Παίζω και μαθαίνω τη Γραμματική

Transcript

1 Παίζω και μαθαίνω τη Γραμματική Αθανασοπούλου Μαρία Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Σερρών, Μαρία Αθανασοπούλου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη σύγχρονη αντίληψη για τη διδακτική της Γλώσσας εκείνο που έχει νόημα δεν είναι να μιλά κανείς για μια γλώσσα, δηλαδή να την αντιμετωπίζει ως ένα αντικείμενο που το μαθαίνουμε απ έξω (π.χ. να ξέρεις να λες έναν κανόνα) αλλά να μιλά και να γράφει αποτελεσματικά την ίδια τη γλώσσα, να τη χρησιμοποιεί δηλαδή ως εργαλείο επικοινωνίας και μάθησης. Στον όμιλο «Παίζω και Μαθαίνω τη Γραμματική» στις τάξεις: Β, Γ, ο τρόπος συνειδητοποίησης του γραμματικού κανόνα γίνεται μέσα από το παιχνίδι. Δεν παρέχεται έτοιμη γνώση. Ο μαθητής κατανοεί το γραμματικό φαινόμενο διασκεδάζοντας χωρίς να αποστηθίσει μηχανικά ένα γραμματικό κανόνα. Mαθαίνει ορθογραφία αβίαστα διασκεδάζοντας. Προσελκύουμε το ενδιαφέρον των μαθητών ώστε να αντιμετωπίσουν τη Γραμματική όχι ως ένα βαρετό σχολικό καθήκον αλλά ως αφορμή για ενεργό συμμετοχή και στη διαδικασία της μάθησης. Οι δραστηριότητες (παιχνίδια) βοηθούν το παιδί να δράσει με αυτόνομο τρόπο εκτός τάξης και αφετέρου μπορεί να χρησιμοποιήσει ότι έχει μάθει μέσα στην τάξη. Καλλιεργούνται όχι μόνο οι γνωστικές αλλά και οι συναισθηματικές και διαπροσωπικές δεξιότητες του μαθητή. Ξεχωρίζουν τα δίψηφα φωνήεντα, δίψηφα σύμφωνα, συνδυασμούς, δίφθογγους, όμοια γράμματα, τα ουσιαστικά, τα ρήματα, τα επίθετα τις αντωνυμίες, τα σημεία στίξης. Αποκτούν θετική στάση στη γλώσσα και γενικότερα στη μάθηση. Απαλλάσσονται από το άγχος με το οποίο αντιμετωπίζουν τη Γραμματική. Χρησιμοποιούν τα γραμματικά φαινόμενα ως παιχνίδια σκέψης και όχι ως απλές διαδικασίες που δεν έχουν κανένα νόημα. Για το σκοπό αυτό προτείνονται διασκεδαστικά παιχνίδια, τραγούδια που δεν κουράζουν τα παιδιά και τα επιτρέπουν να αναπτύξουν δημιουργικά τη σκέψη τους. Λέξεις κλειδιά: γραμματικά φαινόμενα, παιχνίδια. 1. Εισαγωγή Η κυρία Γραμματική είναι μια συμπαθητική γυναίκα που αγαπάει πολύ τα παιδιά και θέλει να τα βοηθήσει να χρησιμοποιούν σωστά την ελληνική γλώσσα. Γυρίζει τον κόσμο, επισκέπτεται χωριά με παράξενα ζώα, παράξενους ανθρώπους και φτιάχνει, με βοηθούς και συνεργάτες τα παιδιά, τους κανόνες της... Τα παιδιά τραγουδούν, χορεύουν, παίζουν παιχνίδια, ακούνε παραμύθια 2. Δίψηφα σύμφωνα Η κυρία Γραμματική βρέθηκε σ ένα χωριό μέσα στη ζούγκλα. όπου εκεί ζούσε ένα παράξενο ζώο. Το σώμα του ήταν χωρισμένο σε 5 κομμάτια με διαφορετικό χρώμα. Το κάθε κομμάτι είχε μία συλλαβή και όλες μαζί έδιναν το όνομα του ζώου: Μπανταγκατσούτζου. Ήταν χαρούμενο ζώο κι αγαπούσε τους ανθρώπους. Αυτός πρώτος βοήθησε την κυρία Γραμματική να βρει τα δίψηφα σύμφωνα.

