τo ΛΕΞΙΚΟ τ Το λεξικό αυτό προέκυψε μέσα από την προσπάθεια κάποιων μελών που συμμετείχαμε στη Θεματική Συνέλευση Οικονομίας της Πλατείας Συντάγματος. Σκοπό έχει να αποσαφηνιστούν ορισμένες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές έννοιες που τελευταία κατακλύζουν την καθημερινότητά μας. Είναι μια μορφή αντίστασης στους ισχυρούς που, στο όνομα κάποιων συχνά άγνωστων ως χτες - ζητημάτων φορτώνουν στην κοινωνία το βάρος ενός χρέους που η ίδια δεν δημιούργησε. Σε γενικές γραμμές, εξηγούμε τις έννοιες ακολουθώντας την επίσημη χρήση τους, αλλά θα μπορούσε κάτω από άλλες συνθήκες το περιεχόμενό τους να εννοεί κάτι πιο ριζοσπαστικό. Τα στοιχεία αντλήθηκαν από διάφορα οικονομικά εγχειρίδια, από τον Τύπο και το διαδίκτυο. Οι ανακρίβειες και τα λάθη που μπορεί να βρει κανείς βαραίνουν μόνον εμάς και κανέναν άλλον. Ελπίζουμε όμως ότι διευκρινίζουμε κάπως τις έννοιες αυτές, βοηθώντας να διαλυθεί η συνειδητή αποξένωση μεταξύ ειδικών και μη και παράλληλα να απομυθοποιηθεί η τεχνική ορολογία που προσπαθεί να αποκρύψει το γεγονός ότι εκείνοι που δημιούργησαν την κρίση και ωφεληθήκαν από αυτή, σήμερα φορτώνουν τον λογαριασμό στους υπολοίπους. 2/7/2011 (η νέα «έκδοση» γράφτηκε στις 22/1/2012) - 1 -
ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ (Α.Ε.Π.) Η συνολική αξία όλων των αγαθών (υλικών και άυλων) που παράχθηκαν εντός μιας χώρας σε διάστημα ενός έτους, ακόμα και αν μέρος αυτού παράχθηκε από παραγωγικές μονάδες που ανήκουν σε κατοίκους του εξωτερικού. Για παράδειγμα, το ελληνικό ΑΕΠ του 2010 ανήλθε στα 230 δις, με πραγματική μείωση 4,5% σε σχέση με το 2009. Το 2011 η μείωση ήταν κοντά στο 6%, παρότι η τρόικα προέβλεψε 3%. Η μείωση για το 2012 προβλέπεται από 2,8% έως και 6,5%. Η μείωση του ΑΕΠ σημαίνει ότι έχουν παραχθεί λιγότερα σε αξία αγαθά και υπηρεσίες σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη χρονιά. Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε ύφεση για 4η συνεχόμενη χρονιά. Η σωρευτική μείωση του ΑΕΠ υπολογίζεται μπορεί να φτάνει και 17%. ΑΝΑΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ/ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ Αναδιαπραγμάτευση γίνεται όταν μια χώρα δηλώσει επίσημα ότι αδυνατεί να πληρώσει τους δανειστές, σύμφωνα με τους αρχικά συμφωνημένους όρους. Προηγείται ένας κύκλος διαπραγματεύσεων για να αλλάξουν οι όροι, συνήθως πριν η χώρα κηρύξει πτώχευση (ή Πιστωτικό Γεγονός, όπως ονομάζεται, όταν χαρακτηριστεί επίσημα έτσι από τους οίκους αξιολόγησης ή άλλους φορείς). Από το 1970 μέχρι σήμερα έχουν προβεί σε αναδιαπραγμάτευση χρέους πάνω από σαράντα χώρες. Η πιο πρόσφατη αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους συμφωνήθηκε τον Μάρτιο του 2011 και αφορούσε το δάνειο από την ΕΕ. Πρόβλεπε επιμήκυνση του δανείου από την ΕΕ (η μέση διάρκεια λήξης αυξήθηκε από 4,5 σε 7,5 χρόνια), μείωση του επιτοκίου και περίοδο χάριτος 4,5 χρόνια. Ήδη το 2010 η Ελληνική κυβέρνηση είχε προσλάβει ξένους διαμεσολαβητές, όπως την εταιρεία Lazard, που ειδικεύεται στην αναδιαπραγμάτευση και αναδιάρθρωση. Η τρέχουσα εθελοντική αναδιάρθρωση του ελληνικού δημόσιου χρέους που κατέχουν οι ιδιώτες (βλ. PSI) θεωρείται η μεγαλύτερη σε όλο το βόρειο ημισφαίριο και τον δυτικό κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες. ΑΝΕΡΓΙΑ Είναι η «αδυναμία» ενός ατόμου να βρει δουλειά, ενώ είναι πρόθυμο, ικανό και διαθέσιμο να εργαστεί. Πρόκειται για την κατάσταση που βιώνουν καθημερινά όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε Ελλάδα, Ευρώπη και παγκοσμίως εξαιτίας της κρίσης. Στην Ελλάδα η επίσημη ανεργία τον Δεκέμβριο του 2010 έφτασε το 14,8% (ή αλλιώς τα 733.645 από τα 4.967.410 άτομα που βρίσκονται στην αγορά εργασίας) έναντι 10,2% τον Δεκέμβριο του 2009. Στις ηλικίες 15-24 χρονών το ποσοστό ανεργίας αγγίζει το 40%. Η επίσημη ανεργία το Γ Τρίμηνο του 2011 ήταν 17,7%, έναντι 16,3% του προηγούμενου τριμήνου και 12,4% του αντίστοιχου τριμήνου του 2010. Το 2012 προβλέπεται να ξεπεράσει το απαράδεκτο ποσοστό του 20%. Το σύνολο των εργαζόμενων ή απασχολουμένων τον περασμένο Δεκέμβριο υπολογίζονται σε 4.233.765 άτομα, ενώ ο οικονομικά μη ενεργός