Η Γραμματική του Δημοτικού σχολείου

Γιάννης Αλεξανδράκης Βασίλης Καραγιάννης Κώστας Ραπτόπουλος Η Γραμματική του Δημοτικού σχολείου Β Δημοτικού

Θέση υπογραφής δικαιούχων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον η υπογραφή προβλέπεται από τη σύμβαση. Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής αδείας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Εκδόσεις Πατάκη Βιβλία για την εκπαίδευση / Δημοτικό / Γλώσσα Γιάννης Αλεξανδράκης, Βασίλης Καραγιάννης, Κώστας Ραπτόπουλος Η Γραμματική του Δημοτικού σχολείου, Β τάξη Εικονογράφηση: Ζαχαρίας Παπαδόπουλος Μακέτα εξωφύλλου: Εύη Καλλιονάκη Διορθώσεις: Σοφία Κροκίδη Υπεύθυνη έκδοσης: Χαρά Κόκκιου Σελιδοποίηση: Χριστίνα Κωνσταντινίδου Φιλμ μονταζ: Μαρία Ποινιού-Ρένεση Copyright Σ. Πατάκης Α.Ε.Ε.Δ.Ε. (Εκδόσεις Πατάκη) και Γ. Αλεξανδράκης, Β. Καραγιάννης, Κ. Ραπτόπουλος, Αθήνα, 2015 Η παρούσα έκδοση αποτελεί αναμορφωμένη και συμπληρωμένη έκδοση του ομώνυμου βιβλίου που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη τον Ιούνιο 2001 με ISBN 978-960-160-054-3 Πρώτη έκδοση της παρούσας αναμορφωμένης και συμπληρωμένης έκδοσης, Φεβρουάριος 2016. Κ.Ε.Τ. 5991 Κ.Ε.Π. 45/16 ISBN 978-960-16-3991-8 ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.36.50.000, 210.52.05.600, ΦΑΞ: 210.36.50.069 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 16, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ.: 210.38.31.078 YΠOKΑΤΑΣΤΗMA: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΚΤΕΟ), 570 09, ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Τ.Θ. 1213, ΤΗΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, ΦΑΞ: 2310.70.63.55

ÂÚÈÂ fiìâó ÓÙ appleúôïfiáô................................................ 9 ΟΙ ΦΘΟΓΓΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Η ΛΕΞΗ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ª ıëì 1: Φθόγγοι Γράμματα................................ 13 ª ıëì 2: Το αλφάβητο...................................... 15 ª ıëì 3: Φωνήεντα και σύμφωνα.............................. 18 ª ıëì 4: Τα δίψηφα φωνήεντα................................ 19 ª ıëì 5: Οι συνδυασμοί αυ και ευ............................ 20 ª ıëì 6: Τα δίψηφα σύμφωνα................................ 22 ª ıëì 7: Οι δίφθογγοι...................................... 23 ª ıëì 8: Όμοια σύμφωνα.................................... 24 ª ıëì 9: Συμφωνικά συμπλέγματα............................. 26 ª ıëì 10: Αρχικά και τελικά γράμματα......................... 28 ª ıëì 11: Οι λέξεις......................................... 30 ª ıëì 12: Ξένες λέξεις...................................... 31 ª ıëì 13: Οι συλλαβές και ο συλλαβισμός..................... 33 1o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 37 ª ıëì 14: Η απλή πρόταση.................................. 38 ª ıëì 15: Υποκείμενο και ρήμα............................... 41 ª ıëì 16: Και άλλα υποκείμενα............................... 43 ª ıëì 17: Το κατηγορούμενο................................. 45 ª ıëì 18: Το αντικείμενο.................................... 48 2o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 50 ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΞΗΣ ª ıëì 19: Ο τόνος ( )....................................... 53 ª ıëì 20: Πού που, πώς πως, ή η........................ 56 ª ıëì 21: Τα διαλυτικά (.. )................................... 58 3

ÂÚÈÂ fiìâó ª ıëì 22: Η τελεία (.)...................................... 59 ª ıëì 23: Το κόμμα (,)...................................... 60 ª ıëì 24: Το ερωτηματικό (;)................................. 63 ª ıëì 25: Το θαυμαστικό (!)................................. 65 ª ıëì 26: Η παύλα ( )...................................... 66 ª ıëì 27: Διπλή τελεία (:) και εισαγωγικά ( )................. 67 ª ıëì 28: Το ενωτικό (-)..................................... 68 ª ıëì 29: Τα αποσιωπητικά ( )............................... 69 3o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 70 ΑΠΑΛΟΙΦΗ ΦΩΝΗΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΕΛΙΚΟΥ -Ν ª ıëì 30: Η έκθλιψη........................................ 75 ª ıëì 31: Η αφαίρεση...................................... 77 ª ıëì 32: Η αποκοπή....................................... 79 ª ıëì 33: Το τελικό -ν....................................... 81 ª ıëì 34: Συντομογραφίες Αρκτικόλεξα..................... 83 4o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.................................... 85 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ ª ıëì 35: Παραγωγή (1).................................... 89 ª ıëì 36: Παραγωγή (2).................................... 92 ª ıëì 37: Σύνθεση (1)...................................... 93 ª ıëì 38: Σύνθεση (2)...................................... 94 ª ıëì 39: Οικογένειες λέξεων............................... 96 ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ª ıëì 40: Τα συνώνυμα..................................... 99 ª ıëì 41: Τα αντώνυμα (αντίθετα)............................. 100 ª ıëì 42: Συνώνυμα και αντώνυμα (αντίθετα)................... 102 ª ıëì 43: Κυριολεξία και μεταφορά........................... 103 5o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 104 4