2 46 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης 2.1. Παιχνίδι Τα παιδιά κάθονται κάτω σχηματίζοντας έναν ανοιχτό κύκλο, στο άνοιγμα του οποίου κάθεται η κυρία Γραμματική φορώντας ένα περίεργο καπέλο. Διπλώνουμε 5 χαρτιά Α4 διαφορετικού χρώματος και στο εσωτερικό τους γράφουμε τα δίψηφα σύμφωνα. Τα παιδιά κλείνουν τα μάτια και κρύβουμε τα κομμάτια του ζώου. Αυτοί που έχουν τα κομμάτια είναι όρθιοι και οι άλλοι κάθονται στον κύκλο. Στο CD παίζει το τραγούδι του Μπανταγκατσούτζου και τα παιδιά με τα χαρτιά στη σειρά γύρω από τον κύκλο χορεύουν και σταματάνε κάθε φορά που ακούγεται το όνομα του ζώου. Αν δεν είναι στη σωστή σειρά χάνουν και παίζουν άλλα παιδιά 3. Δίψηφα φωνήεντα Η κυρία Γραμματική πήγε σ ένα χωριό όπου οι κάτοικοι φέρονταν παράξενα. Όταν πήγαιναν να παρακολουθήσουν θέατρο ή κάποιο αγώνα στο γήπεδο, φώναζαν ι (ει, οι, υι), ε (αι), ου, όταν κορόιδευαν. Τα φώναζαν αγκαλιασμένοι δύο-δύο Παιχνίδι Η κυρία Γραμματική κρύβει τα χαρτιά: ΑΙ, ΕΙ, ΟΙ, ΥΙ, ΟΥ αφού κλείσουν τα παιδιά τα μάτια τους. Ανοίγουν τα μάτια και με το σφύριγμα βρίσκουν τα χαρτιά. Οι παίκτες που δεν βρήκαν τίποτε, κάθονται στον κύκλο. Οι άλλοι όρθιοι τρέχουν γύρω από τον κύκλο και με το σφύριγμα σταματάνε φωνάζουν την παρέα τους (δείχνοντας το χαρτί) μαζί με το ταίρι τους. Όποιος δεν το φωνάξει σωστά, χάνει. 4. Συνδυασμοί Πήγε σ ένα χωριό, όπου οι κάτοικοι προσφέρθηκαν να βοηθήσουν την κυρία Γραμματική, δίνοντας δύο παρέες: αυ και ευ. Υπήρξε όμως ένα πρόβλημα. Το χωριό χωρίστηκε στα δύο και μάλωναν ποιο όνομα θα έχει το αυ: αφ ή αβ. Το ίδιο και με το ευ: εφ ή εβ. Η κυρία Γραμματική για να τα ηρεμήσει αποφάσισε να δεχτεί και τα δύο ονόματα Παιχνίδι Τα παιδιά χωρίζονται στην αρχή σε δύο ομάδες: ΑΥ και ΕΥ και στη συνέχεια η ΑΥ σε αφ και αβ και η ΕΥ σε εφ και εβ. Οι ομάδες: αφ και αβ και αντίστοιχα οι εφ και εβ κρατάνε ένα σκοινί. Με το σφύριγμα τραβάνε και οι δύο ομάδες προσπαθώντας η μία να τραβήξει την άλλη προς το μέρος της, για να νικήσει. 5. Δίφθογγοι Πήγε σ ένα χωριό όπου οι κάτοικοι δε μιλούσαν, αλλά κραύγαζαν. Ήθελαν όμως να βοηθήσουν την κυρία Γραμματική Παιχνίδι Κάποια παιδιά παίρνουν ανά δύο, τις παρέες: αη, αι, οη, οι, ια, οια, οιο, ιο και παρουσιάζονται στην κυρία Γραμματική, κραυγάζοντας, για να δώσουν την παρέα τους. Αφού παρουσιάσουν την παρέα στη Γραμματική, γυρίζουν προς τους άλλους κατοίκους, κραυγάζουν την παρέα τους και περιμένουν ν ανταποδώσουν και οι άλλοι κάτοικοι με την ίδια κραυγή 6. Όμοια σύμφωνα Στο χωριό αυτό, όλες οι οικογένειες έχουν δίδυμα παιδιά.

