Απόσπασμα από την 9η Ετήσια Έκθεση [CPT/Inf (99) 12] Εισαγωγικές παρατηρήσεις

8.5. Ανήλικοι στερημένοι της ελευθερίας τους Απόσπασμα από την 9η Ετήσια Έκθεση [CPT/Inf (99) 12] Εισαγωγικές παρατηρήσεις 20. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων έχει καταγράψει στις προηγούμενες ετήσιες εκθέσεις της τα κατευθυντήρια κριτήρια της εργασίας της στους ποικίλους τόπους κράτησης όπως αστυνομικά τμήματα, φυλακές, εγκαταστάσεις κράτησης για μετανάστες κρατούμενους και ψυχιατρικά ιδρύματα. Τα εν λόγω κριτήρια εφαρμόζει η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων, κατάλληλα προσαρμοσμένα, και στους ανηλίκους, δηλαδή σε άτομα ηλικίας κάτω των 18 ετών, τα οποία έχουν στερηθεί την ελευθερία τους. Οι ανήλικοι είναι, ωστόσο, από τη φύση πιο ευάλωτοι από τους ενηλίκους, ανεξάρτητα από τους λόγους στέρησης της ελευθερίας τους. Συνεπώς, είναι αναγκαία ιδιαίτερη εγρήγορση για να διασφαλιστεί ότι η σωματική και ψυχική ευημερία τους προστατεύεται επαρκώς. Για να εξάρει τη σημασία, την οποία προσδίδει η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων στην πρόληψη της κακομεταχείρισης ανηλίκων σε καθεστώς στέρησης της ελευθερίας τους, αποφάσισε να αφιερώσει αυτό το κεφάλαιο της 9ης ετήσιας έκθεσής της στην περιγραφή μερικών ειδικών θεμάτων που την ενδιαφέρουν. Στα επόμενα κεφάλαια η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων εκθέτει μια σειρά προστατευτικών μέτρων ενάντια στην κακομεταχείριση, τα οποία πρέπει κατά την άποψή της να ληφθούν για όλους τους ανηλίκους στερημένους της ελευθερίας τους, προτού απασχοληθεί με τους όρους που θα πρέπει να επικρατούν στις ειδικές εγκαταστάσεις κράτησης για ανηλίκους. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων ελπίζει ότι με αυτόν τον τρόπο θα δώσει σαφείς υποδείξεις στις εθνικές αρχές για τις απόψεις της όσον αφορά το είδος της μεταχείρισης των εν λόγω ατόμων. Όπως και τα προηγούμενα χρόνια η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων καλωσορίζει σχόλια σε αυτό το πλούσιο σε περιεχόμενο κεφάλαιο της ετήσιας

2 έκθεσής της. 21. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων θέλει εξαρχής να τονίσει ότι οι Κανόνες που έχει αναπτύξει στο πεδίο στέρησης της ελευθερίας ανηλίκων αποτελούν συμπλήρωμα εκείνων των κανόνων που έχουν καθοριστεί σε άλλα διεθνή κείμενα, όπως στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989, τους Στοιχειώδεις Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την Απονομή Δικαιοσύνης σε Ανηλίκους (τους Κανόνες του Πεκίνου) του 1985, τους Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την Προστασία Ανηλίκων Στερημένων της Ελευθερίας τους του 1990 και τις Κατευθυντήριες Γραμμές των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη της Παραβατικότητας των Ανηλίκων (τις Κατευθυντήριες Γραμμές του Ριάντ) του 1990. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων επιδοκιμάζει μια από τις κατευθυντήριες αρχές που περιλαμβάνονται στα προαναφερθέντα κείμενα, δηλαδή ότι οι ανήλικοι θα πρέπει να στερούνται την ελευθερία τους μόνο ως έσχατο μέσο και για τον ελάχιστο δυνατό χρόνο (πρβλ. άρθρο 37 περ. β της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και κανόνες 13 και 19 των Κανόνων του Πεκίνου). Μέτρα προστασίας ενάντια στην κακομεταχείριση των ανηλίκων 22. Ενόψει της εντολής της, η πρώτη προτεραιότητα της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων κατά την επίσκεψη των τόπων στους οποίους οι ανήλικοι έχουν στερηθεί την ελευθερία τους είναι να διαπιστώσει αν έχουν υποστεί σκόπιμη κακομεταχείριση. Οι μέχρι σήμερα διαπιστώσεις της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων δείχνουν ότι τούτο συμβαίνει συγκριτικά σπάνια στις περισσότερες εγκαταστάσεις που επισκέπτεται. 