ÂÚÈÂ fiìâó ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ª ıëì 44: Το άρθρο ο, η, το................................. 109 ª ıëì 45: Τα ουσιαστικά.................................... 112 ª ıëì 46: Το γένος των ουσιαστικών.......................... 114 ª ıëì 47: Οι αριθμοί των ουσιαστικών......................... 115 ª ıëì 48: Κύρια ουσιαστικά................................. 116 ª ıëì 49: Ισοσύλλαβα και ανισοσύλλαβα ουσιαστικά............ 118 ª ıëì 50: Οι πτώσεις....................................... 119 ª ıëì 51: Αρσενικά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ας.............. 120 ª ıëì 52: Αρσενικά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ης.............. 122 ª ıëì 53: Αρσενικά ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ας και -ης...... 124 ª ıëì 54: Αρσενικά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ος............. 126 ª ıëì 55: Αρσενικά ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ές και -ούς..... 128 6o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 129 ª ıëì 56: Θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -α (1)............. 132 ª ıëì 57: Θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -α (2)............. 134 ª ıëì 58: Θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -η (πληθ. -ες)....... 136 ª ıëì 59: Θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -η (πληθ. -εις)...... 139 ª ıëì 60: Θηλυκά ουσιαστικά σε -ω........................... 142 ª ıëì 61: Θηλυκά ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ος............... 144 ª ıëì 62: Θηλυκά ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ά και -ού....... 146 7o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 148 ª ıëì 63: Ουδέτερα ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ο.............. 150 ª ıëì 64: Ουδέτερα ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ι............... 153 ª ıëì 65: Ουδέτερα ισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ος............. 156 ª ıëì 66: Ουδέτερα ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -μα........... 159 ª ıëì 67: Ουδέτερα ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -σιμο (-ξιμο, -ψιμο)...................................... 161 ª ıëì 68: Ουδέτερα ανισοσύλλαβα ουσιαστικά σε -ας και -ως..... 163 8o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 165 5

ÂÚÈÂ fiìâó ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ª ıëì 69: Τα επίθετα........................................ 169 ª ıëì 70: Τα γένη των επιθέτων............................... 173 ª ıëì 71: Επίθετα σε -ος, -η, -ο............................... 176 ª ıëì 72: Επίθετα σε -ος, -α, -ο............................... 179 ª ıëì 73: Επίθετα σε -ός, -ιά, -ό............................... 181 ª ıëì 74: Επίθετα σε -ύς, -ιά, -ύ............................... 184 ª ıëì 75: Επίθετα σε -ής, -ιά, -ί............................... 187 ª ıëì 76: Το ανώμαλο επίθετο πολύς, πολλή, πολύ.............. 189 ª ıëì 77: Παραθετικά των επιθέτων........................... 190 9o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË..................................... 194 ª ıëì 78: Τα αριθμητικά (1).................................. 197 ª ıëì 79: Τα αριθμητικά (2).................................. 199 ª ıëì 80: Προσωπικές αντωνυμίες............................ 202 ª ıëì 81: Κτητικές αντωνυμίες................................ 205 ª ıëì 82: Δεικτικές αντωνυμίες............................... 208 ª ıëì 83: Ερωτηματικές αντωνυμίες........................... 210 10o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.................................... 212 ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ ª ıëì 84: Τα ρήματα (1).................................... 215 ª ıëì 85: Τα ρήματα (2)..................................... 218 ª ıëì 86: Τα ρήματα σε -ώνω και -ίζω.......................... 220 ª ıëì 87: Τα ρήματα σε -αίνω και -εύω......................... 221 ª ıëì 88: Το ρήμα «έχω».................................... 222 ª ıëì 89: Το ρήμα «είμαι»................................... 223 ª ıëì 90: Το ρήμα «είμαι» στον παρατατικό..................... 224 11o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.................................... 226 ª ıëì 91: Τα ρήματα στον ενεστώτα και στον παρατατικό.......... 229 6

ÂÚÈÂ fiìâó ª ıëì 92: Τα ρήματα στον ενεστώτα, στον παρατατικό και στον αόριστο..................................... 230 ª ıëì 93: Τα ρήματα που παίρνουν αύξηση στον παρατατικό και στον αόριστο..................................... 232 ª ıëì 94: Και άλλα ρήματα στον παρατατικό και στον αόριστο.... 234 ª ıëì 95: Τα ρήματα στον παρακείμενο........................ 235 ª ıëì 96: Παθητική φωνή.................................... 237 ª ıëì 97: Ο αόριστος και ο παρακείμενος της παθητικής φωνής... 240 ª ıëì 98: Ρήματα β συζυγίας (1)............................. 244 ª ıëì 99: Ρήματα β συζυγίας (2)............................. 246 ª ıëì 100: Ρήματα β συζυγίας (3)............................ 248 ª ıëì 101: Παθητική φωνή β συζυγίας........................ 250 12o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË................................... 251 ª ıëì 102: Και άλλα ρήματα................................. 253 ª ıëì 103: Πώς θα το πούμε;................................ 256 Η ΜΕΤΟΧΗ ª ıëì 104: Ενεργητική μετοχή σε -οντας, -ώντας................. 259 ª ıëì 105: Η παθητική μετοχή................................ 262 13o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË.................................... 265 ΑΚΛΙΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ª ıëì 106: Τα επιρρήματα................................... 269 ª ıëì 107: Οι προθέσεις.................................... 273 ª ıëì 108: Οι σύνδεσμοι.................................... 274 ª ıëì 109: Τα επιφωνήματα.................................. 278 ª ıëì 110: Λέξεις που δηλώνουν άρνηση...................... 279 14o ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË................................... 280 7