πληθυσμός ήταν μεγαλύτερος, 4.353.149 άτομα. ΑΠΕΧΘΕΣ ΧΡΕΟΣ Με πρόταση που έγινε στον ΟΗΕ (Απρίλιος 2010) θεωρείται ως «απεχθές χρέος» όχι μόνον εκείνο που είναι προϊόν ύποπτης συναλλαγής, αλλά κάθε χρέος που για να πληρωθεί, οδηγεί στην καταστρατήγηση, παραβίαση ή και στην κατάργηση βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Όταν μια χώρα «αναγκάζεται» να συνθλίψει τη δουλειά και τα εισοδήματα του λαού της, να περικόψει δραστικά δημόσιες και κοινωνικές παροχές και να ξεπουλήσει την περιουσία της προκειμένου να πληρώσει τους δανειστές της, τότε το χρέος της θεωρείται «απεχθές» και πρέπει να αρνηθεί την πληρωμή του. Η πρόταση αυτή έγινε δεκτή κατά πλειοψηφία από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2010. ΑΣΦΑΛΙΣΤΡΑ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ή CDS (από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Credit Default Swaps) Πρόκειται για ασφάλιση σε περίπτωση μη αποπληρωμής ενός χρέους. Αποτελούν «φρούτο» της δεκαετίας του 90. Είναι ασφαλιστικά συμβόλαια τα οποία καλύπτουν τον αγοραστή, λόγου χάρη ενός ομολόγου, όπως μία τράπε- - 2 -
τo ΛΕΞΙΚΟ ζα, για την περίπτωση αθέτησης πληρωμής ή χρεοκοπίας του εκδότη του ομολόγου. Μια τράπεζα για παράδειγμα, που αγοράζει ομόλογα ενός κράτους, ασφαλίζει το ποσό που έδωσε σε μια άλλη, η οποία είναι υποχρεωμένη να της δώσει αυτή τα λεφτά της, αν το κράτος χρεοκοπήσει και βρεθεί σε αδυναμία να εξοφλήσει τα ομόλογά του όταν λήξουν ή να πληρώσει τους τόκους. Εννοείται ότι όσο πιο επισφαλής είναι η οικονομική κατάσταση μιας χώρας τόσο υψηλότερα ασφάλιστρα θα απαιτήσει η τράπεζα που ασφαλίζει το χρέος. Στην πραγματικότητα με τη χρήση των CDS οι μεγάλες τράπεζες, αλλά και τα επενδυτικά κεφάλαια, κερδίζουν τεράστια ποσά ποντάροντας στη χρεοκοπία, οδηγώντας με τις κινήσεις τους ολόκληρες χώρες σε κατάρρευση. Η αξία της ασφάλισης ελληνικών ομολόγων εκτινάχθηκε λόγω της αναξιοπιστίας της χώρας, της εκμετάλλευσης των περίφημων Greek Statistics και της απειλή για χρεοκοπία, επιτρέποντας στους κατόχους ελληνικών CDS, που τα είχαν πάρει όσο ήταν φτηνά, να βγουν κερδισμένοι. Το πρόβλημα με τα CDS είναι στη βάση του εξαιρετικά απλό: ενώ απαγορεύεται να κάνουμε μία ασφάλεια πυρός για το σπίτι του γείτονα, γιατί θα έχουμε κάθε συμφέρον να πάρει φωτιά και να εισπράξουμε την αποζημίωση, στην περίπτωση των CDS υπάρχουν κάτοχοι ασφαλίστρων του ελληνικού χρέους, που δεν έχουν έννομο ασφαλιστικό συμφέρον, δηλαδή δεν έχουν στην κατοχή τους το υπό ασφάλιση αντικείμενο (δηλαδή ελληνικά ομόλογα)! Αυτά τα ομόλογα λέγονται γυμνά (naked). Μόνο για το 2010 τα κέρδη της γερμανικής Ντόιτσε Μπανκ από τα CDS ξεπέρασαν τα 10 δις. Να σημειωθεί ότι τρεις και μόνο τραπεζικοί κολοσσοί, η γερμανική Ντόιτσε Μπανκ και οι αμερικανικές Γκόλντμαν Ζαξ και Τζ. Π. Μόργκαν ελέγχουν τον 75% της παγκόσμιας αγοράς των CDS. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΑΓΟΡΑ ΟΜΟΛΟΓΩΝ Είναι οι αγορές στις οποίες μεταπωλούνται τα υπάρχοντα χρεόγραφα. Οι συναλλαγές αυτές γίνονται: 1) Μεταξύ επενδυτών για ομολογιακές εκδόσεις εισηγμένων και μη εταιρειών. - 3 -
2) Μεταξύ τραπεζών και επενδυτών σε ομόλογα και έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου χωρίς τη διαμεσολάβηση κρατικών φορέων ή του χρηματιστηρίου. Η δευτερογενής αγορά ελέγχεται ασφυκτικά από «μεγάλους θεσμικούς «παίχτες» που είναι σε θέση να ρυθμίσουν βίαια τις τιμές των ομολόγων. ΕΛΛΕΙΜΜΑ (ΔΗΜΟΣΙΟ) Πρόκειται για το ποσό, εκφρασμένο ως ποσοστό του Α.Ε.Π., σύμφωνα με το οποίο «μπαίνει μέσα» σε μια χρονιά το κράτος. Προκύπτει όταν τα έσοδα του κράτους είναι λιγότερα από τα έξοδα. Το κενό χρηματοδοτείται με δανεισμό, δηλαδή δάνεια μικρής ή μεγάλης χρονικής διάρκειας (βλ. Ομόλογο). Τα έσοδα του κράτους προέρχονται από φόρους, συμμετοχές σε δημόσιες επιχειρήσεις κ.λπ. Τα έξοδα αφορούν δαπάνες για μισθούς, συντάξεις, εκπαίδευση, υγεία, εξοπλισμούς και ΠΔΕ (Πρόγραμμα Δημόσιων Επενδύσεων) κ.ά., αλλά και την εξυπηρέτηση των δανείων (τόκοι + αποπληρωμή κεφαλαίου). Το έλλειμμα του 2010, ύψους 10,5% του ΑΕΠ, υπολογίστηκε ότι αποτελείται κατά 6,6% του ΑΕΠ για την πληρωμή τοκοχρεολυσίων και το υπόλοιπο 3,9% προορίζεται για τις υπόλοιπες δημόσιες ανάγκες (μισθοί, υγεία, παιδεία, ασφάλιση κ.