23. Φαίνεται, ωστόσο, ότι οι ανήλικοι όπως και οι ενήλικοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σκόπιμης κακομεταχείρισης στα αστυνομικά κρατητήρια από ό,τι σε άλλους τόπους κράτησης. Οι αποστολές της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων συνέλεξαν πράγματι σε περισσότερες από μια επίσκεψη αξιόπιστο αποδεικτικό υλικό, σύμφωνα με το οποίο ανήλικοι ήταν ανάμεσα στα άτομα τα οποία βασανίστηκαν ή κατ άλλον τρόπο υπέστησαν

3 κακομεταχείριση από αστυνομικούς υπαλλήλους. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων έχει τονίσει ότι ο κίνδυνος βασανιστηρίων και κακομεταχείρισης είναι μεγαλύτερος κατά το χρονικό διάστημα άμεσα μετά την έναρξη της στέρησης της ελευθερίας. Είναι συνακόλουθα ουσιαστικό, όλα τα άτομα, περιλαμβανομένων και των ανηλίκων, τα οποία έχουν στερηθεί την ελευθερία τους από τη χρονική στιγμή που για πρώτη φορά υποχρεούνται να παραμείνουν σε αστυνομικά τμήματα να έχουν στη διάθεσή τους τα ακόλουθα προστατευτικά μέτρα: το δικαίωμα να ενημερώνουν έναν συγγενή ή ένα άλλο πρόσωπο για το γεγονός της κράτησης, το δικαίωμα πρόσβασης σε έναν δικηγόρο και το δικαίωμα πρόσβασης σε έναν γιατρό. Πέρα από τα παραπάνω προστατευτικά μέτρα, μερικές έννομες τάξεις αναγνωρίζουν ότι η εγγενής ευπάθεια των ανηλίκων απαιτεί επιπρόσθετα μέτρα πρόνοιας. Για παράδειγμα: Αστυνομικοί υποχρεώνονται επίσημα να εξασφαλίσουν οι ίδιοι την ενημέρωση ενός κατάλληλου ατόμου για το γεγονός της κράτησης ενός ανηλίκου, ανεξάρτητα από το αν ο ανήλικος το ζήτησε. Αστυνομικοί, επίσης, δεν δικαιούνται να ανακρίνουν έναν ανήλικο, εφόσον δεν παρευρίσκεται ένα κατάλληλο άτομο και/ή ένας δικηγόρος. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων χαιρετίζει αυτή την προσέγγιση. 24. Σε μια σειρά άλλων εγκαταστάσεων που επισκέφθηκε η αποστολή της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων της ανακοινώθηκε ότι δεν ήταν ασυνήθιστο για το προσωπικό να δίδουν στους ανηλίκους που συμπεριφέρονται άσχημα ένα «παιδαγωγικό χαστούκι», Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων είναι της άποψης ότι προς το συμφέρον της πρόληψης της κακομεταχείρισης κάθε είδος σωματικού σωφρονισμού πρέπει να απαγορεύεται επίσημα και να αποφεύγεται στην πράξη. Κρατούμενοι που συμπεριφέρονται άσχημα θα πρέπει να τύχουν μεταχείρισης σύμφωνα με την προβλεπόμενη πειθαρχική διαδικασία. 25. Από τις εμπειρίες της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων συνάγεται ότι η εμφάνιση της κακομεταχείρισης των ανηλίκων οφείλεται συχνότερα στην έλλειψη κατάλληλης προστασίας των εν λόγω προσώπων από προσβολές παρά σε συνειδητή πρόθεση να προκληθεί οδύνη. Ένα σημαντικό

