ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή του συγγραφέα Σειρά: Γενικό Λύκειο, Θεωρητικές Επιστήμες Αρχαία Ελληνική Θεματογραφία, Γ Λυκείου, Θεωρητική Κατεύθυνση Βασίλειος Γεωργέλης Επιμέλεια κειμένου-διόρθωση: Κυριάκος Εμμανουηλίδης Στοιχειοθεσία-σελιδοποίηση, εξώφυλλο: Γεωργία Λαμπροπούλου Γραμματοσειρά κειμένου: www.greekfontsociety.gr (GFS Neohellenic) Εικόνα εξωφύλλου: www.sxc.hu/photo/1287936 (Michaela Kobyakov) Υπεύθυνος έκδοσης: Αποστόλης Αντωνόπουλος e-mail συγγραφέα: talosbruce@yahoo.gr Copyright 2011 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ, Βασίλειος Γεωργέλης για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο ISBN: 978-960-6881-23-7 Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο, μέσο και μέθοδο αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, θέση σε κυκλοφορία, παρουσίαση, διανομή και η εν γένει πάσης φύσεως χρήση και εκμετάλλευση του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμηματικά, καθώς και της ολικής αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου (στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης κ.λπ.) και του εξωφύλλου του, σύμφωνα με τις διατάξεις της υπάρχουσας νομοθεσίας περί προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων περιλαμβανομένων και των σχετικών διεθνών συμβάσεων. Σωτήρος και Αλκιβιάδου 132, Τ.Κ. 185 35 Πειραιάς τηλ.: 210 4112507, fax: 210 4116752 url: www.poukamisas.gr, e-mail: publications@poukamisas.gr

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΕΩΡΓΕΛΗΣ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ

στην Αλεξάνδρα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η πείρα είκοσι περίπου ετών στο χώρο της ιδιωτικής παιδείας και η καθημερινή τριβή με τους μαθητές, αλλά και η μελέτη της σχετικής εκπαιδευτικής βιβλιογραφίας, δημιούργησαν μέσα μου την πεποίθηση πως ένα εγχειρίδιο χρηστικό, ένα εγχειρίδιο εκμάθησης και άσκησης στην αρχαία γλώσσα, το οποίο θα συνδυάζει στοιχεία από επιμέρους τομείς, δημιουργώντας εντέλει ένα οργανικό σύνολο, ένα «όλον», μπορεί να βοηθήσει το μαθητή να κατανοήσει καλύτερα και άρα να μάθει καλύτερα. Το εγχείρημα αυτό ήταν ιδιαίτερα δύσκολο και απαιτητικό στην πράξη. Και μόνο η επιλογή και η επεξεργασία των κειμένων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας είναι από τη φύση της προσπάθεια πολύμοχθη, χρονοβόρα και κοπιώδης, παρόλο που ανταμείβει αυτόν που θα προσπαθήσει με το μεγαλύτερο αγαθό και βραβείο: τη γνώση. Από την άλλη, μία νέα θεματογραφία θα πρέπει να φανεί ξεχωριστή σε σχέση με το πλήθος των ομοίων της που κυκλοφορούν στο εμπόριο και να προσδώσει αν δυνατόν το δικό της ιδιαίτερο στίγμα στην ήδη εκτενή βιβλιογραφία, κερδίζοντας το σεβασμό του αναγνώστη. Για να γίνει όμως αυτό πρέπει οι στόχοι της να είναι ξεκάθαροι, όπως και η δομή της. Στο α μέρος του βιβλίου εξετάζονται βασικές ενότητες του αρχαίου συντακτικού και γραμματικής, είκοσι έξι τον αριθμό. Κάθε ενότητα υποστηρίζεται από δύο κείμενα, στα οποία εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα το εξεταζόμενο συντακτικό φαινόμενο. Έτσι, στο κείμενο Α αρχικά δίνεται βασικό λεξιλόγιο και γίνεται λεπτομερής συντακτική ανάλυση (όπου κρίθηκε απαραίτητο, παρέχονται με τη μορφή σημειώσεων και παραπομπών επιπλέον διευκρινήσεις). Επιπλέον, διατυπώνεται συνοπτικά η θεωρία του συντακτικού υπό μορφή χρήσιμων υποδείξεων (πρόθεσή μου δεν ήταν η παράθεση αναλυτικά της θεωρίας, αλλά η κατάδειξη εκείνων των στοιχείων που βοηθούν στην καλύτερη κατανόησή της). Η υποενότητα ολοκληρώνεται με ασκήσεις γραμματικής επανάληψης, λαμβάνοντας ως αφορμή τύπους που εντοπίζονται στο κείμενο. Εφόσον ο αναγνώστης εμπέδωσε τη θεωρία, προχωρά στο κείμενο Β (όπου θα ασκηθεί σε ένα παράλληλο με το Α κείμενο), από το οποίο ζητείται η μετάφραση και ασκήσεις γραμματικής και συντακτικού. Στο β μέρος του βιβλίου παρατίθενται 26 κριτήρια αξιολόγησης που επανεξετάζουν συνολικά τη διδαχθείσα θεωρία με ασκήσεις βαθμολογημένες, οι οποίες ποικίλλουν σε δυσκολία και μορφές διατύπωσης, έτσι ώστε ο/η αναγνώστης/στρια να αποκτά συνολικότερη εικόνα για το πώς μπορεί να διατυπωθεί το κάθε ζητούμενο. Τέλος, στο γ μέρος παρατίθενται κείμενα Πανελληνίων Εξετάσεων για προσωπική εξάσκηση. Ας τονιστεί εδώ ότι έγινε προσπάθεια να εκπροσωπηθεί με τουλάχιστον ένα κείμενο κάθε αρχαίος ρήτορας, ιστορικός ή φιλόσοφος, και από την άλλη υπήρξε μέριμνα η κατανομή αυτή να γίνει με τον ενδεδειγμένο παιδαγωγικά τρόπο.

