ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ - ΤΜΗΜΑ Ι Αθήνα, 07 Απριλίου 2017 Αρ. Πρωτ.: οικ. 16990/499 Ταχ. Δ/νση : Σταδίου 29 Τ.Κ. : 10110 Πληροφορίες : Θ. Σταθοπούλου Τηλ. : 2131516540 Email :thstathopoulou@ypakp.gr FAX : 2105295403 ΘΕΜΑ: ΠΡΟΣ : ΚΟΙΝ.: Κ.Υ. ΣΕΠΕ Δ/νση Προγραμματισμού & Συντονισμού Επιθ. Εργασιακών Σχέσεων Αγησιλάου 10, 10437, Αθήνα Συνήγορος του Πολίτη Κύκλος Ισότητας Χατζηγιάννη Μέξη 5 11528 Αθήνα Η εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης κατά τον Ν.4443/2016 (ΦΕΚ 232/9-12-2016) Με την ψήφιση του ν.4443/2016 (232 Α ), ο οποίος αντικατέστησε το ν. 3304/2005, ενσωματώνεται στο εθνικό δίκαιο η Οδηγία 2000/43/ΕΚ «περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνικής καταγωγής», η 2000/78/ΕΚ «περί της ίσης μεταχείρισης προσώπων ανεξαρτήτως θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού αυτών, στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας» και η οδηγία 2014/54/ΕΕ «περί μέτρων που διευκολύνουν την άσκηση των δικαιωμάτων των εργαζομένων στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων». Με τον παρόντα νόμο βελτιώνεται και ενισχύεται το υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο για την εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης και την απαγόρευσης των διακρίσεων στην εργασία και την απασχόληση εν γένει. Για τον σκοπό αυτό αναπτύσσεται ένα ευρύτερο πεδίο εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης εισάγοντας νέους λόγους διάκρισης και ανατίθεται η σχετική αρμοδιότητα της παρακολούθησης και εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης στον Συνήγορο του Πολίτη, ενιαία για το δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Αναλυτικότερα η διεύρυνση αυτή πραγματώνεται α) με την ενσωμάτωση της οδηγίας 2014/54/ΕΕ για τη διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων της ΕΕ και την καταπολέμηση των διακρίσεων σε βάρος των πολιτών της ΕΕ β) με την εισαγωγή νέων λόγων διάκρισης. [1]
Συγκεκριμένα, στο σκοπό του νόμου (άρθρο 1) προστίθενται ως λόγοι διάκρισης το «χρώμα», οι «γενεαλογικές καταβολές» και η «εθνική καταγωγή», η «χρόνια πάθηση», η «οικογενειακή κατάσταση» και η «κοινωνική κατάσταση». Αντικαθίσταται ο αναχρονιστικός όρος «γενετήσιος προσανατολισμός» με τον όρο «σεξουαλικός προσανατολισμός» και αναφέρονται ρητώς ως λόγοι διάκρισης η «ταυτότητα φύλου» και τα «χαρακτηριστικά φύλου». Ειδικότερα ο όρος «γενεαλογικές καταβολές» (descent) θα πρέπει να νοηθεί ως αναφερόμενος κυρίως σε πρόσωπα ή σε ομάδες προσώπων, που κατάγονται από πρόσωπα τα οποία θα μπορούσαν να προσδιορισθούν βάσει ορισμένων χαρακτηριστικών (όπως φυλή ή χρώμα), χωρίς αυτό να σημαίνει υποχρεωτικά ότι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά εξακολουθούν να υπάρχουν. Παρά το γεγονός αυτό, λόγω των γενεαλογικών καταβολών τους, τα εν λόγω πρόσωπα ή ομάδες προσώπων μπορούν να αποτελέσουν στόχο μίσους ή βίας» 1. Η έννοια της αναπηρίας, ως λόγος διάκρισης, συμπληρώνεται με εκείνη της «χρόνιας πάθησης» με σκοπό την ευθυγράμμιση της υφιστάμενης νομοθεσίας με το δικαιωματικό μοντέλο προστασίας των ατόμων με