Έρευνες στην προσχολική και σχολική ηλικία

Έρευνες στην προσχολική και σχολική ηλικία Αυτενέργεια, επικοινωνία και συνεργασία των παιδιών Παιχνίδι και αφήγηση Γραφικές, γνωστικές και µεταγνωστικές δεξιότητες Αντιλήψεις των παιδιών για τον κόσµο τους Πεποιθήσεις γονέων και εκπαιδευτικών

Παραγωγή: ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ Γιάννης Καρτέρης Ρίζου & Νικαίας 10 10434 Αθήνα Τηλ. 210.8826392 E-mail: peritechnon@yahoo.gr Εξώφυλλο: Εικόνα: Σπύρος Κουρσάρης, Ζωγράφος Ειδικός Επιστηµονικός ιδάσκοντας Σχολής Επιστηµών της Αγωγής ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης Βασιλική Τσικολάτα, Φοιτήτρια του Τµήµατος Επιστηµών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του.π.θ. ιόρθωση δοκιµίων: Γαριφαλιά Μασούρη ιατµηµατικό ιαπανεπιστηµιακό Πρόγραµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κοινωνικο- πολιτισµική εκπαίδευση και κατάρτιση εµψυχωτών» 2

Έρευνες στην προσχολική και σχολική ηλικία Επιµέλεια Λουκία Μπεζέ Καθηγήτρια Ψυχολογίας της Ανάπτυξης και Αποκλίσεων Έκδοση του ιατµηµατικού ιαπανεπιστηµιακού Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών * Κοινωνικο- πολιτισµική εκπαίδευση και κατάρτιση εµψυχωτών * * Κοινωνική και πολιτισµική εκπαίδευση * * Ενισχυτική προσχολική εκπαίδευση * Αλεξανδρούπολη 2008 3

4

Περιεχόµενα Πρόλογος 7 Περιλήψεις και Συγγραφείς 9 Contents 21 Abstracts and Authors 25 Table des Matières 37 Résumés et Auteurs 41 σελ. Α. Αυτενέργεια, επικοινωνία και συνεργασία των παιδιών 51 Α1. Αντιλήψεις και πρακτικές εκπαιδευτικών σχετικά µε την καλλιέργεια της αυτενέργειας στο πλαίσιο των οργανωµένων δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου Κουγιουρούκης Χαράλαµπος, Σφυρόερα Μαρία 53 Α2. Καλλιέργεια της επικοινωνίας σε οµάδα παιδιών σχολικής ηλικίας, διαφορετικής πολιτισµικής προέλευσης µέσω της παρέµβασης εµψυχωτή Κατσιάνη Όλγα, Γώγου Λέλα 81 Α3. Το «role playing game» ως µέσο επίτευξης συνεργασίας και ανάπτυξης κοινωνικών δεσµών Τηλιακός Βασίλης, Κουφάκη Εύη 99 Α4. Κοινωνικές σχέσεις µαθητών σε σχολεία ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ηµιαστικών και αστικών περιοχών. Χαρακτηριστικά των άτυπων οµάδων Παπαδοπούλου Ελισάβετ, Ρεκαλίδου Γαλήνη 127 Β. Παιχνίδι και αφήγηση 151 Β1. Η επίδραση της µορφής του παιχνιδιού αντικειµένου στο κοινωνικο-δραµατικό παιχνίδι παιδιών προσχολικής ηλικίας Βουδηλάκη Σοφία, Μπεζέ Λουκία 153 Β2. H επίδραση του H/Y, ως µέσου αφήγησης, στην κατανόηση αφηγηµατικών κειµένων από παιδιά προσχολικής ηλικίας Κογκέζου Παναγιώτα, Σφυρόερα Μαρία 185 5

σελ. Γ. Γραφικές, γνωστικές και µεταγνωστικές δεξιότητες 213 Γ1. Στάση του σώµατος και του χεριού κατά τη διάρκεια της γραφικής κίνησης και συσχέτιση µε την ποιότητα της γραφής παιδιών προσχολικής ηλικίας Κασάπη Αφροδίτη, Μπεζέ Λουκία 215 Γ2. Σύγκριση του βαθµού φωνολογικής συνειδητοποίησης και έλεγχος της µεταβίβασης αυτής της δεξιότητας σε µονόγλωσσα και δίγλωσσα παιδιά νηπιαγωγείου Αδαµοπούλου Μαλαµατή, Μπεζέ Λουκία 233 Γ3. Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού «Η τάξη µου» ως προς την καλλιέργεια µεταγνωστικών δεξιοτήτων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας Τσίγκου έσποινα, Γαβριηλίδου Ζωή 257. Αντιλήψεις των παιδιών για τον κόσµο τους 285 1. ιερεύνηση των απόψεων των παιδιών για τα δικαιώµατα ανάπτυξης εξέλιξής τους: η περίπτωση ενός µειονοτικού σχολείου της Θράκης Κουτσούρη Άννα, Θεοδωρίδης Αλέξανδρος 287 2. ιερεύνηση των αντιλήψεων παιδιών προσχολικής ηλικίας για την ατµοσφαιρική ρύπανση Καλίτσης Πασχάλης, ηµητρίου Αναστασία 313 Ε. Πεποιθήσεις γονέων και εκπαιδευτικών 333 Ε1. ιερεύνηση της σχέσης µεταξύ της ικανοποίησης των αναγκών των παιδιών, των σχηµάτων γονικής συµπεριφοράς και των ενδο-οικογενειακών διεργασιών Φαλάγγα Κωνσταντίνα, Πετρογιάννης Κωνσταντίνος 335 Ε2. Προσδοκίες, αναµενόµενα εµπόδια και πεποιθήσεις των εν ενεργεία εκπαιδευτικών πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης για τη συνεκπαίδευση παιδιών µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες Κοντόγγονα Ναταλία, Φακίνος Μιχάλης 365 Ε3. «Εθνοθεωρίες» τσιγγάνων µητέρων για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών τους Πεντέρη Ευθυµία, Πετρογιάννης Κωνσταντίνος 393 6

