ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ευρύτερος Θερµαϊκός Κόλπος δέχτηκε σηµαντικές περιβαλλοντικές πιέσεις τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των ποικίλων βιοµηχανικών δραστηριοτήτων, του ρυπασµένου φορτίου των ποταµών που εκβάλουν στον κόλπο, των µέχρι πρόσφατα ανεπεξέργαστων οικιακών λυµάτων, καθώς και της αυξηµένης αγροτικής παραγωγής σε περιοχές γύρω από τον κόλπο. Το Εργαστήριο Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος σε συνεργασία µε το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης, ανέλαβε παρακολούθηση της ρύπανσης των ιζηµάτων, του νερού αλλά και διαφόρων έµβιων οργανισµών, όσον αφορά βαρέα µέταλλα, οργανικές ουσίες, καθώς και διάφορες µικροβιολογικές παραµέτρους. Η µελέτη περιλαµβάνει αρκετούς σταθµούς δειγµατοληψίας, τόσο παράκτια όσο και στο εσωτερικό του κόλπου, ώστε να µελετηθούν οι φυσικοχηµικές και βιολογικές παράµετροι µε τρόπο που να καλύπτεται αντιπροσωπευτικά όλη η περιοχή του κόλπου. Επιπλέον, όπου κρίνεται αναγκαίο, θα πραγµατοποιείται επιπλέον δειγµατοληψία από σηµεία σε χειµάρρους ή ποταµούς που επιφορτίζουν το Θερµαϊκό κόλπο µε χηµική ή µικροβιολογική ρύπανση. Συνοπτικά, το Εργαστήριο Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος αποσκοπεί: στη συλλογή, καταγραφή και επεξεργασία σύγχρονων δεδοµένων φυσικοχηµικών και βιολογικών παραµέτρων στο νερό, τα ιζήµατα και τους µικροοργανισµούς του κόλπου, ώστε να µελετηθεί η τροφική κατάσταση του κόλπου, η ύπαρξη τοξικών και επικίνδυνων ρύπων και η συσσώρευση των ρύπων στους έµβιους οργανισµούς στην στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων και την εξαγωγή χρήσιµων συµπερασµάτων για την αντιµετώπιση και εξυγίανση του κόλπου στην καταγραφή των πηγών ρύπανσης (σηµειακών και µη) ώστε να γίνει δυνατή η πληρέστερη κατανόηση της χρονικά και τοπικά µεταβαλλόµενης ρύπανσης του Θερµαϊκού κόλπου και να συνδυαστούν τα αποτελέσµατα µε τους πραγµατικούς υπαίτιους της ρύπανσης στην διαµόρφωση χρήσιµων συµπερασµάτων, µε βάση τα αποτελέσµατα που θα εξαχθούν, ώστε να προταθούν εφαρµόσιµες και οικονοµικά εφικτές λύσεις, µε σκοπό την επιστροφή του οικοσυστήµατος στην αρχική υγιή του κατάσταση Για πρώτη φορά, πραγµατοποιείται µια συνολική και ολοκληρωµένη µελέτη, που εκτός από τον προσδιορισµό διαφόρων ρυπογόνων ουσιών σε περιβαλλοντικά δείγµατα, θα περιλαµβάνει την καταγραφή των πηγών ρύπανσης του κόλπου, συµπεριλαµβανοµένων και των µικροβιακών και φυσικοχηµικών φορτίων χειµάρρων, τάφρων, ποταµών, εξόδων βιοµηχανιών και βιοτεχνιών, καθώς είναι αναγκαία η µελέτη της έκτασης στην οποία συµµετέχει η κάθε πηγή ρύπανσης χωρικά και χρονικά. Η εργασία αυτή προσανατολίζεται και προς την παροχή χρήσιµων συµπερασµάτων και προτάσεων προς τη νεοσυσταθείσα ιεύθυνσης Προστασίας και Ανάπτυξης του Θερµαϊκού Κόλπου ( ιεύθυνση ΠΑΘΚ), που υπάγεται απευθείας στον Υπουργό Μακεδονίας Θράκης και αποτελεί µια αυτόνοµη διεύθυνση µε σκοπό το συντονισµό των σχετικών φορέων προς όφελος του Θερµαϊκού Κόλπου. 1

2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 2.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Ο εσωτερικός Θερµαικός Κόλπος, που περιλαµβάνεται από τα στίγµατα : 22.990 Ε, 40.430 Β έως 22.571 Ε, 40,655 Β Σχήµα 1 : ΤΡΙΣ ΙΑΣΤΑΤΗ ΒΥΘΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ Β ΑΙΓΑΙΟΥ στην περιοχή µελέτης τα βάθη δεν ξεπερνούν τα 27 m και τα ποτάµια που εκβάλουν σ αυτόν (Αξιός, Γαλλικός, Λουδίας, Αλιάκµονας), συµπεριλαµβανοµένων των βασικών εδαφικών απορροών (αποστραγγιστικά αρδευτικά κανάλια, οχετοί όµβριων) και αποχετεύσεων (έξοδοι βιολογικών καθαρισµών) 2