ÂÚÈÂ fiìâó ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ª ıëì 111: Παρομοιώσεις................................... 285 ª ıëì 112: Ασύνδετες λέξεις και προτάσεις.................... 286 ª ıëì 113: Στροφές και στίχοι............................... 287 ª ıëì 114: Η παράγραφος.................................. 288 ª ıëì 115: Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις................... 289 Βιβλιογραφία................................................ 291 8

ª ıëì ÓÙ appleúôïfiáô 6: ÙÈÙÏÔ Λίγα λόγια για τον μαθητή Το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου γράφτηκε για σένα. Είναι ένας πολύτι μος σύμβουλος, που μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμος στην προσπάθειά σου να ανακαλύψεις και να κατακτήσεις τα μυστικά αλλά και την ομορφιά της μητρικής σου γλώσσας. Δε σου ζητάμε να απομνημονεύσεις κανόνες και να γεμίσεις το κεφάλι σου με γράμματα και λέξεις. Σου ζητάμε να δεις τη γλώσσα μας με φιλι κό μάτι, να την αγαπήσεις, να την προσεγγίσεις με ευαισθησία, να ανακαλύψεις τους νόμους που τη διέπουν, να την κατακτήσεις. Έχεις στη διάθεσή σου ένα πλούσιο υλικό, που διακρίνεται για την επιστη μονική του αρτιότητα, τη μεθοδική του διάρθρωση και την ελκυστική παρουσίασή του. Δε χρειάζεται να κουραστείς γράφοντας και αντιγράφοντας. Είναι αρκετό να συγκεντρώσεις την προσοχή σου στα γραμματικά φαινόμενα, να τα παρατηρήσεις, να τα αναλύσεις στα συστατικά τους και να τα ανασυνθέσεις. Έτσι, θα γίνουν κτήμα σου. Οι ασκήσεις-εφαρμογές θα σου δώσουν την ευκαιρία να σταθεροποιήσεις τις γνώσεις σου και να τις αξιοποιήσεις τόσο για τη γλωσσική σου ανάπτυξη όσο και για τη γενικότερη πνευματική σου ολοκλήρωση. Λίγα λόγια για τους γονείς Πάνω από τριάντα χρόνια μελετάμε τις γνωστικές ανάγκες των παιδιών και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά τη διδακτική διαδικασία. Σήμερα, μετά από την πολύχρονη επαφή με τα παιδιά, μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε ότι είμαστε σε θέση να προτείνουμε τα «κλειδιά» που εξασφαλίζουν τη γλωσσική τους ανάπτυξη και, κατ επέκταση, την πνευ ματική τους εξέλιξη. Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας δεν είναι ένα ακόμη βιβλίο ανάμεσα στα χιλιάδες άλλα που κυκλοφορούν στην αγορά. Είναι το αποθησαύρισμα πολυετούς πεί ρας και βαθιάς γνώσης. Είναι το μορφωτικό αγαθό που μπορεί να αφομοι ώσει κάθε μαθητής, «δυνατός» ή «αδύνατος», και να το μετατρέψει σε δύνα μη πνευματική, σε εφαλτήριο που θα του δώσει την ισχυρή ώθηση για υψηλές πνευματικές κατακτήσεις. 9

ÓÙ appleúôïfiáô Στις ενότητες (μαθήματα) του βιβλίου θα βρείτε όλη την ύλη της γραμματικής και όσες γνώσεις από το συντακτικό μπορούν να κατα νοηθούν και να αφομοιωθούν από τα παιδιά της Β τάξης του Δημοτικού Σχολείου. Οι ενότητες είναι δομημένες με τρόπο μεθοδικό και η προσέγγισή τους δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες. Ο μαθητής διαβάζει και παρατηρεί προσεκτικά τα παραδείγματα που προηγούνται σε κάθε ενότητα. Ύστερα μελετά την παράγραφο που έχει τίτλο «Να θυμάσαι» και, τέλος, προχωρεί στην εκτέλεση των ασκήσεων, που διακρίνονται για τον δημιουργικό τους χαρακτήρα και για την ελκυστικότητά τους. Δεν υποστηρίζουμε ότι το βιβλίο μας είναι το μαγικό ραβδί που με ένα άγγιγμά του θα κάνει σοφά τα παιδιά σας. Πιστεύουμε όμως ότι είναι ένα αξιό πιστο εργαλείο, που μπορεί να τα βοηθήσει αποτελεσματικά στην προσπάθειά τους να κατακτήσουν τη γνώση. Λίγα λόγια για τον δάσκαλο Το βιβλίο που κρατάς στα χέρια σου, αγαπητέ συνάδελφε, είναι ένα βοηθητι κό εγχειρίδιο, που καλύπτει την ύλη της γραμματικής της νεοελληνικής γλώσσας και όσα από τα στοιχεία του συντακτικού μπορεί να κατανοήσει ο μαθητής της Β Δημοτικού. Όσον αφορά το θεωρητικό του μέρος, βασίζεται στη νέα σχολική Γραμματική του Δημοτικού. Εκτός από τη θεωρία, την οποία προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε με σαφήνεια και μεθοδικότητα, προτείνουμε μια μεγάλη ποικιλία δημιουργικών ασκήσεων, που κινούνται μέσα στον γνωστικό κόσμο του μαθητή, οι οποίες σου δίνουν τη δυνατότητα να επιλέξεις τις κατάλληλες δραστηριότητες για την τάξη σου και για το πνευματικό επίπεδο του κάθε μαθητή σου, ικανοποιώντας έτσι την παιδαγωγική απαίτηση για εξατομίκευση της διδασκαλίας σου. Παραδίδουμε το βιβλίο μας στην κυκλοφορία με την πεποίθηση ότι θα προσθέσει ένα μικρό λιθαράκι στην οικοδόμηση της γνώσης και με την ελπίδα ότι, όπως και τα προηγούμενα βιβλία μας, θα τύχει της καθολικής αποδοχής των συναδέλφων μας. Οι συγγραφείς 10