Πρόλογος Στον συλλογικό αυτόν τόµο συγκεντρώνονται έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν το χρονικό διάστηµα από το 2005 έως το 2008 από νέους επιστήµονες σε συνεργασία µε διδάσκοντες ερευνητές πανεπιστηµίου. Νέοι επιστήµονες, που ολοκλήρωναν τις µεταπτυχιακές σπουδές τους, επιδόθηκαν στην αναζήτηση απαντήσεων σε επιστηµονικά ερωτήµατα µέσα από τη µελέτη και την έρευνα µε αυστηρή µεθοδολογική προσέγγιση. Τα ερωτήµατα που έθεσαν προέκυψαν από τη συστηµατική ενασχόληση µε το πεδίο της κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και της ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης. Η ποικιλία των θεµατικών πεδίων αυτών των ερευνών αναδεικνύει την ευρύτητα που µπορεί να λάβει η έρευνα στον χώρο της ανάπτυξης και της εκπαίδευσης των παιδιών εάν τούτη αποτελούσε επιλογή µιας ερευνητικής πολιτικής. Οι έρευνες που παρουσιάζονται οµαδοποιήθηκαν σε πέντε ενότητες. Η πρώτη ενότητα αφορά σε έρευνες που αγγίζουν ζητήµατα της σχολικής τάξης. Οι τρεις πρώτες, έρευνες-δράσης, των Χ. Κουγιουρούκη, Μ. Σφυρόερα, Ολ. Κατσιάνη, Λ. Γώγου, Β. Τηλιακού και Ε. Κουφάκη καταγράφουν τα αποτελέσµατα παρεµβάσεων σε τάξεις µαθητών µε σκοπό την καλλιέργεια της επικοινωνίας, της συνεργασίας και της αυτενέργειας των παιδιών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι παρεµβάσεις αυτές έγιναν σε ανοµοιογενείς κοινωνικο-πολιτισµικά τάξεις µαθητών. Η τέταρτη των Ελ. Παπαδοπούλου και Γ. Ρεκαλίδου προσεγγίζει τις κοινωνικές σχέσεις µαθητών µεταξύ τους σε δύο δηµογραφικά διαφορετικές περιοχές της χώρας. Η δεύτερη ενότητα περιλαµβάνει δύο βασικές έρευνες. Η πρώτη, των Σ. Βουδηλάκη και Λ. Μπεζέ, εξετάζει τους µετασχηµατισµούς των παιχνιδιών-αντικειµένων κατά τη διάρκεια του κοινωνικο-δραµατικού παιχνιδιού των παιδιών και η δεύτερη, των Π. Κογκέζου και Μ. Σφυρόερα εστιάζει στην επιρροή που ασκεί ο τρόπος αφήγησης προκειµένου ένα αφηγηµατικό κείµενο να γίνει κατανοητό από παιδιά προσχολικής ηλικίας. Στην τρίτη ενότητα συγκεντρώνονται έρευνες που έχουν ως αντικείµενο ορισµένες δεξιότητες των παιδιών. Η πρώτη έρευνα, των Αφ. Κασάπη και Λ. Μπεζέ εξετάζει τη γραφή ως κίνηση που παράγεται από το σώµα του παιδιού και τις επιπτώσεις στην ποιότητα της γραφής. Η δεύτερη, των Μ. Αδαµοπούλου και Λ. Μπεζέ, επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτηµα εάν η φωνολογική συνειδητοποίηση σε µια γλώσσα µεταβιβάζεται ως δεξιότητα και σε άλλη, δεύτερη, γλώσσα. Η τρίτη, εφαρµοσµένη έρευνα, των. Τσίγκου και Ζ. Γαβριηλίδου αξιολογεί ένα γνωστό εκπαιδευτικό λογισµικό ως προς την καλλιέργεια µεταγνωστικών δεξιοτήτων. Το τι τα παιδιά πιστεύουν, το ποιες είναι οι αντιλήψεις τους για ζητήµατα του κόσµου τους αποτελούν το αντικείµενο των ερευνών της τέταρτης ενότητας. Αυτές 7

διερευνούν, είτε τις αντιλήψεις για το ικαίωµα των Παιδιών στην Ανάπτυξη έρευνα των Αν. Κουτσούρη και Αλ. Θεοδωρίδη - είτε τις απόψεις των παιδιών για την ατµοσφαιρική ρύπανση έρευνα των Π. Καλίτση και Αν. ηµητρίου. Τέλος στην πέµπτη ενότητα παρουσιάζονται έρευνες που δεν αφορούν αποκλειστικά τα ίδια τα παιδιά αλλά στις οποίες, ανάγκες των παιδιών εξετάζονται σε συνάρτηση µε απόψεις και συµπεριφορές γονέων και εκπαιδευτικών. Στην πρώτη έρευνα, των Κ. Φαλάγγα και Κ. Πετρογιάννη, η ικανοποίηση των βασικών αναγκών των παιδιών συσχετίζεται µε τις ενδο-οικογενειακές διεργασίες και τις µορφές διαπαιδαγώγησης που τα παιδιά δέχονται από τους γονείς τους. Η δεύτερη έρευνα, των Ν. Κοντόγγονα και Μ. Φακίνου αναφέρεται στις πεποιθήσεις εκπαιδευτικών για τη συνεκπαίδευση παιδιών µε ειδικές ανάγκες. Τέλος, η έρευνα των Ευθ. Πεντέρη και Κ. Πετρογιάννη εστιάζει στις απόψεις που τσιγγάνες µητέρες έχουν ως προς την ανάπτυξη των παιδιών τους. Οι έρευνες που παρουσιάζονται σε αυτόν τον τόµο έχουν επιλεγεί µε κριτήρια την πρωτοτυπία και την µεθοδολογική αρτιότητά τους µεταξύ των ερευνών που λαµβάνουν χώρα στο πλαίσιο του Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κοινωνικο-πολιτισµική εκπαίδευση και κατάρτιση εµψυχωτών», το οποίο υλοποιείται στο Τµήµα Επιστηµών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης. Όλοι οι ερευνητές εκφράζουµε, µέσα από αυτή την έκδοση τις θερµότερες ευχαριστίες µας σε όλους όσοι µας εµπιστεύτηκαν και διευκόλυναν τη διεξαγωγή αυτών των ερευνών, παρά τη συχνή απουσία επίσηµης άδειας µε το επιχείρηµα ότι επρόκειτο για έρευνες νέων µεταπτυχιακών φοιτητών Όλοι οι συγγραφείς εκφράζουµε την ευγνωµοσύνη µας για τη χρηµατοδότηση αυτής της έκδοσης από το Έργο «Νέα Προγράµµατα Μεταπτυχιακών Σπουδών του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης» της Πράξης 2.2.3.α «Προγράµµατα Μεταπτυχιακών Σπουδών» του ΕΠΕΑΚ ΙΙ. Αλεξανδρούπολη, Ιούλιος 2008 Λουκία Μπεζέ Καθηγήτρια Ψυχολογίας ιευθύντρια του ιατµηµατικού ιαπανεπιστηµιακού Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κοινωνικο-πολιτισµική εκπαίδευση και κατάρτιση εµψυχωτών» 8