4 στοιχείο κάθε στρατηγικής πρόληψης των προσβολών είναι ο σεβασμός της αρχής του κατά κανόνα διαχωρισμού των κρατούμενων ανηλίκων από τους ενηλίκους. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων παρατήρησε μεταξύ άλλων τις ακόλουθες περιπτώσεις περιφρόνησης αυτής της αρχής: άρρενες ενήλικοι κρατούμενοι τοποθετούνταν μαζί με άρρενες ενήλικους κρατούμενους, συχνά με σκοπό να διαφυλάξουν τον έλεγχο αυτών των κελιών νέες στην εφηβική ηλικία κρατούνταν μαζί με ενήλικες κρατούμενες επίσης ανήλικοι ασθενείς ψυχιατρικών ιδρυμάτων μοίραζαν το κατάλυμά τους με χρόνια ασθενείς ενηλίκους. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων αναγνωρίζει ότι υπάρχουν εξαιρετικές καταστάσεις (π.χ. όταν παιδιά και γονείς κρατούνται μαζί ως μετανάστες), στις οποίες είναι σαφώς προς το συμφέρον των ανηλίκων να μην διαχωρίζονται από τους ενηλίκους. Η από κοινού τοποθέτηση ανηλίκων με ενηλίκους που δεν είναι συγγενείς συνεπάγεται αναπόφευκτα υποταγή και εκμετάλλευση. 26. Προσωπικό αμφοτέρων των φύλων είναι ένα άλλο μέτρο προστασίας ενάντια στην κακομεταχείριση σε εγκαταστάσεις κράτησης, ιδίως όσον αφορά τους ανηλίκους. Η παρουσία τόσο αρρένων όσο και θηλέων μελών του προσωπικού μπορεί να επιδρά θετικά στο ήθος της φύλαξης και να ευνοεί τον βαθμό κανονικότητας στις εγκαταστάσεις κράτησης (με την έννοια της μείωσης της διαφοράς ανάμεσα στη ζωή στη φυλακή και σε εκείνη σε καθεστώς ελευθερίας, ΣτΜ). Προσωπικό αμφοτέρων των φύλων καθιστά επίσης δυνατή την αντίστοιχη αξιοποίησή του όταν πρέπει να εκτελεστούν ευαίσθητα καθήκοντα όσον αφορά το φύλο, όπως σωματικές έρευνες. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων τονίζει ότι άτομα που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, θα πρέπει να ερευνώνται σωματικά από προσωπικό του ίδιου φύλου και ότι κάθε σωματική έρευνα κατά την οποία ένας κρατούμενος πρέπει να γδυθεί, θα πρέπει να διεξάγεται εκτός του οπτικού πεδίου του προσωπικού φύλαξης του άλλου φύλου αυτή η αρχή ισχύει κατά

5 μείζονα λόγο για τους ανηλίκους. 27. Τελικά, οι αποστολές της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων παρατήρησαν σε μια σειρά εγκαταστάσεων που επισκέφθηκαν ότι το προσωπικό φύλαξης, το οποίο ερχόταν σε άμεση επαφή με τους ανηλίκους, φέρει επάνω του εξόφθαλμα ράβδους. Μια τέτοια πρακτική, ωστόσο, δεν εξυπηρετεί την ενίσχυση των θετικών σχέσεων μεταξύ του προσωπικού και των κρατουμένων. Κατά προτίμηση το προσωπικό φύλαξης δεν θα πρέπει να φέρει πάνω του καμία ράβδο. Σε περίπτωση, ωστόσο, που τούτο εκτιμάται ως απαραίτητο, η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων συνιστά να φέρουν τις ράβδους κεκαλυμμένες. Εγκαταστάσεις κράτησης για ανηλίκους 1. Εισαγωγή 28. Κατά τη γνώμη της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων οι ανήλικοι που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους λόγω μιας ποινικής κατηγορίας ή καταδίκης πρέπει να κρατούνται σε καταστήματα κράτησης, τα οποία προβλέπονται ειδικά για άτομα αυτής της ομάδας ηλικίας και τα οποία προσφέρουν ένα καθεστώς κράτησης που είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους και των οποίων το προσωπικό είναι εκπαιδευμένο για την αντιμετώπιση των ανηλίκων. Επιπλέον, η φροντίδα των ανηλίκων υπό κράτηση χρειάζεται ιδιαίτερες προσπάθειες για να μειωθεί ο κίνδυνος μιας μακρόχρονης εσφαλμένης κοινωνικής προσαρμογής. Το έργο αυτό απαιτεί μια πολυεπιστημονική προσέγγιση, η οποία στηρίζεται στις δεξιότητες μιας σειράς από επαγγελματικές ομάδες, όπως δασκάλων, εκπαιδευτών και ψυχολόγων, για να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες των ανηλίκων μέσα σε ένα ασφαλές παιδαγωγικό και κοινωνικοθεραπευτικό περιβάλλον. 2. Υλικές συνθήκες κράτησης 29. Μια καλή εγκατάσταση κράτησης για ανηλίκους προνοεί για θετικές και προσωπικές συνθήκες κράτησης των νεαρών ατόμων που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους. Οι χώροι ύπνου και διαμονής των ανηλίκων οφείλουν να έχουν

