ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ

1 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ Αθανάσιος Μολασιώτης Επίκουρος καθηγητής Εργαστήριο Δενδροκομίας ΑΠΘ (Τηλ.:+30 2310 998882; E-mail:amolasio@agro.auth.gr) 2 Ταξινόμηση ειδών οπωροφόρων Eίδος Ομάδα φυτών με κοινά μορφολογικά χαρακτηριστικά (κατασκευή άνθους, καρπός κτλ) εξαιτίας της κοινής γενετικής τους προέλευσης Βοτανική ποικιλία (var, varietas) Φυτά ενός είδους με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Ποικιλία (δενδροκομική έννοια) (cv, cultivar) Ομάδα φυτών μέσα σε ένα καλλιεργούμενο είδος που έχουν ορισμένα αξιόλογα αγρονομικά χαρακτηριστικά (τα φυτά αναπαράγονται αγενώς) 3 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ Τα οπωροφόρα δέντρα & θάμνοι περιλαμβάνουν ένα μεγάλο αριθμό φυτών για την παραγωγή καρπών Η Δενδροκομία διαχωρίζει τα οπωροφόρα με βάση το οικολογικό περιβάλλον που καλλιεργούνται τη χρήση των καρπών τους Τα οπωροφόρα παρουσιάζουν διαφορετική γενετική προέλευση και συνεπώς διαφορετικά βοτανικά χαρακτηριστικά Aναγκαία η κατάταξή τους για ερευνητικούς, εκπαιδευτικούς, εμπορικούς & καλλιεργητικούς λόγους

4 ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ ΚΑΡΠΟΦΟΡΑ ΔΕΝΔΡΑ Δενδρώδη μορφή π.χ μηλιά, αχλαδιά, ροδακινιά κτλ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΡΠΟΦΟΡΟΥΣ ΘΑΜΝΟΥΣ Θαμνώδη μορφή (Μικρά Οπωροφόρα) π.χ ακτινίδιο, φράουλα, βατόμουρο κτλ 5 ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ ΦΥΛΛΟΒΟΛΑ Εύκρατη ζώνη π.χ μηλιά,αμυγδαλιά, ροδακινιά κτλ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΑΝ ΧΑΝΟΥΝ ΤΟ ΦΥΛΛΩΜΑ ΤΟΥΣ ΧΕΙΜΩΝΑ 1. ΓΙΓΑΡΤΟΚΑΡΠΑ 2. ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΑ 3. ΑΚΡΟΔΡΥΑ ΑΕΙΦΥΛΛΑ (Ή ΑΕΙΘΑΛΗ) (Υπο)τροπική Ζώνη π.χ ελιά, εσπεριδοειδή, αβοκάντο κτλ 6 ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ Εύκρατης ζώνης Καλλιεργούνται στην εύκρατη ζώνη του Β/Ν ημισφαιρίου 1. ΓΙΓΑΡΤΟΚΑΡΠΑ 2. ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΑ 3. ΑΚΡΟΔΡΥΑ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Υπο και -τροπικής Ζώνης -Καλλιεργούνται σε χαμηλά γ.π της εύκρατης ζώνης και παρουσιάζουν περιορισμένη αντοχή στις χαμηλές Θ (<-9 ο C) -Ορισμένα είναι φυλλοβόλα (π.χ ακτινίδιο, φιστικιά, συκιά), ενώ άλλα είναι αείφυλλα (π.χ εσπεριδειοδή, ελιά, αβοκάντο)

7 ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΟΠΩΡΟΦΟΡΩΝ αείφυλλα ΤΡΟΠΙΚΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ π.χ μπανάνα, μάκγκο, παπάγια, γκουάβα παρουσιάζουν ευαισθησία στις χαμηλές Θ καλλιεργούνται σε τροπικές περιοχές δεν έχουν οικονομική σημασία για τη xώρα μας 8 ΜΗΛΙΑ (Malus Mill) Το γένος Malus περιλαμβάνει >15 είδη (πολλά υποείδη με καλλωπιστική αξία) Τα πιο σημαντικά είδη της καλλιεργούμενης μηλιάς (Malus χ domestica Borkh.) είναι τα: M. Sylvestris, Μ. pumila Mill., Μ. baccata L., M. acerba και M. Prunifolia Άλλα είδη που ανήκουν στο γένος Malus είναι τα ξινόμηλα (π.χ M. baccata, M. sargentii) καθώς και τα διειδικά υβρίδια (π.χ Malus χ floribunda) 9 ΜΗΛΙΑ