Περιλήψεις Α1. Αντιλήψεις και πρακτικές εκπαιδευτικών σχετικά µε την καλλιέργεια της αυτενέργειας στο πλαίσιο των οργανωµένων δραστηριοτήτων του νηπιαγωγείου Κουγιουρούκης Χαράλαµπος, Σφυρόερα Μαρία Η έννοια της αυτενέργειας, αν και βρίσκεται στο επίκεντρο των σύγχρονων παιδαγωγικών τάσεων που αντλούν τις ρίζες τους στο κίνηµα της Νέας Αγωγής, δεν έχει αποτελέσει µέχρι σήµερα αντικείµενο συστηµατικής έρευνας στο χώρο της παιδαγωγικής. Ενώ χρησιµοποιείται ως µια έννοια αυτονόητη και άρρηκτα συνδεδεµένη µε τις έννοιες της εκπαιδευτικής καινοτοµίας, της διαθεµατικότητας, των πολυγραµµατισµών και της εµψύχωσης, παραµένει ασαφής. Επιπλέον, η γνώση µας για τους τρόπους ενθάρρυνσης της αυτενέργειας στο πλαίσιο της διδακτικής πρακτικής είναι ελλιπής. Σκοπός της µελέτης αυτής είναι να διερευνήσει τόσο τις αντιλήψεις των εκπαιδευτικών παιδιών προσχολικής ηλικίας όσο και τις πρακτικές τους σχετικά µε την καλλιέργεια της αυτενέργειας. Το δείγµα της έρευνας αποτέλεσαν δέκα εκπαιδευτικοί. Για τη διερεύνηση των αντιλήψεων πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις µε τους εκπαιδευτικούς ενώ για τη µελέτη των πρακτικών τους πραγµατοποιήθηκε µη συµµετοχική παρατήρηση κατά τη διάρκεια των οργανωµένων δραστηριοτήτων. Οι αντιφάσεις στο λόγο των εκπαιδευτικών καθώς και η απόσταση ανάµεσα στις αντιλήψεις και στην διδακτική τους πρακτική αποτελούν τα σηµαντικότερα ευρήµατα αυτής της έρευνας, η οποία αναδεικνύει την αναγκαιότητα επιστηµονικής προσέγγισης των εννοιών της παιδαγωγικής, προκειµένου να αποφεύγονται οι παιδαγωγικές παρανοήσεις. Λέξεις κλειδιά: αυτενέργεια, καλλιέργεια αυτενέργειας, αντίληψη εκπαιδευτικού για αυτενέργεια, διδακτική πρακτική εκπαιδευτικού Α2. Καλλιέργεια της επικοινωνίας σε οµάδα παιδιών σχολικής ηλικίας, διαφορετικής πολιτισµικής προέλευσης µέσω της παρέµβασης εµψυχωτή Κατσιάνη Όλγα, Γώγου Λέλα Η παρούσα µελέτη διεξήχθη σε ένα δηµοτικό σχολείο του Νοµού Ροδόπης και αφορά στην παρέµβαση του εµψυχωτή σε µία οµάδα παιδιών ηλικίας 9 και 10 ετών διαφορετικής κοινωνικο-πολιτισµικής προέλευσης. Με τη δηµιουργία κατάλληλων συνθηκών, ο εµψυχωτής πρότεινε δραστηριότητες που παρότρυναν την ανάπτυξη εποικοδοµητικής αλληλεπιδραστικής δυναµικής των γνώσεων, τόσο µεταξύ παιδιών, όσο και µεταξύ παιδιών και ενηλίκων, ανεξαρτήτως της κουλτούρας, του κοινωνικού περιβάλλοντος, καθώς επίσης και του επιπέδου γνώσεων. Θεωρείται αναγκαία η εγκαθίδρυση ενός κλίµατος εµπιστοσύνης, ώστε οι κοινωνικοί εταίροι να εκφράζουν τις ιδέες τους, οποιαδήποτε και αν είναι τα ατοµικά ή τα κοινωνικο-πολιτισµικά χαρακτηριστικά τους. Λέξεις κλειδιά: εµψύχωση, καλλιέργεια επικοινωνίας 9

Α3. Το «role playing game» ως µέσο επίτευξης συνεργασίας και ανάπτυξης κοινωνικών δεσµών Τηλιακός Βασίλειος, Κουφάκη Εύη Στην συγκεκριµένη έρευνα µελετάται η παρέµβαση του εµψυχωτή µε τη χρήση ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού ρόλων, υπό πειραµατικές συνθήκες, έξω από τον χώρο του σχολείου, σε µία πολιτισµικά ανοµοιογενή οµάδα παιδιών, γηγενών πλειονοτικών και παιδιών παλιννοστούντων από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, ηλικίας 13 ετών, σε µία κωµόπολη του νοµού Ροδόπης. Τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα της έρευνας ήταν ότι η παρέµβαση του εµψυχωτή µε τη χρήση ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού ρόλων µε φανταστικούς ήρωες είναι δυνατόν να συµβάλει στη διαπραγµάτευση των ταυτοτήτων πολιτισµικά ανοµοιογενών οµάδων και στη δηµιουργία συνεργατικών σχέσεων µεταξύ τους, κατασκευάζοντας ουσιαστικά, ένα επιπλέον εργαλείο για τη διαπολιτισµική εκπαίδευση. Η έρευνα διήρκεσε συνολικά έξι µήνες. Λέξεις κλειδιά: επιτραπέζιο παιχνίδι ρόλων, διαπραγµάτευση ταυτοτήτων Α4. Κοινωνικές σχέσεις µαθητών σε σχολεία ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ηµιαστικών και αστικών περιοχών. Χαρακτηριστικά των άτυπων οµάδων Παπαδοπούλου Ελισάβετ, Ρεκαλίδου Γαλήνη Η οµαλή ένταξη ενός παιδιού στην οµάδα των συνοµηλίκων του και η αποδοχή του από αυτούς, είναι ένας από τους σηµαντικότερους αναπτυξιακούς στόχους κατά την περίοδο της σχολικής ηλικίας. Οι θετικές κοινωνικές σχέσεις του παιδιού µε τους συνοµηλίκους του, ευνοούν την οµαλή του προσαρµογή και την ένταξή του στο σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Οι άτυπες οµάδες συνοµηλίκων που δηµιουργούνται µέσα στη σχολική τάξη, αποτελούν «οµάδες αναφοράς» προς τις οποίες το παιδί προσβλέπει για πρότυπα συµπεριφοράς, κατακτά γνώσεις και δεξιότητες, αντιµετωπίζει καταστάσεις και βιώνει συναισθηµατικές ικανοποιήσεις, τις οποίες δεν είναι δυνατό να αντλήσει από την αλληλεπίδρασή του µε τους ενηλίκους. Σκοπός της µελέτης είναι, η διερεύνηση των κοινωνικών σχέσεων µαθητών ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης και τα χαρακτηριστικά των άτυπων οµάδων που συγκροτούν στην τάξη, σε ηµιαστικές και αστικές περιοχές στον ελλαδικό χώρο. Τα δείγµα αποτέλεσαν τέσσερις σχολικές τάξεις δηµόσιων σχολείων ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης. Για τη διερεύνηση των κοινωνικών σχέσεων και τα χαρακτηριστικά των οµάδων χρησιµοποιήθηκε το κοινωνιοµετρικό τεστ του J.L.Moreno στην απλή µορφή ενός ερωτηµατολογίου. Τα αποτελέσµατα της µελέτης αναφέρονται: στην κοινωνική θέση των µαθητών µέσα στις οµάδες-τάξεις, στα χαρακτηριστικά των άτυπων οµάδων, στα κριτήρια επιλογής και απόρριψης των µαθητών και στα κριτήρια ενδοοµαδικής επιλογής των µελών των άτυπων οµάδων. Από την επεξεργασία των αποτελεσµάτων της έρευνας προέκυψαν διαφορές µεταξύ των τάξεων των διαφορετικών περιοχών, ως προς στα χαρακτηριστικά των άτυπων οµάδων και στις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται µέσα στις σχολικές τάξεις. Λέξεις κλειδιά: κοινωνιοµετρία, κοινωνικές σχέσεις, µαθητές δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης, άτυπες οµάδες 10