λπ). Το έλλειμμα για το 2011 εκτιμάται θα διαμορφωθεί στα 19.6 δις ευρώ ή στο 9% του ΑΕΠ και το 2012 στοχεύουν στον υπεραισιόδοξο στόχο του 11.4 δις ευρώ ή 5,4% του ΑΕΠ. Βέβαια, με την αναμενόμενη απόκλιση, θα αρχίσει η γνωστή απειλή για νέα μέτρα. Όμως ξέρουμε ότι το μέγεθος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων μπορεί να αλλάξει ή ακόμα και να παρουσιαστεί με ποικίλους τρόπους, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι σκοποί κερδοσκόπων. Πολλές φορές το δημοσιονομικό έλλειμμα εμφανίζεται τεχνητά αυξημένο, ανάλογα με την πολιτική που βολεύει τις κυβερνήσεις. Για παράδειγμα, όταν θέλουν να επιβάλουν αντιλαϊκές πολιτικές «κρύβουν» έσοδα ώστε να φανούν υψηλότερα τα έξοδα και να δικαιολογήσουν το δανεισμό ή τις περικοπές μισθών. Από την άλλη, για να παρουσιάσουν μείωση του ελλείμματος εμφανίζουν ορισμένα έσοδα (π.χ. τα τέλη κυκλοφορίας) τη χρονιά που τους βολεύει. Η δραματική αναθεώρηση του ελλείμματος με την βοήθεια της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, Eurostat από την κυβέρνηση μετά την εκλογή της -σε μια επανάληψη της απογραφής της ΝΔ- έγινε αφορμή για την εξαπόλυση επίθεσης κατά της Ελλάδας, καθώς καταρράκωσε την αξιοπιστία της χώρας. ΕΛΛΕΙΜΜΑ (ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ): Πρωτογενές έλλειμμα ή πλεόνασμα είναι το καθαρό έλλειμμα ή πλεόνασμα που προκύπτει όταν κατά τον υπολογισμό δεν συμπεριλαμβάνονται οι τόκοι εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους. Δηλαδή αν αφαιρέσουμε τις δαπάνες του κράτους (π.χ. για μισθούς ή/και συντάξεις δημοσίων υπαλλήλων) από τα έσοδα του κράτους (π.χ. φόροι) και το αποτέλεσμα είναι θετικό, τότε υπάρχει πρωτογενές πλεόνασμα, αλλά μετά την αφαίρεση τον τόκων και - 4 -
την εξόφληση των δανείων μπορεί να υπάρχει δημόσιο έλλειμμα. Ένας από τους βασικούς όρους που έχει θέσει η Τρόικα προκειμένου να «πετύχουμε» τους στόχους είναι ο προϋπολογισμός του ελληνικού κράτους να εμφανίσει πρωτογενή πλεονάσματα μέχρι το 2013, ώστε ν αποπληρωθεί «ομαλά» το δημόσιο χρέος. Πρακτικά αυτό σημαίνει ωμή περιστολή των δημόσιων δαπανών για μισθούς, συντάξεις και κοινωνική πολιτική. Ο προϋπολογισμός του 2012 προβλέπει ότι θα δοθούν μόνο για τόκους 17,9 δις, δηλαδή περισσότερα απ όσα θα κοστίσουν μισθοί και συντάξεις, συγκεκριμένα 17,5 δις! Αυτά λοιπόν που λένε για μείωση των τόκων με την εφαρμογή του PSI (κουρέματος) είναι παραμύθια. ΕΠΙΜΗΚΥΝΣΗ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ Πρόκειται για την επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του χρέους. Συνήθως το ΔΝΤ, όταν λήγει η τριετής περίοδος του δανεισμού που έχει συμφωνήσει με τις διάφορες χώρες, προχωρά σε νέο δανεισμό ίσο με το μισό του αρχικού. Κάθε φορά που λήγει ένα χρεολύσιο, χορηγείται δάνειο ίσο με το μισό της αξίας του. Πρόκειται για πρακτική που εφαρμόζει επί χρόνια το ΔΝΤ. Είναι το ποσό που κατά πάσα πιθανότητα θα μας ξαναδανείσουν με όρο το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ Είναι ένα εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στην κινητοποίηση ενάντια στο χρέος. Μπορεί να πάρει διάφορες μορφές: επίσημες και κοινοβουλευτικές (Εκουαδόρ), πρωτοβουλίες πολιτών (Βραζιλία, Ουρουγουάη, Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία) ή και τα δύο ταυτόχρονα (Φιλιππίνες). Οι αποφάσεις του λογιστικού ελέγχου πολιτών μπορεί να μην είναι δεσμευτικές, αλλά δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργηθεί μια ευρεία πλατφόρμα για το κίνημα για την διαγραφή προσφέροντας σε αυτό σημαντικά επιχειρήματα και στοιχεία. Βασίζεται σε διεθνείς νομικές ορολογίες για το παράνομο, απεχθές, μη νομιμοποιημένο και μη βιώσιμο χρέος που μπορούν να οδηγήσουν στη διαγραφή του. Η Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου είναι μία προσπάθεια που ευρύτερα στοχεύει στον κοινωνικό έλεγχο της παραγωγής και της οικονομίας. τo ΛΕΞΙΚΟ ΕΥΡΩΟΜΟΛΟΓΟ Είναι το ομόλογο που προτείνεται ως λύση στην υπάρχουσα κρίση. Θα καλύπτει όλες τις χώρες της ευρωζώνης και δεν θα εκδίδεται από κάθε χώρα-μέλος ξεχωριστά. Πρόκειται για μια πρόταση η οποία πρώτη φορά διατυπώθηκε δημόσια από τον πρόεδρο του συμβουλίου υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης (Eurogroup) Καρλ Γιούνκερ και τον υπουργό Οικονομικών του Μπερλουσκόνι, Τζούλιο Τρεμόντι. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η καλύτερη δυνατή λύση είναι η έκδοση ενός ευρωομολόγου 20ετούς διάρκειας με επιτόκιο 3%. Με το ευρωομόλογο εξισώνεται το κόστος δανεισμού για όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., αφού υποτίθεται ότι θα έχει την εγγύηση ισχυρών κρατών όπως η Γερμανία. Φυσικά δεν αντιμετωπίζει τις αιτίες δημιουργίας του χρέους, αλλά μόνο τη χρηματοδότησή του. ΚΟΣΤΟΣ (ΕΡΓΑΣΙΑΣ): Είναι τα χρήματα που οι εργοδότες καταβάλλουν σε όσους απασχολούν. Σύμφωνα με τους ειδικούς της Τρόικας, είναι ο βασικός λόγος που η ελληνική οικονομία δεν είναι ανταγωνιστική. Όμως στην Ελλάδα του μνημονίου, των απολύσεων και των περικοπών στους μισθούς καταγράφεται η μεγαλύτερη μείωση κόστους εργασίας (-6,5%) με την Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ουγγαρία να ακολουθούν, χωρίς αυτό ωστόσο να έχει βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα. Επιπλέον μέχρι το καλοκαίρι του 2011οι μισθοί είχαν μειωθεί κατά 11% σε σχέση με το 2010 στον ιδιωτικό τομέα και κατά 14% στον δημόσιο. ΚΟΥΡΕΜΑ (ΗΑΙRCUΤ) (βλ. και PSI) Αν ο οφειλέτης δεν μπορεί να πληρώσει τους πιστωτές του, τότε αποφασίζει είτε μονομερώς (αν είναι κράτος) είτε σε συμφωνία με τους πιστωτές του να πληρώσει μόνον ένα ποσοστό των υποχρεώσεών του. Συνήθως το ποσοστό αυτό κινείται γύρω στο 70% ή 80%, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις που η μείωση του αποπληρωτέου ποσού φτάνει - 5 -
μέχρι 40%. Το ποσοστό που χάνει ο επενδυτής λέγεται haircut (κούρεμα). Στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, για παράδειγμα, ο μέσος όρος των υποχρεώσεων που αποπληρώθηκαν ήταν 75% την τελευταία δεκαετία. Μια τέτοια ρύθμιση, η οποία αφορά τις περισσότερες φορές ομόλογα, σημαίνει τον αποκλεισμό του οφειλέτη από τις διεθνείς αγορές για σημαντικό διάστημα. ΜΕΤΡΑ ΛΙΤΟΤΗΤΑΣ Είναι η οικονομική πολιτική του νεοφιλελευθερισμού, με βασικό χαρακτηριστικό την περικοπή των δημόσιων δαπανών και την αύξηση των φόρων που είναι άνισα καταμερισμένοι. Η εφαρμογή των προγραμμάτων λιτότητας επιδεινώνει την κρίση μειώνοντας ακόμη περισσότερο τα έσοδα του κράτους. Γιατί; Επειδή η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας μειώνει τα έσοδα από φόρους, κόβοντας ταυτόχρονα τους μισθούς και τα εισοδήματα που θα μπορούσαν να στηρίξουν την εγχώρια ζήτηση, άρα την οικονομική ανάπτυξη. Ως εκ τούτου η λιτότητα είναι βέβαιος τρόπος για να βυθιστεί μια οικονομία σε περιόδους ύφεσης. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ (110 δισ. από Ε.Ε. και ΔΝΤ) Τον Απρίλιο του 2010, όταν τα spreads των ελληνικών ομολόγων είχαν εκτιναχθεί στα ύψη, καθιστώντας αδύνατη για την Ελλάδα την άντληση κεφαλαίων από τις διεθνείς αγορές, η κυβέρνηση διά στόματος του τότε πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου ζήτησε από το Καστελόριζο την ενεργοποίηση ενός μηχανισμού οικονομικής στήριξης της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα δάνειο ύψους 110 δις, διάρκειας τριών ετών και με αρχικό επιτόκιο 5%, εκ των οποίων τα 80 δίνονται από την Ε.Ε. και τα υπόλοιπα 30 δις από το ΔΝΤ, με αντάλλαγμα μέτρα λιτότητας όπως αυτά που γνωρίζουμε: τις ιδιωτικοποιήσεις, τις μειώσεις σε μισθούς και συντάξεις, την αύξηση των έμμεσων φόρων Η εφαρμογή των μέτρων ελέγχεται αυστηρά κάθε τρεις μήνες από τους εταίρους και το ΔΝΤ, προκειμένου να εξασφαλίζεται η ροή της χρηματοδότησης. Ένα τυπικό παράδειγμα ελεγχόμενης χρεοκοπίας είναι η Ελλάδα και η εφαρμογή του μνημονίου. Μέσω της ελεγχόμενης χρεοκοπίας μεταφέρεται το ελληνικό δημόσιο χρέος από τα χέρια ιδιωτών δανειστών, τους οποίους θα μπορούσε ευκολότερα να ελέγξει ένα κράτος 1, στα χέρια του ΔΝΤ, της ΕΚΤ και των επιμέρους χωρών της ΕΕ, ενώ υπογράφεται ταυτόχρονα μια σύμβαση (μνημόνιο) που προβλέπει τη μεταβίβαση κυριαρχικών δικαιωμάτων στους δανειστές. Μάλιστα, στις «τυπικές» περιπτώσεις δανεισμού από το ΔΝΤ, που δεν διαφέρουν από τη