζκφο, απφςεηο ζπνπδαζηψλ, κεηαλάζηεο δεχηεξεο γεληάο 2

ABSTRACT The migration of populations is a timeless phenomenon and in recent years it has shown rapid development both in Europe and in Greece. The purpose of this senior thesis was the further study and examination of migration and refugee flows. Moreover, it investigated the above views / knowledge of students of Social Work of TEI of Western Greece with immigrant backgrounds. Therefore, a qualitative research was conducted with interviews used as a research tool, which included five research questions with 15 open questions. Every interview was taken over the phone. In the interviews conducted, more information was gathered about the students personal views and experiences on the migration phenomenon and its background. The findings which were collected from the survey were fairly significant. In particular, everyone said that if they were in a position similar to the immigrants and refugees arriving in Greece, they would migrate themselves if they confronted war and persecution conditions without even thinking about it. Furthermore, it is of great importance the fact that exactly half of the interviewees were not aware of any law related to immigration in Greece. Keywords: immigration, refugee flows, inclusion, social exclusion, student views, second generation immigrants 3

Πεξηερφκελα ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 2 ABSTRACT... 3 ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ... 11 ΔΗΑΓΧΓΖ... 12 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ... 15 1. ΣΟ ΦΑΗΝΟΜΔΝΟ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΚΑΗ ΗΣΟΡΗΚΖ ΣΟΤ ΑΝΑΓΡΟΜΖ. ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΟΤ ΦΑΗΝΟΜΔΝΟΤ ΚΑΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ. 15 1. 1. ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΓΗΑΚΡΗΔΗ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ... 15 1.1.1. Οξηζκνί ηεο κεηαλάζηεπζεο... 15 1.1.2. Ο δηαρσξηζκφο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο κε βάζε θξηηεξίσλ... 16 1.1.3. Καηεγνξίεο κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα... 20 1.2. ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ... 20 1.2.1. Ζ ηζηνξία ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Δπξψπε... 21 1.2.2. Ζ ηζηνξία ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα... 21 1.3. ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ... 24 1.3.1. Θεσξίεο ηεο κεηαλάζηεπζεο... 24 1.3.1.1. Ζ λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία... 24 1.3.1.2. Ζ ζεσξία ησλ λέσλ νηθνλνκηθψλ ηεο κεηαλάζηεπζεο... 25 1.3.1.3. Ζ ζεσξία ηεο δηηηήο/ θαηαηκεκέλεο αγνξάο εξγαζίαο... 26 1.3.2. Μνληέια ηεο κεηαλάζηεπζεο... 27 1.3.2.1. Σα θνηλσληθφ-νηθνλνκηθά κνληέια... 27 1.3.2.2. Σα δνκνιεηηνπξγηθά κνληέια... 28 1.3.2.3. Σα πνιηηηθφ-νηθνλνκηθά κνληέια... 28 1.4. ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ... 29 1.4.1. Ζ Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ηεο Δπξψπεο... 29 1.4.2. Ζ Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ηεο Διιάδαο... 30 4

1.5. ΣΑΣΗΣΗΚΔ ΚΑΗ ΔΚΣΗΜΖΔΗ ΓΗΑ ΣΟΤ ΜΔΣΑΝΑΣΔ ΚΑΗ ΣΟΤ ΠΡΟΦΤΓΔ... 33 1.5.1. ηαηηζηηθέο θαη εθηηκήζεηο ζηνλ θφζκν θαη ζηελ Δπξψπε... 33 1.5.1.1. Αξηζκφο κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ ζηνλ θφζκν... 33 1.5.1.2. Αξηζκφο κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ ζηελ Δπξψπε... 34 1.5.2. ηαηηζηηθέο θαη εθηηκήζεηο γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαη ηνπο πξφζθπγεο ζηελ Διιάδα... 34 1.5.2.1. ηαηηζηηθέο θαη εθηηκήζεηο γηα ηελ πξφζβαζε ησλ κεηαλαζηψλ-πξνζθχγσλ ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ πγεία... 36 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ... 37 2. ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΗΘΑΓΔΝΔΗΑ, ΑΓΔΗΔ ΓΗΑΜΟΝΖ, ΑΤΛΟ ΚΑΗ ΔΠΑΝΔΝΧΖ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ... 37 2.1. ΑΠΟΚΣΖΖ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΗΘΑΓΔΝΔΗΑ... 37 2.1.1 Πξνυπνζέζεηο απφθηεζεο Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο... 37 2.1.2. Γεληθά Γηθαηνινγεηηθά... 37 2.1.3. Απφθηεζε Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο κέζσ θνίηεζεο ζε Διιεληθφ ρνιείν... 38 2.1.3.1. Πξναπαηηνχκελα δηθαηνινγεηηθά... 38 2.1.4. Απφθηεζε Διιεληθήο Ηζαγέλεηαο κέζσ θνίηεζεο ζηελ Διιεληθή Αλψηαηε θαη Σερλνινγηθή Δθπαίδεπζε... 39 2.1.4.1. Πξν απαηηνχκελα δηθαηνινγεηηθά... 39 2.2. ΑΠΟΚΣΖΖ ΑΓΔΗΧΝ ΓΗΑΜΟΝΖ... 40 2.2.1. Γηθαηνινγεηηθά... 40 2.2.2. Γηαδηθαζία ρνξήγεζεο άδεηαο δηακνλήο... 41 2.2.3. Άδεηα δηακνλήο δεχηεξεο γεληάο... 41 2.2.4. Θεψξεζε εηζφδνπ γηα εξγαζία... 42 2.3. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΑΤΛΟΤ... 43 2.4. Ζ ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΥΔΣΗΚΑ ΜΔ ΣΖΝ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑΚΖ ΔΠΑΝΔΝΧΖ... 44 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ... 47 3.ΚΡΑΣΖΖ ΚΑΗ ΑΠΔΛΑΖ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ... 47 3. 1.ΓΗΟΗΚΖΣΗΚΖ ΚΡΑΣΖΖ... 47 5

3.1.1. Ζ αξρή ηεο δηνηθεηηθήο θξάηεζεο ζηελ Δπξψπε... 47 3.1.2. Ζ αξρή ηεο δηνηθεηηθήο θξάηεζεο ζηελ Διιάδα... 47 3.2. ΑΠΔΛΑΖ... 49 3.2.1. Ζ έλλνηα ηεο απέιαζεο... 49 3.2.2.Ζ δηαδηθαζία ηεο απέιαζεο θαη ε δηάθξηζή ηεο... 50 3.2.2.1. Γηνηθεηηθή απέιαζε... 50 3.2.2.2. Γηθαζηηθή απέιαζε... 50 3.3. πλαθείο έλλνηεο ηεο απέιαζεο... 51 3.3.1. Έθδνζε... 51 3.3.2. Δπαλαπξνψζεζε... 51 3.3.3. Δπηζηξνθή, νηθεηνζειήο αλαρψξεζε, απνκάθξπλζε... 51 3.4. Ζ απέιαζε εηδηθψλ θαηεγνξηψλ αιινδαπψλ αηφκσλ... 52 3.4.1. Απέιαζε αλειίθσλ... 52 3.4.2. Απέιαζε πξνζθχγσλ θαη αηηνχλησλ αζχινπ... 53 3.4.3. Απέιαζε ππεθφσλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο... 53 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ... 54 4.ΣΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΚΑΗ ΣΧΝ ΠΡΟΦΤΓΧΝ... 54 4.1. Αηνκηθά Γηθαηψκαηα... 54 4.1.1. Σν δηθαίσκα ηεο ειεχζεξεο κεηαθίλεζεο ησλ αηφκσλ... 54 4.1.2. Σν δηθαίσκα ηεο νηθνγελεηαθήο επαλέλσζεο... 55 4.2. Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα... 56 4.2.1. Σν δηθαίσκα ζηελ εξγαζία... 56 4.2.2. Σν δηθαίσκα ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε... 57 4.2.3. Σν δηθαίσκα παξνρήο ππεξεζηψλ πγείαο πξνο ηνπο κεηαλάζηεο... 57 4.2.4. Σν δηθαίσκα ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ θαηνηθία... 61 4.2.5. Σν δηθαίσκα γηα πξνζθπγή ζηε δηθαηνζχλε... 64 4.3. Πνιηηηθά Γηθαηψκαηα... 64 6

4.4. Γηθαηψκαηα Πξνζθχγσλ... 64 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ... 66 5. ΛΟΓΟΗ ΠΡΟΔΛΚΤΖ/ ΑΠΧΘΖΖ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΗ ΥΧΡΔ ΤΠΟΓΟΥΖ ΚΑΗ ΠΡΟΔΛΔΤΖ... 66 5. 1. ΛΟΓΟΗ ΠΡΟΔΛΚΤΖ/ ΑΠΧΘΖΖ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΗ ΥΧΡΔ ΤΠΟΓΟΥΖ ΚΑΗ ΚΤΡΗΧ ΣΖΝ ΠΔΡΗΠΣΧΖ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ... 66 5.1.1. Οηθνλνκηθά αίηηα... 66 5.1.1.1. Αίηηα πνπ έρνπλ ζρέζε κε ηελ δήηεζε θαη ηελ πξνζθνξά εξγαζίαο θαζψο θαη κε ηηο δπζιεηηνπξγίεο πνπ επηθξαηνχλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία... 66 5.1.1.2. Αίηηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο. 68 5.1.2. Με νηθνλνκηθά αίηηα... 68 5.1.2.1. Γεσγξαθηθά θαη γεσπνιηηηθά αίηηα... 68 5.1.2.2. Ζ Διιάδα, ρψξα δηέιεπζεο θαη ζηαζκφο ησλ κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ πξνθεηκέλνπ λα κεηαβνχλ ζε άιιε ρψξα... 69 5.1.2.3. Πνιηηηθνί παξάγνληεο... 70 5.1.2.4. Θεζκηθνί παξάγνληεο... 70 5.1.2.5. Οη δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο θαη νη ιφγνη ζπνπδψλ... 71 5.1.3. Γπζθνιίεο πνπ έξρνληαη αληηκέησπνη νη κεηαλάζηεο ζηελ Διιάδα θαη πνιιέο θνξέο ηνπο νδεγνχλ ζηελ κεηαλάζηεπζε πξνο κηα άιιε ρψξα... 71 5.1.3.1. Γπζθνιίεο ζηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο... 72 5.1.3.2. Γπζθνιίεο ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο... 72 5.2. ΛΟΓΟΗ ΑΠΧΘΖΖ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΠΟΤ ΑΦΟΡΟΤΝ ΣΗ ΥΧΡΔ ΠΡΟΔΛΔΤΖ... 73 5.2.1.Πνιηηηθνί παξάγνληεο, πνιεκηθέο ζπγθξνχζεηο θαη νη θνηλσληθφ-νηθνλνκηθέο ηνπο επηπηψζεηο... 74 5.2.1.1. Οη πφιεκνη... 74 5.2.1.2. Οη αλψκαιεο πνιηηηθέο θαηαζηάζεηο... 75 5.2.1.3. Ζ ηξνκνθξαηία... 76 5.2.2. Οηθνλνκηθφ-θνηλσληθνί παξάγνληεο... 76 5.2.2.1. Ζ αλεξγία, ε ππναπαζρφιεζε, ε άληζε θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ε θηψρεηα πνπ επηθξαηνχλ ζηε ρψξα πξνέιεπζεο... 77 7