B1. Η επίδραση της µορφής του παιχνιδιού-αντικειµένου στο κοινωνικο-δραµατικό παιχνίδι παιδιών προσχολικής ηλικίας Βουδηλάκη Σοφία, Μπεζέ Λουκία Η παρούσα µελέτη διερεύνησε την επίδραση των παιχνιδιών αντικειµένων σε κάποια από τα συστατικά µέρη του κοινωνικο-δραµατικού παιχνιδιού. Είκοσι τέσσερις δυάδες παιδιών προσχολικής ηλικίας έπαιξαν διαδοχικά µε δύο είδη αντικειµένων: ρεαλιστικά παιχνίδια, τα οποία συγκροτούσαν µία φάρµα, και µη ρεαλιστικά / «άχρηστα» υλικά. Το φύλο και η ηλικία συµπεριλήφθηκαν επίσης ως ανεξάρτητες µεταβλητές και οι διαστάσεις του παιχνιδιού που ερευνήθηκαν ήταν: η συνθετότητα / οργάνωση του παιχνιδιού, οι ιδεατοί µετασχηµατισµοί και ο σχεδιασµός του παιχνιδιού εκ των προτέρων. Το παιχνίδι των µεγαλύτερων παιδιών φάνηκε να έχει περισσότερη συνοχή και να αναπτύσσεται σε µεγαλύτερα επεισόδια. Επίσης, τα µεγαλύτερα παιδιά υπερείχαν στις µετρήσεις για τον σχεδιασµό του παιχνιδιού εκ των προτέρων. Τα αποτελέσµατα, αντίθετα από την υπάρχουσα βιβλιογραφία, έδειξαν µικρές διαφορές µεταξύ των δύο φύλων. Η εξήγηση που δόθηκε για αυτό από τις συγγραφείς, ήταν το γεγονός ότι τα αντικείµενα τα οποία χρησιµοποιήθηκαν σ αυτή την έρευνα έχουν προσδιοριστεί, από την πειραµατική εργασία µίας κλινικής ψυχολόγου, ως ουδέτερα στην προτίµησή τους από τα δύο φύλα. Σε σχέση µε το κύριο ερώτηµα αυτής της έρευνας, βρέθηκαν λίγες στατιστικά σηµαντικές διαφορές. Έτσι, προτείνεται από αυτή τη µελέτη ότι η φύση της συνάντησης των παιδιών µε τα παιχνίδια θα πρέπει να επαναπροσδιοριστεί και να µελετηθεί σε µια προοπτική που θα λαµβάνει υπόψη της τον αµφίδροµο χαρακτήρα της αλληλεπίδρασης παιδιού-περιβάλλοντος. Λέξεις κλειδιά: κοινωνικο-δραµατικό παιχνίδι, ρεαλιστικά / µη ρεαλιστικά παιχνίδια, µετασχηµατισµοί B2. H επίδραση του H/Y, ως µέσου αφήγησης, στην κατανόηση αφηγηµατικών κειµένων από παιδιά προσχολικής ηλικίας Κογκέζου Παναγιώτα, Σφυρόερα Μαρία Η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών τείνει σήµερα να αλλάξει το τοπίο και στο χώρο της εκπαίδευσης. Παρά το γεγονός ότι η εισαγωγή του Η/Υ στο νηπιαγωγείο αποτελεί έναν από τους στόχους του αναλυτικού προγράµµατος, δεν υπάρχουν ακόµη σήµερα πολλά ερευνητικά δεδοµένα για τα µαθησιακά αποτελέσµατα από τη χρήση του Η/Υ µε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνηθεί αν και µε ποιον τρόπο η αξιοποίηση του Η/Υ ως µέσου αφήγησης µιας ιστορίας επιδρά στην επίδοση παιδιών προσχολικής ηλικίας σε έργα κατανόησης κειµένων. Το δείγµα αποτέλεσαν 27 νήπια και προνήπια που φοιτούσαν σε δηµόσια νηπιαγωγεία της Θεσσαλονίκης και η συλλογή των δεδοµένων έγινε µε τη µέθοδο της κλινικής συνέντευξης σε κάθε συνθήκη αφήγησης- ακρόασης. Τα παιδιά υποβλήθηκαν ατοµικά σε 2 συνθήκες αφήγησης- ακρόασης (µε χρήση και χωρίς χρήση Η/Υ) µε βάση 2 ισοδύναµες ιστορίες και στη συνέχεια κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις κατανόησης που οργανώθηκαν γύρω από 3 άξονες: ερωτήσεις δοµής, ερωτήσεις λεπτοµερειών και ερωτήσεις λογικών αναγωγών. Στη συνέχεια κλήθηκαν να αναδιηγηθούν την ιστορία που άκουγαν κάθε φορά. Η στατιστική επεξεργασία των αποτελεσµάτων οδηγεί στη διαπίστωση ότι ο Η/Υ συνολικά ευνοεί την κατανόηση µιας ιστορίας και επιδρά ιδιαίτερα θετικά στις ερωτήσεις λογικών αναγωγών. Το σηµαντικότερο όµως συµπέρασµα της έρευνας µε συνέπειες στη διδακτική πράξη είναι ότι ο Η/Υ φαίνεται να συντελεί στην καλύτερη κατανόηση µιας ιστορίας κυρίως από τα παιδιά µε χαµηλές αρχικές επιδόσεις σε έργα κατανόησης. Λέξεις κλειδιά: µέσο αφήγησης, χρήση Η/Υ, κατανόηση κειµένων, ερωτήσεις κατανόησης, προσχολική ηλικία 11