ΜΗΛΙΑ 10 Καλλιεργείται στις πιο ψυχρές περιοχές της εύκρατης ζώνης καθώς αντέχει στις χαμηλές Θ (έως -40 C) Υψηλές απαιτήσεις σε χαμηλές Θ (<7 C) κατά τη διάρκεια του χειμώνα για τη διακοπή του λήθαργου των οφθαλμών Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται στην Ελλάδα απαιτούνται 800-1700 ώρες <7 C 11 Με βάση το χρώμα τους οι ποικιλίες μηλιάς διακρίνονται σε: - Κόκκινες (π.χ Red Delicious και Jonagored) - Κίτρινες (Colden και οι παραλλαγές της) - Πράσινες (Granny Smith, Mutsu) A Β Γ A Δ Ε 12 AXΛΑΔΙΑ (Pyrus L.) Το γένος Pyrus περιλαμβάνει 22 είδη που ανήκουν σε δύο μεγάλες ομάδες: P. communis και P. nivalis (Ευρωπαϊκή αχλαδιά) P. pyrifolia και P. Ussuriensis (Ασιατική αχλαδιά ή nashi) Ευρωπαϊκά αχλάδια Ασιατικά αχλάδια

13 P. communis (Ευρωπαϊκή αχλαδιά) 14 P. Pyrifolia/ P. ussuriensis (Ασιατική αχλαδιά ή nashi) 15 AXΛΑΔΙΑ (Pyrus L.) Νashi, κινέζικο Κόκκινη ποικιλία Conference

P. amygdaliformis (άγρια αχλαδιά-γκορτσιά) αυτοφυές της Ν. Ευρώπης, Β. Αφρικής και Μ. Ασίας 16 χρησιμοποιήθηκε παλιότερα ως υποκείμενο ανθεκτικό στην ξηρασία 17 A Μηλιά Αχλαδιά Γ B Δ Φύλλα και ταξιανθία μηλιάς (Α και Β) και αχλαδιάς (Γ και Δ) 18 ΚΥΔΩΝΙΑ (Cydonia oblonga Mill) Χρησιμοποιείται κυρίως για υποκείμενο αχλαδιάς (East Malling A, B, C) Κατάγεται από περιοχές της Ν.A Ευρώπης και της Μικράς Ασίας

19 ΚΥΔΩΝΙΑ 20 ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΑ ΤΑΞΗ: Rosales ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Roseceae ΥΠΟΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Pomoideae ΓΕΝΟΣ: Prunus ΓΕΝΟΣ Prunus Amygdalus Prunophora Cerasus Ροδακινιά Αμυγδαλιά Δαμασκηνιά Βερικοκιά Κερασιά Βυσσινιά Καρπός δρύπη με σκληρό ενδοκάρπιο (πυρήνα) που περιέχει το σπέρμα 21 ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ (P.persica L. Batsch) τo δεύτερο (μετά τη μηλιά) πιο διαδεδομένο δένδρο μέτριες απαιτήσεις για διακοπή του ληθάργου (<1000 ώρες σε <7 ο C) ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΕΚΠΥΡΗΝΕΣ ΣΥΜΠΥΡΗΝΕΣ ΝΕΚΤΑΡΙΝΙΑ Επιτραπέζια χρήση Βιομηχανία Ποικιλίες χωρίς χνούδι

ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ (P.persica L. Batsch) 22 Kατάγεται από την Κίνα Στην Ελλάδα η ροδακινιά είναι το πρώτο σε έκταση και παραγωγή από τα φυλλοβόλα οπωροφόρα 23 Νεκταρίνια Ονομάζονται και εμπορεύονται διαφορετικά από τα ροδάκινα, τα νεκταρίνια είναι ροδάκινα χωρίς χνούδι Prunus persica var. nectarina χρησιμοποιείται μερικές φορές για να περιγράψει τα νεκταρίνια ένα μονό υπολειπόμενο γονίδιο οδηγεί στην έλλειψη χνουδιού Α Β 24 Ροδάκινο. (Α) κιτρινόσαρκο (Β) λευκόσαρκο Α Β Νεκταρίνι. (Α) κιτρινόσαρκο (Β) λευκόσαρκο

25 Διάφορες ποικιλίες ροδακινιάς & νεκταρινιάς 26 Ροδάκινα UFO 27 ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ

28 ΡΟΔΑΚΙΝΙΑ 29 ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ (P. amygdalus Batsch) Kατάγεται από την Δ. Ασία (μεταφέρθηκε στις Μεσογειακές χώρες με την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου) Aνθίζει πρώτο την άνοιξη (πρόβλημα με ανοιξιάτικους παγετούς) Ακρόδρυο ως προς τη χρήση 30 ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ

31 Είδη δαμασκηνιάς 1. Eυρωπαϊκή δαμασκηνιά (Prunus domestica*) και πολλές παραλλαγές (πχ., insititia, burneles) 2. Ιαπωνική (P. salicina) 3. Αμερικάνικη (P. americana) 4. Κορομηλιά (P. myrobalana) 5. Τσαπουρνιά (P. spinosa) ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ 6. Υβρίδια δαμασκηνιάς (βερικοκιά, ροδακινιά) *P. Domestica (6χ=48). Πιθανόν να έχει προέλθει από 6-πλοειδή άτομα του είδους P. cerasifera ή από υβριδισμό μεταξύ των ειδών P. cerasifera x P. spinosa και στην συνέχεια διπλασιασμό των χρωμοσώμων 32 Ευρωπαϊκή δαμασκηνιά Καλλωπιστική 33 Κορομηλιά (P. myrobalana) Το κορόμηλο ή τζάνερο είναι ο καρπός της κορομηλιάς Έχει χρώμα κόκκινο, κιτρινωπό ή πράσινο ανάλογα με την ποικιλία

Α Δ Β Ε Ζ Γ 34 Ευρωπαϊκή δαμασκηνιά Ιαπωνική δαμασκηνιά ποικ. Stanley ποικ. Angeleno ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΔΑΜΑΣΚΗΝΙΑ 35 -Έχει προέλθει από τη φυσική διασταύρωση των ειδών P. ceracifera και P. Spinosa (τσαπουρνιά) -Ιθαγενές είδος της Δ. Ασίας με εκπύρηνο καρπό 36 Ευρωπαϊκή Ιαπωνική Α Δ Β Ε Η ιαπωνική δαμασκηνιά (συγκριτικά με την ευρωπαϊκή) παράγει περισσότερα άνθη και ανθίζει νωρίτερα με αποτέλεσμα να είναι περισσότερο επιρρεπής στους ανοιξιάτικους παγετούς Γ Ζ

37 ΒΕΡΙΚΟΚΙΑ (Prunus armeriana L.) Από το χώρο καταγωγής της (Δ. Κίνα και Σιβηρία) μεταφέρθηκε στην Αρμενία και από εκεί διαδόθηκε στην Ευρώπη 38 ΒΕΡΙΚΟΚΙΑ Έχει λιγότερες απαιτήσεις χαμηλών Θ (σε σύγκριση με την ροδακινιά) για τη διακοπή του ληθάργου των οφθαλμών της (περίπου 300-400 ώρες κάτω των 7 C για τις Ελληνικές ποικιλίες) 39 KΕΡΑΣΙΑ (Prunus avium L.) Ορθόκλαδη και ζωηρή βλάστηση Κατάγεται από την περιοχή της Κασπίας και Μαύρης θάλασσας Η άγρια κερασιά (Mazzard; γηγενές Ευρώπης κ Ασίας) είναι ο πρόγονος των σημερινών καλλιεργούμενων κερασιών

40 Ορθόκλαδη βλάστηση κερασιάς 41 Ορθόκλαδη βλάστηση κερασιάς 42 Ποικιλίες κερασιάς

43 KΕΡΑΣΙΑ (Prunus avium L.) Διακοπή ληθάργου οφθαλμών 1100-1300 ώρες<7 C 44 ΒΥΣΣΙΝΙΑ (Prunus cerasus) Πιο μικρό δένδρο, όχι ορθόκλαδη βλάστηση, έχει κορδόνια Διειδικό υβρίδιο μεταξύ των ειδών P. avium και P. frutiosa Έχει τον ίδιο τόπο καταγωγής και ανάλογες απαιτήσεις σε χαμηλές Θ με την κερασιά 45 ΑΚΡΟΔΡΥΑ Φυλλοβόλα καρποφόρα δένδρα που παράγουν ξηρούς καρπούς με σκληρό κέλυφος κάρυον Εντός του κέλυφους περικλείεται η ψίχα που συνιστάται κυρίως από τις κοτυληδόνες ή το ενδοσπέρμιο (φαγώσιμο μέρος του καρπού) Αμύγδαλα, καρύδια, φιστίκια, φουντούκια κάστανα κτλ