3 Παίζω και μαθαίνω τη Γραμματική Παιχνίδι Κρύβουμε τα χαρτιά με τα διδυμάκια: ββ, γγ, κκ, λλ, μμ, νν, ππ, ρρ, σσ, ττ. Αυτοί που βρίσκουν τα διδυμάκια, τα κρατάνε και περνάνε ανάμεσα από τ άλλα παιδιά τα οποία έχουν καθίσει σαν εμπόδια για να περνάνε ανάμεσά τους φωνάζοντας τα διδυμάκια. 7. Συλλαβισμός (παιχνίδι) Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο και κλείνουν τα μάτια. Ένα παιδί φοράει ένα καπέλο και με το που παρουσιάζεται, οι άλλοι ανοίγουν τα μάτια. Τώρα κλείνει ο Συλλαβισμός τα μάτια και οι άλλοι παίρνουν μία από τις καρτέλες που βρίσκονται στο κέντρο (μπ, ντ, γκ, τσ, τζ, ει, οι, υι, ου, αι, αη, αι, οι, οη, ια, οιο, ρτ, λκ, κκ, μμ, ρμπ κτλ.). Με το σφύριγμα ο συλλαβισμός μαζεύει όσες καρτέλες νομίζει ότι χωρίζονται. Τις βάζει στο κουτί: χωρίζονται, που έχει η κυρία Γραμματική. Τα παιδιά κάνουν έλεγχο και κάθε σωστή καρτέλα δίνει πόντο στον παίχτη. Κάθε λάθος καρτέλα του αφαιρεί πόντους. 8. Ουσιαστικά Στο χωριό που πήγε η κυρία Γραμματική, οι άνθρωποι είναι πολύ καλοί. Το παράξενο σε αυτό το χωριό είναι ότι κάθε κάτοικος δεν έχει τίποτε ίδιο με τους άλλους. Όλα είναι διαφορετικά. Ακόμη και τα ονόματά τους Παιχνίδι Παρουσιάζεται ο καθένας μπροστά της και της λέει το όνομά του, το επάγγελμά του, της φέρνει ένα ζώο κι ένα πράγμα. Κάποιοι της λένε μια ενέργεια που έκαναν τελευταίως, μια κατάσταση στην οποία βρέθηκαν και μια ιδιότητα που έχουν ή δε θα ήθελαν να έχουν. 9. Άταχτα ουδέτερα Η κυρία Γραμματική επέστρεψε για λίγο στο σπίτι της να ξεκουραστεί, να τακτοποιήσει τα πράγματά της και να γράψει στο βιβλίο της όσα συγκέντρωσε. Πρώτα τακτοποίησε τα ουσιαστικά. Στον πρώτο όροφο, δεξιά, μπήκαν τα αρσενικά σε -ος, -ης. Αριστερά τα θηλυκά σε -α, -η και στον πάνω όροφο τα μικρά. Δηλ. τα ουδέτερα σε -ο και -ι. Κάποια στιγμή άκουσε μια φασαρία από επάνω.τα ουδέτερα σε -ι καβγάδιζαν. Κάποια από αυτά, τα έξι, δεν ήθελαν να υπακούσουν στους κανόνες της κυρίας Γραμματικής. Ήθελαν να γράφονται με -υ. Τα άταχτα ουδέτερα ήταν: δόρυ, δάκρυ, δίχτυ, βράδυ, οξύ, στάχυ Παιχνίδι 1 ο Η Γραμματική κρύβει τα έξι άταχτα ουδέτερα. Όσα παιδιά τα πάρουν μένουν όρθια και τα άλλα κάθονται σε κύκλο. Στο cd ακούγεται το τραγούδι τους. Κάθε φορά που ακούγεται ένα άταχτο ουδέτερο, το παιδί με το αντίστοιχο χαρτί σταματάει και το δείχνει στα παιδιά του κύκλου. Όποιος δεν το κάνει, χάνει το πόντο Παιχνίδι 2 ο Έξι παιδιά κάνουν τα άταχτα ουδέτερα και τα υπόλοιπα χωρίζονται σε 6 ομάδες, με αρχηγούς τα άταχτα, που έχουν ένα χρώμα. Τα άταχτα έχουν καρφιτσωμένα στην μπλούζα τους το χαρτί και τα μέλη τους ένα βραχιολάκι με το ίδιο χρώμα. Με το σφύριγμα το άταχτο πρέπει να πιάσει όσα περισσότερα από τα μέλη του μπορεί. Τόσους πόντους και θα κερδίσει. Υπάρχουν κάποια σημεία στα οποία τα μέλη ξεκουράζονται και δεν μπορούν να τα πιάσου, αλλά με το σφύριγμα θα πρέπει να φύγουν έξω και πάλι.