Γ1. Στάση του σώµατος και του χεριού κατά τη διάρκεια της γραφικής κίνησης και συσχέτιση µε την ποιότητα της γραφής παιδιών προσχολικής ηλικίας Κασάπη Αφροδίτη, Μπεζέ Λουκία Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να εξεταστεί εάν η ποιότητα της γραφής, παιδιών προσχολικής ηλικίας (5-6 ετών), σχετίζεται µε τη στάση του σώµατος που υιοθετούν όταν γράφουν και τον τρόπο λαβής του γραφικού εργαλείου. Η συλλογή των δεδοµένων έγινε α) µέσω παρατήρησης, καταγραφής και φωτογράφησης της στάσης του σώµατος και ιδιαίτερα του χεριού, και β) µέσω δοκιµασιών γραφής. Η έρευνα πραγµατοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Κατά την 1 η φάση καταγράφηκε η αυθόρµητη στάση του σώµατος και του χεριού των παιδιών κατά τη γραφή και συσχετίστηκε µε την ποιότητα της γραφής. Κατά τη 2 η φάση υποδείχθηκε στα παιδιά η ορθή στάση του σώµατος και του χεριού για τη γραφή και συσχετίστηκε µε την ποιότητα της γραφής. Κατά την 1 η και 2 η φάση τα παιδιά είχαν να γράψουν τους ίδιους γραφισµούς. Τέλος, συγκρίθηκαν οι γραφισµοί της 1 ης και 2 ης φάσης προκειµένου να εξεταστεί η ύπαρξη ή όχι διαφοράς στην ποιότητα της γραφής και την ποιότητα του γραφικού ίχνους ανάλογα µε τη στάση του σώµατος και του χεριού. Η στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων της έρευνας έδειξε ότι, η ορθή στάση για τη γραφή είχε σαν αποτέλεσµα τη βελτίωση της ποιότητας της γραφής. Λέξεις κλειδιά γραφή, γραφοκινητική, θέση του σώµατος, κίνηση της γραφής, ποιότητα της γραφής Γ2. Σύγκριση του βαθµού φωνολογικής συνειδητοποίησης και έλεγχος της µεταβίβασης αυτής της δεξιότητας σε µονόγλωσσα και δίγλωσσα παιδιά νηπιαγωγείου Αδαµοπούλου Μαλαµατή, Μπεζέ Λουκία Η παρούσα εργασία ασχολείται µε την ικανότητα φωνολογικής συνειδητοποίησης που παρουσιάζουν µονόγλωσσα και δίγλωσσα παιδιά νηπιαγωγείου. Στην εργασία εξετάστηκε αφενός ο βαθµός φωνολογικής συνειδητοποίησης των µονόγλωσσων και δίγλωσσων παιδιών ώστε να εξακριβωθεί η σχέση διγλωσσίας και φωνολογικής συνειδητοποίησης και αφετέρου διερευνήθηκε εάν η φωνολογική συνειδητοποίηση στη µητρική γλώσσα (L1) προάγει τη φωνολογική συνειδητοποίηση στη δεύτερη γλώσσα (L2), αν δηλαδή γίνεται µεταβίβαση της δεξιότητας. Το δείγµα της έρευνας αποτέλεσαν 100 παιδιά: 50 µονόγλωσσα (µε µητρική γλώσσα τα ελληνικά) και 50 δίγλωσσα (µε µητρική γλώσσα τα τουρκικά και δεύτερη γλώσσα τα ελληνικά) που ζουν στον Νοµό Έβρου. Σε όλο το δείγµα χορηγήθηκε ατοµικά µια οκιµασία Φωνολογικής Συνειδητοποίησης µε Εικόνες. Από τα αποτελέσµατα φαίνεται ότι η διγλωσσία έχει είτε αρνητική είτε ουδέτερη σχέση µε τη δεξιότητα της φωνολογικής συνειδητοποίησης, αφού οι επιδόσεις των µονόγλωσσων παιδιών είναι καλύτερες από αυτές των δίγλωσσων στο σύνολο της δοκιµασίας ανεξάρτητα από τη γλώσσα της δοκιµασίας. Ακόµη, τα δίγλωσσα παιδιά έχουν υψηλότερες επιδόσεις όταν η γλώσσα χορήγησης της δοκιµασίας είναι η µητρική τους. Τέλος, φαίνεται να γίνεται µεταβίβαση της δεξιότητας της φωνολογικής συνειδητοποίησης ανάµεσα στις δυο γλώσσες, µιας και βρίσκουµε στατιστικά σηµαντική θετική συσχέτιση µεταξύ της φωνολογικής συνειδητοποίησης στην Τουρκική και την Ελληνική Γλώσσα στα δίγλωσσα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Λέξεις κλειδιά: φωνολογική συνειδητοποίηση, διγλωσσία, µεταβίβαση φωνολογικής συνειδητοποίησης 12