σ m ΟΙ ΦΘΟΓΓΟΙ και ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Η ΛΕΞΗ Η ΠΡΟΤΑΣΗ ζ E o H

ª ıëì 1: ºıfiÁÁÔÈ - Ú ÌÌ Ù κα λη μέ ρα καλημέρα κ α λ η μ έ ρ α Η Μαρία είπε ολόκληρη τη λέξη: καλημέρα. Ο Γιάννης είπε την ίδια λέξη χωρίζοντάς τη σε συλλαβές: κα-λη-μέ-ρα. Η Ελένη είπε την ίδια λέξη χωρίζοντάς τη σε απλές φωνούλες: κ-α-λ-η-μ-έ-ρ-α. Οι φωνούλες αυτές λέγονται φθόγγοι. Οι φθόγγοι, για να γράφονται και να διαβάζονται, παριστάνονται με γραπτά σημάδια, που λέγονται γράμματα. ı Ì Û È Οι λέξεις χωρίζονται σε συλλαβές. Οι συλλαβές χωρίζονται σε φθόγγους. Οι φθόγγοι παριστάνονται με γραπτά σημάδια, που λέγονται γράμματα. 13

ºıfiÁÁÔÈ - Ú ÌÌ Ù ª ıëì 1 Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να χωρίσεις τις παρακάτω λέξεις πρώτα σε συλλαβές και ύστερα σε φθόγγους: Λέξεις Συλλαβές Φθόγγοι χάρακας χά χ...... παρατηρώ........ πίνακας....... κιμωλία....... 2. Να συμπληρώσεις τα κενά με τα γράμματα που ταιριάζουν. Έπειτα να γράψεις μέσα στην αγκύλη ποιους φθόγγους παριστάνουν αυτά τα γράμματα: μ.θ.τ.ς [ ] η.έ.α [ ] τ.τρ.δ.. [ ] ε.α.ό [ ] π.ρ.θ.ρ. [ ] ο.ά.α [ ] χ.λ.δ.ν. [ ] α.εύ.ι [ ] 3. Τα γράμματα μπερδεύτηκαν! Αν τα βάλεις στη σειρά, θα σχηματίσεις τρεις λέξεις. Αν βάλεις τις τρεις λέξεις στη σειρά, θα σχηματίσεις μια πρόταση: Φθόγγοι χ, Έ, ω ο, λ, μ, ύ, ι, β α, ν, έ Λέξεις Πρόταση. 14

ª ıëì 2: ΔÔ ÏÊ ËÙÔ Κεφαλαία Μικρά Όνομα Κεφαλαία Μικρά Όνομα Α B Γ Δ E Z H Θ I K Λ M α β γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ άλφα βήτα γάμα δέλτα έψιλον ζήτα ήτα θήτα γιώτα κάπα λάμδα μι N Ξ O Π P Σ T Y Φ X Ψ Ω ν ξ ο π ρ σ τ υ φ χ ψ ω νι ξι όμικρον πι ρο σίγμα ταυ ύψιλον φι χι ψι ωμέγα ı Ì Û È Τα γραπτά σημάδια που παριστάνουν τους φθόγγους λέγονται γράμματα. Τα γράμματα είναι 24 και αποτελούν το ελληνικό αλφάβητο. Η σειρά με την οποία γράφονται τα γράμματα του αλφαβήτου λέγεται αλφαβητική σειρά. Η αλφαβητική σειρά είναι πολύ χρήσιμη, γιατί μας βοηθάει να βρίσκουμε τις λέξεις στα λεξικά. 15

ΔÔ ÏÊ ËÙÔ ª ıëì 2 Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να συμπληρώσεις τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου και ύστερα στη στήλη «Λέξεις» να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις λέξεις της παρένθεσης (βήμα, έτος, θάρρος, ατμός, ιατρείο, μάτι, ρωτώ, φωτιά, γάτα, ζωή, ψάρι, τρύπα, πέτρα, ξύνω, Κώστας, δέμα, ήλιος, λάδι, Νίκος, χώμα, ώρα, σώμα, ύπνος, όνομα): Γράμματα Λέξεις Γράμματα Λέξεις Γράμματα Λέξεις Α, α ατμός Ρ, ρ B, β βήμα Μ, μ Θ, θ θάρρος Ω, ω 2. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τα ονόματα: α) Ζήσης, Λάμπρος, Πέτρος, Βάνα, Θάνος,,,, β) Γωγώ, Χαρά, Φανή, Καίτη, Βίκυ,,,, 16

ª ıëì 2 ΔÔ ÏÊ ËÙÔ 3. Το δεύτερο γράμμα των λέξεων θα σε βοηθήσει να βάλεις τις παρακάτω λέξεις σε αλφαβητι κή σειρά: α) αμέσως, άκρη, αχινός, ανάσα, αδερφός,,,, β) κεφάλι, κήπος, καβγάς, κύμα, κιθάρα,,,, 4. Να συμπληρώσεις τα γράμματα που λείπουν, ώστε να είναι σωστές οι παροιμίες: Έ ας κού ος δε έρνει τ ν νοιξη. Ό οιος βιά ε αι κοντάφ ει. Η σιω ή εί αι χρυσ ς. 17