5.2.2.2 Σν εμσηεξηθφ ρξένο ησλ ρσξψλ... 77 5.2.3. Πεξηβαιινληηθέο αηηίεο... 78 5.2.4. Κνηλσληθνί θαη πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο... 79 5.2.5. Οη δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο... 79 5.3. ΟΗ ΔΝΓΗΑΜΔΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ... 80 5.3.1. Σα γξαθεία εχξεζεο εξγαζίαο... 80 5.3.2. Ζ γεηηλίαζε κε ηηο ρψξεο ππνδνρήο... 81 5.3.3. Σα δίθηπα κεηαλάζηεπζεο... 81 5.3.3.1. Σα άηππα δίθηπα... 81 5.3.3.2. Βνήζεηα απφ παξάλνκεο νξγαλσκέλεο νκάδεο δνπιεκπφξσλ, καζηξνπψλ θαη δηαθηλεηψλ αλζξψπηλσλ νξγάλσλ... 82 5.4. ΤΝΔΠΔΗΔ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ... 82 5.5. Ζ ΠΑΡΑΣΤΠΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΚΑΗ ΟΗ ΠΣΤΥΔ ΣΖ... 83 5.5.1. ΣΟ ΦΑΗΝΟΜΔΝΟ ΣΖ ΠΑΡΑΣΤΠΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ... 84 5.5.1.1 Αίηηα... 84 5.5.1.2. Ζ πνξεία ηεο παξάηππεο κεηαλάζηεπζεο... 85 5.5.1.3. Οη δηαδξνκέο πνπ αθνινπζνχλ νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο... 86 5.5.1.4. Ζ Διιάδα ζεσξείηαη ρψξα κεηάβαζεο ή εγθαηάζηαζεο;... 87 5.5.1.5. Οη παξάλνκνη κεηαλάζηεο είλαη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο ή πξφζθπγεο... 88 5.5.1.6. Οη επηπηψζεηο ηεο παξάηππεο κεηαλάζηεπζεο... 88 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΚΣΟ... 90 6. ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ ΑΠΟΚΛΔΗΜΟ ΚΑΗ ΡΑΣΗΜΟ ΠΡΟ ΣΟΤ ΜΔΣΑΝΑΣΔ ΚΑΗ ΠΡΟΦΤΓΔ... 90 6. 1. ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ ΑΠΟΚΛΔΗΜΟ... 90 6.1.1. Ο έλλνηα ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ... 90 6.1.2. Κνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζε βάξνο δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ θαη θπξίσο ησλ κεηαλαζηψλ... 91 6.1.3. Ο Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο θαη νη κνξθέο ηνπ... 93 6.1.4. Αίηηα θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ... 94 8

6.2. ΡΑΣΗΜΟ ΚΑΗ ΞΔΝΟΦΟΒΗΑ... 95 6.2.1. Απφ πνηνπο εθδειψλεηαη ν ξαηζηζκφο θαη ε μελνθνβία;... 96 6.2.2. Έμαξζε ξαηζηζκνχ θαη μελνθνβίαο... 97 6.2.3. Δθδήισζε ηνπ ξαηζηζκνχ ζηελ Δπξψπε... 99 6.2.4. Νενξαηζηζκφο... 100 6.2.5. Ξελνθνβία... 101 6.2.6. Ζ έλλνηα ηνπ ξαηζηζκνχ θαη ν νξηζκφο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ... 101 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΒΓΟΜΟ... 104 7. ΓΔΤΣΔΡΖ ΓΔΝΗΑ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΚΑΗ ΔΝΣΑΞΖ ΟΛΟΤ ΣΟΤ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΗΚΟΤ ΦΑΜΑΣΟ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΑ... 104 7.1. Ζ ΓΔΤΣΔΡΖ ΓΔΝΗΑ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ... 104 7.1.1. Γεχηεξε γεληά κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα... 104 7.1.2. Οη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδεη ε δεχηεξε γεληά κεηαλαζηψλ... 105 7.1.2.1. Γιψζζα... 105 7.1.2.2. Δθπαίδεπζε... 106 7.1.2.3. Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε... 107 7.1.2.4. Πνιηηηζηηθή Σαπηφηεηα... 107 7.2. ΔΝΣΑΞΖ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΖΝ ΚΟΗΝΧΝΗΑ... 107 7.2.1. Ση ελλννχκε κε ηνλ φξν «έληαμε»;... 107 7.2.2. Ζ ρψξα ππνδνρήο θαη ν ξφινο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ζηελ έληαμε ηνπ κεηαλάζηε... 108 7.2.3. Οη ζηφρνη ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο γηα ηελ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ... 109 ΜΔΡΟ Β... 113 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΟΓΓΟΟ... 113 8. ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ... 113 8.1. Μεζνδνινγία έξεπλαο... 113 8.1.1. Καζνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ ηεο έξεπλαο... 113 8.1.2. Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα... 113 8.1.3. Δίδνο έξεπλαο... 113 9

8.1.4. Δξεπλεηηθφ εξγαιείν... 114 8.1.5. Πιεζπζκφο... 114 8.1.6. Γεηγκαηνιεςία... 114 8.1.7. Αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ... 115 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΔΝΑΣΟ... 116 9.Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο... 116 9.1. Οη γλψζεηο ησλ ζπνπδαζηξηψλ γηα ηα κεηαλαζηεπηηθά θαη πξνζθπγηθά ξεχκαηα πνπ δέρεηαη ε Διιάδα... 116 9.2. Οη ζηάζεηο ησλ ζπνπδαζηξηψλ απέλαληη ζην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο... 119 9.3. Δκπεηξίεο ησλ ζπνπδαζηξηψλ ζρεηηθά κε ηνπο κεηαλάζηεο... 121 9.4. Ζ πξνζσπηθή πεξίπησζε ησλ ζπνπδαζηξηψλ ζρεηηθά κε ηελ κεηαλάζηεπζε... 122 9.5. Οη απφςεηο ησλ ζπνπδαζηξηψλ ζρεηηθά κε ηελ ζέζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο απέλαληη ζην δήηεκα ηεο κεηαλάζηεπζεο... 125 9.6. Ο ξφινο ηνπ Κνηλσληθνχ Λεηηνπξγνχ ζρεηηθά κε απηή ηελ νκάδα... 130 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΚΑΣΟ... 133 10. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΔΡΓΑΗΑ ΚΑΗ ΠΡΟΣΑΔΗ ΓΗΑ ΣΟ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΗΚΟ ΚΑΗ ΠΡΟΦΤΓΗΚΟ ΕΖΣΖΜΑ... 133 10.1. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 133 10.2. ΠΡΟΣΑΔΗ... 134 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ... 138 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ... 143 10

ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΔ Α.Δ.Η.: Αλψηαην Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα Δ.Γ.Α.Α: Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην Γηθαησκάησλ ησλ Αλζξψπσλ Δ.Ο.Π.Τ.Τ.: Δζληθφο Οξγαληζκφο Παξνρήο Τπεξεζηψλ Τγείαο Η.Κ.Α: Ίδξπκα Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ Η.ΜΔ.ΠΟ.: Ηλζηηηνχην Μεηαλαζηεπηηθήο Πνιηηηθήο Ο.Α.Δ.Γ.: Οξγαληζκφο Απαζρφιεζεο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ Ο.Γ.Α.: Οξγαληζκφο Γεσξγηθψλ Αζθαιίζεσλ Ο.Ζ.Δ.: Οξγαληζκφο Ζλσκέλσλ Δζλψλ Π.Δ.Γ.Τ.: Πξσηνβάζκην Δζληθφ Γίθηπν Τγείαο Σ.Δ.Η.: Σερλνινγηθφ Δθπαηδεπηηθφ Ίδξπκα 11

ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ ζπγγξαθή ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο εξγαζίαο κε ηίηιν «Μεηαλάζηεπζε θαη πξνζθπγηθέο ξνέο: απφςεηο ζπνπδαζηψλ Κνηλσληθήο Δξγαζίαο, ηνπ ΣΔΗ Γπηηθήο Διιάδνο, κε κεηαλαζηεπηηθφ ππφβαζξν. Ζ επηινγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο γηα αληηθείκελν κειέηεο πξνήιζε απφ ην γεγνλφο πσο ε κεηαλάζηεπζε θαη νη πξνζθπγηθέο ξνέο απνηεινχλ απφ ηα πην ελδηαθέξνληα θαη επίθαηξα ζέκαηα ησλ εκεξψλ καο. Δμαηηίαο ησλ κεγάισλ δηαζηάζεσλ ηνπ θαηλνκέλνπ θξίζεθε αλαγθαίν ε δηεξεχλεζε απηνχ, ηφζν ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν φζν θαη ζε εξεπλεηηθφ. Απνθαζίζακε ινηπφλ, λα αζρνιεζνχκε κε ην δήηεκα απηφ γηαηί ζαλ κειινληηθνί Κνηλσληθνί Λεηηνπξγνί δχλαηαη ζπρλά λα εξρφκαζηε αληηκέησπνη κε απηφ. ηελ ζπλέρεηα ζθνπφο ηεο κειέηεο καο απνηέιεζε ε επηζπκία γηα θαηαλφεζε, δηεξεχλεζε θαη θαηαγξαθή ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ θαη πξνζθπγηθψλ ξνψλ ψζηε λα είκαζηε ζε ζέζε λα γλσξίδνπκε θαζνιηθά φ,ηη αθνξά ηηο ζπγθεθξηκέλεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο. ην πξψην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο, νξίδεηαη ε έλλνηα ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη παξνπζηάδεηαη ε ηζηνξηθή αλαδξνκή ηνπ θαηλνκέλνπ. Ζ κεηαλάζηεπζε ζηελ Δπξψπε, άξρηζε λα εκθαλίδεηαη έληνλα απφ ην 1945, κεηά ηνλ Β παγθφζκην πφιεκν έσο θαη ζήκεξα. πγθεθξηκέλα, ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο απφ ηηο δεθαεηίεο 1970 & 1980 θαη έπεηηα, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί πσο απφ ρψξα πξνέιεπζεο γίλεηαη ρψξα ππνδνρήο. Δπηπιένλ αλαιχνληαη νη ζεσξίεο θαη ηα κνληέια πνπ αθνξνχλ ηελ κεηαλάζηεπζε, θαζψο θαη ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή Δπξψπεο θαη Διιάδαο. Δηδηθφηεξα, ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Δπξψπεο απφ ην 1989 θαη έπεηηα έρεη πηνζεηήζεη ελεξγή πξαθηηθή κέζσ ηεο ιήςεο κέηξσλ ειέγρνπ ηεο εηζφδνπ ησλ κεηαλαζηψλ ζε θάζε ρψξα. Καηαιήγνληαο, δίλνληαη νη νξηζκνί, νη ζηαηηζηηθέο θαη νη εθηηκήζεηο ζρεηηθά κε ηνλ κεηαλαζηεπηηθφ θαη πξνζθπγηθφ πιεζπζκφ. Σν δεχηεξν θεθάιαην πεξηγξάθεη ηηο πξνυπνζέζεηο θαη ηηο δηαδηθαζίεο πξνθεηκέλνπ θάπνηνο κεηαλάζηεο ή πξφζθπγαο λα απνθηήζεη ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα, άδεηεο δηακνλήο θαη άζπιν. Αλαιπηηθφηεξα, ε ειιεληθή ηζαγέλεηα παξέρεηαη ζηνπο κεηαλάζηεο κέζσ ηεο θνίηεζεο ηνπο ζε ειιεληθφ ζρνιείν ή/θαη κέζσ ηεο αλψηαηεο θαη ηερλνινγηθήο εθπαίδεπζεο ηνπο. ηελ ζπλέρεηα, αλαθέξνληαη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο θαη δίλνληαη νη άδεηεο δηακνλήο, φπσο γηα ζπνπδέο, γηα εξγαζία θ.α. ζνλ αθνξά ηε δηαδηθαζία ηνπ αζχινπ, ζεκεηψλεηαη ε χπαξμε ηνπ εδψ θαη 3.500 ρξφληα θαη ραξαθηεξίδεηαη σο θαηαθχγην γηα ηνπο κεηαλάζηεο. Αθφκα, επηζεκαίλεηαη ε λνκνζεζία ζρεηηθά κε ηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε. 12