αναπηρία, όπως αυτό αποτυπώνεται στη «Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες» και του Προαιρετικού Πρωτοκόλλου αυτής, που κύρωσε η Ελλάδα με την ψήφιση του ν.4074/2012. Σύμφωνα με τον εν λόγω νόμο η «οροθετικότητα» εντάσσεται στο προστατευτικό πλέγμα της αναπηρίας ή χρόνιας ασθένειας 2. Ακολούθως, υπό το ανωτέρω πρίσμα προστίθεται ως λόγος διάκρισης η άρνηση εύλογων προσαρμογών. Η προσθήκη του λόγου «οικογενειακή κατάσταση» έχει ως στόχο την προστασία των εργαζομένων- μελών οικογενειών, από τις διακρίσεις, στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας, ανεξάρτητα από τον τύπο της ένωσης ενός ζεύγους (σύμφωνο συμβίωσης ή γάμος). Επιπλέον, με την προσθήκη του λόγου «κοινωνική κατάσταση» προβλέπεται η προστασία των προσώπων από τυχόν κοινωνικό στιγματισμό λόγω της ιδιαίτερης κατάστασής του, όπως επί παραδείγματι η τοξικοεξάρτηση ή η αποφυλάκιση. Ο όρος «ταυτότητα φύλου» που εισάγεται ως λόγος διάκρισης 3 αναφέρεται σε «διεμφυλικά άτομα» (transgender), των οποίων η ταυτότητα φύλου είναι διαφορετική από το φύλο της γέννησής τους. Ο όρος «χαρακτηριστικά φύλου» προσδιορίζει τα διαφυλικά άτομα (intersex), τα οποία εκ γενετής εμφανίζουν 1 Απόφαση Πλαίσιο 2008/913 ΔΕ του Συμβουλίου της 28 ης Νοεμβρίου του 2008 για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου. 2 Οι οροθετικοί βάσει της ΥΑ Φ 21/2361 (ΦΕΚ Β ) 819/1993 ανήκουν στις κατηγορίες ατόμων με αναπηρία (βλ. Έκθεση ΕΕΔΑ «Ζητήματα προστασίας δικαιωμάτων των οροθετικών στο ΗΙV/AIDS ατόμων, Αθήνα 27-01-2011), Σύμφωνα δε με τη Σύσταση 200 της ΔΟΕ «Σύσταση για το ΗΙV/AIDS και τον κόσμο της εργασίας» της 17ης Ιουνίου 2010, αναγνωρίζεται ως γενική αρχή ότι το ΗΙV/AIDS πρέπει να αναγνωρίζεται και να αντιμετωπίζεται ως ζήτημα του χώρου εργασίας, το οποίο πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στα βασικά στοιχεία της εθνικής( ) ανταπόκρισης (.), και ότι δεν πρέπει να γίνεται διάκριση ή στιγματισμός εργαζομένων, ζητούντων αιτούντων εργασία, λόγω της πραγματικής ή υποτιθέμενης οροθετικότητάς τους, οι εργαζόμενοι ( ) πρέπει να έχουν πρόσβαση και υποστήριξη όσον αφορά το ΗΙV/AIDS και ο χώρος εργασίας πρέπει να διαδραματίζει ένα ρόλο προς διευκόλυνση της πρόσβασης σε αυτές τις υπηρεσίες. 3 Σύσταση CM/Rec (2010)5 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης που αφορά μέτρα για την εξάλειψη των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. [2]
σεξουαλικά χαρακτηριστικά, που δεν πληρούν απολύτως την ανατομική τους κατάταξη σε αρσενικό ή θηλυκό φύλο. Στο άρθρο 2 του νόμου πέραν των εννοιών της άμεσης και έμμεσης διάκρισης και της παρενόχλησης προστίθενται και οι ορισμοί της «διάκρισης λόγω σχέσης», της διάκρισης λόγω «νομιζόμενων χαρακτηριστικών», η «άρνηση εύλογων προσαρμογών» καθώς και της «πολλαπλής διάκρισης». Με την απόφαση του στην Υπόθεση Coleman C-303/06, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Δ.Ε.