Γ3. Αξιολόγηση του εκπαιδευτικού λογισµικού «Η τάξη µου» ως προς την καλλιέργεια µεταγνωστικών δεξιοτήτων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας Τσίγκου έσποινα, Γαβριηλίδου Ζωή Η παρούσα έρευνα εξετάζει αν το εκπαιδευτικό λογισµικό «Η Τάξη µου» µπορεί να συµβάλει στην καλλιέργεια µεταγνωστικών δεξιοτήτων σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Προσπάθησε επιπλέον να αναδείξει τα χαρακτηριστικά του συγκεκριµένου εκπαιδευτικού λογισµικού που συµβάλλουν στην καλλιέργεια µεταγνωστικών δεξιοτήτων στον πληθυσµό που αναφερόµαστε. Το πειραµατικό σχέδιο που εφαρµόστηκε περιλάµβανε την αρχική εξέταση, τη φάση εξάσκησης µε το εκπαιδευτικό λογισµικό και την τελική εξέταση. Στην έρευνα συµµετείχαν 51 νήπια και προνήπια. Εξετάστηκαν αρχικά σε 4 έργα του λογισµικού που εξασκούσαν γλωσσικές, χρονικές και χωρικές δεξιότητες. Σύµφωνα µε τις επιδόσεις τους στα έργα της αρχικής εξέτασης τα παιδιά κατανεµήθηκαν σε 2 οµάδες, την Πειραµατική (n=24) και την Οµάδα Ελέγχου (n=27). Κατά τη β φάση της έρευνας πραγµατοποιήθηκε συστηµατική ενασχόληση της Πειραµατικής Οµάδας µε το εκπαιδευτικό λογισµικό για δύο εβδοµάδες. Στην τελική εξέταση το δείγµα εξετάστηκε σε 4 νέα έργα, αντίστοιχα µε αυτά που είχε εξασκηθεί. Οι αναλύσεις των δεδοµένων έδειξαν ότι η χρήση του εκπαιδευτικού λογισµικού κατά τη β φάση εξάσκησης ήταν αποτελεσµατική. Οι επιδόσεις της Πειραµατικής Οµάδας βελτιώθηκαν σηµαντικά µετά την ενασχόληση µε το λογισµικό και υπερείχαν σε σηµαντικό βαθµό των επιδόσεων της Οµάδας Ελέγχου. Επιπλέον, τα νήπια εµφάνισαν σηµαντικά υψηλότερες µεταγνωστικές δεξιότητες στη συνολική επίδοση στα τεστ της Α φάσης. Λέξεις κλειδιά: εκπαιδευτικό λογισµικό, αξιολόγηση, µεταγνωστικές δεξιότητες, προσχολική εκπαίδευση, προσχολική ηλικία. 1. ιερεύνηση των απόψεων των παιδιών για τα δικαιώµατα ανάπτυξης-εξέλιξής τους: η περίπτωση ενός µειονοτικού σχολείου της Θράκης Κουτσούρη Άννα, Θεοδωρίδης Αλέξανδρος Η παρούσα έρευνα-δράση είχε σκοπό να διερευνήσει τις απόψεις 22 παιδιών, ηλικίας 11-12 ετών, που φοιτούσαν σε µειονοτικό δηµοτικό σχολείο της Θράκης, κατά το σχολικό έτος 2006-2007, για τα δικαιώµατα ανάπτυξης και εξέλιξης του παιδιού. Στο πλαίσιο ενός σχεδίου δράσης (project) που εκπονήθηκε καταγράφηκαν οι συζητήσεις-οµαδικές συνεντεύξεις των παιδιών, αποµονώθηκαν τα σχόλιά τους, καθώς και τα ερευνητικά δεδοµένα του ηµερολόγιου παρατήρησης, που αφορούσαν τις απόψεις τους ως προς τους εξής κεντρικούς άξονες: 1. Το δικαίωµα στην ταυτότητα. 2. Το δικαίωµα στην εκπαίδευση. 3. Το δικαίωµα στην πληροφόρηση. 4. Το δικαίωµα στην ψυχαγωγία-διασκέδαση. 5. Τα δικαιώµατα του παιδιού, η διάδοση τους, καθώς και η υποστήριξή τους, µέσω του θεσµού του Συνήγορου του παιδιού. Από τα ευρήµατα της έρευνας προκύπτει ότι τα παιδιά του συγκεκριµένου µειονοτικού δηµοτικού σχολείου, ολοκληρώνοντας τη στοιχειώδη εκπαίδευση, δεν έχουν διαµορφωµένη άποψη, τόσο επί των δικαιωµάτων τους όσο και επί των όρων της διεκδίκησης και άσκησής τους, καθώς δεν έχουν πληροφορηθεί µέσω του θεσµού της Εκπαίδευσης, αλλά και άλλων θεσµών, για το σύνολο των δικαιωµάτων τους επαρκώς. Παρουσιάζονται όµως ώριµα να συζητήσουν πάνω στα δικαιώµατά τους, συµµετέχοντας µε εξαιρετικά µεγάλο ενδιαφέρον στο µάθηµα της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής. Η αξιοποίηση της επιθυµίας και της δυνατότητας των παιδιών να προβληµατισθούν και να πράξουν αναφορικά µε τα δικαιώµατά τους µέσα από µελλοντικές εκπαιδευτικές παρεµβάσεις, σε συνδυασµό µε την περαιτέρω διερεύνηση του συγκεκριµένου θέµατος, θεωρούµε ότι µπορεί να συµβάλλει σηµαντικά στη δηµιουργία κατάλληλων συνθηκών για την προώθηση της δηµοκρατικής αγωγής στο σχολείο, µε απώτερο στόχο τη δηµιουργία µελλοντικών πολιτών, που θα συµβάλλουν στην προώθηση της ηµοκρατίας. Λέξεις κλειδιά: ικαιώµατα ανάπτυξης και εξέλιξης του παιδιού, απόψεις παιδιών, έρευνα-δράση, Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, πλαίσιο της λειτουργίας του δικαιώµατος (δηµοκρατία, πολίτης, συµµετοχή) 13