ηελ έθηαζε ηνπ ηξίηνπ θεθαιαίνπ, γίλεηαη αλαθνξά γηα ηελ δηνηθεηηθή θξάηεζε ζε Δπξψπε θαη Διιάδα, ηελ αλάιπζε ηεο έλλνηαο θαη ηεο δηαδηθαζίαο ηεο απέιαζεο θαζψο θαη γηα ηηο ζρεηηθέο έλλνηεο ηεο ηειεπηαίαο. Αλαθέξνληαη εθηελέζηεξα νξηζκέλεο ζπζρεηίζεηο ηεο απέιαζεο κε ηηο δηαδηθαζίεο ηεο έθδνζεο, ηεο επαλαπξνψζεζεο θαη ηεο επηζηξνθήο ή απνκάθξπλζεο απφ ηελ ρψξα. Αθφκα, δηαθαίλεηαη ν δηαρσξηζκφο ηεο απέιαζεο ζε εηδηθέο θαηεγνξίεο αιινδαπψλ, φπσο ησλ αλειίθσλ, ησλ πξνζθχγσλ θ.ιπ. Σν θεθάιαην ηέηαξην παξνπζηάδεη ηα δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ πξνζθχγσλ, ησλ νπνίσλ δελ δηαθέξνπλ απφ ηα δηθαηψκαηα ησλ ππνινίπσλ πνιηηψλ. Σα παξαπάλσ δηθαηψκαηα, δηαρσξίδνληαη ζε θαηεγνξίεο αλάινγα κε ην πεξηερφκελν ηνπο θαη δηαθξίλνληαη ζε ζεκειηψδε αηνκηθά, θνηλσληθά, νηθνλνκηθά, εξγαζηαθά, πνιηηηθά θαη πνιηηηζκηθά. ηελ ζπλέρεηα, ζην πέκπην θεθάιαην ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηνπο ιφγνπο, γηα ηνπο νπνίνπο είηε πξνζειθχνληαη είηε απσζνχληαη νη κεηαλάζηεο ζηηο ρψξεο ππνδνρήο θαη πξνέιεπζεο. Χζηφζν, δίλεηαη ηδηαίηεξε ζεκαζία ζηελ Διιάδα σο ρψξα ππνδνρήο, θαζψο θαη ζηα αίηηα πνπ ηελ θαζηζηνχλ ειθπζηηθή ζηνπο κεηαλάζηεο. Δπίζεο δίλεηαη έκθαζε ζηηο δπζθνιίεο, πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ίδηνη απφ ηελ αξρή σο ην ηέινο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο ηνπο πνξείαο. Οινθιεξψλνληαο ην θεθάιαην δηαγξάθνληαη νη αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Λφγσ ηεο ηδηαίηεξεο δηάζηαζεο πνπ θαηέρεη ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε, ζεσξήζεθε ζεκαληηθφ απηή λα αλαπηπρζεί αλαιπηηθά ζην έθην θεθάιαην. Δπηπξφζζεηα, αλαιχνληαη ηα αίηηα θαη ε πνξεία ηεο παξάηππεο κεηαλάζηεπζεο θαζψο θαη νη επηπηψζεηο απηήο. ην θεθάιαην έβδνκν αλαιχνληαη νη δηαζηάζεηο ηνπ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, ε έλλνηα απηνχ, ηα αίηηα θαη νη κνξθέο ηνπ. ηελ ζπλέρεηα, παξαηίζεληαη θαη αλαιχνληαη ηα θαηλφκελα ηνπ εζληθηζκνχ θαη ηνπ ξαηζηζκνχ. ην φγδνν θεθάιαην, θαηαγξάθεηαη θαη αλαπηχζζεηαη ε δεχηεξε γεληά κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα θαη νη δπζθνιίεο κε ηηο νπνίεο έξρεηαη αληηκέησπε. Αθφκα εμεηάδεηαη ε έλλνηα θαη ε δηαδηθαζία ηεο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Σέινο, ζην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο κε ην έλαην θαη δέθαην θεθάιαην αλαιχνληαη ε έξεπλα θαη ηα ζπκπεξάζκαηα-πξνηάζεηο ηεο εξγαζίαο. Γηα ηελ 13

θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ ζέκαηνο, θξίζεθε αλαγθαία ε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε. Ζ παξνχζα έξεπλα αθνξνχζε, ηελ δηεξεχλεζε ησλ γλψζεσλ θαη ησλ απφςεσλ ησλ ζπνπδαζηψλ ηνπ Σκήκαηνο Κνηλσληθήο Δξγαζίαο ηνπ Σερλνινγηθνχ Δθπαηδεπηηθνχ Ηδξχκαηνο Γπηηθήο Διιάδνο, πνπ πξνέξρνληαη απφ κεηαλαζηεπηηθή γεληά ζρεηηθά κε ην κεηαλαζηεπηηθφ δήηεκα. 14

ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΡΧΣΟ 1. ΣΟ ΦΑΗΝΟΜΔΝΟ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ ΚΑΗ ΗΣΟΡΗΚΖ ΣΟΤ ΑΝΑΓΡΟΜΖ. ΘΔΧΡΖΣΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ ΣΟΤ ΦΑΗΝΟΜΔΝΟΤ ΚΑΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ 1. 1. ΟΡΗΜΟΗ ΚΑΗ ΓΗΑΚΡΗΔΗ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ 1.1.1. Οξηζκνί ηεο κεηαλάζηεπζεο χκθσλα κε Γεκνγξαθηθφ Λεμηθφ πνπ έθδσζε ε Γηεζλή Έλσζε γηα ηελ Δπηζηεκνληθή Μειέηε ηνπ Πιεζπζκνχ εμσηεξηθή δηεζλή κεηαλάζηεπζε νξίδεηαη ε απνδεκία, ε κεηαλάζηεπζε ή ε εθξνή κεηαλαζηψλ απφ ηελ ρψξα πξνέιεπζεο (Έκθε- Πνπινπνχινπ, 2007). Δπίζεο, φζνλ αθνξά ηελ δηεζλή κεηαλάζηεπζε, ε Πεηξάθνπ (2001) ηελ νξίδεη απιά σο ηελ κεηαλάζηεπζε αηφκσλ απφ ηελ ρψξα πξνέιεπζεο ζε κηα άιιε ρψξα. Πην αλαιπηηθά, ζεσξείηαη ε κεηαθίλεζε θάπνησλ αηφκσλ ή νκάδσλ πξνο ηελ ρψξα ππνδνρήο ή ε είζνδνο αηφκσλ ζε κηα ρψξα κε ζθνπφ ηελ εγθαηάζηαζε. ηαλ ε κεηαλάζηεπζε αθνξά αιινδαπνχο απνθαιείηαη είζνδνο ή εηζξνή κεηαλαζηψλ, φηαλ νη κεηαλάζηεο δηαζέηνπλ ππεθνφηεηα απφ ηελ ρψξα θαηαγσγήο ιέγεηαη παιηλλφζηεζε θαη ηέινο φηαλ ηελ κεηαθίλεζε ηελ πξαγκαηνπνηεί ε δεκφζηα εμνπζία νλνκάδεηαη επαλαπαηξηζκφο. Χζηφζν, ζηελ επηζηεκνληθή βηβιηνγξαθία ε εηζξνή ησλ κεηαλαζηψλ (immigration) ζπρλά ζπλαληάηαη θαη σο κεηαλάζηεπζε (migration) (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). Με βάζε ηελ εζληθή ζηαηηζηηθή ππεξεζία ηεο Διιάδαο γεληθά κεηαλάζηεπζε νξίδεηαη θάζε κεηαθνξά ελφο αηφκνπ ζην εμσηεξηθφ, εμαηξψληαο βέβαηα ηα ηνπξηζηηθά ηαμίδηα (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 1986). Ο Μπαγθαβφο θαη ε Παπαδνπνχινπ (2006 ζει.38) ραξαθηεξίδνπλ ηελ κεηαλάζηεπζε σο «έλα θαηλφκελν εγγελέο ηεο αλζξψπηλεο εμέιημεο, ηεο θνηλσλίαο, ηεο νηθνλνκίαο, ηεο πνιηηηθήο αιιά θαη ηνπ πνιηηηζκνχ». Δπηπιένλ, ε Κνίιηαξε (1997) αλαθέξεη πσο κε ηνλ φξν κεηαλάζηεπζε δελ ελλνείηαη κφλν ε αιιαγή ηνπ ηφπνπ θαηνηθίαο ή αθφκα θαη εξγαζίαο αιιά κηα πνιπζχλζεηε δηαδηθαζία. Χζηφζν, ε ίδηα αλαθέξεη πσο απηή ε δηαδηθαζία ηεο 15

κεηαλάζηεπζεο ζπλδέεηαη κε δηάθνξεο θνηλσληθέο παξακέηξνπο πνπ επεξεάδνπλ είηε ηα ίδηα ηα άηνκα, είηε ηηο νκάδεο, είηε θαη ηελ θνηλσλία. Σα άηνκα ηα επεξεάδεη ε κεηαλάζηεπζε σο πξνο ηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο ηνπο, ηνλ ηξφπν πνπ απηά ζπκπεξηθέξνληαη αιιά θαη σο πξνο ηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν. Δπίζεο, νη νκάδεο ζηηο νπνίεο αλήθαλ ή αλήθνπλ ή αηζζάλνληαη φηη αλήθνπλ ηα κεηαθηλνχκελα άηνκα ίζσο λα επεξεαζηνχλ απφ ηελ δηαδηθαζία ηεο κεηαλάζηεπζεο. Αξθεηέο είλαη αθφκα νη θνξέο πνπ ε κεηαλάζηεπζε σο κηα δηαδηθαζία αζθεί επηξξνέο ηφζν ζηελ θνηλσλία ππνδνρήο φζν θαη ζηηο θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο πηπρέο ηεο θνηλσλίαο πξνέιεπζεο. 1.1.2. Ο δηαρσξηζκφο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο κε βάζε θξηηεξίσλ Με πξψην θξηηήξην ην λνκηθφ θαζεζηψο. Οη αιινδαπνί δηαρσξίδνληαη ζε νκάδεο. α) ζηνπο νκνγελείο θαη ζηνπο αιινγελείο. Οκνγελείο νλνκάδνληαη ηα άηνκα πνπ πξνέξρνληαη απφ ην ίδην γέλνο, ηελ ίδηα θπιή θαη ηελ ίδηα εζληθφηεηα. Γηα παξάδεηγκα λα ζπλδένληαη κε ην ειιεληθφ έζλνο έρνληαο θνηλή ηελ γιψζζα, ηελ ζξεζθεία, ηηο θνηλέο παξαδφζεηο θαη γεληθά ηελ ειιεληθή ζπλείδεζε. Αιινγελείο απνθαινχληαη νη κεηαλάζηεο ή νη πξφζθπγεο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθή πξνέιεπζε σο πξνο ην γέλνο, ηελ θπιή θαη ζρεηηθά μέλνη πξνο ηα ήζε θαη ηηο αμίεο (Έκθε- Πνπινπνχινπ, 2007). β) Αιινδαπφο ζεσξείηαη ην άηνκν πνπ έρεη άιιε ηζαγέλεηα εθηφο ηελ ειιεληθή ζηελ δηθή καο πεξίπησζε ή πνπ δελ δηαζέηεη θαζφινπ ηζαγέλεηα απφ θαλέλα θξάηνο (Πνπιαξάθεο, 2014 Γεηζαξίδεο, 2015). Οκνίσο, ζχκθσλα κε ηνλ Ρνχθνπλα (1995) είλαη ην άηνκν ην νπνίν θαηέρεη ηελ ηζαγέλεηα θάπνηνπ μέλνπ θξάηνπο ή πνπ δελ έρεη θαζφινπ ηζαγέλεηα, ν ιεγφκελνο αληζαγελήο. Οη αιινδαπνί επηπιένλ δηαθξίλνληαη ζε κεηαλάζηεο θαη πξφζθπγεο, δχν έλλνηεο εληειψο δηαθνξεηηθέο. Αξρηθά, κεηαλάζηεο είλαη ην άηνκν πνπ εγθαηαιείπεη ηελ ρψξα ηνπ κε ηελ ζέιεζε ηνπ θαη ζθνπεχεη λα εγθαηαζηαζεί αιινχ (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). Μεηαλάζηεο ζεσξείηαη ην άηνκν πνπ δελ γελλήζεθε ζηελ ρψξα ζηελ νπνία ηειηθά δηακέλεη (Μπαγθαβφο, Παπαδνπνχινπ, 2006). Δπηπιένλ ζχκθσλα κε ηνλ Καξχδε (1996) κεηαλάζηεο είλαη ην πξφζσπν πνπ εγθαηαιείπεη ηελ ρψξα ηνπ κε ηελ ζέιεζε ηνπ κε ζηφρν ηελ εγθαηάζηαζε ζε θάπνηα άιιε ρψξα γηα πξνζσπηθνχο, νηθνγελεηαθνχο είηε γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο. Πξφζθπγαο νξίδεηαη θάζε άλζξσπνο πνπ εγθαηαιείπεη ηελ 16

