Αγαπητοί γονείς, Το βιβλίο αυτό σκοπό έχει να βοηθήσει τους μικρούς μαθητές στο μάθημα της Γλώσσας. Για το λόγο αυτό, ακολουθεί μάθημα μάθημα το σχολικό βιβλίο, δίνοντας έμφαση στη γραμματική, την ορθογραφία και το λεξιλόγιο σύμφωνα με τους κανόνες της σχολικής γραμματικής. Tα μαθήματα σε κάθε ενότητα περιλαμβάνουν: ñ Eπεξεργασία του κειμένου ή του ποιήματος του Βιβλίου του Μαθητή, όπου περιέχονται: το νόημα του κειμένου ή του ποιήματος. η ερμηνεία δύσκολων λέξεων και φράσεων του κειμένου ή του ποιήματος. ένας λεξιλογικός πίνακας με τη σημασία, τα συνώνυμα και τα αντίθετα των πιο σημαντικών λέξεων του κειμένου ή του ποιήματος για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου του μαθητή. ñ Αναλυτική παρουσίαση των γραμματικών φαινομένων. ñ Πλήρεις απαντήσεις στις ασκήσεις του Βιβλίου του Μαθητή και του Τετραδίου Εργασιών. ñ Kριτήριο Aξιολόγησης για την περαιτέρω εξάσκηση των μαθητών σε γραμματικά, λεξιλογικά και ορθογραφικά θέματα κάθε μαθήματος οι απαντήσεις στις ασκήσεις αυτές δίνονται στο τέλος του βιβλίου. Aγαπητοί γονείς, η «κατάκτηση» της νεοελληνικής γλώσσας γίνεται στο δημοτικό, αφού στο γυμνάσιο η διδασκαλία της περιορίζεται δραστικά. Πιστεύουμε λοιπόν πως το συγκεκριμένο βιβλίο θα αποτελέσει ένα χρήσιμο βοήθημα τόσο για τους μαθητές, ώστε να γνωρίσουν και να κατανοήσουν την ύλη της γλώσσας, όσο και για εσάς, ώστε να μπορέσετε να καθοδηγήσετε καλύτερα το παιδί σας. Nίκη Σάκκου
Περιεχόμενα Ενότητα 1: Στο δρόμο για το σχολείο.............................. 11 Ενότητα 2: Mε το «σεις» και με το «σας»............................ 28 Ενότητα 3: Στον κόσμο των κόμικς................................ 41 Ενότητα 4: Eτοιμασίες για το ταξίδι................................ 54 Ενότητα 5: Πάμε για ψώνια;..................................... 64 Ενότητα 6: Eίμαστε έτοιμοι;...................................... 79 Ενότητα 7: Πώς λέμε OXI;....................................... 91 Ενότητα 8: Tο ταξίδι στη Xωχαρούπα.............................. 112 Ενότητα 9: «Που λες, είδα».................................... 130 Ενότητα 10: ΠPOΣOXH! Tι λέει εκεί;................................ 148 Ενότητα 11: Tι βιβλίο είναι αυτό;................................... 167 Ενότητα 12: Ποπό! Kόσμος που περνά!.............................. 188 Ενότητα 13: Mες στο μουσείο..................................... 211 Ενότητα 14: Mε προσκαλούν και προσκαλώ.......................... 230 Ενότητα 15: Aλληλογραφώ....................................... 252 Ενότητα 16: Nιώθω............................................. 269 Ενότητα 17: Eφημερίδες! Eφημερίδες!.............................. 287 Ενότητα 18: Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει............................ 304 Ενότητα 19: Tα μάθατε τα νέα;.................................... 323 Ενότητα 20: Ποιος είναι; Tι κάνει;.................................. 339 Ενότητα 21: Xρήσιμες οδηγίες..................................... 356 Ενότητα 22: Πώς γίνεται; Πώς παίζεται;............................. 370 Ενότητα 23: Για να γελάσουμε................................... 392 Ενότητα 24: Nα σου πω τι έμαθα................................... 408 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ........................... 417