6 ένα κατάλληλο μέγεθος, να είναι ευήλιοι και ευάεροι επιπρόσθετα θα πρέπει να είναι καταλλήλως επιπλωμένοι, σε καλή κατάσταση και να προσφέρουν κατάλληλα οπτικά ερεθίσματα. Γι αυτό, εφόσον δεν αντιτίθενται αναγκαστικοί λόγοι ασφάλειας θα πρέπει να επιτρέπεται στους ανηλίκους να διατηρούν προσωπικά αντικείμενα. 30. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων θέλει να προσθέσει ότι σε ορισμένες εγκαταστάσεις παρατήρησε την τάση να αγνοούνται οι προσωπικές ανάγκες υγιεινής των θηλέων κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένων και των μικρών κοριτσιών. Γι αυτόν τον πληθυσμό των φυλακών είναι ιδιαιτέρως σημαντική τόσο η εύκολη πρόσβαση σε εγκαταστάσεις υγιεινής όσο και η χορήγηση ειδών υγιεινής, όπως σερβιέτες. Η παράλειψη να διαθέσει το κατάστημα τέτοια θεμελιωδώς αναγκαία αγαθά μπορεί από μόνη της να σημαίνει ταπεινωτική μεταχείριση. 3. Καθεστώς δραστηριοτήτων 31. Η έλλειψη χρήσιμων δραστηριοτήτων είναι επιβλαβής για κάθε κρατούμενο ιδιαιτέρως βλαπτική είναι για τους ανηλίκους, οι οποίοι έχουν ιδιαίτερη ανάγκη για σωματικές δραστηριότητες και πνευματικά ερεθίσματα. Σε ανηλίκους στερημένους της ελευθερίας τους θα πρέπει να προσφέρεται ένα πλήρες πρόγραμμα αγωγής, άθλησης, επαγγελματικής εκπαίδευσης, ελεύθερου χρόνου και άλλων χρήσιμων δραστηριοτήτων. Η σωματική αγωγή θα πρέπει να αποτελεί ένα σημαντικό μέρος αυτού του προγράμματος. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, κορίτσια και νέες γυναίκες που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άρρενες συγκρατούμενους τους όσον αφορά την πρόσβαση σε τέτοιες δραστηριότητες. Πολύ συχνά η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων συνάντησε ανήλικες κρατούμενες στις οποίες προσφέρονταν δραστηριότητες οι οποίες χαρακτηρίζονται στερεότυπα ως «κατάλληλες» γι αυτές (π.χ. ράψιμο και εργόχειρα), ενώ για τους άρρενες ανηλίκους προσφέρονται προγράμματα εκπαίδευσης πολύ περισσότερο επαγγελματικής φύσης. Στο σημείο αυτό η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων θέλει να εκφράσει τη

7 συμφωνία της με την αρχή που περιλαμβάνεται στον κανόνα 26.4 των Κανόνων του Πεκίνου, σύμφωνα με τον οποίο κάθε προσπάθεια πρέπει να καταβληθεί για να εξασφαλιστεί ότι ανήλικες στερημένες της ελευθερίας τους «σε καμία περίπτωση δεν λαμβάνουν λιγότερη μέριμνα, προστασία, βοήθεια, μεταχείριση και εκπαίδευση από ό,τι οι νεαροί άρρενες δράστες. Η δίκαιη μεταχείρισή τους πρέπει να διασφαλίζεται». 32. Στα καθεστώτα μιας σειράς εγκαταστάσεων κράτησης για ανηλίκους, τις οποίες επισκέφθηκε η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων ανήκαν γενικά συστήματα κινήτρων (incentives), τα οποία επιτρέπουν στους ανηλίκους ως ανταμοιβή για επιθυμητή συμπεριφορά να αποκτήσουν επιπρόσθετα προνόμια. Δεν είναι στην αρμοδιότητα της Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων να εκφράσει τη γνώμη της για την κοινωνικοπαιδαγωγική αξία τέτοιων συστημάτων. Ωστόσο, η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων προσέχει ιδιαίτερα το περιεχόμενο των προσφερόμενων αμοιβών σε ανηλίκους και αν ο τρόπος με τον οποίο οι ανήλικοι μπορούν να αποκτήσουν ή να χάσουν αυτές τις αμοιβές περιλαμβάνει επαρκή προστατευτικά μέτρα ενάντια σε αυθαίρετες αποφάσεις του προσωπικού. 