ρψξα πξνέιεπζεο ηνπ γηαηί έρεη αλαγθαζηεί, δελ κπνξεί ή δελ επηζπκεί λα δερηεί ηελ πξνζηαζία ηεο ρψξαο απηήο θαη ε επηζηξνθή ηνπ ζηελ ρψξα απφ ηελ νπνία θαηάγεηαη δελ απνηειεί γηα ηνλ ίδην ελαιιαθηηθή ιχζε. (Μηκηθνπνχινπ, Αιαβάλνο, 2010). Αθφκε, κε βάζε ην άξζξν 1 παξ. 2(Α) ηεο χκβαζεο ηεο Γελεχεο (1951), φπσο ηξνπνπνηήζεθε κε ην άξζξν 12 ηνπ Πξσηνθφιινπ ηεο Ν. Τφξθεο, πξφζθπγαο ζεσξείηαη απηφο ν νπνίνο πξνζηαηεχεηαη, απφ ηελ ζηηγκή πνπ βξίζθεηαη εθηφο ηεο ρψξαο ππεθνφηεηαο ηνπ εμαηηίαο ηνπ δηθαηνινγεκέλνπ θφβνπ δίσμεο ιφγσ ηεο θπιήο, ζξεζθείαο, εζληθφηεηαο, θνηλσληθήο ηάμεο ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ ηνπο, θαη νη νπνίνη γηα ην ιφγν απηφ αδπλαηνχλ ή δελ επηζπκνχλ λα επηζηξέςνπλ ζηε ρψξα πξνέιεπζεο (Καξχδεο, 1996). Οκνίσο, ν Ρνχθνπλαο (1995) αλαθέξεη πσο ζχκθσλα κε ηελ παξαπάλσ ζχκβαζε ζρεηηθά κε ηνπο πξφζθπγεο, πξφζθπγαο νξίδεηαη «ην πξφζσπν, επιφγσο θνβνχκελν φηη ζα ππνζηεί δηψμεηο ιφγσ ηεο θπιήο, ηεο ζξεζθείαο, ηεο ηζαγέλεηαο ηνπ, ηνπ γεγνλφηνο φηη αλήθεη ζε κηα νξηζκέλε θνηλσληθή νκάδα ή ιφγσ ησλ πνιηηηθψλ ηνπ πεπνηζήζεσλ, βξίζθεηαη εθηφο ηεο ρψξαο ηζαγέλεηαο ηνπ θαη δελ κπνξεί ή ιφγσ θφβνπ δελ ζέιεη λα επηθαιεζζεί ηελ πξνζηαζία ηεο ρψξαο απηήο (Άξζξν 1, Α(2)).» Πξφζθπγαο επίζεο, ζεσξείηαη ην πξφζσπν πνπ γηα ηνπο πξναλαθεξζέληεο ιφγνπο αλ θαη δελ έρεη ηελ ηζαγέλεηα βξίζθεηαη εθηφο ηεο ρψξαο ηεο ζπλήζνπο δηακνλήο ηνπ αιιά δελ κπνξεί ή δελ ζέιεη λα επηζηξέςεη ζε απηήλ (Ρνχθνπλαο, 1995). γ) Οη κεηαλάζηεο δηαθξίλνληαη ζε λφκηκνπο κεηαλάζηεο θαη ζε κεηαλάζηεο ρσξίο ηα απαηηνχκελα έγγξαθα ή αληηθαλνληθνχο ή παξάλνκνπο. Νφκηκνη κεηαλάζηεο είλαη απηνί πνπ έρνπλ έξζεη θαη παξακέλνπλ ζηελ ρψξα λφκηκα, έρεη θαηαγξαθεί απφ ηηο αξκφδηεο αξρέο ε είζνδνο ηνπο θαη θαηέρνπλ ηελ απαηηνχκελε άδεηα παξακνλήο ή/θαη εξγαζίαο (Καξχδεο, 1996). Οη πνιίηεο πνπ θαηέρνπλ ππεθνφηεηα απφ νπνηαδήπνηε ρψξα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ησλ ηξίησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ θαη ε παξνπζία ηνπο έρεη θαηαγξαθεί θαη έγηλε γλσζηή απνηεινχλ ην «θεξδηζκέλν» ηκήκα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Απηφ ζπκβαίλεη εμαηηίαο ησλ αξθεηψλ πξνλνκίσλ πνπ απνιακβάλνπλ. Σνπο πξνζθέξεηαη αζθάιεηα δηακνλήο θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ δεηήζνπλ εξγαζία βξίζθνληαη θαιέο επθαηξίεο απαζρφιεζεο. Σνπο παξέρεηαη επίζεο πξφζβαζε ζε εηδηθή εθπαίδεπζε αιιά θαη ζε δηάθνξεο θνηλσληθέο ππεξεζίεο. Οη λφκηκνη κεηαλάζηεο δελ είλαη αληηκέησπνη κε πξνβιήκαηα ζηέγαζεο θαη εμαζθαιίδνληαη ηα αηνκηθά ηνπο δηθαηψκαηα. Δπηπξφζζεηα, λφκηκνη είλαη θαη νη κεηαλάζηεο πνπ εηζέξρνληαη ζε κηα ρψξα σο εξγάηεο πνπ δηαζέηνπλ ζπκβφιαην ζηηο 17

θαηαζθεπέο, ζηηο κεηαθνξέο θαη ζηνλ θχθιν ησλ ππεξεζηψλ (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). Απφ ηελ άιιε πιεπξά παξάλνκνη κεηαλάζηεο ζεσξνχληαη ηα πξφζσπα ηα νπνία είηε εηζήιζαλ ζηελ ρψξα εμαξρήο ρσξίο λα δηαζέηνπλ ηα λφκηκα ηαμηδησηηθά έγγξαθα, νπφηε ραξαθηεξίδνληαη «ιαζξνκεηαλάζηεο», είηε εηζήιζαλ λφκηκα κελ ππφ θάπνηα ηδηφηεηα ηνπξηζκφο, ζπνπδέο, λφκηκε εξγαζία- αιιά ζηελ ζπλέρεηα παξακέλνπλ παξάλνκα ζηελ ρψξα (Καξχδεο, 1996). Σα άηνκα απηά είηε έρνπλ εηζέιζεη παξάλνκα ζηελ ρψξα ή ε δηακνλή έρεη ππεξβεί ηελ δηάξθεηα ηζρχνο ηεο ζεψξεζεο εηζφδνπ ή ε δηακνλή πξνζψπσλ ησλ νπνίσλ νη αηηήζεηο αζχινπ δελ έγηλαλ δεθηέο είηε ε δηακνλή ζηελ ρψξα ππνδνρήο αηφκσλ ρσξίο ηα λνκηκνπνηεηηθά έγγξαθα (Μηκηθνπνχινπ, Αιαβάλνο, 2010). Χζηφζν ζχκθσλα κε ηελ Έκθε-Πνπινπνχινπ (2007) παξάλνκνο κεηαλάζηεο ίζσο λα είλαη ην πξφζσπν πνπ πεξλά ηα ζχλνξα γηα λα βξεη κηα εξγαζία ή απνιχζεθε θαη δελ ην αλέθεξε ζηηο αξρέο. Δπηπιένλ παξάλνκνο ζεσξείηαη ν ηνπξίζηαο πνπ ζπλερίδεη λα βξίζθεηαη ζηελ ρψξα θαη κεηά ηελ επηηξεπφκελε δηάξθεηα θαη αλαδεηά εξγαζία ζηελ ρψξα, ν ζπνπδαζηήο πνπ ζπλερίδεη λα παξακέλεη θαη αο έρεη ιήμεη ε βίδα ηνπ, ν εξγάηεο πνπ αλαηξέζεθαλ ηα ζπκβφιαηα εξγαζίαο ηνπ θαη νη πξφζθπγεο πνπ δελ ηνπο έγηλε δεθηφ ην αίηεκα αζχινπ (Έκθε- Πνπινπνχινπ, 2007). Με δεχηεξν θξηηήξην ηνλ ρξφλν παξακνλήο ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Οη κεηαλάζηεο δηαθξίλνληαη ζε νκάδεο αλάινγα κε ηνλ ρξφλν πνπ παξακέλνπλ ζε κηα ρψξα. α) Μεηαλάζηεο καθξάο δηάξθεηαο νξίδνληαη απφ ηηο αλαθνξέο ηνπ ΟΖΔ ηα πξφζσπα πνπ πεγαίλνπλ ζε άιιε ρψξα εθηφο απφ ηελ ρψξα ηεο ζπλεζηζκέλεο δηακνλήο ηνπο γηα δηάζηεκα ηνπιάρηζηνλ ελφο έηνπο, κε απνηέιεζκα ε ρψξα ππνδνρήο λα γίλεηαη ρψξα ζπλήζνπο δηακνλήο. Μαθξνρξφληνη κεηαλάζηεο νξίδνληαη νη αιινδαπνί κνπ κέλνπλ λφκηκα θαη ζπλερψο γηα δηάζηεκα ηνπιάρηζηνλ πέληε εηψλ θαη κέρξη δέθα έηε ζε έλα θξάηνο κέινο ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπξψπεο. Θεσξνχληαη επίζεο νη κεηαλάζηεο ζηνπο νπνίνπο επηηξέπεηαη ε κφληκε δηακνλή ζην παξαπάλσ θξάηνο ή γηα δηάζηεκα ηνπιάρηζηνλ πέληε εηψλ. β) Μεηαλάζηεο κηθξήο δηάξθεηαο απνθαινχληαη απηνί πνπ κεηαβαίλνπλ ζε κηα άιιε ρψξα εθηφο απφ απηή ηεο ζπλήζνπο δηακνλήο ηνπο γηα δηάζηεκα απφ ηξία έηε έσο θαη έλαλ ρξφλν εμαηξψληαο ηηο πεξηπηψζεηο πνπ αθνξνχλ ηαμίδη γηα δηαθνπέο, γηα επηζθέςεηο θίισλ-ζπγγελψλ, γηα δνπιεηέο ή γηα ηαηξηθνχο θαη ζξεζθεπηηθνχο ιφγνπο. γ) Ζ κφληκε, πξνζσξηλή θαη επνρηθή κεηαλάζηεπζε. ηελ Διιάδα δηαρσξίδνληαη ζε απηνχο πνπ ήξζαλ γηα λα 18