ª ıëì 3: ºˆÓ ÂÓÙ Î È Û ÌÊˆÓ Το ελληνικό αλφάβητο α β ν ξ ο π ρ σ τ υ φ χ ψ ω Φωνήεντα γ δ ε ζ η θ ι κ λ μ α ε η ι ο υ ω β γ δ ζ θ κ 7 17 Σύμφωνα λ μ ν ξ π ρ σ τ φ χ ψ ı Ì Û È Τα φωνήεντα είναι 7: α, ε, η, ι, ο, υ, ω. Τα σύμφωνα είναι 17: β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ. Αν θέλεις, μπορείς να μάθεις τα σύμφωνα σαν τραγουδάκι: Βι, γα, δε, ζι θι, κα, λα, μι, νι, ξι πι, ρο, σι, τα φι, χι, ψι. Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να αποστηθίσεις τα φωνήεντα και τα σύμφωνα. 2. Να γράψεις 7 λέξεις που να αρχίζουν με ένα διαφορετικό κάθε φορά φωνήεν και 17 λέξεις που να αρχίζουν με ένα διαφορετικό κάθε φορά σύμφωνο: α, ε, η, ι, ο, υ, ω β, γ, δ, ζ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ, τ, φ, χ, ψ. 18

ª ıëì 4: Δ ËÊ ÊˆÓ ÂÓÙ Μια φορά και έναν καιρό, ζούσε στη Θήβα μια πανέμορφη βασιλοπούλα, που την έλεγαν Αλκμήνη. Ετοιμαζόταν να παντρευτεί τον αγαπημένο της Αμφιτρύωνα και ονειρευόταν να αποκτήσει μαζί του γενναίους υιούς. ı Ì Û È Στο παραπάνω κείμενο, εκτός από τα απλά φωνήεντα, υπάρχουν και τα δίψηφα φωνήεντα. Δίψηφο φωνήεν είναι δύο φωνήεντα μαζί που ακούγονται σαν να είναι ένα. Τα δίψηφα φωνήεντα είναι τα: αι (= ε), ει (= ι), οι (= ι), ου (= ου) και υι (= ι). Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να κυκλώσεις τα δίψηφα φωνήεντα που υπάρχουν στις λέξεις του παρακάτω κειμένου: Όλα αυτά δε μας κάνουν ιδιαίτερη εντύπωση και είναι σίγουρο πως κανείς δε θα μιλούσε για τον γαλάζιο πλανήτη αν οι κάτοικοί του δεν ήταν όλοι μα όλοι παιδιά! (Αντρί Σνερ Μάγκνασον, Τα παιδιά του γαλάζιου πλανήτη, Εκδόσεις Πατάκη) 2. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις λέξεις: εικόνα, αίθουσα, ουρανός, οικογένεια, υιοθετώ,,,, 3. Να συμπληρώσεις τα δίψηφα φωνήεντα που λείπουν: άδ ος, αν γω, αρρωστ νω, Αύγ στος, γ τονιά, δ χνω, κλ στός, κ μπί, μ άζω, όπ ος, π νώ, τ χος, χ ρετώ, ανεβ νω, σκ πίζω, τελ ώνω, ψυγ ο, γυν κα, πλ ο, διάλ μμα, λ ζω, π ζω, π ημα, σχ νί, τελευτ ος, υπογ ο, υφ νω, οθεσία. 19

ª ıëì 5: È Û Ó ÛÌÔ Î È Â Είμαι ο Παύλος και είμαι ναύτης. Είμαι η Εύα και είμαι ευτυχισμένη. Ο συνδυασμός αυ Ο συνδυασμός ευ διαβάζεται αβ (Παύλος) ή διαβάζεται αφ (ναύτης) διαβάζεται εβ (Εύα) ή διαβάζεται εφ (ευτυχισμένη) ı Ì Û È Ο συνδυασμός αυ διαβάζεται αβ ή αφ. Ο συνδυασμός ευ διαβάζεται εβ ή εφ. Όταν οι συνδυασμοί αυ και ευ τονίζονται, ο τόνος μπαίνει στο υ: π.χ. Εύα, Παύλος, ναύτης. 20

ª ıëì 5 È Û Ó ÛÌÔ Î È Â Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να τονίσεις τις λέξεις: Αυγουστος, πιστευω, ευθυμος, αυριο, Ευα, ταξιδευω, Παρασκευη, παυω, εφευρεση, κοσμοναυτης, αυρα, ευγε, ευκολος. 2. Να βάλεις τις λέξεις στη σωστή στήλη, ανάλογα με την προφορά τους: μαγεύω, ευχή, γαύρος, ναύτης, αυλή, αυτός, λευκός, ευλογία, νευρικός, ευτυχία, αύριο, Ναυσικά αυ = αβ αυ = αφ ευ = εβ ευ = εφ 3. Να συμπληρώσεις τους συνδυασμούς φωνηέντων που λείπουν: γή, λή, ριο, τός, ξηση, θάδης, κολος, χαριστώ, χή, δουλ ω, ρ μα, πλ ρά, λάκι, θεία, τοκίνητο, γενής, γερινός, μαγειρ ουν, λ κός, ταξιδ ω, θησ ρός Όταν οι συνδυασμοί αυ και ευ τονίζονται, ο τόνος μπαίνει στο υ: π.χ. μαύρος, φεύγω. Όταν όμως γράφουμε τις λέξεις με κεφαλαία γράμματα, δε βάζουμε τόνο: π.χ. ΜΑΥΡΟΣ, ΦΕΥΓΩ. 21