ENOTHTA 1 Στο δρόμο για το σχολείο Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Bιβλίου του Mαθητή Παρατήρησε προσεκτικά τη μεγάλη εικόνα (σελ. 10 του Βιβλίου του Μαθητή) Πού νομίζεις ότι πηγαίνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι; (σελ. 11) Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, πηγαίνουν σε διάφορα μέρη. Από τους μεγάλους άλλοι πηγαίνουν στις δουλειές τους, άλλοι πηγαίνουν να ψωνίσουν στα μαγαζιά κι άλλοι πηγαίνουν βόλτα, ενώ τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο τους. Αν ήσουν μέσα στην εικόνα, ποιος θα ήθελες να είσαι; Γιατί; (σελ. 11) Αν ήμουν μέσα στην εικόνα, θα ήθελα να είμαι ένα από τα παιδιά που στέκονται στο αριστερό πεζοδρόμιο δίπλα στη στάση και περιμένουν να διασχίσουν το δρόμο. Έτσι θα ήμουν παρέα με τους φίλους μου και θα είχα την ευκαιρία να συζητάμε διάφορα θέματα και να λέμε αστεία, καθώς θα πηγαίναμε στο σχολείο. Σε ποιον θα μιλούσες και τι θα του έλεγες; (σελ. 11) Θα μιλούσα στο παιδί που βρίσκεται στο αναπηρικό καροτσάκι και θα έπιανα κουβέντα μαζί του για το σχολείο και τα μαθήματα, ώστε να του κάνω παρέα και να φτάσουμε μαζί στο σχολείο. Διάλεξε ένα συμμαθητή σου ή μια συμμαθήτριά σου και φανταστείτε ότι ζείτε μέσα στην εικόνα. Τι θα έλεγε ο ένας στον άλλο; (σελ. 11) 11
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Αν ήμουν με τη συμμαθήτριά μου τη Μελίνα στο πεζοδρόμιο και θέλαμε να περάσουμε απέναντι, θα λέγαμε τα εξής: Έλα να περάσουμε γρήγορα στο απέναντι πεζοδρόμιο, τώρα που δεν έρχεται κανένα αυτοκίνητο. Όχι, Μελίνα, δεν είναι σωστό να διασχίζουμε έτσι το δρόμο. Πρέπει να περνάμε πάντοτε από τις λευκές γραμμές, που είναι η διάβαση για τους πεζούς, και μόνον όταν το φανάρι είναι πράσινο. Εξάλλου, αν τρέχουμε στο δρόμο, μπορεί να σκοντάψουμε και να πέσουμε. Έχεις δίκιο, αλλά το φανάρι αργεί ν ανάψει και θ αργήσουμε στο σχολείο. Δεν πειράζει. Θα φτάσουμε όμως με ασφάλεια. Γίνεται στην εικόνα κάτι που δεν είναι σωστό; Τι; (σελ. 11) Στην εικόνα της σελ. 10 γίνονται αρκετά πράγματα που δεν είναι σωστά, όπως: ñ μια κυρία πετάει ένα άχρηστο χαρτί κάτω στο πεζοδρόμιο και όχι στο καλάθι των αχρήστων. ñ ο οδηγός του κόκκινου αυτοκινήτου έχει σταματήσει πλάγια και όχι κατά μήκος του δρόμου, εμποδίζοντας έτσι την κυκλοφορία, προκειμένου να επιβιβαστεί μια κυρία. ñ ένας κύριος οδηγεί ένα μηχανάκι έχοντας μαζί του δύο παιδιά, το ένα μπροστά του και το άλλο πίσω του, γεγονός που απαγορεύεται, και μάλιστα χωρίς να φοράει κράνος κανείς τους. ñ μια κυρία μιλάει αρκετή ώρα στον τηλεφωνικό θάλαμο αδιαφορώντας για τον κύριο και την κυρία που περιμένουν κι αυτοί με τη σειρά τους να τηλεφωνήσουν. ñ ο οδηγός του ταξί έχει σταματήσει πάνω στη διάβαση πεζών κι έτσι τους εμποδίζει να περάσουν στο απέναντι πεζοδρόμιο. ñ ένα μικρό παιδί πουλάει λουλούδια, αναγκάζεται δηλαδή να δουλεύει σε τόσο μικρή ηλικία, αντί να πηγαίνει στο σχολείο. ñ ο οδηγός μιας μοτοσικλέτας θέλει να στρίψει τη στιγμή που οι πεζοί περνούν τη διάβαση και το φανάρι είναι πράσινο, γεγονός που προκαλεί τον εκνευρισμό μιας κυρίας, η οποία του κουνάει την ομπρέλα. Μέτρησε πόσα πράγματα μπορείς να διαβάσεις σε αυτή την εικόνα. Έχεις δει κάποια άλλα που μοιάζουν με αυτά; (σελ. 11) Σ αυτή την εικόνα (σελ. 10) μπορώ να διαβάσω τα εξής: 12