Ολοκληρώνοντας, λοιπόν, αυτή την απαραίτητη σε τέτοιες περιπτώσεις εισαγωγή, νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω και όλους εκείνους που άμεσα ή έμμεσα συνέβαλαν στο να φτάσει αυτό το βιβλίο στην τελική μορφή του. Κατά πρώτον, η τιμή της μνημόνευσης ανήκει και πρέπει να ανήκει στους εκλεκτούς δασκάλους μου, κυρίους Γρ. Κάρτου και Π. Κόλια, των οποίων είχα την τιμή να είμαι μαθητής. Έπειτα, σε όλους τους συναδέλφους που γνώρισα αυτά τα είκοσι χρόνια, ο συγχρωτισμός και η συναναστροφή με τους οποίους με ωφέλησε πολλαπλά (ειδικότερα ευχαριστώ τις κυρίες Κ. Κοντομηνά και Ζ. Ράμφου για τις πολύτιμές τους υποδείξεις κατά τη συγγραφή αυτού του εγχειριδίου). Επίσης, ευχαριστώ τη σύζυγό μου, φιλόλογο κυρία Αλεξάνδρα Λιναρδή, χωρίς τη βοήθεια της οποίας δεν είμαι σίγουρος αν θα είχε ολοκληρωθεί το πόνημα αυτό. Και, τέλος, ευχαριστώ από βάθους καρδίας τους μαθητές που με συντρόφευσαν στην πορεία μου όλα αυτά τα χρόνια. Σε αυτούς ανήκουν όλοι οι έπαινοι, γιατί αυτοί είναι που με τον κόπο και την προσπάθειά τους καταξιώνουν τελικά τον καθηγητή. Σας ευχαριστώ κι εσάς που θα διαβάσετε το παρόν και ελπίζω να το βρείτε ενδιαφέρον και προπάντων χρήσιμο... Βασίλειος Γεωργέλης Νίκαια, Απρίλιος 2011 Τοσοῦτον δ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασι, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ α μέρος ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-26 Ενότητα 1 [Κατηγορούμενο] 13 Ενότητα 2 [Αντικείμενο] 21 Ενότητα 3 [Απαρέμφατο] 29 Ενότητα 4 [Επιθετική Κατηγορηματική μετοχή] 37 Ενότητα 5 [Επιρρηματική μετοχή] 45 Ενότητα 6 [Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί] 55 Ενότητα 7 [Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί] 63 Ενότητα 8 [Δοτική προσωπική] 71 Ενότητα 9 [Σύγκριση] 79 Ενότητα 10 [Εμπρόθετοι Επιρρηματικοί προσδιορισμοί] 87 Ενότητα 11 [Απρόσωπη σύνταξη] 97 Ενότητα 12 [Παθητική σύνταξη Ποιητικό αίτιο] 105 Ενότητα 13 [Ρηματικά επίθετα σε -τέος, -τός] 113 Ενότητα 14 [Εγκλίσεις] 123 Ενότητα 15 [Ειδικές προτάσεις] 135 Ενότητα 16 [Ενδοιαστικές προτάσεις] 143 Ενότητα 17 [Ερωτηματικές προτάσεις] 151 Ενότητα 18 [Αναφορικές προτάσεις] 161 Ενότητα 19 [Αιτιολογικές προτάσεις Αναγκαστικό αίτιο] 171 Ενότητα 20 [Συμπερασματικές (αποτελεσματικές) προτάσεις] 179 Ενότητα 21 [Χρονικές προτάσεις] 187 Ενότητα 22 [Τελικές προτάσεις Τελικό αίτιο] 195 Ενότητα 23 [Υποθετικές προτάσεις Υποθετικοί λόγοι] 203 Ενότητα 24 [Εναντιωματικές Παραχωρητικές προτάσεις] 213 Ενότητα 25 [Ανάπτυξη μετοχών σε δευτερεύουσες προτάσεις] 223 Ενότητα 26 [Πλάγιος λόγος] 231 β μέρος ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 239 γ μέρος ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗ (παλαιότερα θέματα εξετάσεων) 267 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 287