ª ıëì 6: Δ ËÊ Û ÌÊˆÓ μπάλα ντομάτα μυρμήγκι φεγγάρι ı Ì Û È Τα δίψηφα σύμφωνα είναι δύο σύμφωνα μαζί που ακούγονται σαν να είναι ένα. Δίψηφα είναι τα σύμφωνα: μπ, ντ, γκ/γγ. ÚÔÛÔ! Ο φθόγγος [γκ] άλλοτε γράφεται γκ (π.χ. αγκαλιά) και άλλοτε γγ (π.χ. αγγούρι). Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να συμπληρώσεις τα κενά με δίψηφα σύμφωνα: φε άρι μα ίλι λόξι ας κολύ ι κου ί μα ούρα ουλάπι γλέ ι 2. Να βρεις τα δίψηφα φωνήεντα και τα δίψηφα σύμφωνα των λέξεων του παρακάτω κειμένου και να τα υπογραμμίσεις: Από τα χρόνια τα παλιά και ως τώρα, στον δικό μας τον καιρό, κάθε νεράιδα έχει μια δουλειά. Άλλη νοιάζεται για τα λουλούδια και τα ραντίζει για να μοσχοβολούν. Άλλη βοηθάει τα χόρτα και τους θάμνους να φουντώνουν και τα δέντρα να ψηλώνουν. Άλλη φροντίζει να έχουν τα πουλιά φωλιές και οι πεταλούδες όμορφα πολύχρωμα φτερά. Άλλη παίρνει χρώμα από τον ουρανό και το ρίχνει στο νερό της θάλασσας να γίνεται γαλάζιο. Άλλη ξεσκονίζει για να φέγγει όσο πιο πολύ μπορεί. Κι είναι κι άλλες, πολλές, πάμπολλες νεράιδες... (Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Κάθε νεράιδα και δουλειά, Εκδόσεις Πατάκη) 22

ª ıëì 7: È ÊıÔÁÁÔÈ Ένας αϊτός κυνηγούσε ένα αηδόνι. Έφαγα ένα ρόιδι. Θεέ μου, βόηθα. ı Ì Û È Το αϊ, το αη, το οϊ και το οη προφέρονται σε μία συλλαβή και λέγονται δίφθογγοι. Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να συμπληρώσεις τα κενά με τις σωστές διφθόγγους (αϊ, αη, οϊ, οη): Μη χ δεύεις τον σκύλο. Το δόνι κελ δάει γλυκά. Όποιος κορ δεύει κορ δεύει τον εαυτό του. Β θά με να σε β θώ ν ανεβούμε το βουνό. 2. Να βάλεις διαλυτικά όπου χρειάζεται: ρολόι, γάιδαρος, πλαινός, γαιδαράκος, κελάηδημα, βόηθα, τσάι, νεράιδα, νεραιδογεννημένη, κορόιδο. 23

ª ıëì 8: ŸÌÔÈ Û ÌÊˆÓ φέγγω μαλλιά εκκλησία Άννα θάλασσα άρρωστος ı Ì Û È Όμοια σύμφωνα είναι τα: ββ (Σάββατο), γγ* (φεγγάρι), κκ (εκκλησία), λλ (άλλος), μμ (αμμουδιά), νν (Άννα), ππ (ιππόδρομος), ρρ (άρρωστος), σσ (θάλασσα), ττ (Αττική). Τα όμοια σύμφωνα χωρίζονται στον συλλαβισμό. * Τα όμοια σύμφωνα προφέρονται σαν ένα σύμφωνο, εκτός από το δίψηφο σύμφωνο γγ, που προφέρεται [γκ], όπως ήδη έχουμε πει. 24

ª ıëì 8 ŸÌÔÈ Û ÌÊˆÓ Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να βάλεις στη σωστή κατηγορία τις παρακάτω λέξεις: κουκκίδα, ανάρρωση, Σάββατο, μαλ λιά, Άννα, Αττική, παππούς, γλώσσα, εκκλησία, φύλλα, γραμμή, Φίλιππος, ελάττωμα, σύννεφα, θάρρος, τέσσερα, γραμμένος, Σάββας. ββ:, ππ:, κκ:, ρρ:, λλ:, σσ:, μμ:, ττ:, νν:, 2. Να αντιστοιχίσεις τις λέξεις που έχουν μεταξύ τους σχέση: ιππότης γέννηση θάλασσα αρρωσταίνω άρρωστος ιππόδρομος κόλλα γραμματική γράμμα κολλώ γεννώ θαλασσινός 3. Να χωρίσεις τις παρακάτω λέξεις σε συλλαβές: ιππόδρομος: άρρωστος: κουκκίδα: γραμμή: ιπ-πό-δρο-μος 25

ª ıëì 9: ÌʈÓÈÎ Û ÌappleÏ ÁÌ Ù βροχή κρεβάτι τραπέζι άστρο παντρεύομαι ı Ì Û È Δύο ή περισσότερα σύμφωνα μαζί αποτελούν ένα συμφωνικό σύμπλεγμα. 26

ª ıëì 9 ÌʈÓÈÎ Û ÌappleÏ ÁÌ Ù Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να γράψεις τις παρακάτω λέξεις στο σωστό κουτάκι: α) βροχή, κρότος, τρελός, θρανίο, φράουλα, χρώμα, πρώτος, Μάρθα, πόρτα, αρνί, πέτρα, περνώ, ήρθα, αφρός, ψύχρα, χόρτα, μικρός, βρύση, κοπριά, βάθρο. βρ κρ φρ θρ ρν χρ ρθ τρ πρ ρτ β) άσπρος, μάντρα, μπροστά, στρατός, μπλε, γκρίζος, μπλούζα, ντροπή, κάστρο, ασπράδι, Λαμπρή, γκρεμός. σπρ ντρ μπλ μπρ στρ γκρ 27