ΠΕΡΙΟ ΟΣ : Οι δειγµατοληψίες διενεργήθηκαν και συνεχίζουν να διενεργούνται σε τέσσερις χρονικές περιόδους, από τις αρχές Ιουνίου 2007 έως τον Ιούλιο 2008. Φυσική ωκεανογραφία Ανάγλυφο πυθµένα : Ο πυθµένας εµφανίζεται οµαλός χωρίς ιδιαίτερα γεωµορφολογικά χαρακτηριστικά. Τα βάθη σε όλο τον εσωτερικό Θερµαϊκό δεν ξεπερνούν τα 27 µέτρα. Οι πλέον αβαθείς περιοχές εκτείνονται σε µια ζώνη 1-3 ν.µ. από την ακτή στις δυτικές ακτές, εξ αιτίας των διαρκών πλούµιων αποθέσεων των ποταµών που εκβάλουν. Θερµοκρασία: Στο τέλος του χειµώνα αρχές άνοιξης καταγράφονται θερµοκρασίες κάτω από 10 C. Μετά το Φεβρουάριο η υδάτινη στήλη αρχίζει να θερµαίνεται, µέχρι και τον Αύγουστο που αναµένεται να φτάσει την µέγιστη ετήσια τιµή της (περί τους 26-27 C). Από τον Σεπτέµβριο και µετά η θαλάσσια µάζα ψύχεται και τον εκέµβριο φτάνει σε µέσες θερµοκρασίες περί τους 12-14 C. Αλατότητα : Παρουσιάζει διακύµανση λόγω των εισροών γλυκών νερών από τα ποτάµια, µεταβολή που καταγράφεται χαρακτηριστικά σε όλο το παράκτιο µέτωπο του υτικού Κόλπου. Γενικά, οι χαµηλότερες αλατότητες παρατηρούνται το καλοκαίρι. Πυκνότητα: Τον χειµώνα έχουµε οµογενοποιηµένη στήλη νερού, ενώ από την άνοιξη αρχίζει και παρατηρείται στρωµάτωση, µε µια σχετικά οµογενοποιηµένη επιφανειακή ζώνη 5-7 m και ένα θερµοκλινές που µεταβάλλεται σταδιακά από την επιφανειακή ζώνη χαµηλής πυκνότητας υψηλής θερµοκρασίας, στα κατώτερα βάθη υψηλής πυκνότητας και χαµηλής θερµοκρασίας. Η στρωµάτωση ολοκληρώνεται στο τέλος του φθινοπώρου, οπότε η στήλη αρχίζει και πάλι να οµογενοποιείται σταδιακά. Κυκλοφορία θαλασσίων µαζών: Στο τέλος του Χειµώνα, παρατηρείται έξοδος του νερού από τον κόλπο Θεσσαλονίκης προς τον Θερµαϊκό. Το καλοκαίρι παρατηρείται επιφανειακή κυκλωνική κυκλοφορία και είσοδος νερών από τον ανοιχτό Θερµαϊκό προς τον κόλπο της Θεσσαλονίκης στα κατώτερα βάθη. ΣΗΜΕΙΑ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Πραγµατοποιούνται δειγµατοληψίες σε 50 σταθµούς - σηµεία δειγµατοληψίας, όπου διενεργούνται µετρήσεις θερµοαλατικών χαρακτηριστικών (αλατότητα, θερµοκρασία, πυκνότητα νερού, διαλυµένο οξυγόνο, ORP, θολερότητα κλπ). Σε κάθε σταθµό λαµβάνονται δείγµατα από όλη την στήλη του νερού (επιφάνεια, µεσόνερα, βυθός) και σε ορισµένους σταθµούς, δείγµατα ιζήµατος για αναλύσεις βαρέων µετάλλων, υπολειµµάτων φυτοφαρµάκων, πετρελαιοειδών κλπ. Σε κάθε επίσης σταθµό, λαµβάνονται δείγµατα σε άσηπτες συνθήκες, στα οποία εκτελούνται µικροβιολογικές αναλύσεις ως προς τους δείκτες µόλυνσης και παθογόνων στο νερό. Επίσης γίνονται µετρήσεις σε βιολογικά είδη (πλαγκτόν, µακροασπόνδυλα, φυτοβένθος κλπ) και σε οστρακοειδή από φυσικές και τεχνικές καλλιέργειες. 3

5 41 5 47 46 45 44 43 42 15 36 16 35 17 31 38 37 34 27 39 18 28 19 29 2021 5 22 4 23 6 24 3 30 32 2 1 40 7 25 13 12 14 11 33 8 9 10 40.45 26 40.4 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 23 Σχήµα 2 : Θαλάσσια και χερσαία (ποταµών) σηµεία δειγµατοληψιών περιόδου Ιουνίου 2007 Αυγούστου 2008 2.2 ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΣΕ ΙΖΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ Τα επιφανειακά στρώµατα µέχρι βάθος περίπου 20 cm εµφανίζουν συγκεντρώσεις διπλάσιες ως τετραπλάσιες από εκείνες των κατώτερων στρωµάτων. Τα βασικότερα βαρέα µέταλλα που ανιχνεύονται σε υψηλές είναι το Cd, ο Pb το Cr και ο Cu. ΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ Fe; 19300 Mn; 317,8 Άλλα; 401,1 Zn ; 72,4 Cd; 0 Pb; 8,2 Cu; 10,5 Cr; 34,4 Ni; 48,9 Zn Cd Pb Cu Fe Mn Cr Ni 4

ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΜΑΙΚΟΥ (27m) Fe; 45000,0 Mn; 729,1 Άλλα; 956,8 Cr; 112,2 Ni; 115,5 Zn ; 224,9 Cd; 0,8 Pb; 60,7 Cu; 60,3 Zn Cd Pb Cu Fe Mn Cr Ni ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΜΑΙΚΟΥ ΑΝΑΦΟΡΑ ΒΑ ΘΕΡΜΑΙΚΟΥ ΘΕΣΗ ΝΑΖΙΚΙ 480 729 599 Zn Cd Pb Cu Mn Cr ΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ 318 Ni 0 250 500 750 1000 1250 1500 Στα βαθιά λεπτόκοκκα ιζήµατα στο κέντρο του Θερµαϊκού, µετρούνται υψηλότερες συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων και ειδικά µολύβδου, χρωµίου, χαλκού και καδµίου, απ ότι στις εκβολές και τις ακτές. Τα µέταλλα των ιζηµάτων κάτω από τις επικρατούσες αναγωγικές συνθήκες του νερού, δεν εµφανίζουν τάσεις επαναδιάλυσης. 5

2.3 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ ( ΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΛΗΣ ΝΕΡΟΥ 1 m ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΥΘΜΕΝΑ) 2 Fe [ìg/l] 8 300 6 240 4 180 2 120 60 40.48 0 40.46 22.78 22.8 22.82 22.84 22.86 22.88 22.9 22.92 22.94 Κατανοµή συγκεντρώσεων Fe στο νερό Συγκέντρωση Mn στο νερό [µg/l] 5 40.45 22.8 22.85 22.9 22.95 Κατανοµή συγκεντρώσεων Mn στο νερό 6

5 5 Συγκέντρωση Pb στο νερό [µg/l] 0 to 15 15 to 18 18 to 20 20 to 30 18.2 16.7 19.5 16 18.1 17.2 18.1 19.1 13.6 0 23 40.45 19.7 40.4 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 Γενικά στα νερά του Θερµαϊκού, δεν παρατηρούνται υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων, αναλογικά µε το φορτίο των ρύπων που δέχεται ο κόλπος. Φαίνεται ότι η φυσικοχηµεία του κόλπου ευνοεί τη χηµική ιζηµατοποίηση των βαρέων µετάλλων. 2.4 ΧΗΜΙΚΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ιαλελυµένο οξυγόνο: Σε όλη σχεδόν τη διάρκεια του έτους το διαλυµένο οξυγόνο εµφανίζει τιµές υπερκορεσµού. Οι συγκεντρώσεις του διαλυµένου οξυγόνου µειώνονται ελαφρά από την επιφάνεια προς το βάθος (ειδικά την περίοδο κατά το τέλος της άνοιξης και του καλοκαιριού), αλλά ακόµα και κοντά στο βυθό δεν πέφτουν κάτω από τα επίπεδα κορεσµού. Εξαίρεση αποτελούν ορισµένες περιοχές του δυτικού λιµένα Καλοχωρίου, που σε κοντινές αποστάσεις από την ακτή εµφανίζονται κοντά στο βυθό ανοξικές συνθήκες, που το οξυγόνο πέφτει σε πολύ χαµηλά επίπεδα συγκεντρώσεων (π.χ. περιοχή παλαιών βυρσοδεψίων). Θρεπτικά : Γενικά ο κόλπος της Θεσσαλονίκης και ο εσωτερικός Θερµαϊκός εµφανίζει χαµηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών, συγκρινόµενες µε εκείνες του ολιγοτροφικού Αιγαίου, και θα µπορούσε να χαρακτηριστεί ολιγοτροφικό σύστηµα. Εποχιακά, οι µεγαλύτερες συγκεντρώσεις θρεπτικών και κυρίως των νιτρικών και των φωσφορικών, καταγράφονται στο τέλος της άνοιξης (Μάιο) στο δυτικό µέτωπο, όπου εισρέουν επιφανειακά νερά από τα ποτάµια και τα αποστραγγιστικά κανάλια, που µεταφέρουν εδαφικές απορροές από τα λιπανθέντα εδάφη. 7