Ε.) αποφαίνεται ότι η απαγόρευση των άμεσων δυσμενών διακρίσεων δεν περιορίζεται μόνο στα άτομα με ειδικές ανάγκες. Όταν ένας εργοδότης αντιμετωπίζει έναν υπάλληλο χωρίς ειδικές ανάγκες κατά τρόπο λιγότερο ευνοϊκό απ ό,τι αντιμετωπίζει, αντιμετώπισε ή θα αντιμετώπιζε άλλον υπάλληλο σε παρεμφερή κατάσταση και αποδεικνύεται ότι ο υπάλληλος αυτός υφίσταται δυσμενή μεταχείριση λόγω των ειδικών αναγκών του τέκνου του, στο οποίο παρέχει, κατά κύριο λόγο, τις απαραίτητες φροντίδες, η μεταχείριση αυτή προσκρούει στην απαγόρευση των άμεσων δυσμενών διακρίσεων. Ο όρος «νομιζόμενα χαρακτηριστικά» αφορά στην εικασία ότι ένα πρόσωπο εικάζεται ότι διαθέτει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και ως εκ τούτου υπόκειται σε λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση. Η οδηγία 2000/43/ΕΚ ρητά αναφέρει ότι κατά την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξάρτητα από φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, θα πρέπει, σύμφωνα µε το άρθρο 3 παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΚ, να επιδιώκεται η εξάλειψη των ανισοτήτων και να προωθείται η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, ιδίως διότι οι γυναίκες είναι συχνά τα θύματα πολλαπλών διακρίσεων. Η αρχή της ίσης μεταχείρισης,σύμφωνα με το άρθρο 3 του ν. 4443/2016(πεδίο εφαρμογής), εφαρμόζεται σε όλα τα πρόσωπα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Απαγορεύονται οι διακρίσεις λόγω φυλής, χρώματος, εθνοτικής ή εθνικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας ασθένειας, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου στον τομέα της απασχόλησης και της εργασίας. Σε ότι αφορά την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω φυλής, χρώματος, εθνοτικής ή εθνικής καταγωγής και γενεαλογικών καταβολών αυτή εφαρμόζεται εκτός του τομέα της απασχόλησης και της εργασίας και στην κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ασφάλισης και της υγειονομικής περίθαλψης, στις κοινωνικές παροχές, στην εκπαίδευση, στην πρόσβαση στη διάθεση και στην παροχή αγαθών και υπηρεσιών που διατίθενται στο κοινό συμπεριλαμβανομένης της στέγης. Στο κεφάλαιο με τίτλο «Ίση Μεταχείριση» (άρθρα 3-7) προβλέπονται μεταξύ άλλων και οι περιπτώσεις δικαιολογημένης διαφορετικής μεταχείρισης. Ειδικότερα η θέσπιση ορίου ηλικίας ως όρου πρόσβασης στην εργασία και εν γένει την απασχόληση συμπεριλαμβανομένων των κριτηρίων επιλογής και όρων πρόσληψηςμπορεί να γίνει μόνο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και εφόσον παρέχεται ειδική προς τούτο αιτιολόγηση. [3]
Η διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας δικαιολογείται μόνο όταν πληρούνται οι προϋποθέσεις: α) εξυπηρετεί την επίτευξη θεμιτού στόχου, β) είναι εύλογη και αναγκαία, γ)συνιστά ουσιαστική και καθοριστική προϋπόθεση λόγω της φύσης των συγκεκριμένων επαγγελματικών δραστηριοτήτων ή λόγω του πλαισίου εντός του οποίου αυτές ασκούνται. Το Δ.Ε.