α μέρος ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-26

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΚATΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ (Α κλίση ουσιαστικών Το ρήμα εἰμί) ΚΕΙΜΕΝΟ Α ΛΥΣΙΑΣ, Ολυμπικός, 7-8 Θαυμάζω δὲ Λακεδαιμονίους πάντων μάλιστα, τίνι ποτὲ γνώμῃ χρώμενοι καομένην τὴν Ἑλλάδα περιορῶσιν, ἡγεμόνες ὄντες τῶν Ἑλλήνων οὐκ ἀδίκως, καὶ διὰ τὴν ἔμφυτον ἀρετὴν καὶ διὰ τὴν πρὸς τὸν πόλεμον ἐπιστήμην, μόνοι δὲ οἰκοῦντες ἀπόρθητοι καὶ ἀτείχιστοι καὶ ἀστασίαστοι καὶ ἀήττητοι καὶ τρόποις ἀεὶ τοῖς αὐτοῖς χρώμενοι ὧν ἕνεκα ἐλπὶς ἀθάνατον τὴν ἐλευθερίαν αὐτοὺς κεκτῆσθαι, καὶ ἐν τοῖς παρεληλυθόσι κινδύνοις σωτῆρας γενομένους τῆς Ἑλλάδος περὶ τῶν μελλόντων προορᾶσθαι. οὐ τοίνυν ὁ ἐπιὼν καιρὸς τοῦ παρόντος βελτίων οὐ γὰρ ἀλλοτρίας δεῖ τὰς τῶν ἀπολωλότων συμφορὰς νομίζειν ἀλλ οἰκείας, οὐδ ἀναμεῖναι, ἕως ἂν ἐπ αὐτοὺς ἡμᾶς αἱ δυνάμεις ἀμφοτέρων ἔλθωσιν, ἀλλ ἕως ἔτι ἔξεστι, τὴν τούτων ὕβριν κωλῦσαι. Α. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ θαυμάζω: 1) απόλυτα = μένω έκθαμβος, 2) με αιτιατική πράγματος = εκπλήσσομαι για κάτι, 3) με αιτιατική προσώπου = θαυμάζω κάποιον, 4) με πλάγια πτώση + γενική (ή εμπρόθετο) της αιτίας = θαυμάζω κάποιον για κάτι, 5) με απαρέμφατο ή κατηγορηματική μετοχή = θαυμάζω κάποιον να κάνει κάτι, 6) με εξαρτημένη πρόταση (πλάγια ή αιτιολογική) = απορώ, εκπλήσσομαι, θαυμάζομαι: με βλέπουν με θαυμασμό ποτὲ: κάποτε, τέλος πάντων χρῶμαι: μεταχειρίζομαι, χρησιμοποιώ (+ δοτική) χρῶμαι πόλει: λαμβάνω μέρος στην πολιτική ζωή, ὁμολογίαν χρῶμαι: έρχομαι σε συμφωνία, χρῶμαι συμφορᾷ: δοκιμάζω συμφορά, χρῶμαι τέχνῃ: ασκώ κάποιο επάγγελμα, χρῶμαι τοῖς πράγμασι: διοικώ τις υποθέσεις, νόμοις χρῶμαι: ζω σύμφωνα με τους νόμους περιορῶ: βλέπω ολόγυρα, αναμένω, ανέχομαι (ως μέσο = είμαι προσεκτικός) ἀφορῶ: παρατηρώ, αποστρέφω το βλέμμα, ἐφορῶ: επιβλέπω, επιτηρώ, παρορῶ: παραβλέπω, προορῶ: προβλέπω, ὑπερορῶ: βλέπω από ψηλά, παραμελώ, καταφρονώ ἀστασίαστοι: χωρίς εμφύλιες διαμάχες κεκτῆσθαι < κτάομαι κτῶμαι: αποκτώ, προμηθεύομαι ὁ ἐπιὼν καιρὸς: το μέλλον ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 13