Χλωροφύλλη-α και βιοτικά χαρακτηριστικά Η χλωροφύλλη-α στο επιφανειακό στρώµα νερού (1-5 m) κυµαίνεται σε υψηλά επίπεδα στο τέλος του καλοκαιριού µε τιµές από 0,2 12 µg/l. Οι χαµηλότερες τιµές καταγράφονται στο τέλος του Φθινοπώρου Χειµώνα ( 0,05 1,5 µg/l). Ας σηµειωθεί ότι οι µέση τιµή χλωροφύλλης-α του Αιγαίου πελάγους είναι 0,4 µg/l µε εύρος µετρήσεων από 0,15 1,5 µg/l. Η βιοµάζα κυµαίνεται από 20 έως 550 mg/m 2 ανάλογα µε την περιοχή και την χρονική περίοδο. Τα επικρατέστερα είδη σε ότι αφορά τη σύνθεση της φωτοσυνθετικής συνιστώσας (φυτοπλαγκτόν) είναι τα διάτοµα και κατά δεύτερο λόγο τα δινοµαστιγωτά και τα κοκολιθοφόρα. Σε ότι αφορά τη σύνθεση της φαγοτροφικής συνιστώσας (ζωοπλαγκτό) κυριαρχούν τα κωπήποδα και ακολουθούν τα Κλαδοκεραιωτά και οι κωπηλάτες. Υπόστρωµα - Βένθος : Στην περιοχή του λιµανιού όλοι οι σταθµοί µπορούν να χαρακτηριστούν αζωικοί λόγω απουσίας κάθε µορφής βενθικών οργανισµών. Υπολείµµατα κελυφών δείχνουν ότι κατά το παρελθόν επικρατούσαν συνθήκες που επέτρεπαν την ανάπτυξη µακρο-βενθικών ειδών. Σήµερα όµως όχι. Προφανώς οι επιβαρυµένες συνθήκες ρύπανσης δεν το επιτρέπουν. Το ίζηµα λεπτόκκο και οµοιογενές, εµφανίζει ένα µαύρο χρωµατισµό µε υψηλές περιεκτικότητες σε TPH s (ολικούς πετρελαικούς υδρογονάνθρακες, βαρέα µέταλλα και οργανικά), χαρακτηριστικά που καταµαρτυρούν ένα εξαιρετικά ρυπασµένο υπόστρωµα. Στο µέτωπο της ζώνης εκβολής των ποταµών τα ιζήµατα εµφανίζονται περισσότερο αµµοαργιλώδη και παρατηρείται χαρακτηριστικός σχηµατισµός νεφελώδους ζώνης στον πυθµένα, µιας ζώνης µε λεπτόκοκκα σωµατίδια που παραµένουν σε διαρκή αιώρηση. Έντονη είναι η παρουσία πολύχαιτων οργανισµών (Maldane Sarsi) που αναµοχλεύουν το επιφανειακό ίζηµα. 2 ΝΙΤΡΙΚΑ [mg/l] 8 4 6 3 4 2 2 1 40.48 40.46 0 22.78 22.8 22.82 22.84 22.86 22.88 22.9 22.92 22.94 22.96 Συγκέντρωση νιτρικών ιόντων στη στήλη νερού 8

ΦΩΣΦΟΡΟΣ [mg/l] 0.7 5 0.45 0.2 40.45 22.8 22.85 22.9 22.95 Συγκέντρωση διαλυµένου φωσφόρου στη στήλη νερού 2 ΑΜΜΩΝΙΑ [mg/l] 8 6 0.22 4 2 0.12 40.48 0.02 40.46 22.78 22.8 22.82 22.84 22.86 22.88 22.9 22.92 22.94 22.96 Συγκέντρωση µη ιονισµένης αµµωνίας στη στήλη νερού 9

Γενικά ο Θερµαϊκός αυτή την εποχή (Ιούνιος-Αύγουστος) εµφανίζεται ως ολιγοτροφικό σύστηµα, µε ιδιαίτερα χαµηλές συγκεντρώσεις θρεπτικών, µε σχεδόν µηδενικές τιµές αµµωνιακού αζώτου και φωσφόρου, ενώ τα νιτρικά κυµαίνονται από 1,5 έως 3,0 mg/l ( 0,02 έως 0,05 meq/l). Υψηλές συγκεντρώσεις φωσφόρου παρατηρούνται στις ανατολικές ακτές, στο ύψος του εργοστασίου ΒΙΑΜΥΛ, ενώ υψηλές συγκεντρώσεις αµµωνίας εντοπίζονται στις εκβολές των ποταµών, στο Καλοχώρι και τη Θέρµη (Βλέπε διαγράµµατα κατανοµών) ΕΠΟΜΕΝΗ ΦΑΣΗ Θα καταγραφούν οι συγκεντρώσεις των θρεπτικών, στην υγρά και αµέσως µετα την υγρά περίοδο, κατά την οποία αναµένεται να διαφοροποιηθεί εντελώς η παραπάνω εικόνα που αφορά την ξηρά περίοδο, δεδοµένου ότι οι εδαφικές απορροές την περίοδο αυτή µεταφέρουν θρεπτικά από το έδαφος και την εφαρµοζόµενη λίπανση στο Θερµαϊκό. Παράλληλα θα καταγραφεί η συγκέντρωση των θρεπτικών στα ποτάµια και τα κανάλια απορροής, πριν την εκβολή τους στο θαλάσσιο περιβάλλον και σε αντιπροσωπευτικά σηµεία της µηκοτοµής τους. Πετρελοειδή: Στα ιζήµατα προσδιορίστηκαν αλειφατικοί και αρωµατικοί υδρογονάνθρακες σε συγκεντρώσεις που ειδικά στο λιµάνι είναι δεκαπλάσιες έως και εκατονταπλάσιες φορές πάνω από τις µέσες φυσικές συγκεντρώσεις ( 110 130 µg/l). Παρασιτοκτόνα : Τα παρασιτοκτόνα παρουσιάζουν γενικά χαµηλές συγκεντρώσεις στα ιζήµατα του κόλπου ενώ στο νερό δεν είναι καν ανιχνεύσιµα. Αυξηµένες σχετικά συγκεντρώσεις παρουσιάζονται σε ορισµένες δραστικές ουσίες στις εκβολές του Αξιού (όπως Atrazin, Simazine κλπ). Από τα οργανοχλωριωµένα τις µεγαλύτερες συγκεντρώσεις εµφανίζει το DDΕ, (1 έως 8 µg/kg ξηρού ιζήµατος) που είναι φυσικός µεταβολίτης του γνωστού DDT. Επίσης ανιχνεύονται και ορισµένα άλλα οργανοχλωριωµένα όπως το Lindane, το Dieldrin, Aldrin, Heptachlor κλπ. Ας σηµειωθεί ότι πολλά από αυτά (π.χ.heptachlor) είναι απαγορευµένα πολλές δεκαετίες τώρα στην Ελλάδα και η παρουσία τους δηλώνει µάλλον διασυνοριακή ρύπανση. Τα πολυχλωριωµένα διφαινύλια (PCB s) και τα πολυαρωµατικά (PAH s) εµφανίζουν πολύ υψηλή συσσώρευση στα ιζήµατα του λιµανιού της Θεσσαλονίκης σε συγκεντρώσεις 10 50 φορές πάνω από άλλες περιοχές. Μετρήθηκαν τιµές µέχρι και 33 µg/l PCB s και 25 µg/l PΑΗ s σε παράκτια ιζήµατα στο ύψος της Αριστοτέλους. 2.6 ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ ΤΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ (ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2007) Από την επεξεργασία των πρωτογενών δεδοµένων των δειγµάτων νερών που συλλέξαµε τον Ιούλιο µέχρι Αύγουστο 2007, εντοπίζονται πέντε εστίες µόλυνσης των νερών του Θερµαϊκού κόλπου. 10