συμφωνία που υπέγραψε η κυβέρνηση στις αρχές Μαΐου του 2010 με την τρόικα, οι όροι που συμφωνούνται μεταξύ άλλων είναι: l Η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος ή, αν δεν υπάρχει, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, η εσωτερική υποτίμηση μέσω της μείωσης του κόστους εργασίας και της εγχώριας καταναλωτικής δύναμης, l Η εκμετάλλευση των φυσικών και άλλων πόρων 1. Το χρέος ενός ιδιώτη σε μία τράπεζα είναι ποιοτικά διαφορετικό από το χρέος μιας χώρας. Είναι σχετικά εύκολο είναι να γίνει κατάσχεση στο «σπίτι» ενός ιδιώτη αντίθετα η κυβέρνηση μιας χώρας πρέπει πρώτα να συμφωνήσει στην εκποίηση της δημόσιας περιουσίας. - 6 -
l Διαρθρωτικές αλλαγές, όπως η απελευθέρωση αγορών (κυρίως της χρηματοπιστωτικής και της αγοράς εργασίας), οι ιδιωτικοποιήσεις «κοινωφελών» δημοσίων επιχειρήσεων (κυρίως των τραπεζών, της ύδρευσης, του ηλεκτρισμού και της επικοινωνίας, προφανώς των κερδοφόρων μονοπωλιακών επιχειρήσεων) l Περιορισμός των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, του πληθωρισμού, αλλά και των κοινωνικών δαπανών (υγεία, εκπαίδευση) l Πάγωμα των μισθών και κατάργηση των κεκτημένων εργασιακών δικαιωμάτων l Μαζικές απολύσεις ορισμένων «ομάδων» εργαζομένων (π.χ. δημόσιοι υπάλληλοι) l Δυνατότητα για τους δανειστές της εκχώρησης των δανείων που καλείται να πληρώσει η δανειζόμενη χώρα σε τρίτους Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και σήμερα περίπου 2 χρόνια μετά την ψήφιση του αρχικού μνημονίου. Η νέα δανειακή σύμβαση, ύψους 130 δις, και το υποτιθέμενο κούρεμα του ελληνικού χρέους κατά 50% θα συνοδεύεται με μέτρα λιτότητας άνευ προηγουμένου. Μαζί με τις απολύσεις σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα και την επαπειλούμενη κατάργηση ή μείωση του 13ου και 14ου μισθού, επιδιώκουν να καταργήσουν κάθε συλλογική σύμβαση, να εκποιήσουν κερδοφόρες κρατικές επιχειρήσεις (ΟΠΑΠ, ΔΕΗ, λιμάνια) και να ρίξουν την κοινωνία σε ακόμα μεγαλύτερη εξαθλίωση και φτώχεια προκειμένου να εισπράξουν τα δανεικά τους. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Είναι η αύξηση του επιπέδου τιμών μιας οικονομίας μέσα σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Στην Ελλάδα το 2010 πλησίασε το 5%, ενώ το 2011 έκλεισε με πληθωρισμό περίπου 3%. Αυτοί που κατά κύριο λόγο πλήττονται από τον πληθωρισμό είναι οι μιτo ΛΕΞΙΚΟ ΟΙΚΟΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Πρόκειται για ιδιωτικούς, εξειδικευμένους οργανισμούς με πελάτες τις τράπεζες και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ουσιαστικά η παγκόσμια αγορά κατά 85% ελέγχεται από τρεις κολοσσούς, τη Moody s, την S&P και τη Fitch. Εκτιμούν σε τακτά χρονικά διαστήματα την πιστοληπτική ικανότητα που μπορεί να έχει μια μεγάλη επιχείρηση, μια τράπεζα, ένας δημόσιος οργανισμός ή κράτος και αξιολογούν κατά πόσο μπορεί να ξεπληρώσει τα δάνεια που έχει πάρει. Επίσης, βαθμολογούν την αξιοπιστία των δανειζόμενων, ώστε οι αγοραστές του χρέους τους να γνωρίζουν τι ρίσκο αναλαμβάνουν και φυσικά να απαιτούν ανάλογο επιτόκιο. Για παράδειγμα, ο πλέον ασφαλής είναι αυτός που παίρνει βαθμολογία «ΑΑΑ», αυτός που έχει «ΒΒΒ» είναι λιγότερο αξιόπιστος κ.ο.κ. Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδας έδωσε το έναυσμα για την ανελέητη επίθεση που δέχθηκε η χώρα μας, εκτοξεύοντας το κόστος δανεισμού. Μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης οι οίκοι αξιολόγησης βρέθηκαν στο στόχαστρο διεθνώς για την αξιοπιστία και την αμεροληψία τους. Πρόκειται για τους ίδιους που εκθείαζαν την «επιτυχημένη» πορεία της χώρας προς την ΟΝΕ και το Ευρώ. Αυτά τα τρία μαγαζιά, παράλληλα με τις πιστοληπτικές αξιολογήσεις, προσφέρουν και υπηρεσίες συμβούλου και πληρώνονται από τις επενδυτικές τράπεζες που εκδίδουν τους τίτλους. Έτσι με τις μεθοδευμένες εκτιμήσεις και τις ανάλογες «υπηρεσίες» κερδίζουν πολλαπλά. Όταν ο αξιολογούμενος είναι και πελάτης, δηλαδή πληρώνει, είναι κορυφαία περίπτωση σύγκρουσης συμφέροντος. ΟΜΟΛΟΓΟ Τρόπος δανεισμού που χρησιμεύει στον εκδότη του για τη συγκέντρωση δανεικών από δανειστές. Ομόλογα εκδίδουν μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, δημόσιοι οργανισμοί και κυβερνήσεις. Ένα τυπικό ομόλογο αποκτάται από έναν επενδυτή που καταβάλλει την ονομαστική του αξία και εισπράττει περιοδικά τον τόκο. Στη λήξη του ομολόγου παίρνει πίσω και το κεφάλαιο που έδωσε ή το εμπορεύεται στις αγορές που υπάρχουν για τέτοιου είδους σκοπούς. Κάθε ομόλογο όταν εκδίδεται έχει μια ονομαστική τιμή (π.