2. ιερεύνηση των αντιλήψεων παιδιών προσχολικής ηλικίας για την ατµοσφαιρική ρύπανση Καλίτσης Πασχάλης, ηµητρίου Αναστασία Η έρευνα είχε ως σκοπό να διερευνήσει τις αντιλήψεις παιδιών προσχολικής ηλικίας 5-6 ετών, για έννοιες που αφορούν στο περιβαλλοντικό πρόβληµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Το δείγµα αποτελείτο από 30 νήπια, που φοιτούσαν σε δηµόσια νηπιαγωγεία του νοµού Ξάνθης κατά το σχολικό έτος 2005-2006. Οι προβληµατισµοί της έρευνας αφορούσαν: Στις γνώσεις κι αντιλήψεις των παιδιών για τις πηγές ρύπανσης και τους ρύπους της ατµόσφαιρας. Στις επιπτώσεις στο βιοφυσικό κι ανθρωπογενές περιβάλλον. Στη διερεύνηση των συναισθηµάτων τους για την ατµοσφαιρική ρύπανση και στους τρόπους αντιµετώπισης του προβλήµατος. Τα δεδοµένα συλλέχθηκαν µέσω ατοµικών, ηµιδοµηµένων συνεντεύξεων, κατά τη διάρκεια των οποίων ζητήθηκε από τα παιδιά να σχολιάσουν τέσσερις φωτογραφίες και να δώσουν ανοιχτές απαντήσεις, διατυπώνοντας τις αντιλήψεις τους σχετικά µε τους προηγούµενους άξονες. Η ανάλυση των στοιχείων αποκάλυψε ότι τα νήπια αναγνωρίζουν σ ένα βαθµό, τις σχέσεις αλληλεπίδρασης µεταξύ του περιβάλλοντος και των ρυπογόνων ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Τα ευρήµατα της έρευνας µπορούν να συµβάλλουν στο σχεδιασµό και στην ανάπτυξη εκπαιδευτικών παρεµβάσεων στην προσχολική εκπαίδευση. Λέξεις κλειδιά: ατµοσφαιρική ρύπανση, αντιλήψεις παιδιών, πηγές ρύπανσης, περιβαλλοντικές επιπτώσεις Ε1. ιερεύνηση της σχέσης µεταξύ της ικανοποίησης των αναγκών των παιδιών, των σχηµάτων γονικής συµπεριφοράς και των ενδο-οικογενειακών διεργασιών Φαλάγγα Κωνσταντίνα, Πετρογιάννης Κωνσταντίνος Σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν η διερεύνηση της σχέσης µεταξύ της εκτίµησης των παιδιών για την ικανοποίηση βασικών ψυχολογικών αναγκών τους και ενός αριθµού παραγόντων που χαρακτηρίζουν το πλαίσιο της οικογένειας. Η έρευνα διεξήχθη µε χορήγηση ερωτηµατολογίων σε 187 µαθητές της και της Ε ηµοτικού τεσσάρων δηµοτικών σχολείων των Σερρών και τις µητέρες τους. Ελέγχθηκαν µια σειρά υποθέσεων σύµφωνα µε τις οποίες αναµένονταν ότι η εκτίµηση των παιδιών όσον αφορά τα επίπεδα ικανοποίησης των γνωστικών, των συναισθηµατικών και των κοινωνικών αναγκών τους συναρτάται µε δυναµικές πτυχές της οικογενειακής λειτουργίας όπως τα σχήµατα γονικής συµπεριφοράς, την υπερπροστασία του γονιού και τις ενδο-οικογενειακές διεργασίες. Επιπλέον, αναµενόταν ότι ορισµένα σηµαντικά, στη βάση της προηγούµενης βιβλιογραφίας, δοµικά χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος να σχετίζονται µε την εκτίµηση των παιδιών. Τέλος, επιχειρήθηκε ο έλεγχος της υπόθεσης ότι, συνδυαστικά, τα δοµικά και τα δυναµικά χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος, σχετίζονται µε την εκτίµηση της ικανοποίησης των αναγκών των παιδιών. Τα ευρήµατα υπέδειξαν µια σύνθετη εικόνα αναφορικά µε τη σχέση των παραγόντων που µελετήθηκαν, καταδεικνύοντας την ανάγκη για περαιτέρω έρευνα. Λέξεις κλειδιά: ψυχολογικές ανάγκες των παιδιών, σχήµατα γονικής συµπεριφοράς, ενδο-οικογενειακές διεργασίες, δοµικά χαρακτηριστικά του οικογενειακού περιβάλλοντος 14

Ε2. Προσδοκίες, αναµενόµενα εµπόδια και πεποιθήσεις των εν ενεργεία εκπαιδευτικών πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης για τη συνεκπαίδευση παιδιών µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες Κοντόγγονα Ναταλία, Φακίνος Μιχάλης Σκοπός της έρευνας ήταν η διερεύνηση των στάσεων των Ελλήνων εκπαιδευτικών απέναντι στο θεσµό της συνεκπαίδευσης παιδιών µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Το δείγµα της έρευνας αποτέλεσαν 223 νηπιαγωγοί και δάσκαλοι του ήµου Αλεξανδρούπολης, οι οποίοι όπως διαπιστώθηκε µέσω των αναλύσεων είχαν ουδέτερη προς αρνητική στάση απέναντι στο θεσµό, µε µικρές διαφοροποιήσεις µεταξύ των δυο οµάδων, και τις βασικές πανεπιστηµιακές σπουδές ως τον ισχυρότερο προβλεπτικό παράγοντα στην υιοθέτηση στάσεων σε θετική κατεύθυνση. Πιο αναλυτικά, οι εκπαιδευτικοί δήλωσαν καλύτερα προετοιµασµένοι να διδάξουν και πιο δεκτικοί στην ιδέα της συνεκπαίδευσης παιδιών µε σωµατική ή κινητική αναπηρία, µε µαθησιακές δυσκολίες και µε προβλήµατα λόγου και οµιλίας, και αρκετά αρνητικοί και καθόλου προετοιµασµένοι για την συνεκπαίδευση παιδιών µε σοβαρότερες διαταραχές, όπως ο αυτισµός. Ακόµη, οι εκπαιδευτικοί θεώρησαν την απουσία κατάλληλης υλικοτεχνικής υποδοµής, την έλλειψη εµπειρίας, και την ελάχιστη υποστήριξη από το σχολείο και τις σχολικές δοµές ως τα κύρια εµπόδια στην εφαρµογή του θεσµού, και πρότειναν την αναµόρφωση του ισχύοντος αναλυτικού προγράµµατος, την επιµόρφωση των εκπαιδευτικών, και την άµεση εµπειρία µε το θεσµό για την βελτίωση εφαρµογής του. Τα παραπάνω ευρήµατα είναι σύστοιχα µε αυτά παρόµοιων ερευνών του διεθνούς χώρου και αξιοποιούνται στην διατύπωση προτάσεων για την βελτίωση του θεσµού της συνεκπαίδευσης. Λέξεις κλειδιά: ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, συνεκπαίδευση, στάσεις εκπαιδευτικών Ε3. «Εθνοθεωρίες» τσιγγάνων µητέρων για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών τους Πεντέρη Ευθυµία, Πετρογιάννης Κωνσταντίνος Παρά την εστίαση του ενδιαφέροντος της ψυχολογικής έρευνας στη µελέτη των ιδεών των γονιών για την ανάπτυξη και την ανατροφή των παιδιών, διαπιστώνεται ένα κενό όσον αφορά µία συνολική θεώρηση του συστήµατος των γονικών πεποιθήσεων. Ιδιαίτερα στην περίπτωση των διαφόρων µειονοτικών πληθυσµών µία τέτοια προσέγγιση θα διευκόλυνε την προσπάθεια ανίχνευσης των πολύπλοκων συνδέσεων των γονικών πεποιθήσεων για την κατανόηση και ερµηνεία των κοινών/παγκόσµιων αλλά και των µοναδικών χαρακτηριστικών των αναπτυξιακών µονοπατιών που ακολουθούνται. Στην παρούσα εργασία εστιάσαµε σε δύο τσιγγάνικους οικισµούς της Κοµοτηνής για να διερευνήσουµε ζητήµατα που σχετίζονται µε τη φύση των γονικών πεποιθήσεων αλλά και τη σύνδεση των πεποιθήσεων µε τη συµπεριφορά των τσιγγάνων µητέρων σε σχέση µε πτυχές της κοινωνικής και γνωστικής ανάπτυξης των παιδιών ηλικίας 6 ετών. Μέσα από ένα συνδυασµό ποιοτικών και ποσοτικών προσεγγίσεων, τα δεδοµένα από τις συνεντεύξεις µε τις τσιγγάνες µητέρες ανέδειξαν ένα σύνθετο πλέγµα συσχετίσεων µεταξύ των διαφόρων διαστάσεων των γονικών πεποιθήσεων και των απόψεων για την κοινωνική και γνωστική λειτουργικότητα του παιδιού. Τα ευρήµατα της έρευνάς µας υποστηρίζουν τον καθοριστικό ρόλο του οικοπολιτισµικού πλαισίου στην κατασκευή των γονικών πεποιθήσεων και δικαιολογούν την ύπαρξη κοινών αλλά και µοναδικών χαρακτηριστικών σε αυτές, κατά τη συγκριτική θεώρησή τους. Λέξεις κλειδιά: τσιγγάνες µητέρες, «εθνοθεωρίες» / συστήµατα γονικών πεποιθήσεων, οικο-πολιτισµικό πλαίσιο, κοινωνική και γνωστική ανάπτυξη 15