εγθαηαζηαζνχλ κφληκα, ζηνπο πξνζσξηλνχο πνπ απνθαζίδνπλ λα κείλνπλ γηα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη έπεηηα επηζηξέθνπλ ζηελ ρψξα πξνέιεπζεο ηνπο θαη ηέινο ζηνπο επνρηθνχο πνπ εξγάδνληαη ζε ζχληνκα θαη ηαθηηθά ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη πξφθεηηαη γηα κεηαλάζηεπζε πξνζσξηλνχ ρξφλνπ. δ) Κπθιηθή κεηαλάζηεπζε ζεσξείηαη ε επαλαιακβαλφκελε κεηαθνξά κεηαμχ ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο θαη ηεο ρψξαο ππνδνρήο ελφο εξγαδνκέλνπ ή κηαο νηθνγέλεηαο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Ζ ρξνληθή δηάξθεηα απηνχ ηνπ είδνπο κεηαλάζηεπζεο είλαη κηθξή, ζπλήζσο δελ ζπλνδεχεηαη απφ κέιε ηεο νηθνγέλεηαο θαη νξγαλψλεηαη είηε αηνκηθά είηε κέζσ θάπνηνπ πξαθηνξείνπ. ε) Ζ αηειήο κεηαλάζηεπζε αλαθέξεηαη ζηα άηνκα πνπ κεηαλαζηεχνπλ πεξηζηαζηαθά θαη εξγάδνληαη γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα κε ζθνπφ ηελ ζπληήξεζε ηεο νηθνγέλεηαο ηνπο ζηελ παηξίδα ηνπο. Σα άηνκα πνπ αθνινπζνχλ απηνχ ηνπ είδνπο ηελ κεηαλάζηεπζε θξχβνληαη ζε ληαιίθεο ή ελνηθηάδνπλ κηθξά ιεσθνξεία πεξλψληαο θάζε δπζθνιία θαη εξγάδνληαη γηα κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα ζε νηθνδνκέο ή ζε αγξνθηήκαηα. Σα ρξήκαηα πνπ ιακβάλνπλ απφ απηέο ηηο εξγαζίεο ηα ζηέιλνπλ ζηηο νηθνγέλεηεο ηνπο (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). Σξίην θξηηήξην είλαη απηφ ηεο απφθαζεο γηα ηελ κεηαλάζηεπζε. Αλάινγα κε ηελ απφθαζε δηαθξίλνληαη ινηπφλ, ζε εθνχζηνπο θαη αλαγθαζηηθνχο κεηαλάζηεο. Οη εθνχζηνη είλαη ηα πξφζσπα ηα νπνία ηαμηδεχνπλ ζην εμσηεξηθφ γηα λα απαζρνιεζνχλ εξγαζηαθά, γηα λα ζπνπδάζνπλ, γηα λα επαλελσζνχλ κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπο ή γηα άιινπο πξνζσπηθνχο ιφγνπο. Οη αλαγθαζηηθνί κεηαλάζηεο απνκαθξχλνληαη απφ ηελ ρψξα ηνπο γηα λα μεθχγνπλ απφ ηελ θαηαδίσμε, ηηο ζπγθξνχζεηο θαη θάζε είδνπο θαηαπίεζε. Μέζα ζε απηή ηελ νκάδα πεξηιακβάλνληαη θαη νη γπλαίθεο θαη ηα παηδηά νη νπνίνη έπεζαλ ζχκαηα παξάλνκεο εκπνξίαο θαη δηαθίλεζεο (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). Με βάζε ην ηέηαξην θξηηήξην, ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο εηδίθεπζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Ζ κεηαλάζηεπζε ζε απηή ηελ πεξίπησζε δηαθξίλεηαη ζε: α) κεηαλάζηεπζε εξγαηψλ, β) κεηαλάζηεπζε αηφκσλ πνπ δελ απαηηείηαη εηδίθεπζε θαη γ) κεηαλάζηεπζε αηφκσλ κε πςειή εηδίθεπζε. α) Μεηαλάζηεο εξγάηεο, κε βάζε ηελ ζχκβαζε ηνπ ΟΖΔ, νξίδεηαη απηφο πνπ πξφθεηηαη λα αζθήζεη ζην κέιινλ, αζθεί ή έρεη αζθήζεη κηα δξαζηεξηφηεηα έλαληη αληηηίκνπ ζε θάπνην θξάηνο ζην νπνίν δελ είλαη πνιίηεο. β) Μεηαλάζηεπζε πξνζψπσλ πνπ δελ απαηηείηαη εηδίθεπζε είλαη ε κεηαλάζηεπζε αηφκσλ πνπ δηαζέηνπλ ρακειή ή θαη θαζφινπ εηδίθεπζε. γ) Ζ κεηαλάζηεπζε ησλ αηφκσλ πνπ δηαζέηνπλ πςειή εηδίθεπζε ραξαθηεξίδεηαη ε πην 19

επηζπκεηή κνξθή κεηαλάζηεπζεο απφ ηελ ρψξα ππνδνρήο. Δπηπιένλ κέζσ απηήο ηεο κεηαθνξάο αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ κεηαθέξεηαη θαη ε ηερλνινγία πνιιέο θνξέο (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). Με πέκπην θξηηήξην ην κέγεζνο πνπ νξίδεηαη ε κεηαλάζηεπζε. ε απηφ ην είδνο πεξηιακβάλεηαη ε κεηαλάζηεπζε πνπ γίλεηαη ζε αηνκηθφ ή ζε καδηθφ /νκαδηθφ επίπεδν. Έθην θαη ηειεπηαίν θξηηήξην είλαη απηφ ηνπ ζθνπνχ ηεο κεηαλάζηεπζεο. Οη κεηαλάζηεο πνπ εηζέξρνληαη ζηελ ρψξα κε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ πξνθεηκέλνπ γηα παξάδεηγκα λα ζπνπδάζνπλ ή λα εξγαζζνχλ δηαθξίλνληαη ζε αιινδαπνχο θνηηεηέο, ζε λαπηεξγαηηθφ δπλακηθφ θαη ηέινο ζε κεηαλάζηεο πνπ δηαζέηνπλ πςειή εηδίθεπζε (Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). 1.1.3. Καηεγνξίεο κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα Οη αιινδαπνί πνπ κεηαλαζηεχνπλ πξνο ηελ Διιάδα δηαθξίλνληαη ζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο. Αξρηθά, νη κεηαλάζηεο κπνξεί λα είλαη ππήθννη ρσξψλ-κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, νη νπνίνη εγθαηαζηάζεθαλ θαη εξγάδνληαη ζηελ Διιάδα θαιππηφκελνη απφ ηελ λνκνζεζία. Δπίζεο, νη κεηαλάζηεο κπνξεί λα κελ πξνέξρνληαη απφ ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αιιά λα έρνπλ εγθαηαζηαζεί θαη λα εξγάδνληαη λφκηκα ζηελ Διιάδα, πιεξψληαο πάληα θάπνηεο βαζηθέο πξνυπνζέζεηο. Άιιε κηα νκάδα είλαη νη κεηαλάζηεο πνπ δελ θαηάγνληαη απφ ρψξα- κέινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, εηζήιζαλ θαη εξγάδνληαη ζηελ Διιάδα παξάλνκα θαη δελ δηαζέηνπλ ηα απαξαίηεηα ηαμηδησηηθά έγγξαθα φπσο ην δηαβαηήξην, ηελ βίδα, ηελ άδεηα παξακνλήο ή άδεηα εξγαζίαο. Αθφκα, νη αιινδαπνί πνπ θαηαθζάλνπλ λφκηκα ή φρη ζηελ Διιάδα κπνξεί λα αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ πξνζθχγσλ. Δπηπιένλ νη κεηαλάζηεο πνπ θαηαθζάλνπλ ζηελ Διιάδα ίζσο λα είλαη άηνκα ειιεληθήο θαηαγσγήο αιιά λα έρνπλ γελλεζεί θαη κεγαιψζεη ζε άιιε ρψξα. Σέινο, νη αιινδαπνί ζπνπδαζηέο πνπ έξρνληαη ζηελ Διιάδα γηα λα ζπνπδάζνπλ, θαηαιακβάλνπλ κηα αθφκε θαηεγνξία κεηαλαζηψλ (Πεηξηληψηε, 1993 Έκθε-Πνπινπνχινπ, 2007). 1.2. ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ Μέζα απφ δηάθνξεο κειέηεο θαη ζηνηρεία εξεπλψλ έρεη απνδεηρζεί πσο ε κεηαλάζηεπζε θαηέρεη κεγάιε ηζηνξηθή δηάζηαζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην θαηλφκελν 20

ηεο κεηαθίλεζεο ησλ ιαψλ μεθίλεζε απφ ηα αξραία ρξφληα (Υιέηζνο, 2001). Καηά ηελ πεξίνδν ησλ Βαιθαληθψλ Πνιέκσλ έθζαζαλ ζηελ Διιάδα πεξίπνπ έλα εθαηνκκχξην αιινδαπνί. Με ηελ πλζήθε ηνπ Νετγχ (1919) κεηαλάζηεπζαλ απφ ηελ Βνπιγαξία ζηελ Διιάδα 25.000 άλζξσπνη. Δπηπιένλ, κεηά ηελ Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή ηνπ 1922 έθζαζαλ ζηελ ρψξα 1,4 εθαηνκκχξηα άηνκα πξνεξρφκελα απφ ηελ Καπαδνθία, ηνλ Πφλην θαη ηελ Μηθξά Αζία. εκαληηθφ γεγνλφο είλαη πσο νη κεηαθηλήζεηο φισλ ησλ ξεπκάησλ ζε φιεο ηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο έγηλαλ αθνχζηα (Γεσξγνχιαο, 2001 Παπαζηψπε-Παζηά, 2015). 1.2.1. Ζ ηζηνξία ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Δπξψπε Ζ ηζηνξία ηεο κεηαλάζηεπζεο ζε Δπξσπατθφ επίπεδν δηαρσξίζηεθε ζε ηέζζεξηο πεξηφδνπο. Ζ πξψηε πεξίνδνο αθνξά ην δηάζηεκα απφ ην 1945 έσο ην 1960. Μεηά ινηπφλ, απφ ηνλ Β Παγθφζκην πφιεκν νη ρψξεο βξίζθνληαλ ζην ζηάδην ηεο αλνηθνδφκεζεο θαη ηνπ απναπνηθηζκνχ. ηελ ζπγθεθξηκέλε θάζε, ν θχξηνο ιφγνο ηεο κεηαλάζηεπζεο ήηαλ ε κεηαθίλεζε αηφκσλ εμαηηίαο ηνπ ηέινπο ηνπ πνιέκνπ θαη ηεο επηζηξνθήο ησλ απνίθσλ. Έπεηηα ε δεχηεξε πεξίνδνο ρξνλνινγείηαη απφ ην 1955 έσο ην 1973 φπνπ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ κεηαλαζηεχεη απφ ηνλ Νφην πξνο ηνλ Βφξεηα πιεπξά ηεο Δπξψπεο. Ζ ηξίηε θάζε είλαη ε πεξίνδνο 1974-1988, φπνπ ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε παξαηεξείηαη έλαο πεξηνξηζκφο ηεο κεηαλάζηεπζεο. Απηφο ν πεξηνξηζκφο αθνξά ηελ κε δήηεζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ πάξα πνιιέο ρψξεο ππνδνρήο. Ζ ηέηαξηε θαη ηειεπηαία πεξίνδνο κεηαλάζηεπζεο εκθαλίδεηαη απφ ην 1988 θαη κεηά. ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε νη πιεζπζκνί μεθηλνχλ λα κεηαθηλνχληαη απφ ηελ Αλαηνιηθή πξνο ηελ Γπηηθή Δπξψπε (Υιέηζνο, 2001). 1.2.2. Ζ ηζηνξία ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα Σα κεηαλαζηεπηηθά θχκαηα απηψλ ησλ πεξηφδσλ ήηαλ αξθεηά κεγάια θαη ε Διιάδα ηα απνδερφηαλ αιιά θαη βνεζνχζε ζηελ νκαιή ελζσκάησζε ηνπο. Σν γεγνλφο απηφ φκσο, δελ νθείιεηαη κφλν ζε εμσηεξηθέο πνιηηηθέο ζπγθπξίεο αιιά θαη ζε εζσηεξηθέο. Σν ειιεληθφ θξάηνο ζπλέβαιε ζηελ δξάζε κεηαλαζηεπηηθψλ πνιηηηθψλ πνπ ζρεηίδνληαλ κε ηηο αλάγθεο ηεο θνηλσληθφ-πνιηηηθήο ζπζπείξσζεο. Δπίζεο, βνήζεζε θαη ζηελ εμάπισζε ηεο επηξξνήο ζηα Βαιθάληα κέζσ θπξίσο ηεο 21