Οι τρεις εστίες βρίσκονται στις δυτικές ακτές του κόλπου και εντοπίζονται στα σηµεία εκβολών των ποταµών και των καναλιών που εκβάλουν στον Κόλπο. Οι άλλες αφορούν την περιοχή δυτικά των λιµενικών εγκαταστάσεων της Θεσσαλονίκης (Καλοχώρι, παλιά βυρσοδεψεία, Βιολογικός κλπ), και την περιοχή πριν τον αερολιµένα στις εκβολές χαρακτηριστικού χειµάρρου µετά την βιοµηχανία Βιαµύλ ( ύψος ΙΚΕΑ). Η καλή ρευµατική κυκλοφορία του κόλπου, συντελεί στην αραίωση και διάχυση των µολυσµατικών ουσιών στο ευρύτερο θαλάσσιο περιβάλλον του κόλπου. 5 ΟΛΙΚΑ ΚΟΛΟΒΑΚΤΗΡΙ ΙΑ cfu/100ml 2 to 15 15 to 36 36 to 48 48 to 210 210 to 100100 5 40.45 40.4 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 23 11

5 5 ΚΟΠΡΑΝΩ ΕΙΣ ΣΤΡΕΠΤΟΚΟΚΟΙ cfu/100ml 0 to 1 1 to 2 2 to 4 4 to 64 64 to 4201 40.45 40.4 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 23 Από τα παραπάνω διαγράµµατα είναι σαφές ότι η µόλυνση των νερών εµφανίζεται στην παράκτια ζώνη σε όλο σχεδόν το µέτωπο του εσωτερικού χωρίς να αποκλείει κάποιες έστω περιοχές. Οι συνθήκες αυτές προφανώς δεν ευνοούν την χρήση των ακτών του εσωτερικού Θερµαϊκού για κολύµβηση, αναψυχή και θαλάσσια σπορ γενικότερα. Από την επεξεργασία των πρωτογενών δεδοµένων των δειγµάτων νερών που συλλέξαµε τον Ιούλιο µέχρι Αύγουστο 2007, εντοπίζονται πέντε εστίες µόλυνσης των νερών του Θερµαϊκού κόλπου. Οι τρείς εστίες βρίσκονται στις δυτικές ακτές του κόλπου και εντοπίζονται στα σηµεία εκβολών των ποταµών και των καναλιών που εκβάλουν στον Κόλπο. Οι άλλες αφορούν την περιοχή δυτικά των λιµενικών εγκαταστάσεων της Θεσσαλονίκης (Καλοχώρι, παλιά βυρσοδεψεία, Βιολογικός κλπ), και την περιοχή πριν τον αερολιµένα στις εκβολές χαρακτηριστικού χειµάρρου µετά την βιοµηχανία Βιαµύλ ( ύψος ΙΚΕΑ). Η καλή ρευµατική κυκλοφορία του κόλπου, συντελεί στην αραίωση και διάχυση των µολυσµατικών ουσιών στο ευρύτερο θαλάσσιο περιβάλλον του κόλπου. 12

Εντοπισµένες εστίες Μόλυνσης του Θερµαϊκού 4 ΚΛ Π1, Π2, Π3 : Εκβολές ποταµών ΑΑ : Ανατολικές ακτές Κ : Καλοχώρι, Π.Βυρσοδεψεία, βιολογικός κλπ 2 22.85 22.9 22.95 Π1 Π2 5 Π3 ΑΑ 40.45 40.4 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 5 22.9 22.95 Επιβεβαιώνοντας τις τρεις εστίες που αφορούν τα ποτάµια, εκτελέσαµε µετρήσεις σ αυτά και διαπιστώθηκε ότι η κατάσταση µόλυνσης των νερών τους είναι υψηλή. (βλέπε διάγραµµα µετρηθέντων στρεπτοκόκων κοπρανώδους προέλευσης). Επίσης, επιβεβαιώθηκε η µεγάλη εστία που αφορά την θέση των παλαιών βυρσοδεψείων (Βλέπε σχετική υποµνηµατική αναφορά) 13

ΓΑΛΛΙΚΟΣ 5 96 ΛΟΥ ΙΑΣ ΑΞΙΟΣ 14 ΛΙΜΗΝ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 700 220 ΑΛΙΑΚΜΩΝΑΣ 5 120 260 0 ΘΕΡΜΑΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ ΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΣΤΡΕΠΤΟΚΟΚΟΙ cfu/100ml 40.45 40.4 ΕΙΚΤΕΣ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΠΟΥ ΕΚΒΑΛΟΥΝ ΣΤΟ ΘΕΡΜΑΙΚΟ (Αυγουστος 2007) 0 to 14 14 to 120 120 to 260 260 to 700.1 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 ΓΑΛΛΙΚΟΣ 5 96 ΛΟΥ ΙΑΣ ΑΞΙΟΣ 14 ΛΙΜΗΝ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 700 220 ΑΛΙΑΚΜΩΝΑΣ 5 120 260 0 ΘΕΡΜΑΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ ΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΣΤΡΕΠΤΟΚΟΚΟΙ cfu/100ml 40.45 40.4 ΕΙΚΤΕΣ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΠΟΥ ΕΚΒΑΛΟΥΝ ΣΤΟ ΘΕΡΜΑΙΚΟ (Αυγουστος 2007) 0 to 14 14 to 120 120 to 260 260 to 700.1 22.6 22.65 22.7 22.75 22.8 22.85 22.9 22.95 14

ΕΠΟΜΕΝΟ ΣΤΑ ΙΟ Θα διερευνηθούν οι χερσαίες εστίες, όπως : 1. Αποτελεσµατικότητα λειτουργίας Βιολογικού καθαρισµού 2. Λήψη δειγµάτων και µετρήσεις από τα κανάλια απορροής στην περιοχή Καλοχωρίου και την περιοχή της ΒΙΠΕ Σίνδου 3. Λήψη δειγµάτων και αυτοψίες στην περιοχή Νέας Κρήνης Περαία, σε όλα τα δυνητικά σηµεία (χείµαρροι, αγωγοί απορροών, έξοδοι ΕΕΛ κλπ) Επιπλέον θα διενεργηθούν επαναληπτικές δειγµατοληψίες σε όλο το Θερµαϊκό (έναρξη υγρής περιόδου), όπου ενδεχοµένως να διαπιστωθούν και νέες εστίες (π.χ. από πιθανές παράνοµες παροχετεύσεις λυµάτων σε αγωγούς όµβρυων ή σε ανοικτά κανάλια) 3. Προτάσεις για τη βελτίωση της ποιότητας του θαλάσσιου περιβάλλοντος του Θερµαϊκού Κόλπου. Σε γενικές γραµµές, η ρύπανση που δέχεται ο Θερµαϊκός Κόλπος προέρχεται κυρίως από γεωργικά εκπλύµατα, αστικά λύµατα του πολεοδοµικού συγκροτήµατος και των γύρω οικιστικών περιοχών, εισροές κυρίως του ποταµού Αξιού και βιοµηχανικές δραστηριότητες περιµετρικά του Κόλπου. Με βάση τα παραπάνω και µε στόχο την προστασία, τη βιώσιµη διαχείριση και την αναβάθµιση του οικοσυστήµατος του Θερµαϊκού κόλπου οι προτάσεις µπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Απαιτείται έλεγχος των εκροών των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκπλυµάτων που καταλήγουν στα επιφανειακά και υπόγεια ύδατα και κατ επέκταση στο θαλάσσιο περιβάλλον, µε άµεσο έλεγχο της ποσότητα των λιπασµάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων που εφαρµόζονται στις καλλιέργειες της περιοχής. Για το σκοπό αυτό, είναι απαραίτητη η ενηµέρωση των αγροτών, µέσω των αντίστοιχων αρµόδιων φορέων σχετικά µε την ορθολογική χρήση των γεωργικών προσθέτων, των θρεπτικών στοιχείων και των φυτοπροστατευτικών που εφαρµόζουν στις καλλιέργειές τους. Πρόκειται για µια χρονοβόρα, επίπονη και περίπλοκη διαδικασία που πρέπει όµως να ληφθεί σοβαρά υπ όψιν, καθώς έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 1/3 της ρύπανσης που καταλήγει στο ευαίσθητο οικοσύστηµα του Θερµαϊκού Κόλπου προέρχεται από αγροτικές δραστηριότητες. Κρίνεται επίσης απαραίτητη η ανάπτυξη προγραµµάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και αγωγής από την παιδική ακόµα ηλικία. Η δράσεις αυτές θα βοηθήσουν στην εµφύσηση των περιβαλλοντικών αξιών στις επόµενες γενιές αγροτών, επιχειρηµατιών και κατοίκων της περιοχής, µε σκοπό τη µείωση των απαραίτητων ελέγχων από την πολιτεία και την ανάπτυξη αυθόρµητης περιβαλλοντικής συνείδησης στους πολίτες. 15

Η λειτουργία των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυµάτων (ΕΕΛ) περιµετρικά του Θερµαϊκού Κόλπου είναι απαραίτητο να ολοκληρωθεί και να βελτιωθεί άµεσα. Συγκεκριµένα: α) στην περιοχή του Αγγελοχωρίου θα πρέπει να ολοκληρωθεί η κατασκευή του αποχετευτικού δικτύου και να ενωθεί πλήρως µε το βιολογικό καθαρισµό (ΑΙΝΕΙΑ 10.000 m 3 /ηµέρα ). Επιπλέον η εγκατάσταση επεξεργασίας λυµάτων θα πρέπει να προχωρήσει στη Β Φάση κατασκευής άµεσα, καθώς έχει καταστεί σαφές πως η ανεξέλεγκτη απόρριψη των βοθρολυµάτων οδηγεί στη διάχυση των ρύπων στο παρακείµενο θαλάσσιο περιβάλλον και εν µέρει στους υπόγειους υδροφορείς. β) η κεντρική ΕΕΛΘ, που βρίσκεται στην κοίτη του Γαλλικού ποταµού, λειτουργεί µε 160.000 m 3 /ηµέρα, εδώ και 6 χρόνια περίπου, µε πλήρη βιολογική επεξεργασία (νιτροποίηση απονιτροποίηση). Ωστόσο, τα περιοδικά φαινόµενα ευτροφισµού του Θερµαϊκού Κόλπου, µπορούν να αποδοθούν κατά ένα ποσοστό στην παρουσία φωσφορικών ιόντων στα επεξεργασµένα λύµατα των Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυµάτων της περιοχής. Πρέπει λοιπόν να δοθεί άµεση προτεραιότητα στην εγκατάσταση συστηµάτων αποµάκρυνσης του φωσφόρου από τα λύµατα των ΕΕΛΘ. γ) στην περιοχή του Ανθεµούντα έχει διαπιστωθεί πως βοθρολύµατα από τα Βασιλικά, τη Σουρωτή αλλά και µερικώς επεξεργασµένα ή ανεπεξέργαστα λύµατα από το βιολογικό καθαρισµό της Θέρµης (ο οποίος υπολειτουργεί), καταλήγουν στην υδρολογική λεκάνη του Ανθεµούντα επηρεάζοντας τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα αλλά και το θαλάσσιο περιβάλλον κοντά στην περιοχή του αεροδροµίου. δ) η λειτουργία των κονσερβοποιείων που λειτουργούν στη δυτική πλευρά της πόλης, κοντά στην τάφρο 66, είναι περιοδική και διαρκεί µικρό χρονικό διάστηµα, στο οποίο οι υφιστάµενοι βιολογικοί καθαρισµοί δεν προλαβαίνουν να αναπτύξουν το κατάλληλο µικροβιακό φορτίο που θα είναι ικανό να διασπάσει την αυξηµένη συγκέντρωση σε οργανικά λύµατα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η µεταφορά ενεργού ιλύος στις βιοτεχνίες αυτές από µεγάλες εγκαταστάσεις, µε σκοπό την άµεση λειτουργία των βιολογικών καθαρισµών στο µικρό χρονικό διάστηµα που διαρκεί η παραγωγική διαδικασία. ε) η λειτουργία της Εγκατάστασης Βιολογικού Καθαρισµού ΒΙΠΕ Θεσσαλονίκης (ΜΚΑ) δεν έχει δεχτεί επενδύσεις τα τελευταία χρόνια, µε αποτέλεσµα να είναι εξαιρετικά υποβαθµισµένη η αποδοτικότητά της στ) πρέπει επιτέλους να ξεπεραστούν τα πολυάριθµα προβλήµατα τεχνικής φύσεως και έλλειψης εξειδικευµένου προσωπικού που παρεµποδίζουν ή επιβραδύνουν τη λειτουργία των βιολογικών καθαρισµών στην περιοχή του Θερµαϊκού κόλπου, µε κατάλληλα προγράµµατα συντήρησης, άµεσες λύσεις που θα παρακάµπτουν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, πρόσληψη εξειδικευµένου τεχνικού και επιστηµονικού προσωπικού και κατασκευή των απαιτούµενων συµπληρωµατικών ή βασικών εγκαταστάσεων ώστε να πραγµατοποιείται τριτοταγής τουλάχιστον επεξεργασία των λυµάτων σε όλες τις µονάδες επεξεργασίας. ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ Συνεχής και συστηµατική παρακολούθηση των φυσικοχηµικών και βιολογικών παραµέτρων στο νερό, τα ιζήµατα και τους θαλάσσιους 16