ΚΑΡΥΔΙΑ (Juglans sp) 46 Kοινή ή βασιλική καρυδιά (J. regia) Έχει την μεγαλύτερη οικονομική σημασία Μαύρη καρυδιά Αμερικής (J. nigra) Ξυλεία/Υποκείμενο Kαρυδιά Καλιφόρνιας (J. hindsii) (υβρίδιο paradox) Υποκείμενο ΚΑΡΥΔΙΑ 47 Φυτό μόνοικο δικλινές = στο ίδιο δένδρο φέρονται αρσενικά και θηλυκά άνθη αλλά σε διαφορετικούς βλαστούς (όλα τα άνθη είναι απέταλα) 48 ΚΑΡΥΔΙΑ Αρσενικά άνθη εκπτύσσονται σε βλαστούς του παρελθόντος έτους (σε ταξιανθία ίουλου), ενώ τα θηλυκά σε βλαστούς του έτους

49 Φουντουκιά (Corylus avelana) Α Γ Β Δ Οικογ. Corylaceae ή Betulaceae To γένος Corylus περιλαμβάνει περίπου 11 είδη Από αυτά τα πιο σημαντικά είναι τα Corylus avelana L. και Corylus maxima Mill. (έχουν δώσει τις περισσότερες καλλιεργούμενες ποικιλίες και υβρίδια) Η φουντουκιά (C. avelana) προέρχεται από τον Πόντο της Μ. Ασίας 50 ΦΟΥΝΤΟΥΚΙΑ Απαντάται σε θαμνώδη μορφή (3-4μ.), αν και μπορεί να διαμορφωθούν και σε δένδρο Θεωρείται φυτό της εύκρατης ζώνης και στην Ελλάδα καλλιεργείται σε υψόμετρο από 250-600 μ (Πιερία, Καβάλα, Δράμα) 51 Φουντουκιά (Corylus avelana) Ο καρπός είναι κάρυο, έχει ξυλοποιημένο καφέ περικάρπιο που περικλείεται από φυλλώδες περίβλημα και περιέχει συνήθως ένα σπέρμα

52 Φιστικιά (Pistacia vera L.) Οικογ. Anacardiaceae περιλαμβάνει 11 είδη Αυτοφυές δένδρο της Κ. Ασίας και Ν.Α Μικράς Ασίας Χαλέπικο φιστίκι Αιγίνης Mαστιχόδενδρο (Pistacia lentiscus var Chia) 53 Φιστικιά (Pistacia vera L.) ΦΙΣΤΙΚΙΑ 54 Δίοικο δένδρο Τα αρσενικά και θηλυκά άνθη (απέταλα) και βρίσκονται σε ξεχωριστά φυτά σε βοτρυώδεις ταξιανθίες

55 ΚΑΣΤΑΝΙΑ (Castanea sp.) Ο όρος καστανιά αναφέρεται σε 10 περίπου είδη της οικογ. Fagaceae που καλλιεργούνται για την ξυλεία ή/και για τον καρπό τους Α Β Γ Castanea sativa Mill. (ευρωπαϊκή-κοινή καστανιά) C. americana ή dentate (αμερικάνικη-δασική καστανιά) C. mollissima Bl. (κινέζικη καστανιά) C. crenata Sieb. και Zucc. (ιαπωνική καστανιά) 56 ΚΑΣΤΑΝΙΑ Δένδρα μονόοικα-δικλινή, υψηλά, ορθόκλαδα Φύλλα μεγάλα, δερματώδη, λογχοειδή & οδοντωτά με παράλληλες νευρώσεις Απαντάται σε υψόμετρο 500-700μ και σε υψηλή υγρασιά 57 ΚΑΣΤΑΝΙΑ Οι καρποί αναπτύσσονται σε στρογγυλή ταξικαρπία καλυμμένη από αγκάθια που προέρχονται από λέπια Κατά την ωρίμανση (Σεπτ-Οκτώβριο) το ακανθώδες περίβλημα από ανοικτό πράσινο-κίτρινο γίνεται γκρίζο-καφέ, σχίζεται ελευθερώνοντας τα κάστανα

58 Συκιά (Ficus carica L.) Γένος Ficus της Οικογ. Moraceae Κατάγεται από την Α. Μεσόγειο Α Γ Β Ο καρπός αποτελείται από πολυάριθμα καρπίδια (αχαίνια) Μονόφορες Οι καρποί σχηματίζονται (παρθενοκαρπικά ή μη) στους βλαστούς του έτους -εντόμο ψήνας (Blastophaga grossorum) Δίφορες Οι καρποί της 1 ης καρποφορίας σχηματίζονται παρθενοκαρπικά στις κορυφές βλαστών παρελθόντος έτους, ενώ της 2 ης σε βλαστούς του έτους (παρθενοκαρπικά ή μη) 59 Συκιά (Ficus carica L.) 2 1 60 Ακτινίδιο Φυτό αναρριχώμενο. Μοιάζει με το αμπέλι, οι κλιματίδες του όμως περιελλίσσονται και αυξάνουν πολύ γρήγορα (αύξηση κλιματίδας μέχρι 10 εκ. την ημέρα, η δε ετήσια βλάστηση ξεπερνά τα 3-4 μ)