αμηνπνίεζεο ηνπ θεθαιαίνπ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ πξνζθχγσλ. Αμηνπνίεζαλ ηφζν ην νηθνλνκηθφ θεθάιαην απηψλ φζν θαη ηηο ηερλνγλσζίεο πνπ νη ίδηνη θαηείραλ. Σα ρξφληα απηά θαη κέρξη ηε δηδαθηνξία ηνπ Μεηαμά, ε πξνζθνξά ησλ αλζξψπσλ πνπ κεηαλάζηεπζαλ πξνο ηελ Διιάδα ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο θαη ηνπ εκπνξίνπ (Γεσξγνχιαο, 2001). Σηο δεθαεηίεο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980 παξαηεξήζεθε νηθνλνκηθή θξίζε ζε ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο. Απηφ ην δηάζηεκα βεβαίσο δεκηνπξγήζεθαλ δχν κεγάια κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα πξνο ηελ Διιάδα ιφγσ ησλ επελδχζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία αιιά θαη ησλ αλαγθψλ γηα εξγαηηθά ρέξηα. Σν έλα θχκα αθνξνχζε ηνλ πιεζπζκφ ησλ παιιηλνζηνχλησλ, φπνπ επέζηξεςαλ ζηελ Διιάδα έσο ην 1985, θαη αλέξρνληαλ ζηνπο 617.000 Έιιελεο κεηαλάζηεο. Σν άιιν θχκα απνηεινχληαλ απφ άηνκα πνπ πξνέξρνληαλ απφ ρψξεο ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ, θπξίσο απφ Αθξηθή θαη Αζία. Σν ζπγθεθξηκέλν κεηαλαζηεπηηθφ θχκα έθζαζε ζηελ Διιάδα κε ζθνπφ ηελ εχξεζε εξγαζίαο ζηνπο ηνκείο ηεο βηνκεραλίαο, ηνπ εκπνξίνπ. Δπηπιένλ αλαδεηνχζαλ κηα ζέζε ζε εξγαζίεο ρακεινχ γνήηξνπ πνπ ζπλήζσο ραξαθηεξίδνληαλ σο αλζπγηεηλέο θαη θαθνπιεξσκέλεο (Γεσξγνχιαο, 2001). Σν ξεχκα ησλ κεηαλαζηψλ πξνο ζηελ Διιάδα κεηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1980 ηείλεη λα απμάλεηαη κε κεγάιν ξπζκφ. Οη κεηαλάζηεο ζε απηή ηελ πεξίνδν πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ ηνλ Πφλην αιιά θαη απφ δηάθνξεο αλαηνιηθέο ρψξεο, φπσο ηελ Αιβαλία. Καηά ην πξψην δηάζηεκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 άλνημαλ ηα ζχλνξα πνπ ρσξίδνπλ ηελ Διιάδα κε ηελ Αιβαλία. Απηφ ην γεγνλφο είρε σο απνηέιεζκα ηελ δεκηνπξγία ελφο κεγάινπ κεηαλαζηεπηηθνχ θχκαηνο, πξνεξρφκελν απφ ηελ Αιβαλία πξνο ηελ Διιάδα ην νπνίν ππνινγίδεηαη ζε κηζφ εθαηνκκχξην. Δπίζεο, απηή ηελ δεθαεηία ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή πνπ αθνινπζνχζε ην ειιεληθφ θξάηνο είρε σο ζπλέπεηα ηελ ψζεζε ησλ λέσλ κεηαλαζηψλ πξνο ηελ παξανηθνλνκία. Αθφκε, ην ίδην δηάζηεκα παξαηεξήζεθε θαη απμεκέλε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε πξνο ηελ ρψξα. Πιένλ ζηελ Διιάδα ηηο ζέζεηο εξγαζίαο ηηο θαηαιάκβαλαλ παξάλνκνη κεηαλάζηεο, νη νπνίνη πνιιέο θνξέο ππεξεθκεηαιιεχνληαλ θηφιαο. Χζηφζν, ηελ δεθαεηία ηνπ 1990 ην ειιεληθφ θξάηνο ήηαλ απξνεηνίκαζην, δελ δηέζεηε ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο γηα ην πξαγκαηηθφ κέγεζνο ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη κε ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή πνπ αθνινπζνχζε πξνθάιεζε αξθεηά πξνβιήκαηα (Γεσξγνχιαο, 2001). Μεηαγελέζηεξα, απφ ην έηνο 2008 έσο θαη ην 2012, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία πνπ έρεη δψζεη ζηελ δεκνζηφηεηα ε αζηπλνκία, ν αξηζκφο ησλ παξάλνκσλ ζπιιεθζέλησλ αιινδαπψλ 22

ζηελ Διιάδα αλέξρεηαη ζηα 577.900 άηνκα (Πιεζηάδεη ζηνπο 54.000 ν αξηζκφο πξνζθχγσλ θαη κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, 2016). πγθεθξηκέλα, ην 2000, νη αιινδαπνί πνπ βξίζθνληαλ ζηελ Διιάδα ζχκθσλα κε δηάθνξεο αλαθνξέο αλέξρνληαλ ζην έλα εθαηνκκχξην. Οη κηζνί ηνπιάρηζηνλ δνχζαλ ζηελ Αζήλα θαη νη επηά ζηνπο δέθα πεξίπνπ πξνέξρνληαλ απφ ηελ Αιβαλία. Μεγάιν πνζνζηφ ησλ κεηαλαζηψλ αληηκεηψπηδε πξνβιήκαηα ζηελ ζηέγαζε, ζηελ ηαηξηθή πεξίζαιςε, ζηελ επηθνηλσλία, ζηελ εθπαίδεπζε αιιά θαη ζηελ ζπληήξεζε θαη ηελ δηαβίσζε ηνπο. Δπηθξαηνχζε έλα αίζζεκα απνγνήηεπζεο θαζψο νη ίδηνη είραλ ράζεη ηηο εξγαζηαθέο ηνπο εηδηθεχζεηο θαη ηα δηθαηψκαηα ηνπο (Γεσξγνχιαο, 2001). Σν 2013, ζχκθσλα κε έγγξαθν ηνπ αλαπιεξσηή Τπνπξγνχ Δζσηεξηθψλ Υαξάιακπνπ Αζαλαζίνπ νη κεηαλάζηεο πνπ είραλ εηζέιζεη ζηελ Διιάδα κε λφκηκν ηξφπν θαη κε ηα απαξαίηεηα ηαμηδησηηθά έγγξαθα ήηαλ 537.237 ( ηνπο 537.000 νη λφκηκνη κεηαλάζηεο, άγλσζηνο ν αξηζκφο ησλ παξάλνκσλ, 2013). Απφ ηα ηέιε ηνπ έηνπο 2015 έσο θαη ηηο αξρέο ηνπ 2016, έρεη ραξαθηεξηζηεί σο ην απνθνξχθσκα ηεο κεηαλάζηεπζεο. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία πνπ έρεη ζπγθεληξψζεη ην πληνληζηηθφ ξγαλν Γηαρείξηζεο ηεο Πξνζθπγηθήο θξίζεο νη πξφζθπγεο πνπ είραλ θζάζεη έσο ηνλ Απξίιην ηνπ 2016 ήηαλ 53.925. Καζεκεξηλά φκσο ν αξηζκφο ησλ πξνζθχγσλ πνπ θζάλεη ζηελ Διιάδα απμάλεηαη ( Πιεζηάδεη ζηνπο 54.000 ν αξηζκφο πξνζθχγσλ θαη κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, 2016). Έηζη ινηπφλ ε κεηαθίλεζε πιεζπζκψλ πξνο ηελ Διιάδα, ηα ηειεπηαία ρξφληα, φπσο παξνπζηάζηεθε απμάλεηαη ζπλερψο κε απνηέιεζκα ε ρψξα καο λα έρεη κεηαηξαπεί απφ ρψξα πξνέιεπζεο κεηαλαζηψλ ζε ρψξα ππνδνρήο (Υιέηζνο, 2001). 23

1.3. ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ ΣΖ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΖ Σν θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο εμεγείηαη απφ νξηζκέλα βαζηθά ζεσξεηηθά κνληέια. Παξφηη αξθεηέο κειέηεο ππνζηεξίδνπλ πσο ην ηζρπξφηεξν θίλεηξν ηεο δηεζλνχο κεηαλάζηεπζεο είλαη ε επηζπκία θαη ε ζέιεζε ηνπ κεηαλάζηε λα βειηηψζεη ηελ νηθνλνκηθή ηνπ θαηάζηαζε, ην θάζε ζεσξεηηθφ κνληέιν ζηεξίδεηαη ζε δηαθνξεηηθνχο παξάγνληεο πξνθεηκέλνπ λα εμεγήζεη ηνπο ιφγνπο εκθάληζεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ. 1.3.1. Θεσξίεο ηεο κεηαλάζηεπζεο Κάπνηεο απφ ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο είλαη ε λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία, ε ζεσξία ησλ λέσλ νηθνλνκηθψλ ηεο κεηαλάζηεπζεο αιιά θαη ε ζεσξία ηεο δηηηήο ή θαηαηκεκέλεο αγνξάο εξγαζίαο νη νπνίεο ζα αλαπηπρζνχλ ζηελ ζπλέρεηα (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). 1.3.1.1. Ζ λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία πσο ηνλίδεη θαη ε Σξηαληαθπιιίδνπ (2010), ε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία εζηίαζε πεξηζζφηεξν ζην ξφιν πνπ παίδεη ε αγνξά εξγαζίαο ζηελ κεηαθίλεζε ησλ κεηαλαζηψλ. Με βάζε ηελ λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία, ε δηεζλήο κεηαλάζηεπζε είλαη απνηέιεζκα ησλ γεσγξαθηθψλ δηαθνξψλ αλάκεζα ζηελ πξνζθνξά θαη ζηελ δήηεζε εξγαζίαο. Ζ ίδηα αλαθέξεη πσο «νη ρψξεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειή δηαζεζηκφηεηα εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ζε ζρέζε κε ηηο επελδχζεηο νηθνλνκηθνχ θεθαιαίνπ παξνπζηάδνπλ ρακειφ ζεκείν εμηζνξξφπεζεο ηνπ επηπέδνπ ησλ κηζζψλ. Αληίζεηα, νη ρψξεο κε πςειή επέλδπζε θεθαιαίνπ θαη ρακειή πξνζθνξά ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ έρνπλ πςειφ ζεκείν εμηζνξξφπεζεο ησλ κηζζψλ». Οη δηαθνξέο, ινηπφλ, ζηα επίπεδα κηζζψλ πνπ παξνπζηάδνληαη κεηαμχ ρσξψλ, απνηεινχλ κηα απφ ηηο αηηίεο ηεο δηεζλήο κεηαλάζηεπζεο. Οη κεηαλάζηεο απνθαζίδνπλ λα εγθαηαιείςνπλ ηελ ρψξα ηνπο ιφγσ ησλ ρακειψλ κηζζψλ θαη κεηαθηλνχληαη πξνο ρψξεο πνπ δίλνληαη πςειφηεξνη κηζζνί. Χζηφζν, ζπλέπεηα ηεο κεηαλάζηεπζεο απνηειεί ε κείσζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ δηαζέηεη ε ρψξα πξνέιεπζεο αιιά θαη ε αχμεζε ηνπ επηπέδνπ ησλ κηζζψλ ζε απηή. Αθφκα, ζηελ ρψξα εγθαηάζηαζεο λαη κελ απμάλεηαη ε πξνζθνξά εξγαζίαο αιιά νη κηζζνί κεηψλνληαη. 24