4. Ζητήματα προσωπικού 33. Η φύλαξη και η φροντίδα των ανηλίκων που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους είναι μια ιδιαιτέρως απαιτητική εργασία. Τα πρόσωπα που καλούνται να εκπληρώσουν αυτή την εργασία θα πρέπει να επιλέγονται προσεκτικά όσον αφορά τόσο την προσωπική τους ωριμότητα όσο και την ικανότητά τους να ανταποκριθούν στην πρόκληση να εργάζονται με αυτή την ομάδα ηλικίας και να προστατεύουν την ευημερία της. Ιδιαίτερα θα πρέπει να αισθάνονται ως καθήκον τους την εργασία με νέους ανθρώπους και να είναι ικανοί να καθοδηγούν τους ανηλίκους που βρίσκονται υπό την προστασία τους και να τους προσφέρουν κίνητρα. Όλα τα μέλη του προσωπικού, περιλαμβανομένων και εκείνων οι οποίοι ασκούν αμιγώς λειτουργίες φύλαξης, θα πρέπει τόσο κατά την εισαγωγική φάση όσο και συνοδευτικά κατά την

8 άσκηση του επαγγέλματός τους να επιμορφώνονται και να τους δίδεται κατά την άσκηση των καθηκόντων τους κατάλληλη εξωτερική υποστήριξη και εποπτεία. Επιπλέον, η διεύθυνση αυτών των εγκαταστάσεων θα πρέπει να ανατίθεται σε άτομα με μεγάλες ηγετικές ικανότητες, οι οποίοι διαθέτουν την ικανότητα να προσεγγίζουν αποτελεσματικά τις πολύπλοκες και ανταγωνιστικές απαιτήσεις τόσο των ανηλίκων όσο και του προσωπικού. 5. Επαφή με τον έξω κόσμο 34. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων προσδίδει εξαιρετική σημασία στη διατήρηση των καλών επαφών με τον έξω κόσμο για τα άτομα που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους. Η κατευθυντήρια αρχή θα πρέπει να είναι η ενίσχυση των επαφών με τον έξω κόσμο κάθε περιορισμός αυτών των επαφών θα πρέπει να γίνεται αποκλειστικά λόγω σημαντικών ανησυχιών για την ασφάλεια ή λόγω περιορισμένων πόρων. Η δραστική ενίσχυση τέτοιων επαφών μπορεί να είναι ιδιαιτέρως πλεονεκτική για τους ανηλίκους στερημένους της ελευθερίας τους πολλοί από αυτούς έχουν ενδεχομένως προβλήματα συμπεριφοράς σε σχέση με συναισθηματική στέρηση ή έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων τονίζει ότι οι επαφές του ανηλίκου με τον έξω κόσμο ποτέ δεν επιτρέπεται να περιορίζονται ή να απαγορεύονται ως πειθαρχική ποινή. 6. Πειθαρχία 35. Τα καταστήματα στα οποία μπορούν να κρατηθούν ανήλικοι προβλέπουν σχεδόν ενιαία πειθαρχικές ποινές που εφαρμόζονται σε κρατούμενους που συμπεριφέρονται άσχημα. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων είναι ιδιαίτερα ανήσυχη για την τοποθέτηση των ανηλίκων σε οιονεί απομονωμένη κράτηση, μια ποινή που μπορεί να βλάψει τη σωματική και/ή ψυχική τους ακεραιότητα. Η Επιτροπή είναι της άποψης ότι η προσφυγή σε μια τέτοια ποινή πρέπει να

9 αποτελεί τη μείζονα εξαίρεση. Σε περίπτωση περιορισμού ανηλίκου σε κελί κράτησης οφείλει τούτο να λάβει χώρα για το συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα και σε κάθε περίπτωση θα πρέπει οι ανήλικοι να έχουν επαρκή ανθρώπινη επαφή, και να τους προσφέρονται πρόσβαση σε υλικό ανάγνωσης και τουλάχιστον μία ώρα καθημερινά περίπατος στον καθαρό αέρα. Κάθε πειθαρχική διαδικασία που εφαρμόζεται σε ανηλίκους θα πρέπει να συνοδεύεται από επίσημα μέτρα προστασίας και κανονικά να καταχωρείται εγγράφως. Ιδίως οι ανήλικοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να ακουστούν για το αντικείμενο του παραπτώματος για το οποίο θεωρούνται ύποπτοι και να μπορούν να προσβάλλουν κάθε απόφαση που τους επέβαλε μια κύρωση σε μια ανώτερη αρχή οι ακριβείς λεπτομέρειες όλων αυτών των κυρώσεων θα πρέπει να καταχωρούνται σε ένα αρχείο, το οποίο πρέπει να υπάρχει σε κάθε κατάστημα κράτησης ανηλίκων. 7. Διαδικασία προσφυγών και επιθεωρήσεων 36. Αποτελεσματικές διαδικασίες προσφυγών και επιθεωρήσεων είναι θεμελιώδη προστατευτικά μέτρα ενάντια στην κακοποίηση σε καταστήματα για ανηλίκους. Οι ανήλικοι θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα προσφυγής τόσο εντός όσο και εκτός του συστήματος διοίκησης των καταστημάτων κράτησης και θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα εμπιστευτικής πρόσβασης σε μια κατάλληλη δημόσια αρχή. Η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό κάθε κατάστημα κράτησης να επισκέπτεται τακτικά από ένα ανεξάρτητο σώμα επιθεωρητών (π.χ. μια επιτροπή επισκεπτών ή έναν δικαστή), το οποίο να έχει αρμοδιότητα να δέχεται τις προσφυγές των ανηλίκων και, εφόσον είναι αναγκαίο, να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα και να επιθεωρεί τους χώρους και τις εγκαταστάσεις κράτησης. 8. Ιατρικά θέματα 37. Κατά τη συζήτηση των προβλημάτων των υπηρεσιών υγείας των

10 φυλακών στην τρίτη ετήσια έκθεσή της [πρβλ. CPT/Inf (93) 12, παρ. 30 έως 77] η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων έχει καταγράψει μια σειρά γενικών κριτηρίων που καθοδηγούν την εργασία της (πρόσβαση σε γιατρό, ισάξιο επίπεδο περίθαλψης, συναίνεση του ασθενή και εμπιστευτικότητα, απόρρητο, προληπτική περίθαλψη υγείας, επαγγελματική ανεξαρτησία και επαγγελματική ικανότητα). Αυτά τα κριτήρια ισχύουν με την ίδια σημασία και για τις εγκαταστάσεις κράτησης ανηλίκων. 38. Είναι αυτονόητο ότι η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή τις ιδιαίτερες ιατρικές ανάγκες των ανηλίκων που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, να αποτελούν οι προσφερόμενες στους ανηλίκους υπηρεσίες υγείας ένα ακέραιο συστατικό στοιχείο ενός πολυεπιστημονικού (ιατρικού - ψυχικού - κοινωνικού) προγράμματος περίθαλψης. Τούτο περικλείει μεταξύ άλλων έναν στενό συντονισμό της εργασίας του προσωπικού υγείας (ιατροί, νοσοκόμοι, ψυχολόγοι κ.ά.) με εκείνο άλλων ειδικών (όπως κοινωνικών λειτουργών και δασκάλων), οι οποίοι έχουν τακτικές επαφές με τους κρατουμένους. Ο στόχος θα πρέπει να είναι να εξασφαλιστεί ότι η ιατρική περίθαλψη των ανηλίκων στερημένων της ελευθερίας τους συνιστά ένα μέρος ενός πλήρους δικτύου υποστήριξης και θεραπείας. Επίσης είναι επιθυμητό, το περιεχόμενο του προγράμματος περίθαλψης ενός καταστήματος κράτησης να έχει καταγραφεί και να γίνει γνωστό σε όλα τα μέλη του προσωπικού που ενδεχομένως μπορούν να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. 39. Όλοι οι ανήλικοι που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους θα πρέπει όσο το δυνατόν συντομότερα μετά την εισαγωγή τους στο κατάστημα κράτησης να ερωτηθούν εξονυχιστικά και να εξεταστούν σωματικά από έναν ιατρό αν δεν συντρέχουν εξαιρετικές περιστάσεις θα πρέπει η συνέντευξη/εξέταση να διενεργηθεί κατά την ημέρα εισαγωγής. Θα μπορούσε, ωστόσο, η πρώτη επαφή ενός νεοεισερχόμενου ανηλίκου με την υπηρεσία υγείας να γίνει με έναν πλήρως εκπαιδευμένο νοσοκόμο, ο οποίος υποβάλλει έκθεση στον ιατρό.