χ. 100), που αντιπροσωπεύει τα χρήματα που πήρε ο δανειζόμενος, ενώ 5% είναι ο τόκος που θα εισπράξει ο δανειστής. Από τη στιγμή που βγαίνει στις προαναφερθείσες αγορές, για να ρευστοποιηθεί (να γίνει χρήμα) πριν τη λήξη του η τιμή του υπόκειται σε διαπραγμάτευση με αποτέλεσμα η αξία του να αυξάνεται ή να μειώνεται. Αυτό σημαίνει ότι μεταβάλλεται και η απόδοση για τον επενδυτή που θα το αγοράσει μετά την έκδοσή του. Έτσι, αν προστεθεί και ο τόκος, η απόδοσή του είναι μεγαλύτερη από 5%. Γι αυτό όσο πέφτει η τιμή τόσο ανεβαίνει η απόδοση και το αντίστροφο. - 7 -
σθωτοί, οι συνταξιούχοι και γενικότερα οι λεγόμενες «ευπαθείς» ομάδες του πληθυσμού, δεδομένου ότι η αξία του εισοδήματός τους εξανεμίζεται με αποτέλεσμα οι φτωχοί να γίνονται φτωχότεροι. Οι πιστωτές επίσης απειλούνται από τη μείωση της αξίας των δανείων τους, όποτε, για να εξασφαλίσουν ότι η πραγματική αξία των δανείων δεν μειώνεται από τον πληθωρισμό, επιδιώκουν με θρησκευτική ευλάβεια χαμηλά ποσοστά πληθωρισμού. Γι αυτό και η θρησκευτική τους πίστη στην σταθερότητα των τιμών, καθώς και η ανεξαρτητοποίηση των κεντρικών τραπεζών, ώστε να μην επηρεάζουν τις αποφάσεις τους το εκλογικό σώμα. Πόσο δημοκρατικό είναι όμως αυτό; ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΜΟΛΟΓΩΝ (ΤΟ PSI) Η γενικευμένη αναγνώριση της μη-βιωσιμότητας του δημοσίου χρέους οδηγεί στις διαπραγματεύσεις για το πρόγραμμα ανταλλαγής ομολόγων. Αφορά την εθελοντική συμμετοχή των ιδιωτών ομολογιούχων στο να δεχθούν αναδιάρθρωση των τίτλων τους με κούρεμα 50% της ονομαστικής τους αξίας (μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχε καθοριστεί επακριβώς το τελικό κούρεμα). Από τα 352 δις του ελληνικού χρέους, τα 92 δις είναι σε μορφή δανείων και τα 260 δις σε μορφή ομολόγων. Οι ιδιώτες ομολογιούχοι κρατούν γύρω στα 205 δις, με την ΕΚΤ να κρατά τα υπόλοιπα 55 δις. Η απόφαση ήταν μέρος της συμφωνίας της 26/27ης Οκτωβρίου μετά την αποτυχία της συμφωνίας του Ιουλίου για 21% κούρεμα. Η ανταλλαγή ομολόγων αφορά στα 205 δις που κρατούν οι ιδιώτες. Η συνολική μείωση στο δημόσιο χρέος που θα επέλθει είναι μικρή και άνισα κατανεμημένη, γιατί από το κούρεμα εξαιρούνται τα δάνεια της Τρόικας και τα ομόλογα που έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η συμμετοχή της ΕΚΤ είναι στο επίκεντρο των τελευταίων διαπραγματεύσεων και αναμένεται να ανακοινωθεί. Άμεσα θύματα του κουρέματος θα είναι τα ασφαλιστικά ταμεία, που θα χάσουν το ήμισυ των αποθεματικών τους (ύψους 24 περίπου δις.), τα οποία κατόπιν κυβερνητικών οδηγιών έχουν τοποθετηθεί σε ομόλογα. Το κούρεμα του χρέους, επομένως, θα αποτελέσει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του ελληνικού ασφαλιστικού συστήματος. Τα νέα εγγυημένα ομόλογα που θα εκδοθούν σε αντικατάσταση των παλιών δεν θα διέπονται από το ελληνικό δίκαιο, με αποτέλεσμα να ενισχύεται η θέση των πιστωτών. Το ύψος του επιτοκίου των νέων ομολόγων είναι κεντρικό σημείο των διαπραγματεύσεων, ειδικά με την άρνηση του Eurogroup να δεχθεί επιτόκιο άνω του 4%, κάτι που απειλεί να τινάξει την συμφωνία στον αέρα, καθώς οι ομολογιούχοι δεν φαίνονται διατεθειμένοι να δεχθούν μικρότερο επιτόκιο. Η συμφωνία για το PSΙ θα συνοδευτεί από νέα δάνεια, ύψους 130 δις με αποτέλεσμα η μείωση να είναι μικρότερη απ όσο υπόσχονται. Από αυτά, 30 δις θα πάνε για την επανακεφαλοποίηση των ελληνικών τραπεζών που κρατούν 50 δις σε ομόλογα. Θα συνοδευτεί από νέα μέτρα λιτότητας, μειώσεις σε μισθούς στον ιδιωτικό τομέα, απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, ιδιωτικοποιήσεις, που θα βυθίσουν την ελληνική κοινωνία στη φτώχεια και την εξαθλίωση. Η φοβερή επιτυχία που υπόσχεται το PSI είναι η μείωση στο 120% του ΑΕΠ το 2020, που, όπως ξέρουμε, δεν θα κάνει το χρέος βιώσιμο. Αν είναι βιώσιμο το χρέος σε αυτό το επίπεδο, τότε γιατί