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ 1. Θαυμάζω δὲ Λακεδαιμονίους πάντων μάλιστα: κύρια πρόταση κρίσεως θαυμάζω (ἐγώ) Λακεδαιμονίους μάλιστα πάντων ρήμα υποκείμενο αντικείμενο (Το αντικείμενο σε αιτιατική, αντί γενικής, λόγω πρόληψης.) επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα γενική διαιρετική από το «μάλιστα» (Επίθετα ή επιρρήματα συγκριτικού βαθμού εξαρτούν γενική συγκριτική, ενώ υπερθετικού βαθμού γενική διαιρετική σε ορισμένες περιπτώσεις όμως δέχονται και συγκριτική όταν υφίσταται σχέση όλου-μέρους.) ΜΤΦΡ: Και περισσότερο απ όλους απορώ με τους Λακεδαιμόνιους 2. τίνι ποτὲ γνώμῃ χρώμενοι καομένην τὴν Ἑλλάδα περιορῶσιν, ἡγεμόνες ὄντες τῶν Ἑλλήνων οὐκ ἀδίκως, καὶ διὰ τὴν ἔμφυτον ἀρετὴν καὶ διὰ τὴν πρὸς τὸν πόλεμον ἐπιστήμην, μόνοι δὲ οἰκοῦντες ἀπόρθητοι καὶ ἀτείχιστοι καὶ ἀστασίαστοι καὶ ἀήττητοι καὶ τρόποις ἀεὶ τοῖς αὐτοῖς χρώμενοι: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση κρίσεως, μερικής άγνοιας, ως αντικείμενο του ρήματος της κύριας περιορῶσιν (Λακεδαιμόνιοι) τὴν Ἑλλάδα καομένην χρώμενοι γνώμῃ τίνι ποτὲ ρήμα υποκείμενο αντικείμενο κατηγορηματική μετοχή, που αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος (Τα ρήματα αίσθησης εξαρτούν κατηγορηματική ή αιτιολογική μετοχή.) τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος αντικείμενο μετοχής επιθετικός προσδιορισμός στο «γνώμῃ» επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στη μετοχή ΜΤΦΡ: με ποιο τέλος πάντων σκεπτικό ανέχονται να καίγεται (καταστρέφεται) η Ελλάδα 14 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ

ΚATΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ὄντες ἡγεμόνες τῶν Ἑλλήνων (οὐκ) ἀδίκως διὰ τὴν ἀρετὴν, διὰ τὴν ἐπιστήμην τὴν ἔμφυτον εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος κατηγορούμενο στο εννοούμενο «Λακεδαιμόνιοι» γενική αντικειμενική από το «ἡγεμόνες» επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου από τη μετοχή εμπρόθετοι προσδιορισμοί του αναγκαστικού αιτίου στη μετοχή «ὄντες» επιθετικός προσδιορισμός στο «ἀρετὴν» πρὸς τὸν πόλεμον εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς ΜΤΦΡ: μολονότι είναι όχι άδικα ηγεμόνες των Ελλήνων, και εξαιτίας της έμφυτης αρετής (γενναιοψυχίας τους) και εξαιτίας της καλής τους γνώσης σε σχέση με τον πόλεμο οἰκοῦντες μόνοι ἀπόρθητοι, ἀτείχιστοι, ἀστασίαστοι, ἀήττητοι, χρώμενοι (τροπική μετοχή) τρόποις τοῖς αὐτοῖς ἀεὶ εναντιωματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος «περιορῶσιν» κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «Λακεδαιμόνιοι» επιρρηματικά κατηγορούμενα του τρόπου αντικείμενο του «χρώμενοι» (Το χρῶμαι συντάσσεται κατά βάση με μία ή δύο δοτικές.) επιθετικός προσδιορισμός στο «τρόποις» επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου ΜΤΦΡ: κι ενώ μόνοι κατοικούν (την πόλη τους) χωρίς (αυτή) να έχει κυριευτεί και χωρίς τείχη και χωρίς εμφύλιες διαμάχες και χωρίς ήττα και έχοντας πάντα τον ίδιο τρόπο (διοίκησης). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΥΚΑΜΙΣΑΣ 15