Αριστοτέλειο Πανεπιστημίο Θεσσαλονίκης Τμήμα Φιλολογίας Τομέας Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών ΓΣΓ 293 Ιστορία και θεωρία των αναγνωστικών πρακτικών Θέμα: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1848 Υπεύθυνη καθηγήτρια: Ναούμ Ιωάννα Επιμέλεια: Κωσταβάρα Αικατερίνη (Α.Ε.Μ.: 7441) Παπαστόικα Χριστίνα (Α.Ε.Μ.: 7509)
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1848 ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Το καλοκαίρι του 1789 μια κοινωνική επανάσταση ξέσπασε στην Γαλλία, απότοκος ενός ευρύτερου επαναστατικού κινήματος που συγκλόνιζε την Ευρώπη και τις Ευρωπαϊκές κτήσεις στον Νέο Κόσμο. Αρχικά, το κίνημα εκδηλώθηκε στις Βρεττανικές κτήσεις στη Βόρεια Αμερική το 1776 και προκάλεσε σοβαρές αμφισβητήσεις της νομιμότητας και ανοιχτές επαναστάσεις σε Αγγλία και Ιρλανδία το 1782-1783. Στη Γαλλία εντούτοις, η επανάσταση συνδέθηκε με ριζοσπαστικές, ιδεολογικές και πολιτικές τάσεις. Τα αίτια υπήρξαν πολλά, κοινωνικά και οικονομικά: α) επίμονες πληθωριστικές τάσεις σε οικονομία και συγκεκριμένα στα είδη πρώτης ανάγκης, βαθειές αλλαγές στην αγροτική οικονομία και εμφάνιση των πρώτων βιομηχανιών μεγάλης κλίμακας, προκάλεσαν δυσαρμονία μεταξύ της κοινωνίας και του θεσμικού της πλαισίου. Πιο αναλυτικά, η διαρκώς αυξανόμενη ισχύς της αστικής τάξης αντιτίθετο στην ισχνή πολιτική της παρουσία. Απεναντίας, υπήρχε διογκωμένη συμμετοχή της αριστοκρατίας στη διαχείριση του κράτους σ'αντιδιαστολή με τα οικονομικά ερείσματα που ολοένα υπονομεύονταν, β) ακόμα, εδώ προστίθενται και η πολυπληθής τάξη των χωρικών με την πενία των μελών της αλλά και η ισχύς των ανώτερων κληρικών ( επισκόπων ), η τεράστια περιουσία της εκκλησίας και η φτώχεια των ιερέων, γ) ως επιστέγασμα των ανωτέρω, οι προνομιούχες τάξεις αντιδρούσαν σθεναρά στις προσπάθειες της κεντρικής εξουσίας για αύξηση των κρατικών εσόδων. Απέφευγαν την φορολογική εξομοίωση με τις άλλες τάξεις που επωμίζονταν το σύνολο των φορολογικών επιβαρύνσεων. Η αστική τάξη και η τάξη των χωρικών βρίσκονταν απέναντι απ'την αριστοκρατία. δ) Ένα άλλο αίτιο που οδήγησε στην έκρηξη της Γαλλικής επανάστασης ήταν και οι επιδράσεις της Αμερικάνικης Επανάστασης για Ανεξαρτησία (1775 1783). Οι Γάλλοι υιοθέτησαν τα συνθήματα των Αμερικανών επαναστατών, ενώ η βοήθεια που τους προσέφεραν έβλαψε ολοσχερώς την Γαλλική οικονομία. Το αυξανόμενο δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας επιχειρήθηκε ν'αντιμετωπιστεί με δανεισμό, όμως η Γαλλία αδυνατούσε ν'αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της έναντι των δανειστών. Την ίδια εποχή, η αγροτική οικονομία παρουσιάζει μέγιστη κρίση. Η έλλειψη δημητριακών εξαιτίας των δύο συναπτών σιτοδειών του 1787, 1788 συνεπιφέρει την αύξηση της τιμής του σίτου και την επιβάρυνση του βιοτικού επιπέδου των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η μείωση της ζητήσεως των βιομηχανικών προϊόντων απ'τις μάζες οδηγεί στο κλείσιμο των εργοστασίων και των βιοτεχνιών και κατ' επέκταση στην ανεργία. Έτσι, η Γαλλική επανάσταση ξεκίνησε ουσιαστικά δύο χρόνια πριν την επίσημη έναρξη των συγκρούσεων στο Παρίσι το καλοκαίρι του 1789. Για ν'αποφευχθούν η χρεοκοπία και οι κοινωνικές αναταραχές έγιναν απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Η αύξηση των κρατικών εσόδων θα γινόταν με την άμεση επιβολή φόρων απ'τους φορολογούμενους. Έτσι, τον Μάϊο του 1789
συγκλήθηκε η συνέλευση των Γενικών Τάξεων με ίση εκπροσώπηση, μια συνέλευση βουλευτών που ο βασιλιάς συγκαλούσε κατά την κρίση του. Ευγενείς και κλήρος όντες θιγμένοι και δυσαρεστημένοι έναντι των ευνοουμένων του βασιλιά κηρύσσουν επανάσταση κατά της απόλυτης μοναρχίας. Οι προνομιούχες τάξεις επιθυμούν τα φεουδαλικά τους προνόμια και συνάμα επιζητούν περιορισμό της απολυταρχίας. Όλα αυτά όμως ενισχύουν τη θέση των αστών που θέλουν την προκήρυξη συντάγματος για κατοχύρωση των πολιτικών τους δικαιωμάτων ανάλογων της οικονομικής ισχύς τους. Πρωτεργάτης της επανάστασης ήταν η ανερχόμενη ( 18ος αι) αστική τάξη αποτελούμενη από εμπόρους, τραπεζίτες, υπαλλήλους,βιομήχανους και επιχειρηματίες. Αυτοί, εμπνευσμένοι απ'τα κηρύγματα των Διαφωτιστών με σύνθημα το τρίπτυχο «Ελευθερία Ισότητα Αδελφοσύνη» θέλησε να τρέψει τη μοναρχία σε συνταγματική, όχι να την καταργήσει. Η επανάσταση ξεκίνησε με την κατάληψη της Βαστίλης, της γνωστής φυλακής για πολιτικούς κρατούμενους στις 14 Ιουλίου 1789, το 1880 ήταν η εθνική επέτειος της Γαλλίας. Όπως ήδη αναφέρθηκε, το ουσιαστικό ξεκίνημα της επανάστασης είχε συντελεστεί μερικές εβδομάδες πιο μπροστά με την σύγκληση των Γενικών Τάξεων, επειδή όμως οι περισσότεροι εκπρόσωποι του κλήρου και των ευγενών αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, οι εκπρόσωποι της Τρίτης τάξης αποφάσισαν να προχωρήσουν μόνοι τους στην ανακήρυξη της συνελεύσεως των Τάξεων σε Εθνική Συντακτική Συνέλευση. Απ'τις πρώτες πράξεις της εθνικής συνελεύσεως ήταν η διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, που ψηφίστηκε στις 26 Αυγούστου 1789, ηχώ της ανάλογης διακηρύξεως των Αμερικανών επαναστατών του 1776 που απευθυνόταν όχι μόνο στους Γάλλους αλλά και σ'όλους τους λαούς του κόσμου. Τα άρθρα της διακηρύξεως είχαν τα εξής χαρακτηριστικά: α) το δικαίωμα της ελευθερίας, λυδίας λίθου της φιλελεύθερης ιδεολογίας του 19ου αι, γίνεται λόγος για προσωπική ελευθερία, ελευθερία της γνώμης και του τύπου, β) λόγος για προβολή της ισότητας όλων απέναντι στους νόμους του κράτους και το δικαίωμα όλων των πολιτών να διεκδικήσουν επί ίσοις όροις κάθε είδους εργασία ή θέση, γ) λόγος για κυριαρχία αδιαίρετη και πηγάζουσα απ' το έθνος. Ο μονάρχης αναγνωρίζεται ως αντιπρόσωπος του έθνους. Διαχωρισμός των τριών τάξεων της εξουσίας σε νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική. Η Γαλλική επανάσταση σήμανε την κοινωνική μετάλλαξη απ τη φεουδαρχική στην αστική κοινωνία, η μοναρχία έπεσε και δημιουργήθηκε η δημοκρατία. Η ανερχόμενη και δυνατή οικονομικά αστική τάξη ανέλαβε πολιτική δύναμη απ'τους ευγενείς. Η Εθνοσυνέλευση με τις δικτατορικές της εξουσίες κυβερνά για τη Γαλλία για τα επόμενα δύο χρόνια 1790-91 ως το μοναδικό κυρίαρχο σώμα. Ένα είδος άτυπης εξουσίας στο Παρίσι και τις επαρχιακές πόλεις, οι λεγόμενες πολιτικές λέσχες με σημαντικότερη αυτή των Ιακωβίνων ασκούσαν πίεση στις αρχές, ήλεγχαν τους δημόσιους άνδρες και επιτίθεντο εναντίων των αριστοκρατών. Οι πολιτικές εξελίξεις στη Γαλλία στο όνομα της λαϊκής κυριαρχίας και βουλήσεως θορύβησαν μονάρχες, ευγενείς και κλήρο. Τόσο ο περιορισμός της βασιλικής εξουσίας, η κατάργηση των φεουδαλικών προνομίων, η διακήρυξη των δικαιωμάτων όσο και η εθνικοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας έστρεψαν εναντίον της επαναστάσεως όλους τους εκπροσώπους της εξουσίας στη μοναρχοκρατούμενη και αριστοκρατούμενη Ευρώπη. Τον Ιούνη του 1793, η Συμβατική Συνέλευση ψήφισε
το σύνταγμα της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας, που θα ίσχυε με την πρώτη περίοδο ειρήνης. Σ'αντιδιαστολή, η αντιεπαναστατική συσπείρωση των Ευρωπαίων ηγεμόνων προκάλεσε ρήξη στο εσωτερικό της Γαλλίας. Εκδηλώθηκαν φιλοβασιλικές εξεγέρσεις και η κρίση θ'αντιμετωπιζόταν με την σύσταση της επιτροπής << Κοινής Σωτηρίας>> με επικεφαλής απ'το 1793 ως τον Ιούλη του 1794 τον Ροβεσπιέρο. Με την πάροδο της επανάστασης, ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ' και η βασίλισσα γυναίκα του Μαρία Αντουανέτα αποκεφαλίστηκαν το 1793 στην Γκιλοτίνα. Η Επανάσταση στη Γαλλία δεν έφερε στον λαό την επιθυμητή ελευθερία και τελείωσε με την Τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου, ο οποίος αποκεφαλίστηκε το 1794 εξαιτίας της βιαιότητας των μέτρων του σε όσους θεωρήθηκαν ύποπτοι για την υπονόμευση της επανάστασης στο εσωτερικό. Στην συνέχεια, την εξουσία ανέλαβε το Διευθυντήριο. Η Συμβατική Συνέλευση που ελεγχόταν από τους μετριοπαθείς προχώρησε στην ψήφιση νέου συντάγματος πιο δημοκρατικού απ'το προηγούμενο τον Αύγουστο του 1795. Η Νομοθετική εξουσία κατανεμήθηκε στη Βουλή και την Γερουσία, ενώ την εκτελεστική ανέλαβε το Διευθυντήριο με 5 μέλη. Αυτό προσπάθησε ν'αποκαταστήσει την εσωτερική ηρεμία στην Γαλλία, ενώ ταυτόχρονα βρισκόταν σ'εμπόλεμη κατάσταση με όλη σχεδόν την Ευρώπη. Αμέσως μετά την εξουσία ανέλαβε ο Ναπολέων ο Βοναπάρτης που έγινε αυτοκράτορας των Γάλλων το 1804. Ο Γάλλος αυτοκράτορας πλησίασε την πραγματοποίηση της πολιτικής ενώσεως της Ηπειρωτικής Ευρώπης όσο κανείς άλλος. Σε διάστημα 15 ετών ο Βοναπάρτης προκάλεσε αλλαγές στις διεθνείς σχέσεις, στα σύνορα των κρατών και στους συνασπισμούς κρατών, αλλά και στα καθεστώτα των διαφόρων χωρών με σημαντικές επιπτώσεις στην ιστορία της Ευρώπης και του κόσμου γενικά. Συχνά η περίοδος αυτή αποκαλείται ως Παγκόσμιος Πόλεμος. Πόλεμοι είχαν ξεσπάσει σε Ευρώπη, σε Λατινική και Ισπανική Αμερική. Μετά το 1802-1813, οι τέσσερεις μεγάλες Δυνάμεις της εποχής που πολέμησαν κατά της Ναπολεόντειας Γαλλίας, η Αυστρία, η Πρωσία, η Ρωσία και η Βρετανία ποτέ δεν βρέθηκαν ταυτοχρόνως στον ίδιο συνασπισμό. Η Βρετανία προωθούσε δυναμικά τα αυτοκρατορικά της συμφέροντα, η Ρωσία πίεζε την Τουρκία και την Πολωνία, η Πρωσία προωθούσε την ηγεμονική θέση της στη βόρεια Γερμανία και η Αυστρία έδειχνε επεκτατικές τάσεις στα Βαλκάνια και στην Ιταλία. Όλες σχεδόν οι Δυνάμεις σύνηψαν ειρήνη στην πολύχρονη αναμέτρησή τους με την Γαλλία. Η τελευταία κρατούσε το Βέλγιο και τη δυτική όχθη του Ρήνου, την κηδεμονία διαφόρων δημοκρατιών στη βόρεια Ιταλία, την Ελβετία και την Ολλανδία. 'Οσον αφορά τον πόλεμο για τον έλεγχο της κεντρικής Ευρώπης η Βρετανία τίθετο εναντίον της Γαλλίας και η Αυστρία εναντίον της κερματισμένης σε πολλά κρατίδια Γερμανίας. Με συνθήκη το έτος 1805 η Γαλλία πήρε απ την Αυστρία τη Βενετία, την οποία προσέθεσε στο βασίλειο της Ιταλίας. Επόμενος στόχος της Γαλλίας ήταν η Πρωσία που μετά από προκλήσεις των Γάλλων και των συμμάχων τους κηρύσσουν τον Οκτώβριο του 1806 πόλεμο εναντίον τους και χάνουν κατά κράτος στη μάχη της Σιένας. Τέλος Οκτώβρη και ο Ναπολέων είναι στο Βερολίνο και μέχρι τις αρχές του 1807 οι Γάλλοι καταλαμβάνουν τις περιοχές από Σικελία μέχρι τη Βαλτική. Μετά την Πρωσία σειρά έχει η Ρωσία, η οποία ηττάται τον Ιούνιο του 1807 στη μάχη της Φρειδλάνδης. Τα πρωσικά εδάφη μεταξύ Ρήνου και 'Ελβα περιήλθαν στη Γαλλία. Λίγο αργότερα ο Ναπολέων αντιμετωπίζει την Βρετανική απειλή,η οποία υπονόμευε τη Γαλλική
κυριαρχία στη γαλλοκρατούμενη Ευρώπη. Ακολουθεί οικονομικός πόλεμος του Ναπολέοντα εναντίον της Βρετανίας. Δανία και Πορτογαλία υποχρεώνονται να συμμετάσχουν στον οικονομικό αυτό πόλεμο. Στην Ισπανία ο Βοναπάρτης ορίζει βασιλιά το 1808 τον Ιωσήφ, αδελφό του, ο οποίος φέρνει στην Ισπανία ισχυρή στρατιωτική Γαλλική δύναμη. Όλο αυτό υπήρξε μια κακή κίνηση του Ναπολέοντα με επιπτώσεις για τον έλεγχο της Ευρώπης. Η Γαλλία απέτυχε να ενισχύσει την εκβιομηχάνιση και γενικά την οικονομική ανάπτυξη τόσο στο έδαφός της όσο και στην ηπειρωτική Ευρώπη σε αντίθεση με τη Βρετανία που αναπτύσσονταν με γοργό ρυθμό και αύξανε διαρκώς την απόσταση που τη χώριζε από την υπόλοιπη Ευρώπη. Το 1810 η Γαλλία κυβερνά το σύνολο σχεδόν της κεντρικής Ευρώπης, πλην των Βαλκανίων. Από το 1792 η προσπάθεια των Γάλλων για επανάσταση στην υπόλοιπη Ευρώπη υπό την ηγεσία του Ναπολέοντα προκάλεσε εύλογες αντιδράσεις στις γολλοκρατούμενες Ευρωπαϊκές χώρες. Σημείο αναφοράς των αντιδράσεων ήταν οι εθνικές ιδιαιτερότητες, η εθνική ταυτότητα. Ο νεώτερος εθνικισμός, γνωστός στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο γεννήθηκε ως αντίδραση στον αυταρχικό διεθνισμό της ναπολεόντιας αυτοκρατορίας. Υπήρξε διαμαρτυρία στην πολιτική που πρέσβευε μια ενωμένη ηπειρωτική Ευρώπη με κοινούς νόμους, εννιαία διοίκηση, οικονομία, στρατό με κοινή διοίκηση και κοινή εξωτερική πολιτική. Τα εθνικά αυτά κινήματα είχαν χαρακτήρα αντιγαλλικό και αντιαυταρχικό. Τόσο ο συντηρητισμός όσο και ο φιλελευθερισμός αναπτύχθηκαν σε αντίδραση κατά του Ναπολέοντα και τιυ συστήματος που επέβαλε στην Ευρώπη ενόσο κυριαρχούσε στη γηραιά Ηπειρο. Ο εθνικισμός πήρα διαφορετική μορφή από χώρα σε χώρα. Στην Αγγλία, πήρε τη μορφή προβολής και ευρύτατης υποστήριξης των παραδοσιακών θεσμών της χώρας, του κοινοβουλευτισμού και των ελευεθριών του ατόμου. Στην Ισπανία, πήρε τη μορφή ευρύτατης αντιστάσεως κατά των Γάλλων. Στην Ιταλία, η αντίδραση κατά της γαλλικής παρουσίας υπήρξε περιορισμένη. Στην Πολωνία ο εθνικισμός αναπτύχθηκε ως θετική ανταπόκριση στις αρχέ που ευαγγελίζονταν οι Γάλλοι. Οι Πολωνοί εθνικιστές θεωρούσαν τον Ναπολέοντα ελευθερωτή των υπόδουλων λαών της Ευρώπης. Προς το τέλος του 1811, όπως προαναφέρθηκε, ο Ναπολέων ελέγχει την ηπειρωτική ευρώπη. Μέχρι το 1812 η Γαλλορωσική συμμαχία μεταβάλλεται σε ανοιχτή εχθρότητα.είναι γνωστή η ήττα της ναπολεόντειας Γαλλίας από το στρατηγό ρωσικό χειμώνα. Το Μάρτιο του 1814 υπογράφηκε με πρωτοβουλία της Βρετανίας η συμφωνία του Σωμόν με την οποία: Αυστρία, Πρωσία,Ρωσία και Βρετανία, αποτελούν το γνωστό συνασπισμό «Τετραπλή Συμμαχία» που στρεφόταν εναντίον της Γαλλίας. Σε λιγες εβδομάδες εισήλθαν στο Παρίσι και στις 4 Απριλίου ο Ναπολέων παραιτείται από τα δικαιώματα του θρόνου και εξορίζεται στη νήσο Έλβα. Και ενώ οι νικητές ερίζουν για τη διανομή και επιβολή τους στις πρώην χώρες επιρροής της Γαλλίας, τον Μάρτιο του1815 ο Ναπολέων δραπετεύει έρχεται στο Παρίσι και αυτοανακηρύσσεται αυτοκράτορας και αγωνίζεται εναντίον των συνασπισμένων ευρωπαϊκών δυνάμεων και των Βουρβώνων. Περνάει επικεφαλής ισχυρού στρατού στο Βέλγιο και εκεί αντιμετωπίζει για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του. Τον Ιούνιο αντιμετωπίζει κοντά στο Φλαμανδικό χωριό Βατερλώ τις συμμαχικές δυνάμεις με επικεφαλής τον βρετανό στρατηγό Ουέλλιγκτον και τον
πρώσο στρατάρχη Μπλούχερ. Η ιστορική μάχη καταλήγει με συντριπτική ήττα του Ναπολέοντα, ο οπίος παραιτείται και πάλι, προσπαθεί να διαφύγει στη δυτική Γαλλία και παραδίδεται στους βρετανούς. Τώρα πια ο έκπτωτος αυτοκράτορας εξορίζεται στη νήσο Αγία Ελένη, στον Ατλαντικό, όπου το 1821 πεθαίνει συντετριμμένος και σχεδόν λησμονημένος. Η Γαλλία συνάπτει, με επαχθείς γι'αυτήν όρους, ειρήνη με τους συμμάχους. Μια νέα εποχή αρχίζει για την Ευρώπη, αφού η ανανέωση της συμμαχίας των τριών μεγάλων δυνάμεων (Ρωσίας, Πρωσίας και Αυστρίας) ανακόπτει την εξέλιξη του φιλελευθερισμού και του εθνικισμού.
ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Το σημαντικότερο από κάθε άποψη εθνικό κίνημα υπήρξε αυτό των γερμανών στην ναπολεόντεια Γερμανία ιδιαίτερα, η οποία έμελε να παίξει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση και ανάπτυξη του εθνικισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι Γερμανοί αντιδρούσαν την εποχή αυτή, όχι μονό εναντίον της γαλλικής κυριαρχείας, αλλά και εναντίον των γαλλικών ιδεών και και επαναστάτησαν, όχι μόνο εναντίον των γαλλικών στρατευμάτων, αλλά και εναντίον της φιλοσοφίας του διαφωτισμού. Η εποχή της γαλλικής επαναστάσεως ήταν η εποχή του Γκαίτε, του Σίλλερ, του Χέρντερ και του Φίχτε. Ήταν η εποχή του κινήματος που ονομάστηκε ρομαντισμός και που αμφισβήτησε τις ιδέες που προβλήθηκαν την εποχή του ορθολογισμού. Ο ρομαντισμός επηρέασε καθοριστικά το εθνικό κίνημα των Γεμανών τόσο πολύ που να ταυτίζεται με τη διαμόρφωση των εθνικών στοιχείων και κριτηρίων των Γερμανών την εποχή αυτή. Πριν από τη Γαλλική Επανάσταση συμβατικά στη διάρκεια του αιώνα που ακολούθησε τη συνθήκη της Βεστφαλίας (1648), οι Γερμανοί φαίνονταν να ενδιαφέρονται λιγότερο από όλους τους μεγάλους λαούς της Ευρώπης για την προβολή ιδιαίτερων εθνικών χαρακτηριστικών. Κατακερματισμένη σε ένα γαλαξία κρατιδίων, οι Γερμανοί ήταν οι κατεξοχήν κοσμοπολίτες της Ευρώπης. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν απομεινάρι του μακρινού παρελθόντος που δεν μπορούσε να αναζωογονηθεί και η Γερμανία δεν ήταν παρά γεωγραφικός όρος που αναφερόταν σε μία περιοχή με ασαφή όρια. Τα όρια της γερμανικής γλώσσας, εξάλλου, εκτείνονταν και έσβηναν στην Ασλατία, στις Αυστιακές Κάτω Χώρες, στην Πολωνία, στην Βοημία και στα βορειοδυτικά Βαλκάνια. Άλλωστε η γλώσσα δε μπορούσε να θεωρηθεί μοναδικό ή αλάνθαστο κριτήριο εθνικής ταυτότητας: γερμανόφωνοι της Ελβετίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας κάθε άλλο παρά ομορθνείς αισθάνονταν. Η γερμανική εξάλλου δεν ήταν η μόνη ομιλούμενη γλώσσα μεταξύ των Γερμανών: οι ανώτερες τάξεις μιλούσαν γαλλικά και καλλιεργούσαν γαλλικές συνήθειες. Αλλαγές άρχισαν να παρατηρούνται, ιδιαίτερα στον τομέα των ιδεών, κατά τη δεκαετία του 1780. Αφετηρία της στροφής προς το γερμανικό πολιτισμό αποτέλεσε η έκδοση το 1784 του έργου Ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας της ανθρωπότητας του Χέρντερ. Κατά το Χέρντερ, κάθε πραγματικός πολιτισμός έχει εντόπιες ρίζες: αποτελεί εκδήλωση του απλού λαού, όχι των κοσμοπολίτικων ανώτερων τάξεων. Κάθε άνθρωπος, δηλαδή μια κοινότητα ανθρώπων που μιλούν την ίδια γλώσσα, έχει τα δικά του έθιμα και συνήθειες, το δικό του πνεύμα. Κάθε γνήσιος πολιτισμός έχει εθνικό χαρακτήρα, το χαρακτήρα ενός λαού. Δεν υποστήριζε την ανωτερότητα των γερμανικού πολιτισμού έναντι των άλλων, καταδίκαζε ςστόσο την αποδοχή ξένων πολιτιστικών στοιχείων που νόθευαν τον εντόπιο πολιτισμό ενός λαού. Στο σημείο αυτό διέφερε ριζικά από τη φιλοσοφία του Βολταίρου και των άλλων ορθολογιστών, οι οποίοι είχαν υποστηρίξει ένα κοινό δρόμο εξελίξεως για όλους τους λαούς, ένα δρόμο βασισμένο στον ορθολογισμό, που οδηγεί στον ίδιο πολιτισμό.
Η φιλοσοφία του Χέρντερ ευνόησε την ανάπτυξη ενός πολιτιστικού εθνικισμού χωρίς πολιτικό μήνυμα. Η κρατική οργάνωση των Γερμανών, άλλωστε, δεν ευνοούσε την πολιτικοποίηση. Η Γαλλική Επανάσταση και η παρουσία των Γάλλων στη Γερμανία έθεσαν επιτακτικά το ζήτημα της κρατικής οργανώσης. Οι Γάλλοι είχαν αποκτήσει την επίζηλη και σεβαστή ιδιότητα του πολίτη, ήταν ενωμένοι σε μία μεγάλη και ισχυρή χώρα και ενωμένοι είχαν κατορθώσει να επηρεάσουν πολλούς λαούς της Ευρώπης. Πολλοί Γερμανοί άρχισαν να αισθάνονται μειονεκτικά έναντι των Γάλλων, τόσο για την αδυναμία τους ως έθνος, όσο και για τον πατερναλιστικό χαρακτήρα των κυβερνήσεών τους. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία φαινόταν πλέον μια αναχρονιστική τροχοπέδη στην ανάπτυξη του γερμανικού λαού και οι δίαφοροι ηγεμόνες τόσο ιδιοτελείς άρχοντες στην υπηρεσία των γαλλικών συμφερόντων. Η ανάπτυξη του γερμανικού εθνικισμού μετά το 1800 περίπου, στρεφόταν όχι μόνο εναντίον των Γάλλων, αλλά και εναντίον των δικών τους αρχόντων. Κατακερματισμένοι και πολιτικά ανίσχυροι, οι Γερμανοί άρχισαν να προβάλλουν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη ενοποίησης της Γερμανίας και το αναμενόμενο εθνικό μεγαλείο της. Ένα μεγάλο εθνικό κράτος των Γερμανών, που θα εξέφραζε τη θέληση και τον ιδιαίτερο πολιτισμό του λαού, φαινόταν να είναι η λύση όλων των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν. Ένα τέτοιο εθνικό κράτος θα εξασφάλιζε αξιοπρέπεια στον κάθε Γερμανό, θα τερμάτιζε το ρόλο των γερμανών ηγεμόνων, θα προστάτευε τον εθνικό χαρακτήρα των Γερμανών και θα έλυνε το πρόβλημα ασφάλειας έναντι των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Άλλος ένας στοχαστής που είχε μέγαλη επίδραση στην ανάπτυξη του γερμανικού εθνικισμού την εποχή αυτή ήταν ο Φίχτε. Αρχικά δέχτηκε με ενθουσιασμό τη Γαλλική Επανάσταση, αργότερα όμως με το έργο Λόγος προς το γερμανικό έθνος, το 1808, μετά την κατάκτηση της Γερμανίας από τους Γάλλους, υποστήριξε την ύπαρξη ενός αναλλοίωτου εθνικού χαρακτήρα των Γερμανών. Επρόκειτο για εθνικό χαρακτήρα από τους πιο αγνούς και ευγενείς, που έπρεπε να διαφυλαχθεί από τη διαβρωτική επίδραση των Γάλλων. Οι ιδέες αυτές είχαν τεράστια απήχηση μεταξύ των Γερμανών και επηρέασαν όλους τους λαούς της Ευρώπης. Οι Γερμανοί επιδόθηκαν, προκειμένου να διαπιστώσσουν και να στηρίξουν τα ουσιαστικά στοιχεία του εθνικού τους χαρακτήρα, στη μελέτη της ιστορίας τους καθώς και στην καλλιέργεια της ιστορίας, προκαλώντας έτσι μια πραγματική επανάσταση στην ευρωπαϊκη σκέψη. Δεν κατόρθωσαν όμως να λύσουν το πολιτικό τους πρόβλημα.
Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Στις αρχές του 19ου αιώνα, η οικονομία της Ευρώπης ήταν βασικά προβιομηχανική. Η Βιομηχανική επανάσταση που πρωτοπαρατηρήθηκε πρώτα στην Αγγλία, για να εξαπλωθεί κατόπιν και στην υπόλοιπη Ευρώπη, υπήρξε απότοκος ενός σύνθετου συστήματος ραγδαίων μεταβολών και ανακατατάξεων, τεχνικών, οικονομικών, κοινωνικών και πνευματικών, οι οποίες οδήγησαν για πρώτη φορά στην εκβιομηχανισμένη ( intustrialized ) κοινωνία στη Μ. Βρετανία μεταξύ των ετών 1760-1860. Την αλλαγή αυτή, όπως προείπαμε, ακολούθησαν και άλλες ταυτόσημες βιομηχανικές επαναστάσεις και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές κοινωνίες που από την αγροτική κυρίως μορφή επέφεραν την εκβιομηχάνισή τους. Ιδιαίτερα επηρεάστηκε η Γαλλία και αργότερα οι Ή.Π.Α σε σχέση με τον τρόπο λειτουργίας και ανάπτυξης της οικονομίας και της δομής της κοινωνίας. Ο απόηχος των ιδεών του Διαφωτισμού που κυριαρχούσε τα χρόνια αυτά, ήρθε και έντυσε με πνευματικό μανδύα το σύνολο των ιδεολογικών μεταρρυθμίσεων. Συγκεκριμένα, ο όρος Βιομηχανική Επανάσταση πρωταναφέρθηκε στις αρχές του 19ου αι σαν ένα μέσον σύγκρισης μεταξύ του ταξικού γαλλικού εμφυλίου πολέμου που ονομάστηκε Γαλλική επανάσταση και των εντυπωσιακών οικονομικών και τεχνικών μεταβολών που ελάμβαναν χώρο την ίδια εποχή στη Μεγάλη Βρετανία. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν : 1. H εκτεταμένη χρήση νέων τεχνικών μέσων που περιόριζαν τη χειρωνακτική εργασία, αυξάνοντας την παραγωγή και μειώνοντας το κόστος των προϊόντων, 2. H αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας, 3. H εφαρμογή καινοτομιών στη μεταλλουργία, 4. H ανάδειξη του εργοστασίου ως του βασικού τόπου παραγωγής, όπου συγκεντρώθηκε η πλειοψηφία των εργατών και τέλος, 5. Oι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης. Αξίζει ν'αναφερθεί πως το ύψιστο επίτευγμα της Βιομηχανικής επανάστασης θεωρείται η εφεύρεση της ατμομηχανής και η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου στη Μεγάλη Βρετανία, οι εφαρνογές των οποίων επεκτάθηκαν και σ'άλλους τομείς της οικονομίας. Επιπλέον, άλλα σημαντικά επιτεύγματα υπήρξαν η εφεύρεση της μηχανής εσωτερικής καύσης και η παραγωγή του ηλεκτρισμού. Η έκρηξη αυτή της μαζικής Βιομηχανικής παραγωγής είχε ως αποτέλεσμα την άνοδο του καινοφανούς οικονομικού συστήματος του Καπιταλισμού, που ενώ πλούτισε τους κεφαλαιούχους ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, απεναντίας κατέστησε θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης και εξαθλίωσης τους εργαζόμενους. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου, το κράτος τήρησε αρχικά ουδέτερη στάση σ'αυτή τη σύγκρουση συμφερόντων, στη συνέχεια όμως, μέσω κοινωνικών ανακατατάξεων, επαναστατικών εκρήξεων και την άνοδο σοσιαλιστικών κινημάτων, αναγκάστηκε να υιοθετήσει έναν παρεμβατικό ρόλο αναδιανομής του πλούτου ( Κεϋνσιανή ρύθμιση ). Στην εκβιομηχάνιση, σημαντικό ρόλο δεν έπαιξε μόνο η τεχνική, αλλά και η αξιοποίηση των πορισμάτων της επιστήμης και συνάμα η χρήση όλων και περισσότερων υλικών και μορφών ενέργειας και πληροφοριών. Οι
απαιτήσεις ανθρώπων με εξειδικευμένες γνώσεις αυξάνονται διαρκώς, μ'αποτέλεσμα στον 19ο αι να έχουμε την ίδρυση τεχνικών και πολυτεχνικών σχολών όλων των κατευθύνσεων. Φυσικό επακόλουθο υπήρξε η άνοδος του γενικού μορφωτικού επιπέδου της κοινωνίας που οδήγησε σε νέες τεχνικές βελτιώσεις, επινοήσεις και εφευρέσεις. Ανακεφαλαιώνοντας, δεν πρέπει να αποσιωπηθεί πως η εκβιομηχάνιση των περισσότερων ευνοημένων ηπειρωτικών χωρών της Ευρώπης δεν υπήρξε τόσο ταχεία όσο αυτή της Αγγλίας, μολονότι τα τεχνολογικά επιτεύγματα που επέτρεψαν και επιτάχυναν τη αγγλική εκβιομηχάνιση δεν άργησαν να εισαχθούν στην ηπειρωτική ευρώπη παρά τις σχετικές απαγορεύσεις των βρετανικών αρχών. Τα επιτεύγματα αυτά άργησαν να αποδώσουν και ακόμη και στις πιο προηγμένες και ευνοημένες χώρες, η βιομηχανική απογείωση δεν εκδηλώθηκε πριν από την τρίτη ή και τέταρτη δεκαετία του 19ου αιώνα.
ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ 1815 Ένας νέος εντελώς θεσμός, που προοιωνιζόταν σημαντικές εξελίξεις στον κεντροευρωπαϊκό χώρο, ήταν η Γερμανική Συνομοσπονδία, που ιδρύθηκε το 1815 και περιελάμβανε 35 κράτη και 4 ελεύθερες πόλεις. Επρόκειτο για μία διεθνή οργάνωση, χωρίς εθνικούς ενωτικούς στόχους, με αντιπροσώπευση όμως όλων των μελών σε μία συνέλευση που έδρευε στη Φρανγκφούρτη και με προεδρείο που κατα κανόνα έλεγχε η Αυστρία. Η συνομοσπονδία των γερμανικών χωρών δεν αντανακλούσε ενωτικές τάσεις των μελών της, αλλά εξέφραζε μόνο μία διάχυτη διάθεση στο γερμανόφωνο κόσμο της κεντρικής Ευρώπης για συνεργασία σε όλους τους τομείς, με απώτερο στόχο βέβαια την ενοποίηση των ανεξάρτητων πολιτικων ενοτήτων σε ένα ισχυρο σύνολο. Εκεί όπου άρχισαν να διαγράφονται σαφείς ενωτικές αλλά και προοδευτικές τάσεις ήταν ο πολιτιστικός τομέας και ιδιαίτερα τα πανεπιστήμια. Φυτώρια και φορείς των τάσεων αυτών υπήρξαν οι φοιτητικές οργανώσεις, που ιδρύθηκαν σε πολλά πανεπιστήμια με πρώτη την οργάνωση των φοιτητών του πανεπιστημίου της Ιένας το 1815, που ανέπτυξε γρήγορα σημαντική δραστηριότητα με πολιτικές διαστάσεις. Με την ευκαιρία διαφόρων επετειών, όπως εκείνης για τα 300 χρόνια από την περίφημη προκλητική πράξη του Λουθήρου το 1517 (όταν οι φοιτητές του πανεπιστημίου της Ιένας έκαψαν δημόσια δίαφορα αντιδραστικά βιβλία), οι φοιτητικές οργανώσεις πρόβαλαν συνεχώς και προκλητικά φιλελεύθερες ιδέες που, όπως ήταν φυσικό, πανικόβαλαν τις διάφορες κυβερνήσεις και προκάλεσαν αυστηρά προκλιτικά μέτρα. Συνέπεια της συνεχιζόμενης φοιτητικής αναταραχής ήταν τα περιβόητα διατάγματα της Καρλσβάδης (1819), που επέβαλαν τη λογοκρισία στον τύπο και επέτρεψαν την αστυνόμευση των πανεπιστημίων και την αποπομπή καθηγητών που ήταν αντίθετοι προς το ιφιστάμενο καθεστώς στις δίαφορες γερμανικές χώρες. Τον ίδιο χρόνο τα διατάγματα αυτά υιοθετήθηκαν από την ομοσπονδιακή συνέλευση, πράξη που περιόρισε δραστικά τις φοιτητικές εκδηλώσεις, αλλά ταυτόχρονα ενίσχυσε και τον έλεγχο της συνομοσπονδίας από την Αυστρία. Οι φοιτητικές οργανώσεις διαλύθηκαν και τη θέση τους τους πήραν λέσχεις παραδοσιακού χαρακτήρα και συνωμοτικές εταιρίες. Οι πολιτικοποιημένοι καθηγητές αυτοπεριορίστηκαν στην έρευνα ή εξορίστηκαν και τα πανεπιστήμια συνθηκολόγησαν. Οποιαδήποτε αντίθεση προς το πολεμικό καθεστώς αναγκαστικά πέρασε στην παρανομία.
ΙΟΥΛΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ (1830-1833) Αντιπαραθέσεις ανάμεσα στις προοδευτικές και τις συντηρητικές δυνάμεις της Γαλλίας οδήγησαν στην επαναστατική ανατροπή του καθεστώτος που είχε εγκαθιδρυθεί το 1814. Μετά την ανάρρηση στο θρόνο του Καρόλου Ι, το 1824, η Γαλλία φαινόταν να οδηγείται στην αναμέτρηση, εξ αιτίας της υποστήριξης από τη μοναρχία των συμφερόντων και των θέσεων των εκπροσώπων του προεπαναστατικού καθεστώτος των αριστοκρατών και της εκκλησίας. Οι αστοί, εκπρόσωποι του νέου καθεστώτος, έχοντας επικρατήσει με την επανάσταση, ανησυχούσαν από την προκλητική εμφάνιση των δυνάμεων που είχαν πολεμήσει για τη συντριβή των επαναστατικών δυνάμεων. Η αυξανόμενη ανεργία, οι χρεοκοπίες τραπεζικών οίκων καθώς και βιομηχανικών και εμπορικών επιχειρήσεων, οι άσχημες σοδειές από το 1827 μέχρι το 1829 και ο σφοδρός χειμώνας του 1829-1830, αποτέλεσαν σημαντικές παραμέτρους που προκάλεσαν την έντονη δυσφορία της χώρας προς το πρόσωπο του Καρόλου εξαιτίας των πολιτικών του επιλογών και των αντιδραστικών του αντιλήψεων. Η αφορμή για τη σύγκρουση δόθηκε με τα περιβόητα Ιουλιανά Διατάγματα (1830), που απειλούσαν να υπονομεύσουν τα δύο βάθρα του φιλελευθερισμού, την ελευθεροτυπία και το κοινοβούλιο, που θεωρούνταν από τους φιλελευθέρους δύο από τις βασικότερες κατακτήσεις της επανάστασης. Η παρισινή αστική τάξη διέθεσε τους απαραίτητους πόρους, την οργάνωση και την επαναστατική ηγεσία. Οι εργάτες προσφέρθηκαν να επανδρώσουν τα επαναστατικά σώματα. Η Ιουλιανή επανάσταση στο Παρίσι προκάλεσε μια σειρά επαναστατικών κινημάτων στην Ιταλία, την Ελβετία, το Βέλγιο και ορισμένες γερμανικές χώρες. Ένα χρόνο αργότερα η επανάσταση εξαπλώνεται και την Πολωνία. Η φυγή του βασιλιά και η εμφάνιση της τρίχρωμης σημαίας της επαναστάσεως θεωρήθηκαν από τη συντηρητική Ευρώπη το προανάκρουσμα της διεθνούς επαναστάσεως εναντίον της νομιμότητας. Το σπουδαιότερο ίσως από τη σκοπιά της συντηρητικής Ευρώπης, η επανάσταση εγκαθίδρυσε την Ιουλιανή μοναρχία του Λουδιβίκου Φιλίππου, που αποτελούσε την πιο αντιπροσωπευτική μορφή συμβιβασμού ανάμεσα στην επανάσταση και την παλινόρθωση. Ο Λουδοβίκος Φίλιππος ήταν ο πολίτης βασιλιάς που με τη στέψη του τον Αύγουστο του 1830 προβλήθηκε ως συμβόλαιο ανάμεσα στο λαό και το μονάρχη του. Ταυτοχρόνως, αναθεωρήθηκε το σύνταγμα ώστε να τονισθεί η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, να καταργηθούν τα ειδικά δικαστήρια και η λογοκρισία. Ο Λουδιβίκος Φίλιππος ήταν ο εκλεκτός μιας νέας γενιάς φιλελευθέρων στη Γαλλία, οι οποίοι είχαν αντιτεθεί σταθερά στις παλαιοκαθεστωτικές προκλήσεις του Καρόλου. Εκπρόσωποι της αστικής τάξης, οι Γάλλοι φιλελεύθεροι επιθυμούσαν να αποφύγουν τις ακρότητες της επανάστασης του 1789, να αποδείξουν ότι η τάξη τους θα έπαυε να είναι επαναστατική από τη στιγμή που θα έπαιρνε την εξουσία στα χέρια της και ότι μπορούσε να γίνει παράγοντας πολιτικής σταθερότητας όσο και οι αντίπαλοί της, η αριστοκρατία και η εκκλησία. Οι φιλελεύθεροι ηγέτες της Ιουλιανής επανάστασης ήταν αποφασισμένοι να αποδείξουν ότι η δική τους θα ήταν η τελευταία επανάσταση στη Γαλλία.
ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ ΤΟΥ 1830 Η πολιτική ρύθμιση του 1830 αποδείχθηκε περισσότερο ανθεκτική απ' όσο εύχονταν και οι πιο αισιόδοξοι εκπρόσωποι των δυνάμεων της τάξεωςκαι του νόμου, οι οποίες κατά την περίοδο που ακολούθησε ενίσχυσαν σημαντικά την θέση τους έναντι των ανερχόμενων δυνάμεων που άρχισαν την εποχή αυτή να αμφισβητούν το νέο καθεστώς. Από τους χαρακτηριστικότερους και βασικότερους εκφραστές είναι ο Σαίν-Σιμόν που με την πολιτική του θεωρία προωθεί μια νέα συναίνεση και συνεργασία στη βιομηχανική κοινωνία. Οι νέες συνθήκες συμφωνα μ'αυτόν απαιτούσαν την αναδιοργάνωση της κοινωνίας με γνώμονα την ωφέλεια των περισσότερων μελών της. Δεν εννοούσε βέβαια την κατάργηση των κοινωνικών τάξεων και των μεταξύ τους διαφορών. Την αριστοκρατία του μέλλοντος θα συνιστούσαν οι επιστήμονες και οι τεχνοκράτες, οι εκλεκτοί, οι οποίοι θα ήταν ταγμένοι στην υπηρεσία του συνόλου και στην βελτίωση της θέσης των φτωχών. Η πίστη του Σαιν-Σιμόν στις τεράστιες δυνατότητες βελτίωσης των βιωτικών συνθηκών, που έμελλαν να εξασφαλίσουν στην πολιτεία τα τεχνικά μέσα, είναι το στοιχείο που τον ξεχωρίζει ως έναν απ' τους κυριότερους προφήτες των αρνητικών προοπτικών του κράτους. Οι σαινσιμονιστες κατέληξαν να συμβιβαστούν με την πραγματικότητα της εποχής τους, παρόλο που υπήρξαν προφήτες του σύγχρονου κόσμου. Σε σαινσιμονικό περιβάλλον και κλίμα ανδρώθηκε και ένας στοχαστής που έμελλε να επηρεάσει τον σύγχρονο κόσμο όσο κανείς άλλος, ο Κάρολος Μαρξ (1818-1883). η Τρίρη της Γερμανίας, όπου γεννήθηκε ήταν κέντρο του ευρωπαϊκού σαινσιμονισμού και οι καθηγητές του στα πανεπιστήμια τηε Βόννης και του Βερολίνου ήταν βαθεία επηρεασμένη από τις σύγχρονες θεωρίες περί κοινωνικής αναγέννησης και αντικατάστασης του ανταγωνισμού από τη συνεργασία. Η σδκέψη του, ωστόσο, κινήθηκε προς εντελώς διαφορετικές κατεύθύνσεις απ' αυτές των πρώτων σοσιαλιστών, των ουτοπικών σοσσιαλιστών, όπως συνήθως αποκαλούνται κάπως άκριτα και απλουστευτικά. Σύμφωνα με το Μαρξ, δεν είχε τόση σημασία η προβολή μιας τέλειας κοινωνίας ή συζήτηση γύρω από τα αρνητικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας όσο η ανακάλυψη και η ανάλυση των νόμων της ιστορικής εξέλιξης και αλλαγής, καθώς και η καθοδήγηση ένος επαναστατικού κινήματος σύμφωνα με τους νόμους αυτούς. Βασικά χαρακτηριστικά όλων των κοινωνιών του παρελθόντος, κατά τον Μαρξ, υπήρξαν η ηγεμονία μιας τάξεως και ο εκ μέρους της έλεγχος των μέσων παραγώγης, καθώς και η αντικατάσταση της ηγετικής τάξης από άλλη, την οποία ευνοούσαν νέες οικονομικές συνθήκες. Έτσι, την αριστοκρατία του Μεσαίωνα είχε διαδεχθεί η αστική τάξη των νεώτερων χρόνων, προϊόν της καπιταλιστικής κοινωνίας, η οποία ήταν καταδικασμένη να καταρεύσει και να δώσει τη θέση της στη σοσιαλιστική κοινωνία. Κατά τον Μαρξ, οι διάφορες μεταρρυθμίσεις απλώς ανέβαλαν αυτή την κατάρρευση. Μεταρρυθμιστές ή επαναστάτες, οι πρώιμοι σοσιαλιστές αμφισβητούσαν ευθέως μια από τις θεμελιακές αρχές στις οποίες βασιζόταν ο ευρωπαϊκος, και κατ' επέκταση, ο δυτικός κόσμος, την ελεύθερη δραστηριότητα του πολίτη, με τη μικρότερη δυνατή
παρέμβαση της πολιτείας. Αυτή η αμφισβήτηση ήταν έκφραση μιας γενικότερης κρίσης του φιλελευθερισμού, που κατόρθωσε ωστόσο να σημειώσει εντυπωσιακές επιτυχίες, ιδιαίτερα στον πολιτικο και στον οικονομικό τομέα.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1848 ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ Σημαντική επίδραση στις επαναστατικές εξελίξεις ανά την Ευρώπη άσκησε αναμφίβολα η εξέγερση στο Παρίσι τον Φεβρουάριο του 1848, η οποία αποτέλεσε κατά κάποιο τρόπο το έναυσμα για τις επαναστάσεις που ακολούθησαν. Μια εξέλιξη που συνδέεται με τα επαναστατικά γεγονότα του 1848 και πρέπει να επισημανθεί είναι η οικονομική κρίση που έπληξε την Ευρώπη το 1846. Η κρίση αυτή συνδεόταν αφενός με την καταστροφή της πατατοπαραγωγής στην Ιρλανδία και σε άλλες βορειοευρωπαϊκές χώρες το 1845, το 1846 και το 1848, και αφετέρου με τις ανεπαρκείς σοδειές δημητριακών την ίδια περίοδο. Έτσι, οι τιμές αυτών των βασικών ειδών διατροφής εκτοξεύθηκαν στα ύψη με αποτέλεσμα σε πολλές περιοχές οι κατώτερες οικονομικά τάξεις να μαστίζονται από πείνα. Επίσης, η Ευρώπη επλήγη και από μια οικονομική και πιστωτική κρίση, η οποία συνδεόταν με την ύφεση στη Βρετανία του τομέα κατασκευής σιδηροδρομικών γραμμών. Η βρετανική κρίση έπληξε πολλά λιμάνια της Βόρειας Ευρώπης και προκάλεσε στην βορειοευρωπαϊκή ενδοχώρα συρρίκνωση του εμπορίου και πολλών μεταποιητικών δραστηριοτήτων, καθώς και αυξανόμενη ανεργία.ο έντονα συντηρητικός χαρακτήρας του καθεστώτος του Λουδοβίκου Φιλίππου άρχισε σιγά - σιγά να προκαλεί δυσφορία και δυσαρέσκεια στην γαλλική κοινωνία, η οποία μεταξύ άλλων επιζητούσε και μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό σύστημα.συγκεκριμένα, ένα από τα βασικά αιτήματα των αντιπάλων του καθεστώτος ήταν η επέκταση του δικαιώματος της ψήφου. Οι παραπάνω εξελίξεις, σε συνδυασμό με την διάχυση στη γαλλική κοινωνία των σοσιαλιστικών ιδεών, δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα το οποίο δεν άργησε να εκδηλωθεί.τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως τον Φεβρουάριο του 1848, λίγες εβδομάδες πριν από την έκρηξη της παρισινής επανάστασης, τυπώνεται στο Λονδίνο το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» των Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, το οποίο αν και δεν άσκησε άμεση επίδραση στα γεγονότα του Φεβρουαρίου δεν παύει να αποτελεί σημείο αναφοράς της ιστορικής περιόδου που εξετάζεται.τα γεγονότα υπήρξαν ραγδαία. Στις 23 Ιουνίου 1848 ξέσπασε η επανάσταση του εξαθλιωμένου πληθυσμού των εργατών του Παρισιού την οποία εκμεταλλεύτηκαν οι αστοί και οι φιλελεύθεροι ευγενείς για να οδηγήσουν σε ήττα τη συντηρητική κυβέρνηση, την αποπομπή του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου και την ανακήρυξη της Δεύτερης Δημοκρατίας διατηρώντας τα προνόμια τους. Πραγματικά χαμένοι τελικά υπήρξαν οι πρωτεργάτες της επανάστασης, οι εργάτες, που δεν κέρδισαν τίποτα από αυτήν την εξέγερση την οποία ξεκίνησαν. ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ 1848-1849
Πρόκειται για μία βίαιη εποχή της Γερμανικής ιστορίας που ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1848. Οι επαναστάσεις έλαβαν μέρος στο έδαφος της Γερμανικής Ομοσπονδίας αλλά και πέρα από τα σύνορά της στα εδάφη των δύο ισχυρότερων αλλά και αντιτιθέμενων δυνάμεων της Αυστρίας και της Πρωσίας. Οι επαναστάσεις ήταν πράξεις αστικών δημοκρατικών αλλά και εθνικών εξεγέρσεων σε πολλά μέρη της κεντρικής Ευρώπης του καιρού εκείνου. Τον Ιανουάριο του 1848 είχαν ήδη ξεσηκωθεί Ιταλοί επαναστάτες κατά της ηγεμονίας των Αψβούργων στα βόρια των Απέννινων ορών και εναντίων των Ισπανών Βουρβόνων στα νότια της Ιταλίας. Μετά από τις εξεγέρσεις της Γαλλικής Επανάστασης ακολούθησαν και οι Γερμανοί το παράδειγμα και επαναστάτησαν κατά της αριστοκρατίας και της Ευρωπαϊκής αποκατάστασης. Οι αναταραχές ξεκίνησαν στην Βάδη και εξαπλώθηκαν μέσα σε λίγες βδομάδες και στα υπόλοιπα κρατίδια της Ομοσπονδίας, ιδρύοντας φιλελεύθερες κυβερνήσεις από το Βερολίνο μέχρι την Βιέννη, καθώς και την διοργάνωση εκλογών. Ενώ στην αρχή είχαν κατορθώσει πολλά επιτεύγματα, άρχισαν από το Φθινόπωρο του 1848 να χάνουν την δύναμή τους και τελικά τον Μάιο του 1849 η επανάσταση απέτυχε εντελώς. Μέχρι τον Ιούλιο του 1849 γίνονταν προσπάθειες για το πρώτο δημοκρατικό σύνταγμα ενός ενωμένου Γερμανικού εθνικού κράτους, το οποίο όμως απέρριψαν οι δυνάμεις της Πρωσίας και της Αυστρίας. ΒΙΒΙΟΓΡΑΦΙΑ
Νεώτερη Ευρωπαϊκή Ιστορία 1789-1945, Ι.Σ. Κολιόπουλος, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1993 Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, Erick Hobsbawm, εκδ. ΜΙΕΤ, Θεσσαλονίκη, μτφρ. Μ. Οικονομοπούλου http://el.wikipedia.org/wiki/ http://users.sch.gr/tgiakoum/history2007/viifr-revolut.html