η Ιταλία σήμερα που έχει χρέος σε αυτό το ύψος καλείται να το μειώσει; Και γιατί η Ελλάδα, που είχε αυτό το χρέος το 2009, υποχρεώθηκε να μπει σε πρόγραμμα διάσωσης; ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ (Ζεστό Χρήμα από την ΕΚΤ) Πριν από περίπου τρία χρόνια (Ιούνιος 2009), όταν ξέσπασε η κρίση, οι τράπεζες σταμάτησαν να δανείζουν η μία την άλλη στην διατραπεζική αγορά, γιατί φοβούνταν ότι θα υπάρξουν πτωχεύσεις και θα χάσουν τα χρήματά τους. Γι αυτό παρενέβη η ΕΚΤ και άρχισε να δανείζει στις ιδιωτικές τράπεζες με χαμηλό επιτόκιο (1%) και με την εγγύηση κρατικών χρεογράφων ή τιτλοποιημένων χρεογράφων. Οι τράπεζες, στη συνέχεια, δάνειζαν στο κράτος ή στους ιδιώτες με υψηλότερο επιτόκιο, που κυμαίνεται από 5% έως και 15%. Η ΕΚΤ δίνει επίσης χρήματα στις τράπεζες για διαστήματα από μία εβδομάδα έως και μέχρι πρόσφατα 12 μήνες με την προσκόμιση ενέχυρου. Η τελευταία πράξη της ΕΚΤ προέβλεπε 3ετή δανεισμό. Σταδιακά οι διευκολύνσεις αυτές θα περιοριστούν, αφού ήδη γίνεται λόγος για αύξηση των επιτοκίων δανεισμού. Αυτό είναι το κυριότερο πρόβλημα για τις ελληνικές τράπεζες που έκαναν μεγάλη χρήση - 8 -
των διευκολύνσεων της ΕΚΤ και τώρα πρέπει να επιστρέψουν σταδιακά τα χρήματα που πήραν. SPREAD (διαφορά επιτοκίων/άνοιγμα) Στην τρέχουσα χρηματοπιστωτική κρίση χρησιμοποιείται πρωτίστως για να δηλώσει τη διαφορά μεταξύ του επιτοκίου που πληρώνει για να δανειστεί μέσω ομολόγων ένα κράτος της Ε.Ε. σε σχέση με το επιτόκιο που πληρώνει το αντίστοιχο γερμανικό για τις δικές του εκδόσεις 2. Με άλλα λόγια είναι το «καπέλο» που πρέπει να πληρώνει η Ελλάδα στους επενδυτές για να αγοράσουν τα δικά της ομόλογα, σε σχέση με τα αντίστοιχα γερμανικά. Προτού μπούμε στο στόχαστρο των αγορών και των εταίρων μας, το άνοιγμα (spread) ήταν πολύ μικρό. Πλέον έχει εκτοξευτεί για κάποιες κατηγορίες ομολόγων στο 14%, ποου σημαίνει ότι αν οι Γερμανοί δανείζονται με επιτόκιο 3%, εμείς δανειζόμαστε με 17%. Όπως και τα CDS (βλ. παρακάτω) έτσι και τα spread αποτελούν πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους κάθε λογής κερδοσκόπους να θησαυρίζουν εις βάρος των λαών σε σημείο μάλιστα να δηλώσει πριν ένα χρόνο ο επικεφαλής του Αμερικανικού επενδυτικού κεφαλαίου Μarian: «Η δουλειά μας είναι να βγάζουμε λεφτά, όχι να σκεφτόμαστε τι θα συμβεί στους έλληνες πολίτες. Δεν υπάρχει εξάλλου νόμος που απαγορεύει να εκμεταλλευτείς τον μαλάκα». τo ΛΕΞΙΚΟ ΣΤΑΣΗ ή ΑΡΝΗΣΗ ΠΛΗΡΩΜΩΝ Η άρνηση αποπληρωμής των δανείων αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να πάρει πρωτοβουλία το κράτος προκειμένου να προστατευτούν τα εισοδήματα και τα συμφέροντα των εργαζομένων, να αποτραπεί η λεηλασία των όποιων πλουτοπαραγωγικών πόρων διαθέτει μια χώρα ώστε να καλυφθούν οι δαπάνες που απαιτούνται για την αποπληρωμή των δανείων. Η στάση πληρωμών θα αποτινάξει από τις πλάτες του ελληνικού Δημοσίου ένα ασήκωτο φορτίο μιας και θα απελευθερωθούν πόροι ώστε να καλυφθούν οι βασικές ανάγκες της χώρας. Για παράδειγμα, οι πληρωμές για τόκους το 2010 ύψους 12,3 δις ήταν διπλάσιες από τις πληρωμές για συντάξεις (6,4 δις), ενώ τα χρεολύσια ύψους περίπου 30 δις ξεπέρασαν τις δαπάνες για τη μισθοδοσία του προσωπικού στο δημόσιο που είχαν φτάσει τα 26,5 δις 3. Αν όμως η κυβέρνηση με δική της πρωτοβουλία και όχι των δανειστών έκανε στάση πληρωμών, το άμεσο οικονομικό όφελος θα ήταν να σταματήσει η οικονομική αιμορραγία, αφού η χώρα θα γλίτωνε την καταβολή 30 δις /έτος για χρεολύσια και συνολικά 80 δις /έτος που ήταν «υποχρεωμένη» να πληρώνει για την εξυπηρέτηση του χρέους της 4. Ο Χένρι Κίσινγκερ είχε πει στο περιοδικό Newsweek στις 24/1/1983: «Το πρώτο βήμα είναι να αλλάξουμε το πλαίσιο διαπραγμάτευσης, πρέπει να αφαιρεθεί από τους οφειλέτες -στο βαθμό που είναι δυνατό το όπλο της παύσης των πληρωμών. Οι βιομηχανικές δημοκρατίες χρειάζεται επειγόντως να προσφέρουν κάποιο είδος κρατικής βοήθειας έκτακτης ανάγκης προς τα απειλούμενα πιστωτικά ιδρύματα. Αυτό θα μειώσει τόσο την αίσθηση πανικού, όσο και τη δυνατότητα των οφειλετών να εκβιάζουν». ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ Είναι ο κυριότερος τρόπος με τον οποίο το κράτος συγκεντρώνει τα έσοδα που χρειάζεται για τη λειτουργία του. Εν μέσω ύφεσης, λόγω της μείωσης της οικονομικής δραστηριότητας, τα έσοδα από τη φορολογία πέφτουν κάνοντας τα ελλείμματα μεγαλύτερα. Υπάρχουν δύο είδη φορολόγησης, η έμμεση και άμεση. Έμμεση 2. Το γερμανικό επιτόκιο δανεισμού θεωρείται σημείο αναφοράς και σύγκρισης για όλες τις λοιπές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που δανείζονται, λόγω της οικονομικής ισχύος και της κυρίαρχης θέσης που κατέχει η χώρα στην ευρωζώνη. Το spread γνωρίζει σημαντικές ημερήσιες διακυμάνσεις, καθώς οι τιμές των ομολόγων τελούν υπό διαπραγμάτευση στις διεθνείς αγορές όπως και οι μετοχές. 3..Βλ. Εισηγητική Έκθεση του Προϋπολογισμού για το 2010 4.. Για το 2009 η Ελλάδα πλήρωσε το 35% του παραγόμενου ΑΕΠ της για δάνεια και τόκους. - 9 -
φορολογία είναι κυρίως η επιβολή Φ.Π.Α. και οι Ειδικοί Φόροι Κατανάλωσης στα αγαθά και στις υπηρεσίες που αγοράζονται. Για παράδειγμα, αν υποθέσουμε ότι έχουμε δύο πρόσωπα, το Α με εισόδημα 1.000 και το Β με εισόδημα 5.000, τα οποία αγοράζουν το ίδιο προϊόν αξίας 100, ο έμμεσος φόρος που τους αναλογεί (ο Φ.Π.Α.) είναι 23 και για τους δυο, δηλαδή 23% της τιμής του προϊόντος. Ωστόσο σε σχέση με το εισόδημά τους η επιβάρυνση για τον Α είναι 2.3% του εισοδήματός του, ενώ για τον Β είναι 0.46% του εισοδήματος του. Δηλαδή, όσο περισσότερο αυξάνονται οι έμμεσοι φόροι τόσο περισσότερο πλήττουν τα χαμηλότερα εισοδήματα και φυσικά δεν συμβάλλουν στον αναδιανεμητικό χαρακτήρα υπέρ των ασθενέστερων, που υποτίθεται ότι πρέπει να έχει ένα φορολογικό σύστημα. Άμεση φορολογία είναι η φορολογία των φυσικών και των νομικών προσώπων (επιχειρήσεις). Υπάρχει κλιμακωτό σύστημα φορολογίας στο εισόδημα, που υποτίθεται ότι έχει αναδιανεμητικό χαρακτήρα. Αλλά αν ρίξει κανείς μια ματιά στα έσοδα του ελληνικού κράτους για το 2010, θα διαπιστώσει ότι τα φυσικά πρόσωπα πλήρωσαν 9,4 δις, ενώ τα νομικά πρόσωπα (οι επιχειρήσεις) κατέβαλαν το ιλιγγιώδες ποσό των 3,2 δις. Για το 2011 τα αντίστοιχα νούμερα είναι 10,6 δις και 2,8 δις και για το 2012 τα πράγματα θα είναι ακόμα χειρότερα, καθώς στο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα υποσχεθήκαν η φορολογία των επιχειρήσεων να είναι μόλις 2,1 δις, ενώ τα φυσικά πρόσωπα θα πληρώσουν 11,1 δις. ΦΟΡΟΑΠΑΛΛΑΓΕΣ Διάφοροι επιχειρηματικοί κλάδοι έχουν μόνιμες φοροαπαλλαγές, όπως οι εφοπλιστές, οι τράπεζες και η εκκλησία. Έτσι καταβάλλουν πολύ λιγότερο φόρο από εμάς σε σχέση με τα πραγματικά τους κέρδη. Επιπλέον, ενώ η επίσημη φορολογία των επιχειρήσεων είναι 20% (από 45% που ήταν πριν από μερικά χρόνια), αν προστεθούν και οι φορολογικές απαλλαγές, το ποσοστό αυτό μειώνεται σε 15,4%. Επίσης η εκκλησιαστική περιουσία φορολογείται με μόλις 0,5%, τη στιγμή που ένας εργαζόμενος στο Δημόσιο φορολογείται με 24%. ΧΡΕΟΣ (ΔΗΜΟΣΙΟ) Το δημόσιο χρέος είναι το σύνολο των δανειακών υποχρεώσεων τo ΛΕΞΙΚΟ του κράτους. Διακρίνεται σε χρέος της κεντρικής κυβέρνησης (τα υπουργεία και οι αποκεντρωμένες διοικήσεις) και της γενικής κυβέρνησης (η κεντρική συν οι ΟΤΑ, τα νοσοκομεία, τα ασφαλιστικά ταμεία και άλλα ΝΠΔΔ). Ανάλογα με την προέλευσή του, το χρέος διακρίνεται σε εσωτερικό και εξωτερικό. Όσον αφορά τη χρονική διάρκεια των δανείων, υπάρχουν τα βραχυπρόθεσμα δάνεια (με λήξη έως 1 έτος), τα μεσοπρόθεσμα (έως 10 χρόνια) και τα μακροπρόθεσμα (πάνω από 10 χρόνια). Το δημόσιο χρέος μιας χώρας αποτελεί αντικείμενο κερδοσκοπίας από την πλευρά μεγάλων ιδιωτικών κεφαλαίων, τραπεζών και χρηματοπιστωτικών μονοπωλίων ή αλλιώς αρπακτικά κεφάλαια. Το 2011 το ελληνικό δημόσιο χρέος έφτασε τα 352 δις, ή 161,7% του ΑΕΠ, το 2010 ήταν 329 δις ή 145% ΑΕΠ και το 2009 299,5 ή 129% του ΑΕΠ. Την περίοδο 1991-2011 το ελληνικό κράτος έχει πληρώσει για χρέος 513 δις. Για την περίοδο 2003-2011 ξεπληρώθηκαν 151 δις βραχυπρόθεσμου χρέους. Ακόμη και το 2009, όταν το δημόσιο έλλειμμα έφτασε τα 17,1 δις, ο νέος δανεισμός του δημοσίου ξεπέρασε συνολικά τα 85,2 δις. Για το 2012 οι δαπάνες εξυπηρέτησης θα ξεπεράσουν τα 70 δις. Για το Λεξικό του Χρέους δούλεψαν οι Χριστίνα Λασκαρίδη και Γιώργος Παπαλεξίου (κείμενα) e-mail: info@elegr.gr, website: www.elegr.gr - 10 -