4 48 Πρακτικά 1 ου Πανελληνίου Συνεδρίου ΠΠΣ Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης 9.3. Παιχνίδι 3 ο (αγάλματα) Έξι παιδιά κάνουν τα άταχτα και οι υπόλοιποι σκορπισμένοι στο χώρο, κάνουν με το πρώτο σφύριγμα τα αγάλματα. Τα άταχτα προσπαθούν να τα κάνουν να γελάσουν, να κινηθούν για να χάσουν και να κερδίσουν. Αυτό το προσπαθούν με μιμήσεις χωρίς να φωνάζουν ούτε ν αγγίζουν. Με το 2 ο σφύριγμα τα αγάλματα ελευθερώνονται και συνεχίζεται το παιχνίδι με τον ίδιο τρόπο. 10. Ρήματα Η κυρία Γραμματική άφησε για λίγο το σπίτι της και ταξίδεψε στην Ασία. Επισκέφτηκε δύο παράξενα χωριά. Το πάνω χωριό που το έλεγαν: Ενεργητική Φωνή και το κάτω χωριό που το έλεγαν: Παθητική Φωνή. Στην Ενεργητική Φωνή οι άνθρωποι ήταν πολύ ενεργητικοί. Ασχολούνταν όλοι με κάποια εργασία. Αντίθετα οι κάτοικοι στο κάτω χωριό, την Παθητική Φωνή, ήταν τεμπέληδες. Συνέχεια βρίσκονταν σε μια κατάσταση ή πάθαιναν κάτι Παιχνίδι Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο και τους δίνεται λίγος χρόνος για να σκεφτούν τι ρήμα θα παρουσιάσουν με παντομίμα. Για πρώτη φορά οι κάτοικοι των δύο χωριών συναντιούνται και κάθονται όλοι μαζί. Οι παίκτες παίζουν με τη σειρά που κάθονται. Με το σφύριγμα ο παίκτης μπαίνει στον κύκλο και με κινήσεις κάνει το ρήμα που ταιριάζει στο χωριό του. Οι υπόλοιποι προσπαθούν να μαντέψουν το σωστό. Όταν το βρουν, χειροκροτούν και συνεχίζει ο επόμενος. Όποιος παίχτης ξεχάσει ή δεν ξέρει τι να κάνει, χάνει. Βγαίνει από τον κύκλο και μιμείται ένα ζώο ή λέει ένα τραγούδι. Στο τέλος χειροκροτείται κι αυτός. 11. Μένω, δένω, πλένω Η κυρία Γραμματική επέστρεψε και πάλι στο σπίτι της. Τα ρήματα τα έβαλε στο ισόγειο. Τρία από αυτά δημιούργησαν πρόβλημα, δεν υπάκουσαν στους κανόνες της κυρίας Γραμματικής και γράφονταν με -ε Παιχνίδι Τα παιδιά κάθονται σε κύκλο. Η κυρία Γραμματική με το σφύριγμα, πετάει το καπέλο της ή το μαντίλι της. Όποιος το πιάσει πρώτος, σηκώνεται, παίρνει τα χαρτιά με τα άταχτα ρήματα. Ακούγεται το τραγούδι: μένω, δένω, πλένω και το παιδί κρύβει πίσω από κάποια παιδιά τα χαρτιά. Με το σφύριγμα, τα παιδιά κοιτάνε πίσω τους. Αν έχουν χαρτί σηκώνονται και τρέχουν μέχρι ν ακούσουν το σφύριγμα. Τότε θα πρέπει να προλάβουν να βρουν μια άδεια θέση και να καθίσουν. Όποιος μείνει όρθιος κάνει ότι έκανε και το 1 ο παιδί. Αυτό μπορεί να γίνει και με καρέκλες (μουσικές καρέκλες). 12. Σημεία στίξης Η κα Γραμματική κάνει τον τροχονόμο στις λέξεις. Τους μαθαίνει τα σήματά της, τα γνωστά σημεία στίξης: τελεία, κόμμα, αποσιωπητικά, ενωτικό, παύλα, θαυμαστικό, ερωτηματικό, διπλή τελεία, παρένθεση, διπλή παύλα, άνω τελεία, εισαγωγικά. Κρατώντας τις πινακίδες με τα σημεία στίξης, ρυθμίζει την κυκλοφορία Παιχνίδι Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες ανάλογα με τον αριθμό τους. Η κα Γραμματική δείχνει κάθε φορά το σήμα της και τα παιδιά ακολουθούν τους κανόνες (.) Προχωρούν και όταν ακούσουν: «στοπ, τελεία, βάλτε φρένο», σταματάνε. (,) Προχωρούν και όταν ακούσουν: «κόμμα», σταματάνε, παίρνουν βαθιά εισπνοή και συνεχίζουν.