Δπηπξφζζεηα, εθηφο απφ ηελ κεηαθίλεζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ππάξρεη θαη κεηαθίλεζε θεθαιαίνπ ηφζν αλζξψπηλνπ φζν θαη νηθνλνκηθνχ. Οη εξγαδφκελνη κεηαλαζηεχνπλ ζε άιιεο ρψξεο, φπνπ ζηηο νπνίεο ην δηθφ ηνπο θεθάιαην ζα απνδψζεη κεγαιχηεξα θέξδε (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). Δπίζεο, ε λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία ηνλίδεη πσο νη κεηαλάζηεο πξηλ κεηαβνχλ ζε κηα άιιε ρψξα κε ζθνπφ ηελ αχμεζε αιιά θαη ηελ θαιχηεξε απφδνζε ηνπ θεθαιαίνπ ηνπο, πξέπεη λα επελδχζνπλ ζε ρξεκαηηθφ θεθάιαην. Θα πξέπεη λα θαιχςνπλ ηα έμνδα ηνπ ηαμηδηνχ αιιά θαη ηεο ζπληήξεζεο ηνπο γηα φζν ρξφλν κεηαθνκίδνπλ θαη αλαδεηνχλ εξγαζία. Αθφκα, πνιιέο θνξέο πιεξψλνπλ δαζθάινπο πξνθεηκέλνπ λα κάζνπλ ηελ γιψζζα αιιά θαη ηελ θνπιηνχξα ηεο ρψξαο εγθαηάζηαζεο ηνπο (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). 1.3.1.2. Ζ ζεσξία ησλ λέσλ νηθνλνκηθψλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ηα κέζα πεξίπνπ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 αξρίδεη λα έξρεηαη ζην πξνζθήλην θαη λα δηακνξθψλεηαη ε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία. ηξέθεη ηελ πξνζνρή ηεο απφ ην άηνκν ζην λνηθνθπξηφ. Ζ έλλνηα λνηθνθπξηφ παξνπζηάδεη ηελ νηθνγέλεηα σο κηα νηθνλνκηθφ-θνηλσληθή κνλάδα. ην λνηθνθπξηφ πεξηιακβάλνληαη φια ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο πνπ ζπκβηψλνπλ θαη πνπ ελεξγνχλ ζπιινγηθά κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο. Οη νηθνγέλεηεο/ ηα λνηθνθπξηά είλαη πηζαλφλ λα αλαπηχζζνπλ δηάθνξεο ζηξαηεγηθέο πξνθεηκέλνπ λα αλαπηχμνπλ ην νηθνλνκηθφ ηνπο θεθάιαην αιιά θαη λα δηαρεηξίδνληαη νπνηνλδήπνηε νηθνλνκηθφ θίλδπλν πνπ πξνθχπηεη. Πξφζζεηα, ζην εζσηεξηθφ ηνπο θπξηαξρεί θαηακεξηζκφο εξγαζίαο πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηα παξαπάλσ νξηζκέλεο θνξέο ηα κέιε ηνπο νδεγνχληαη ζηελ κεηαλάζηεπζε (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). Χζηφζν, γηα λα γίλεη πην θαηαλνεηφ δίλεηαη ην εμήο παξάδεηγκα: ζηελ πεξίπησζε ινηπφλ κηαο αγξνηηθήο νηθνγέλεηαο ζε έλα ρσξηφ κηαο ρψξαο ηεο Αζίαο είλαη πηζαλφλ έλα κέινο ηεο λα κεηαβεί ζηελ πξσηεχνπζα ηεο ρψξαο γηα λα εξγαζηεί ζηνλ ηνκέα ηεο βηνκεραλίαο, έλα άιιν κέινο λα κεηαλαζηεχζεη ζε κηα ρψξα ηεο Δπξψπεο θαη ηα ππφινηπα κέιε λα παξακείλνπλ ζηνλ ηφπν ηνπο θαη λα ζπλερίζνπλ ηελ αγξνηηθή ηνπο παξαγσγή. Δάλ ινηπφλ ε ζνδεηά ηεο αγξνηηθήο νηθνγέλεηαο θαηαζηξαθεί, ην λνηθνθπξηφ ηνπο ζα ιακβάλεη εηζφδεκα απφ ηα δχν ππφινηπα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο πνπ έρνπλ κεηαλαζηεχζεη. Πηζαλφ ελδερφκελν είλαη επίζεο, ε 25

νηθνγέλεηα λα έρεη ζηείιεη ζε άιιν κέξνο ηα λεψηεξα κέιε ηεο πξνθεηκέλνπ απηά λα εξγαζζνχλ θαη λα ζπγθεληξψζνπλ έλα νηθνλνκηθφ θεθάιαην. Απηφ ην θεθάιαην κπνξνχλ λα ην επελδχζνπλ είηε γηα ηελ αγνξά ελφο ηξαθηέξ, ζπφξσλ ή ιηπαζκάησλ. πλνπηηθά, θαίλεηαη δειαδή πσο ηα κέιε ελφο λνηθνθπξηνχ θζάλνπλ ζηελ κεηαλάζηεπζε κε ζθνπφ είηε ηελ αχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπο ή γηα ηελ πξνζηαζία ηνπο απφ θηλδχλνπο θαη δεκηέο (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). Σέινο, ε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε ππνζηεξίδεη πσο γηα λα κεηαλαζηεχζεη έλα άηνκν δελ ρξεηάδεηαη λα ην θάλεη κφλν ιφγσ ησλ ρακειψλ κηζζψλ πνπ επηθξαηνχλ ζηελ ρψξα ηνπ αιιά γηαηί ηφζν ην ίδην φζν θαη ε νηθνγέλεηα ηνπ έρνπλ ηζρπξά θίλεηξα. Ζ πηζαλφηεηα αθφκα λα κεηαλαζηεχζεη έλα άηνκν ζρεηίδεηαη θαη κε ηελ γεληθφηεξε θνηλσληθή αιιά θαη νηθνλνκηθή ζέζε πνπ θαηέρεη ην λνηθνθπξηφ. Γηα απηφ ινηπφλ ε νηθνλνκηθή ζέζε ηνπ λνηθνθπξηνχ θαη ε επηζπκία αχμεζεο ηνπ εηζνδήκαηνο ηνπ, επεξεάδεη ηελ απφθαζε γηα κεηαλάζηεπζε (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). 1.3.1.3. Ζ ζεσξία ηεο δηηηήο/ θαηαηκεκέλεο αγνξάο εξγαζίαο Απηή ε πξνζέγγηζε άξρηζε λα εκθαλίδεηαη ηελ δεθαεηία ηνπ 1970 φπνπ ν Piore εληφπηζε πσο ε δηεζλήο κεηαλάζηεπζε «ζρεηίδεηαη κε κηα εγγελή θαη κφληκε αλάγθε ησλ νηθνλνκηθά αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ γηα κεηαλαζηεπηηθή εξγαζία». χκθσλα κε απηφλ, ε κεηαλάζηεπζε δελ πξνθαιείηαη κφλν ιφγσ νξηζκέλσλ παξαγφλησλ ψζεζεο, γηα παξάδεηγκα ιφγσ ησλ ρακειψλ εκεξήζησλ ακνηβψλ ή ηνπ πςεινχ επηπέδνπ αλεξγίαο πνπ επηθξαηεί ζηελ ρψξα πξνέιεπζεο αιιά θαη ιφγσ παξαγφλησλ έιθπζεο ζηηο ρψξεο πξννξηζκνχ (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). Τπάξρεη ινηπφλ κηα αλάγθε γηα αιινδαπφ εξγαηηθφ δπλακηθφ εμαηηίαο δηάθνξσλ ζηνηρείσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηηο θνηλσλίεο θαη ηηο νηθνλνκίεο ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ. Αξρηθά ξφιν ζηελ δεκηνπξγία απηήο ηεο αλάγθεο, παίδεη ν δνκηθφο πιεζσξηζκφο δειαδή ε αχμεζε θφζηνπο θαη ακνηβψλ ζε κηα επηρείξεζε. Οη άλζξσπνη γεληθά έρνπλ ηελ γλψκε πσο ην γφεηξν νπνηνπδήπνηε επαγγέικαηνο πξέπεη λα αληηθαηνπηξίδεηαη θαη ζηνλ κηζζφ ηεο εξγαζίαο. Απηφ θέξεη σο απνηέιεζκα ην εμήο: νη εξγνδφηεο λα κελ κπνξνχλ λα απμήζνπλ ηνπο κηζζνχο ελφο επαγγέικαηνο, εάλ ζηνλ ηνκέα απηφ νη εξγαδφκελνη ζπαλίδνπλ. Αθφκα, έρεη δεκηνπξγεζεί έλα άηππν ζχζηεκα θνηλσληθψλ πξνζδνθηψλ θαη έλα ζχζηεκα ζεζκηθνχ ραξαθηήξα (φπσο νη 26

γξαθεηνθξαηηθέο ξπζκίζεηο, νη ζπλδηθαιηζηηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο θ.α.) κε ζθνπφ ηελ δηαζθάιηζε ηεο ηζνξξνπίαο θνηλσληθνχ γνήηξνπ θαη πιηθήο απνιαβήο (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). πλεπψο, ν εξγνδφηεο γηα κηα ζέζε εξγαζίαο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ρακειφ γφεηξν θαη ππάξρεη έιιεηςε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ γηα λα θαιπθζεί, δελ κπνξεί λα απμήζεη ηελ ακνηβή γηα λα πξνζειθχζεη εξγαδνκέλνπο. Γηα απηφ ινηπφλ απνθαζίδεη λα «εηζάγεη» θαηά θάπνηνλ ηξφπν εξγαδνκέλνπο κέζσ ηεο δήηεζεο αιινδαπνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ είλαη δηαηεζεηκέλν λαη κελ λα εξγαζζεί ζε έλα επάγγεικα κε ρακειφ γφεηξν αιιά θαη λα ιακβάλεη ρακειέο απνδνρέο εξγαζίαο (Σξηαληαθπιιίδνπ, 2010). 1.3.2. Μνληέια ηεο κεηαλάζηεπζεο Δθηφο ησλ παξαπάλσ ζεσξηψλ, ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνζεγγίδεηαη θαη απφ νξηζκέλα ζεσξεηηθά κνληέια. Σα κνληέια απηά είλαη ηα θνηλσληθφ-νηθνλνκηθά κνληέια, ηα δνκνιεηηνπξγηθά κνληέια θαη ηα πνιηηηθφνηθνλνκηθά κνληέια (Γακαλάθεο, 1989). 1.3.2.1. Σα θνηλσληθφ-νηθνλνκηθά κνληέια Σν θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ζε απηή ηελ νκάδα κνληέισλ είλαη ε αλάιπζε ησλ νηθνλνκηθψλ, ησλ θνηλσληθψλ αιιά θαη ησλ πνιηηηθψλ αηηηψλ πνπ νδεγνχλ ζηελ κεηαλάζηεπζε. Σν κνληέιν πνπ αληηπξνζσπεχεη θαιχηεξα ηελ αλάιπζε ησλ παξαπάλσ παξαγφλησλ είλαη απηφ ηνπ Lee (Γακαλάθεο, 1989). ην κνληέιν ηνπ Lee αλαθέξνληαη ινηπφλ ηέζζεξηο νκάδεο παξαγφλησλ. Αξρηθά, αλαθέξεη ηνπο παξάγνληεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ ρψξα ηεο πξνέιεπζεο. Απηνί κπνξεί λα αθνξνχλ ηελ αλεξγία, ηνπο ρακεινχο κηζζνχο, ηελ νηθνγέλεηα θ.α. Έπεηηα, ζην κνληέιν ηνπ παξνπζηάδνληαη νη παξάγνληεο πνπ ζπκβαίλνπλ ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Οη άλζξσπνη δειαδή κεηαλαζηεχνπλ ιφγσ επηζπκίαο εχξεζεο εξγαζίαο, πςειψλ κηζζψλ ή αθφκα θαιπηέξεπζεο ζπλζεθψλ ηεο δσήο ηνπο. Αθφκα ππάξρνπλ θαη νξηζκέλα παξεκβαιιφκελα εκπφδηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, φπσο ηα νλνκάδεη ν Lee. Απηά αθνξνχλ ηελ απφζηαζε πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ ρσξψλ πξνέιεπζεο θαη ππνδνρήο ή αθφκα θαη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ έρεη ζπιιέμεη θάπνηνο γηα ηνλ ηφπν 27