ª ıëì 10: Ú ÈÎ Î È ÙÂÏÈÎ ÁÚ ÌÌ Ù Καλημέρα ı Ì Û È Το πρώτο γράμμα της λέξης λέγεται αρχικό. Το τελευταίο γράμμα της λέξης λέγεται τελικό. Τα τελικά σύμφωνα είναι δύο: το ν και το ς. π.χ. ο κήπος, των παιδιών, της Έλλης, τον Πάνο. Μόνο οι λέξεις που έχουμε δανειστεί από ξένες γλώσσες έχουν για τελικά και άλλα σύμφωνα, εκτός από το ν και το ς: π.χ. ασανσέρ, τούνελ, τάμπλετ, ίντερνετ, κλαμπ, φάουλ, σουτ κ.ά. 28

ª ıëì 10 Ú ÈÎ Î È ÙÂÏÈÎ ÁÚ ÌÌ Ù Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να κυκλώσεις το αρχικό γράμμα και να υπογραμμίσεις το τελικό γράμμα των παρακάτω λέξεων: παράθυρο δέντρων κοιτάζω καραμέλα μηδέν λεωφόρος 2. Να γράψεις λέξεις που να έχουν αρχικό γράμμα ένα από τα φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω. 3. Να γράψεις λέξεις που να έχουν τελικό γράμμα ένα από τα φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω 4. Να γράψεις πέντε λέξεις που να έχουν αρχικό και τελικό γράμμα σύμφωνο:,,,, 29

ª ıëì 11: È Ï ÍÂÈ Ο βοσκός φυλάει τα πρόβατα. Ο βοσκός φυλάει τα πρόβατα. 1 2 3 4 5 ı Ì Û È Η παραπάνω πρόταση αποτελείται από πέντε κομμάτια, που λέγονται λέξεις. Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να γράψεις στα τετραγωνάκια πόσες λέξεις έχει κάθε πρόταση: Τα πρόβατα βελάζουν. Η δασκάλα καθαρίζει τον πίνακα. Εγώ τακτοποιώ. Διψώ. 2. Τα παρακάτω στιχάκια κόλλησαν. Μπορείς να τα ξεχωρίσεις; ΟΤάσοςπερπατάστοδάσος. ΗΘεώνηκρατάέναμπαλόνι. ΗΜαρίναβουτάστηνπισίνα. ΗΜαρίληκουνάτομαντίλι. 30

ª ıëì 12: ÓÂ Ï ÍÂÈ Ο Αλέξανδρος παρακολουθεί το ματς της αγαπημένης του ομάδας με αγωνία. «Γκολ» φωνάζει! Η μπάλα όμως βγήκε άουτ. Η ομάδα του δεν τα κατάφερε. Απογοητευμένος, κλείνει το κομπιούτερ, παίρνει τα κλειδιά του αυτοκινήτου και κατεβαίνει με το ασανσέρ στο πάρκινγκ του σπιτιού του. Σκέφτεται να πάει σινεμά ή για τζόγκινγκ για να ξεχαστεί. ı Ì Û È Το παραπάνω κείμενο έχει οκτώ ξένες λέξεις. Οι λέξεις αυτές πέρασαν στο ελληνικό λεξιλόγιο, όπως και πολλές Να θυμάσαι άλλες λέξεις, από διάφορες ξένες γλώσσες. Είναι προτιμότερο, ωστόσο, να χρησιμοποιούμε όπου μπορούμε τις ελληνικές και όχι τις ξένες λέξεις. 31

ÓÂ Ï ÍÂÈ ª ıëì 12 Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να υπογραμμίσεις τις ξένες λέξεις του παραπάνω κειμένου. Έπειτα να γράψεις δίπλα σε κάθε ελληνική λέξη την αντίστοιχη ξένη: έξω κινηματογράφος υπολογιστής τέρμα χώρος στάθμευσης ανελκυστήρας τρέξιμο αγώνας 2. Να ενώσεις με γραμμές τις ξένες λέξεις με τις ελληνικές που έχουν την ίδια σημασία: οκέι γεια σου φουλ όχι μπάι εντάξει νόου ευχαριστώ μερσί γεμάτο ίντερνετ κόλπο τρικ διαδίκτυο 32

ª ıëì 13: È Û ÏÏ Î È Ô Û ÏÏ ÈÛÌfi μη-τέ-ρα μητέρα Ο Κώστας και η Αργυρώ λένε την ίδια λέξη αλλά με διαφορετικό τρόπο. Ο Κώστας τη λέει ολόκληρη: μητέρα. Η Αργυρώ τη λέει κομματιαστά: μη-τέ-ρα. Οι περισσότερες λέξεις χωρίζονται σε μικρότερα κομμάτια: π.χ. νε-ρό, πα-ράθυ-ρο, σι-δη-ρό-δρο-μος. ı Ì Û È Τα κομμάτια στα οποία χωρίζεται μια λέξη λέγονται συλλαβές. Οι τρεις τελευταίες συλλαβές των λέξεων έχουν ονόματα! προπαραλήγουσα παραλήγουσα λήγουσα πα ρά θυ ρο Οι λέξεις που έχουν μία συλλαβή λέγονται μονοσύλλαβες: π.χ. φως, νους, του, τρεις, κλαις. Οι λέξεις που έχουν δύο συλλαβές λέγονται δισύλλαβες: π.χ. νε-ρό, χα-ρά, γά-τα, χώ-μα. Οι λέξεις που έχουν τρεις συλλαβές λέγονται τρισύλλαβες: π.χ. χά-ρα-κας, μη-τέ-ρα, έ-φυ-γα. Οι λέξεις που έχουν πάνω από τρεις συλλαβές λέγονται πολυσύλλαβες: π.χ. πα-ρά-θυ-ρο, τε-τρα-πέ-ρα-τος. Η γραμμούλα (-) με την οποία χωρίζουμε μια λέξη σε συλλαβές λέγεται ενωτικό. 33