Ε. έχει αποφασίσει ότι όταν θεσπίζεται όριο ηλικίας για την σωστή εκτέλεση της εργασίας, πρέπει να υπάρχει επαρκής αιτιολόγηση και να τεκμηριώνεται ότι δεν υπάρχει εναλλακτικό, λιγότερο αυστηρό μέσο πέραν του κριτηρίου της ηλικίας, για την εκτέλεση της συγκεκριμένης επαγγελματικής δραστηριότητας. Ακολούθως, η παρέκκλιση από την αρχή της ίσης μεταχείρισης λόγω ηλικίας, έχει ως γνώμονα την εξυπηρέτηση σκοπών της πολιτικής για την απασχόληση, την αγορά εργασίας και την επαγγελματική κατάρτιση και τα μέσα, τα οποία μεταχειρίζεται για την επίτευξη των σκοπών αυτών, είναι πρόσφορα και αναγκαία. Ως εκ τούτου τα μέσα για την επίτευξη των σκοπών αυτών, αφενός είναι κατάλληλα για την επίτευξή τους και αφετέρου δεν βαίνουν πέραν αυτού που είναι αναγκαίο για την επίτευξη τους. Η δε εξαίρεση από την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης λόγω αναπηρίας ή ηλικίας επιτρέπεται όταν συνδέεται με τη φύση των καθηκόντων της συγκεκριμένης θέσης εργασίας. Ως εκ τούτου το χαρακτηριστικό της ηλικίας και της αναπηρίας δεν αποτελεί γενικό κώλυμα διορισμού των υποψηφίων σε θέσεις εργασίας, αλλά εξατομικευμένο κώλυμα που κρίνεται σε συνάρτηση με τη φύση και τα καθήκοντα της συγκεκριμένης θέσης που καλούνται να ασκήσουν οι υποψήφιοι. Επιπλέον, αποσαφηνίζεται η ρήτρα εξαίρεσης της ιθαγένειας και γίνεται σαφές ότι έναντι των εργαζομένων της ΕΕ, διαφορετική μεταχείριση επιφυλάσσεται μόνο στην πρόσβαση στην απασχόληση στην δημόσια διοίκηση ενώ για τους επί μακρόν διαμένοντες αλλοδαπούς πολίτες η εξαίρεση αυτή δεν αντιτάσσεται στο πλαίσιο των δικαιωμάτων που τους αναγνωρίζονται από τον ν. 4551/2014. Με τον παρόντα νόμο (άρθρο 14) ανατίθεται στο «Συνήγορο του Πολίτη» η αρμοδιότητα της παρακολούθησης και της προώθησης της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, γενεαλογικών καταβολών, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, ενιαία για το δημόσιο, τον ευρύτερο δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Συνεπώς, καταργείται η Επιτροπή Ίσης Μεταχείρισης του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, και επανακαθορίζεται η συνεργασία «Συνηγόρου του Πολίτη» και «Σ.ΕΠ.Ε» στα πρότυπα του ν.3896/2010. Επιχειρείται η επανεκκίνηση της συνεργασίας μεταξύ συναρμόδιων φορέων και υπηρεσιών(άρθρο 15,16) με άξονα την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης στη χώρα, όσο και για την επανασύνδεση με την Κοινωνία των Πολιτών. Υπό το πρίσμα [4]
αυτό ορίζονται οι Υπηρεσίες για την εποπτεία και την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης καθώς και οι Φορείς με τους οποίους θα συνεργαστούν. Επαναπροσδιορίζονται οι αρμοδιότητες του Συνηγόρου του Πολίτη (άρθρο 19) και η σχέση του με το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (άρθρο 20) κατά την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, γενεαλογικών καταβολών, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, ηλικίας, οικογενειακής ή κοινωνικής κατάστασης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου. Τέλος, παρακαλούμε το παρόν ενημερωτικό έγγραφο να προωθηθεί με ευθύνη της Υπηρεσίας σας σε όλες τις αρμόδιες Διευθύνσεις και Τμήματα του Σ.Ε.Π.Ε. Η ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ ΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ α.α. Εσωτερική Διανομή 1. Γ. Δ/ντης Εργασίας και Ένταξης στην Απασχόλησης 2. Αυτοτελές Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας 3. Δ5/Τμ.Ι 4. Κ.Φ. Θ. ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ [5]