ππνδνρήο. Σέινο, ππάξρνπλ θαη πξνζσπηθνί παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ κεηαλάζηεπζε φπσο γηα παξάδεηγκα ε ειηθία, ε κφξθσζε, ην επάγγεικα, ην θχιν θ.α. (Γακαλάθεο, 1989). Ζ κεηαλάζηεπζε θαη γεληθφηεξα ε κεηαθίλεζε ελφο αηφκνπ απφ κηα ρψξα ζε κηα άιιε εμαξηάηαη απφ ηελ βαξχηεηα πνπ έρνπλ γηα ην άηνκν νη δηάθνξνη παξάγνληεο. Σν άηνκν κειεηά θαη ζηαζκίδεη ηνπο παξάγνληεο θαη νδεγείηαη ζηγά-ζηγά σο πξνο ην λα επηιέμεη εάλ ζα κεηαλαζηεχζεη ή φρη. Έηζη ινηπφλ, ε απφθαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο απνηειεί ζέκα πξνζσπηθήο επηινγήο (Γακαλάθεο, 1989). 1.3.2.2. Σα δνκνιεηηνπξγηθά κνληέια Σα δνκνιεηηνπξγηθά κνληέια εμεηάδνληαη ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ηνπ δνκηθνχ ιεηηνπξγηζκνχ. χκθσλα κε ην δνκηθφ ιεηηνπξγηζκφ, ε θνηλσλία ζεσξείηαη σο έλα ζχζηεκα ζεζκψλ, φπνπ αλάκεζα ηνπο ππάξρεη κηα ιεηηνπξγηθή ζρέζε. Με βάζε ινηπφλ απηή ηελ ζεσξία, θάζε θνηλσληθφ ζχζηεκα έξρεηαη αληηκέησπν κε ηελ επίιπζε ηεζζάξσλ βαζηθψλ πξνβιεκάησλ. Σα πξνβιήκαηα κπνξεί λα αθνξνχλ ηελ πξνζαξκνγή ελφο ζπζηήκαηνο ζην πεξηβάιινλ, ηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηνπ, ηελ ελζσκάησζε ησλ ππφ-ζπζηεκάησλ ηνπ αιιά θαη ηελ δηαηήξεζε ησλ αμηψλ θαη ησλ πξνηχπσλ. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ιεηηνπξγηζκνχ, ζχκθσλα κε ηνλ Parsons, είλαη πσο ηα επηκέξνπο ζπζηήκαηα αιιά θαη ηα ζηνηρεία ησλ ζπζηεκάησλ εμεηάδνληαη πάληα ζε ζρέζε κε νιφθιεξν ην ζχζηεκα (Γακαλάθεο, 1989). Σψξα, φζνλ αθνξά ηηο ιεηηνπξγηθέο ζεσξίεο ηεο κεηαλάζηεπζεο εμεηάδνπλ ηελ ζχλδεζε θαη ηελ ζρέζε ηεο κεηαλάζηεπζεο κε ηελ επίιπζε ησλ ηεζζάξσλ παξαπάλσ πξνβιεκάησλ ελφο ζπζηήκαηνο. Σν θχξην εξψηεκα ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε είλαη ην θαηά πφζν ε ιεηηνπξγηθφηεηα ή ε δπζιεηηνπξγηθφηεηα ηεο κεηαλάζηεπζεο απνηειεί ζηνηρείν ηνπ ζπζηήκαηνο (Γακαλάθεο, 1989). 1.3.2.3. Σα πνιηηηθφ-νηθνλνκηθά κνληέια Σα πνιηηηθφ-νηθνλνκηθά κνληέια ηεο κεηαλάζηεπζεο βαζίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηηο απφςεηο ηνπ Marx γηα ηνλ ιεγφκελν βηνκεραληθφ εθεδξηθφ ζηξαηφ. Σα ζπγθεθξηκέλα κνληέια πηζηεχνπλ πσο ε κεηαλάζηεπζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κηαο ρψξαο πξνο κηα άιιε ζπλδέεηαη κε ηελ αλάπηπμε ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σν 28

εξγαηηθφ δπλακηθφ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ιφγσ θξίζεο ή αλεξγίαο κεηαθηλείηαη πξνο βηνκεραληθά θαπηηαιηζηηθά θέληξα κε ζθνπφ ηελ απνθαηάζηαζε ηνπ θαη ηελ ελίζρπζε γεληθφηεξα ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο (Γακαλάθεο, 1989). 1.4. ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ Ζ χπαξμε θαη ε δξάζε ηζρπξψλ ζπγθξνηεκέλσλ εζληθψλ θξαηψλ σο πξνο ηηο δηάθνξεο πιεζπζκηαθέο κεηαθηλήζεηο, ηηο πνιηηηθέο δηεπζεηήζεηο αιιά θαη ηηο πνιεκηθέο ζπξξάμεηο ραξαθηεξίδεη ηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή. Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Δπξψπεο πην ζπγθεθξηκέλα, ζηνρεχεη ζηελ ξχζκηζε δεηεκάησλ θαηαλνκήο θαη αληαιιαγήο πιεζπζκψλ. Ζ δηαδηθαζία ζπγθξφηεζεο ησλ εζληθψλ θξαηψλ επηπιένλ, ζπλδένληαλ θαη πξνζδηνξίδνληαλ άκεζα απφ ηηο επξσπατθέο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο (Ρνκπφιεο, 2007). 1.4.1. Ζ Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ηεο Δπξψπεο Οη ρψξεο ηεο Δπξψπεο, πνπ δέρηεθαλ κεγάια κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα, αθνινχζεζαλ κηα δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ θαη μεθίλεζαλ λα εθαξκφδνπλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο. Πξνθεηκέλνπ επίζεο, λα πεξηνξίζνπλ ζε θάπνην βαζκφ ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ πνπ είραλ εηζέιζεη θαη δηέκελαλ παξάλνκα ζηηο επξσπατθέο ρψξεο θαηέθεπγαλ ζε θαηαζηαιηηθά κέηξα ή ζε κέηξα απνδνρήο απηψλ ηνλ κεηαλαζηψλ (Υιέηζνο, 2001). Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα θαηαζηαιηηθά κέηξα πνπ ιάκβαλαλ νη ρψξεο είραλ ζηφρν αξρηθά ηνλ έιεγρν εηζφδνπ ελφο αιινδαπνχ ζηελ θάζε ρψξα, ηελ έξεπλα δπλαηφηεηαο παξακνλήο ηνπο θαη εξγαζία ζε θάπνην εξγαηηθφ θιάδν ζηελ ρψξα. Χζηφζν, ην πεξηερφκελν ησλ θαηαζηαιηηθψλ κέηξσλ απνηειείηαη θπξίσο απφ δηνηθεηηθά κέηξα. Σα κέηξα απνδνρήο ησλ κεηαλαζηψλ αθνξνχζαλ ηελ λνκηκνπνίεζε απηψλ ζηηο ρψξεο ππνδνρήο. Σα ζπγθεθξηκέλα κέηξα εθαξκφζηεθαλ ζε δηάθνξεο επξσπατθέο ρψξεο φπσο ζηελ Γεξκαλία, ζηελ Γαιιία θαη ζηελ Ηηαιία. Ζ εθαξκνγή ησλ κέηξσλ απνδνρήο, θαη θπξίσο απηφ ηεο λνκηκνπνίεζεο είρε σο απψηεξν ζηφρν ηνλ έιεγρν, ζε θάπνην βαζκφ πάληα, ηνπ απμαλφκελνπ παξάλνκνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θχκαηνο ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Μέζσ ηεο λνκηκνπνίεζεο, νη επξσπατθέο θπβεξλήζεηο ζηφρεπαλ ζην γεγνλφο, πσο νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο ζα έβξηζθαλ πην 29

δχζθνια εξγαζία ζηελ ρψξα ππνδνρήο θαζψο νη εξγνδφηεο ζα πξνηηκνχζαλ ηελ πξφζιεςε λφκηκσλ κεηαλαζηψλ (Υιέηζνο, 2001). Γεληθφηεξα, ε επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή δηαρσξίδεηαη ζε δχν πεδία. Σν πξψην πεδίν ζρεηίδεηαη κε ηνλ έιεγρν ησλ αηφκσλ πνπ εηζέξρνληαη ζε κηα ρψξα θαη ην δεχηεξν αθνξά απηνχο πνπ βξίζθνληαη ήδε κέζα ζε απηή. Ζ πνιηηηθή πνπ αθνινπζνχλ νη ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζθνπεχνπλ ζηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ θαη ζηελ νκαιή θηλεηηθφηεηα πιεζπζκψλ εληφο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Μέζσ ηεο πλζήθεο έλγθελ (1985 θαη 1990) έγηλε κηα πξνζπάζεηα θαηνρχξσζεο δηθαησκάησλ ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ πνπ κεηαθηλνχληαη εληφο ησλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Υιέηζνο, 2001). 1.4.2. Ζ Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ηεο Διιάδαο ζνλ αθνξά ηψξα ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα πξηλ ην 1989, κπνξεί λα αλαθεξζεί ην εμήο, φηη απνπζίαδε δειαδή θάζε πνιηηηθή ηαθηηθή γηα ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηελ Διιάδα (Πεηξάθνπ, 2001). Χζηφζν, ν λφκνο 4310 πνπ αθνξνχζε ην κεηαλαζηεπηηθφ δήηεκα θαη ςεθίζζεθε ην 1929 αθνξνχζε κφλν ηελ εγθαηάζηαζε θαη ηελ θίλεζε ησλ αιινδαπψλ ζηελ Διιάδα, ηνλ αζηπλνκηθφ έιεγρν, ηα δηαβαηήξηα, ηηο απειάζεηο θαη ηηο εθηνπίζεηο (Γεσξγνχιαο, 2001). Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα, απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1990, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ηάζε ηεο λνκηκνπνίεζεο, ηεο απαγφξεπζεο ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο, ηνπ ειέγρνπ ηεο εηζφδνπ θαη ησλ ζπλφξσλ. Ο Ν. 1975/1991, πνπ νξίδεη πσο ε είζνδνο, ε έμνδνο, ε δηακνλή, ε εξγαζία θαη ε δηαδηθαζία αλαγλψξηζεο ησλ πξνζθχγσλ, ραξαθηεξίζηεθε βαζηθφ ζεζκηθφ πιαίζην ζρεδηαζκνχ θαη δηακφξθσζεο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα. Ο ζπγθεθξηκέλνο λφκνο αδπλαηνχζε λα ζπκβάιεη ζηελ έληαμε ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ θνηλσλία ηεο Διιάδαο θαζψο θαη λα αληηκεησπίζεη ηελ παξάλνκε κεηαλάζηεπζε. Ο Ν.1975/1991 δελ πξνέβιεπε ηελ λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ, νη νπνίνη δηέκελαλ θαη εξγάδνληαλ κε παξάλνκν ηξφπν ζηελ Διιάδα (Ρνκπφιεο, 2007). Οη αδπλακίεο απηνχ ηνπ λφκνπ νδήγεζαλ ζηελ ςήθηζε ηνπ Ν. 2910/2001 ν νπνίνο είρε σο ζέκα ηελ είζνδν θαη ηε δηακνλή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ήηαλ αξρηθά ε παξνρή άδεηαο δηακνλήο θαη εξγαζίαο ζηνπο λφκηκα νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο. Δπίζεο κέζσ απηνχ ηνπ λφκνπ 30