Συγγραφείς Αδαµοπούλου Μαλαµατή Νηπιαγωγός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Αµµοχώστου 27, 68100 Αλεξανδρούπολη E-mail: addamatt@yahoo.gr Βουδηλάκη Σοφία Νηπιαγωγός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Ταχ. Θυρίδα 420, Οικισµός Πέτρινα, 68100 Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551080133 & 6978176201 E-mail: voudilaki@hotmail.com Γαβριηλίδου Ζωή Επίκουρος Καθηγήτρια Ελληνικής Γλώσσας Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030050 E-mail: zoegab@otenet.gr Γώγου Λέλα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030019 E-mail: lgogou@psed.duth.gr ηµητρίου Αναστασία Επίκουρος Καθηγήτρια Φυσικών Επιστηµών και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030053 E-mail: anadim@psed.duth.gr & anadim@otenet.gr Θεοδωρίδης Αλέξανδρος Λέκτορας Φιλοσοφικής Ανθρωπολογίας και Αγωγής Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Ν. Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030060 & 6978460049 E-mail: atheodor@psed.duth.gr Καλίτσης Πασχάλης Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Πάφου 8, 67100 Ξάνθη Τηλ. 2541068153 E-mail: pkalitsi@psed.duth.gr Κασάπη Αφροδίτη Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Εύµοιρο, 671 00 Ξάνθη Τηλ. 2541066377 E-mail: akasapi@psed.duth.gr Κατσιάνη Όλγα Κοινωνική Λειτουργός,Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών E-mail: olgakatsiani@yahoo.gr Κογκέζου Παναγιώτα Νηπιαγωγός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Παλαγία Τ.Θ. 212, 68100 Αλεξανδρούπολη Τηλ. 6973514892 E-mail: valezou@yahoo.com Κοντόγγονα Ναταλία Νηπιαγωγός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Αισχύλου 10, 17236 Άγιος ηµήτριος Αττικής Τηλ. 2109730838 E-mail: natspy02@ hotmail.com Κουγιουρούκης Χαράλαµπος Κοινωνικός Λειτουργός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Φιλικής Εταιρείας 11, 69300 Σάπες - Ροδόπης Τηλ. 2532022442 E-mail: bkuyurukis@gmail.com 16

Κουτσούρη Άννα Εκπαιδευτικός Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ποσειδώνος 17, 542 50 Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310308514 & 6972752850 E-mail: kouann@otenet.gr Κουφάκη Εύη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας της Οικογένειας µε έµφαση στις Μειονότητες Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030004 E-mail: ekoufaki@psed.duth.gr Μπεζέ Λουκία Καθηγήτρια Ψυχολογίας της Ανάπτυξης και Αποκλίσεων Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης 68100 Νέα Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030045 & 6972016800 E-mail: lbeze@psed.duth.gr & beze@axd.forthnet.gr Παπαδοπούλου Ελισάβετ Κοινωνική Λειτουργός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Νοµαρχία Αθηνών, ιεύθυνση Κοινωνικής Πρόνοιας Ανατολικού Τοµέα Μεσογείων 448 Α, 15343 Αγία Παρασκευή Τηλ. 6973735099 & 2106087065 E-mail: elsapap09@yahoo.gr Πεντέρη Ευθυµία Νηπιαγωγός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Πειραιώς 9, 65404 Καβάλα Τηλ. 2510229894 E-mail: effieped55@gmail.com Ρεκαλίδου Γαλήνη Επίκουρος Kαθηγήτρια Παιδαγωγικής στην Προσχολική Εκπαίδευση Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης 68100 Νέα Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030055 & 6944537831 E-mail: grekalid@psed.duth.gr Σφυρόερα Μαρία Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδαγωγικής Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή-Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030014 & 6944919761 E-mail: msfyroer@psed.duth.gr & spyrsfyr@tellas.gr Τηλιακός Βασίλειος Κοινωνικός Λειτουργός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών, Λαέρτου 3, 69100 Κοµοτηνή Τηλ.2531026830 & 6938043730 E-mail: billtil@gmail.com Τσίγκου έσποινα Νηπιαγωγός, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Βουλγαροκτόνου 55, 15121 Άνω Πεύκη Τηλ. 2106148377 & 6937252563 E-mail: tsigoudes@gmail.com Φακίνος Μιχάλης Επίκουρος Καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030085 E-mail: mfakinos@psed.duth.gr Πετρογιάννης Κωνσταντίνος Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχολογίας της Ανάπτυξης Ηλικία του ηµοκρίτειου Πανεπιστήµιου Θράκης 68100 Νέα Χηλή - Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551030075 E-mail: kpetrogi@psed.duth.gr Φαλάγγα Κωνσταντίνα Ψυχολόγος, Msc Κοινωνικο-πολιτισµικής εκπαίδευσης και κατάρτισης εµψυχωτών Ενισχυτικής προσχολικής εκπαίδευσης Τραπεζούντος 31, 68100 Αλεξανδρούπολη Τηλ. 2551028703 E-mail: konstantina_falanga@yahoo.gr 17

18