11 Σε περίπτωση κανονικής διεξαγωγής της συνέντευξης/εξέτασης θα πρέπει η εν λόγω εισαγωγική ιατρική εξέταση να καταστήσει δυνατό στην υπηρεσία υγείας να εντοπίσει νεαρά άτομα με ενδεχόμενα προβλήματα υγείας (π.χ. εξάρτηση από ναρκωτικά, κίνδυνο αυτοκτονίας). Ο εντοπισμός των εν λόγω προβλημάτων σε ένα αρκετά πρώιμο στάδιο διευκολύνει τη λήψη αποτελεσματικών προληπτικών μέτρων στο πλαίσιο του ιατρικού - ψυχικού - κοινωνικού προγράμματος περίθαλψης του καταστήματος. 40. Είναι περαιτέρω αυτονόητο ότι θα πρέπει να είναι δυνατό κατά πάντα χρόνο όλοι οι ανήλικοι κρατούμενοι να έχουν εμπιστευτική πρόσβαση στον ιατρό, ανεξάρτητα από το καθεστώς κράτησής τους (επίσης σε περίπτωση πειθαρχικής κράτησης: περιορισμού σε κελί κράτησης). Κατάλληλη πρόσβαση σε διαφορετικών ειδικοτήτων ιατρική περίθαλψη, ιδίως οδοντιατρική, θα πρέπει επίσης να διασφαλίζεται. 41. Το έργο της υπηρεσίας υγείας σε κάθε τόπο κράτησης δεν θα πρέπει να περιορίζεται στη θεραπεία των ασθενών η υπηρεσία υγείας θα πρέπει επίσης να επωμίζεται την ευθύνη για την κοινωνική και προληπτική ιατρική. Στο σημείο αυτό, η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων εξαίρει δύο απόψεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για ανήλικους κρατούμενους, τη διατροφή και την αγωγή υγείας. Το προσωπικό ιατρικής περίθαλψης θα πρέπει να διαδραματίζει έναν ενεργό ρόλο στον έλεγχο της ποιότητας του φαγητού που προσφέρεται στους κρατούμενους. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους ανηλίκους που ενδεχομένως βρίσκονται ακόμη στο στάδιο της ανάπτυξης. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι συνέπειες ελλιπούς διατροφής μπορούν να καταστούν ταχύτερα πιο εμφανείς και σοβαρές από ό,τι σε εκείνους που έχουν φτάσει ήδη στην πλήρη σωματική ωριμότητα. Είναι επίσης γενικά αποδεκτό ότι οι κρατούμενοι ανήλικοι έχουν την τάση να συμπεριφέρονται ριψοκίνδυνα, ιδίως όσον αφορά τα ναρκωτικά (περιλαμβανομένων και των οινοπνευματωδών ποτών) και τη γενετήσια ζωή (σεξ). Κατά συνέπεια, η διεξαγωγή αγωγής υγείας για νεαρά άτομα είναι ένα σημαντικό στοιχείο ενός προγράμματος προληπτικής φροντίδας της υγείας.

12 Ιδίως θα πρέπει ένα τέτοιο πρόγραμμα να περιλαμβάνει τη διάδοση πληροφοριών για τους κινδύνους κατάχρησης των ναρκωτικών και τις μεταδοτικές νόσους. (Μτφρ. Α. Πιτσελά)