οργανισµούς του κόλπου για τη διαρκή εκτίµηση της τροφικής κατάστασης του κόλπου Μελέτη και παρακολούθηση της οργανικής ρύπανσης του νερού αλλά κυρίως των ιζηµάτων και των θαλάσσιων οργανισµών του κόλπου, που λειτουργούν βιοσυσσωρευτικά. εν πρέπει εξάλλου να αµεληθεί το γεγονός ότι ο Θερµαϊκός κόλπος αποτελεί πεδίο εκτεταµένων µυδοκαλλιεργιών. Ελεγχόµενη χρήση λιπασµάτων στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου καθώς και των ποταµών που εκβάλλουν σε αυτόν. Ταυτόχρονα λοιπόν µε την παρακολούθηση του κόλπου θα πρέπει να διενεργείται και διαρκής παρακολούθηση των ποταµών που εκβάλλουν στον κόλπο (Αξιός, Αλιάκµονας, Λουδίας). Ιδιαίτερα στην περίπτωση του Αξιού ποταµού πρέπει να εφαρµοστούν οι υπάρχουσες διακρατικές συµφωνίες µεταξύ της Ελλάδας και της FYROM που θα καθορίζουν τις απορροές στον ποταµό και θα διασφαλίζουν την προστασία του οικοσυστήµατος του ποταµού. Καταγραφή και παρακολούθηση των χειµάρρων και τάφρων που βρίσκονται διάσπαρτοι στο νοµό της Θεσσαλονίκης και απορρέουν επίσης στο Θερµαϊκό κόλπο. Οι σηµαντικότεροι από τους χείµαρρους αυτούς είναι του Ανθεµούντα, του Σέδες, του ενδροποτάµου και στο Ελαιόραµα της Πυλαίας, στους οποίους γίνεται ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων από παρακείµενες βιοτεχνικές και βιοµηχανικές µονάδες, αλλά και φυσική έκπλυση από τα νερά της βροχής ποσοτήτων λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων από τις γύρω αγροτικές περιοχές. ηµιουργία επιπλέον εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων, κυρίως βιοµηχανικών, όπου κριθεί απαραίτητο, όπως για παράδειγµα στο λιµάνι, στην περιοχή της Χαλάστρας και του Λουδία. Αναβάθµιση της λειτουργίας της Μονάδας Επεξεργασίας λυµάτων στη ΒΙΠΕ Θεσσαλονίκης ιαρκής έλεγχος της λειτουργίας των υπαρχόντων µονάδων επεξεργασίας λυµάτων και παρακολούθηση της ποιότητας των εκροών τους που καταλήγουν στην θαλάσσια περιοχή του κόλπου καθώς και στα ποτάµια που εκβάλουν σε αυτόν. Καθορισµός οργανωµένων βιοτεχνικών ζωνών για τη µεταφορά των διασκορπισµένων στην πόλη βιοτεχνιών και εγκατάσταση σταθµού επεξεργασίας των λυµάτων αυτών. Μελέτη και καταγραφή της µετατόπισης και διάχυσης της ρύπανσης στα νερά και στα ιζήµατα της θαλάσσιας περιοχής του Θερµαϊκού κόλπου µέσω των θαλάσσιων ρευµάτων, που έχουν ως αποτέλεσµα τη σηµαντική επιβάρυνση περιοχών που δεν διαθέτουν σηµειακές πηγές ρύπανσης αλλά επηρεάζονται, εξαιτίας της κίνησης των υδάτων και των ιζηµάτων του οικοσυστήµατος. Οι σηµειακές εστίες ρύπανσης (παράνοµοι αγωγοί ή τάφροι διάθεσης αποβλήτων, επικίνδυνες απορροές, απόβλητα µε υπερβάσεις των ορίων διάθεσης που προβλέπει η νοµοθεσία κλπ) που θα αναδειχθούν, και στο βαθµό που η συµµετοχή τους επηρεάζει το οικοσύστηµα, θα αντιµετωπιστούν άµεσα µε την παρέµβαση του ίδιου του Υπουργείου. Παράλληλα, θα γίνεται συνεχής ενηµέρωση του κοινού, µέσω του τύπου και του διαδικτύου 17

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙΒ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΟΝΤΕΛΟ 18

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η φιλοσοφία του ολοκληρωµένου προγράµµατος ελέγχου ρύπανσης του Θερµαϊκού Κόλπου από το ΑΠΘ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΕΠΙΒΟΛΗ ΠΡΟΣΤΙΜΩΝ ΚΛΕΙΣΙΜΟ/ΜΕΤΕΓΚΑΤ ΑΣ. ΡΥΠΟΓΟΝΩΝ ΒΙΟΜΗΧ. ΕΛΕΓΧΟΙ /ΝΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Υ.Μ.Θ. ΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΡΓΑ ΥΠΟ ΟΜΩΝ ΤΟΠΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ Υ.Α. ΓΙΑ ΙΑΘΕΣΗ ΛΥΜΑΤΩΝ Ν.Α.Θ. Η δυνατότητα άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής από το ΥΜΘ µετά την ολοκλήρωση του προγράµµατος 19