5 Παίζω και μαθαίνω τη Γραμματική 49 ( ) Προχωρούν και όταν ακούσουν: «αποσιωπητικά», σταματάνε, κάνουν τρία πηδηματάκια και δείχνουν ότι κλείνουν το στόμα τους και δε μιλάνε. (-) Τα παιδιά της κάθε ομάδας πιάνονται από τα χέρια και όταν ακούσουν: «ενωτικό», χωρίζονται κι απομακρύνονται. ( ) Στο άκουσμά της, τη δείχνουν βάζοντας το ένα χέρι τους οριζόντια και με το άλλο δείχνουν ότι κάποιος μιλάει. (!) Το δείχνουν με το σώμα τους. Σηκώνουν τα χέρια τους και πανηγυρίζουν. (;) Κάνουν με τα χέρια τους και το σώμα τους ότι ρωτάνε. (:) Όταν ακούσουν: «διπλή τελεία», απαριθμούμε μια σειρά πραγμάτων ή λέγοντας μια πρόταση π.χ. Η κασετίνα μου έχει: μολύβια, ξύστρα κι ένα χάρακα, τη δείχνουν με τα χέρια σε μπουνιά το ένα πάνω στο άλλο. ( ) Στο άκουσμά της κάνουν μια αγκαλίτσα. (--) Χωρίζονται σε τριάδες. Στις δύο άκρες τα παιδιά κάνουν τις παύλες και απλώνουν τα χέρια τους ή κρατάνε ένα χαρτί με τις παύλες. Στη μέση το παιδί είναι ακίνητο. Αυτό μπορεί να γίνει και με περισσότερα παιδιά. ( ) Προχωράνε για λίγο και όταν η κα Γραμματική πει: «άνω τελεία», τα παιδιά σταματάνε και σηκώνουν ελαφρά το ένα πόδι. () Όταν ακούσουν: «βάλτε μανταλάκια στις λέξεις γιατί θα τις πάρει ο αέρας», κάνουν με τα χεράκια τους τα εισαγωγικά. 13. Επιρρήματα Η κα Γραμματική γύρισε από ένα περίεργο ταξίδι. Πήγε σ ένα νησί με ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Οι κάτοικοι έφευγαν για να σωθούν. Το ίδιο έκανε κι εκείνη. Το μόνο που πρόλαβαν να της δώσουν, ήταν ένα τσουβάλι λέξεις. Αυτό το άνοιξε μαζί με τα παιδιά και χώρισαν τις λέξεις σε τέσσερις κατηγορίες, ανάλογα με τις ερωτήσεις στις οποίες απαντούν: ποσοτικά (πόσο;), τοπικά (πού;), χρονικά (πότε;), τροπικά (πώς;) Παιχνίδι 1 ο (τοπικά) Πού είσαι λύκε; Ένα παιδί κάνει το λύκο και κρύβεται. Στη συνέχεια τα υπόλοιπα ένα-ένα ρωτάνε: «Πού είσαι λύκε;» Ο λύκος απαντά χρησιμοποιώντας τοπικά επιρρήματα Παιχνίδι 2 ο (ποσοτικά-χρονικά) Ένα παιδί κάνει τη γιαγιά ή τον παππού. Κάθεται στη μέση του κύκλου και ρωτάει: «Πόσο θα κοιμηθώ; Πόσο σιρόπι θα πιω; Πόσο πλήρωσες; Πότε θα έρθει ο ταχυδρόμος; Πότε θα γυρίσει η Ελένη;» Τα παιδιά απαντούν με ανάλογα επιρρήματα Παιχνίδι 3 ο (τροπικά) Ένα παιδί σηκώνεται και βγαίνει έξω από τον κύκλο. Πλησιάζει κάθε φορά κάποιο συμπαίκτη του και το ρωτάει: «Πώς πέρασες στα γενέθλιά σου; Πώς έγραψες στο επαναληπτικό; Πώς είσαι σήμερα; Ο συμπαίκτης απαντάει κάθε φορά με ένα τροπικό επίρρημα. 14. Ιστοσελίδες με τραγούδια που χρησιμοποιήθηκαν Τα άταχτα ουδέτερα Ο Μπανταγκατσούτζου Μένω, δένω, πλένω