61 Οικογ. Actinidiaceae, γένος Actinidia Lindl Ακτινίδιο Κατάγεται από την ορεινή περιοχή της Ν. Δ. Κίνας μεταφέρθηκε στην Ν. Ζηλανδία Φαινομενικά ερμφρόδιτο; στην πράξη συμπεριφέρεται ως δίοικο Eυπαθής στους ανοιξιάτικους όψιμους παγετούς 62 Αρσενικά Αρσενικά Θηλυκά Θηλυκά Άνθος μορφολογικά ερμαφρόδιτο, λειτουργικά όμως είναι αρσενικό ή θηλυκό Ακτινίδιο Θηλυκά άνθη στήμονες διατεταγμένους σε 2 κύκλους μονήρη Αρσενικά άνθη φέρονται συνήθως ανά 7 μαζί 63 Διάφοροι τύπου ακτινιδίων Hayward Hort 16A Jintao Hongyang

Ακτινίδιο 64 Ο καρπός είναι ράγα, περιέχει πολλά σπέρματα, μικρά, μαύρα, μέχρι και 1500, ακτινωτά τοποθετημένα γύρω από τη λευκή καρδιά Έχει γεύση υπόξινη, αρωματώδη (όταν είναι ώριμος) 65 Ροδιά (Punica granatum) Ανδρομονόοικο είδος (στο ίδιο δένδρο υπάρχουν και ερμαφρόδιτα και αρσενικά άνθη) 66 Καρπός

67 Hicaznar Wonderful 68 Diospyros Kaki (Iαπωνικός-Aσιατικός λωτός) Ιθαγενές της Kίνας και Iαπωνίας Στην Ελλάδα τελευταία έγιναν πολλές νέες φυτεύσεις 69 AΕΙΦΥΛΛΑ- ΑΕΙΘΑΛΗ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ

70 ΕΛΙΑ (Οlea europea L.) Oικογένεια Oleaceae με τουλάχιστον 20 είδη τους γένους Olea Από αυτά μόνο η Ευρωπαϊκή ελιά (Οlea europea L.) δίνει εδώδιμους καρπούς Αιωνόβιο δένδρο Ποικιλίες Βρώσιμες, Λαδολιές και Διπλής Χρήσης 71 ΕΛΙΑ (Οlea europea L.) Kατάγεται από την Α. Μεσόγειο και αποτελεί τον τυπικότερο φυτικό εκπρόσωπο της Μεσογειακής βλάστησης 72 Παραγωγή ελαιολάδου στις χώρες της Μεσογείου Τυνησία; 8% Πορτογαλία ; 8% Ελλάδα; 17% Τουρκία; 5% Ισπανία; 33% Ιταλία; 23% Το 97% της παγκόσμιας παραγωγής ελαιολάδου παράγεται από τις χώρες της Μεσογείου

73 Οικογένεια: Rutaceae Γένος: Citrus ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ Πορτοκαλιά Λεμονιά Μανταρινιά Νερατζιά Λιμεττιά Κιτριά Φράππα Γκρειπ Φρουτ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ C. sinensis C. limon C. reticulata C. aurantium C. aurantifolia C. medica C. grandis C. paradisi 74 Kατάγονται από την Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία Ασίας Α. Μεσόγειο και την Β. Αφρική Ευρώπη Νέο Κόσμο Στην Ελλάδα καλλιεργούνται κυρίως η πορτοκαλιά, η λεμονιά και μανταρινιά 75 Πτερύγια Χαρακτηριστικό αναγνώρισης ΜΕΓΑΛΟ Νερατζιά Φράππα Grape Fruit

76 Πτερύγια Χαρακτηριστικό αναγνώρισης ΜΙΚΡΟ ΚΑΘΟΛΟΥ Πορτοκαλιά Λεμονιά 77 ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ (C. sinensis) 78 ΜΑΝΤΑΡΙΝΙΑ (C. reticulata) Clementine Satsuma

79 Eureka Lisbon ΛΕΜΟΝΙΑ (C. limon) 80 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