È Û ÏÏ Î È Ô Û ÏÏ ÈÛÌfi ª ıëì 13 Κανόνες συλλαβισμού 1. Ένα σύμφωνο που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζεται με το δεύτερο φωνήεν. π.χ. όλες ό-λες. 2. Τα δίψηφα φωνήεντα, οι δίφθογγοι και τα αυ, ευ δε χωρίζονται ποτέ. π.χ. παίζω παί-ζω, αηδόνι αη-δό-νι, ευγενικός ευ-γε-νι-κός. 3. Τα δύο όμοια σύμφωνα μέσα στη λέξη χωρίζονται. π.χ. άμμος άμ-μος. 4. Δύο ή τρία σύμφωνα που βρίσκονται ανάμεσα σε δύο φωνήεντα συλλαβίζονται με το δεύτερο φωνήεν όταν αρχίζει από αυτά ελληνική λέξη αλλιώς χωρίζονται. π.χ. Δημήτρης Δη-μή-τρης, αλλά όμορφος ό-μορ-φος. 34

ª ıëì 13 È Û ÏÏ Î È Ô Û ÏÏ ÈÛÌfi Ìapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Να βάλεις στη σωστή κατηγορία τις λέξεις του παρακάτω κειμένου: Ο Νικηφόρος και τα αδέρφια του κατέβαιναν στα νερά, στο σημείο που βρισκόταν η μεγάλη κληματαριά τους, και έδιωχναν με δυνατές φωνές ένα σμήνος πουλιών που τσιμπολογούσαν τα ώριμα σταφύλια. (Αθηνά Μπίνιου, Νικηφόρος Βρεττάκος. Το παιδί που έγινε ποιητής, Εκδόσεις Πατάκη) Μονοσύλλαβες: Δισύλλαβες: Τρισύλλαβες: Πολυσύλλαβες: 2. Να χωρίσεις προφορικά σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις: καρεκλοπόδαρο, παράθυρο, σιδηρόδρομος. 3. α) Να χωρίσεις σε συλλαβές τις υπογραμμισμένες λέξεις του παρακάτω γλωσσοδέτη: Ο Ρουμπής, ο Κουμπής, ο Ρουμποκομπολογής, πήγε να ρουμπέψει, να κουμπέψει, να ρουμποκομπολογέψει και τον πιάσαν οι Ρουμπήδες, οι Κουμπήδες, οι Ρουμποκομπολογήδες και του πήραν τα ρουμπιά του, τα κουμπιά του, τα ρουμποκομπολογά του. 35

È Û ÏÏ Î È Ô Û ÏÏ ÈÛÌfi ª ıëì 13 β) Να χωρίσεις σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις: ένα: γρήγορα: είναι: εκείνος: κάτω: απόγευμα: στάλα: θάλασσα: άκρη σπουδαίος: θάρρος: Έλληνας: μπροστά: άρρωστος: πέρασε: εκκλησία: Τα όμοια σύμφωνα χωρίζονται: Έλ-λη, παπ-πούς. 4. Να βάλεις στη σωστή σειρά τις παρακάτω συλλαβές και να σχηματίσεις λέξεις: ρό-νε χή-βρο τω-κά λι-κου-τά νός-ρα-ου φά-κε-λι νερό 36

1Ô ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË 1. Να βάλεις στη σωστή κατηγορία τις λέξεις του παρακάτω σύντομου κειμένου: Είμαι νεράιδα. Είμαι ξωτικό. Καλικαντζαράκι που χορεύω μες στο χιόνι κι εγώ! (Ελένη Δικαίου, Τα μαγικά Χριστούγεννα της Δέσποινας, Εκδόσεις Πατάκη) Μονοσύλλαβες:.. Τρισύλλαβες: Δισύλλαβες:.. Πολυσύλλαβες: 2. Να χωρίσεις σε συλλαβές τις παρακάτω λέξεις: πέτρα: σεντόνι: μικρός: βιβλίο: κουλούρι: οικογένεια: 3. Να γράψεις τα φωνήεντα και τα σύμφωνα της ελληνικής γλώσσας: φωνήεντα:,,,,,,. σύμφωνα:,,,,,,,,,,,,,,,,. 4. Να βάλεις σε αλφαβητική σειρά τις παρακάτω λέξεις: α) ζωή, μέτρο, φύση, αέρας, βουνό, θάρρος, σώμα,,,,,,. β) δέμα, δώρα, δάσος, δήμος, δύση, δίκη, δόξα,,,,,,. 5. Να κυκλώσεις τα δίψηφα φωνήεντα, να βάλεις σε κουτάκι τα δίψηφα σύμφωνα και να υπογραμμίσεις τους συνδυασμούς φωνηέντων: μπαστούνι, ακούγονται, αύριο, ευχή, μάγκας, οικογένεια, ευχαριστώ, λάμπεις, φεγγάρι. 37