ñ την αφίσα πάνω στο φανάρι που γράφει ΤΣΙΡΚΟ. ñ την πινακίδα που γράφει ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΟ. ñ την ταμπέλα πάνω από την τέντα του καταστήματος που γράφει ΑΝΔΡΙΚΑ ΡΟΥΧΑ. ñ την ταμπέλα πάνω στον τοίχο που γράφει ΕΚΔΟΣΕΙΣ. ñ την ταμπέλα πάνω στον τοίχο, κάτω από τα παράθυρα, που γράφει ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ. ñ την ταμπέλα πάνω στον τοίχο που γράφει ΟΔΟΣ ΧΑΡΙΛΑΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ. ñ την επιγραφή πάνω στον τοίχο που γράφει ΧΑΣΤΕ 30 ΚΙΛΑ. ñ τη διαφήμιση πάνω στη στάση που γράφει ΚΟΜΨΟ ΚΑΙ ΑΝΕΤΟ. ñ την επιγραφή πάνω στη στάση που γράφει ΣΤΑΣΗ. ñ την ταμπέλα που γράφει ΤΑΞΙ στο πάνω μέρος του κίτρινου αυτοκινήτου. ñ την ταμπέλα που έχουν τοποθετήσει οι εργάτες και γράφει ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΡΓΑ. ñ την πινακίδα στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου που γράφει ΥΒ4. Καθημερινά στο δρόμο βλέπω πινακίδες που γράφουν: ΟΔΟΣ ΘΕΜΙ- ΣΤΟΚΛΕΟΥΣ, ΚΟΜΜΩΤΗΡΙΟ GLAM, ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΜΟΤΟ, ΠΕΙΡΑΙΑΣ, ΟΡΘΟΠΕΔΙΚΟ ΙΑΤΡΕΙΟ, ΕΚΠΤΩΣΕΙΣ ΕΩΣ 50% κ.ά. Βλέπεις κάποια πρόσωπα που ξέρεις; Ποια είναι αυτά; (σελ. 11) Βλέπω τη Χαρά, τη Γαλήνη, το Λουκά και τον Αρμπέν. ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO 1 Η Χαρά, ο Αρμπέν, ο Λουκάς και η Γαλήνη μένουν στην ίδια γειτονιά και κάνουν πολλή παρέα. Όλο το καλοκαίρι έπαιζαν μαζί. Από αύριο όμως; Αύριο αρχίζει ξανά το σχολείο. Ευτυχώς που και οι τέσσερις θα είναι στην ίδια τάξη... (σελ. 12) Λίγα λόγια για το κείμενο Τέσσερα παιδιά, η Χαρά, ο Αρμπέν, ο Λουκάς και η Γαλήνη, που είναι φίλοι και συμμαθητές, ετοιμάζονται για τη νέα σχολική χρονιά. Μια μέρα πριν, συζητούν όλα μαζί και αναρωτιούνται αν θα έχουν δάσκαλο ή δασκάλα. Τότε ο Λουκάς θυμάται την περσινή τους δασκάλα και η Γαλήνη αναφέρει το παιχνίδι των κομμένων λέξεων που τους είχε μάθει. Τα παιδιά αποφασίζουν να το παίξουν. Ένα παιδί λέει μια λέξη και κάποιο από τα άλλα παιδιά πρέπει να την ξαναπεί κόβοντάς τη σε μικρότερα κομμάτια. Αυτός που θα την κόψει πρώτος θα πει μετά μια άλλη λέξη. Το παιχνίδι συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο. 13
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Θέλετε να συνεχίσετε το παιχνίδι; Για να σας βοηθήσω, σας δίνω μερικές λέξεις: (σελ. 12) αλεπού καράβι σοκολάτα πόδι πινέλο μήλο παράθυρο πελεκάνος α-λε-πού κα-ρά-βι σο-κο-λά-τα πό-δι πι-νέ-λο μή-λο πα-ρά-θυ-ρο πε-λε-κά-νος 2 Ας διαβάσουμε ρυθμικά το ποίημα χωρίζοντας τις λέξεις σε συλλαβές. (σελ. 13) Τα φύλλα Φθι-νό-πω-ρο φτά-νει, τα φύλ-λα * ό-λο πέ-φτουν. Θα πά-νε τα-ξί-δι πο-λύ μα-κρι-νό. Το έ-να στη στέ-γη, το άλ-λο στον κή-πο, το τρί-το σε κά-ποιο μι-κρού-λι σχο-λειό. 3 Διάβασε παρακάτω και μάντεψε πώς παίζεται το παιχνίδι! (σελ. 14) Λίγα λόγια για το παιχνίδι Κάθε πρωί η Χαρά, ο Αρμπέν, ο Λουκάς και η Γαλήνη πηγαίνουν μαζί στο σχολείο. Για να είναι ενδιαφέρουσα η διαδρομή για το σχολείο, παίζουν κάθε μέρα και ένα καινούριο παιχνίδι. Μια μέρα ο Λουκάς προτείνει να παίξουν το παιχνίδι «Από το τέλος στην αρχή». Το παιχνίδι αρχίζει με τον Αρμπέν που διαβάζει δυνατά τη λέξη Στάση. Μετά η Γαλήνη λέει δυνατά τη * Εάν προσπαθήσουμε να κόψουμε τις λέξεις σε μικρότερα κομμάτια, τότε τις λέξεις φύλλα και άλλο θα πρέπει να τις διαβάσουμε φύ-λλα και ά-λλο. Αυτό όμως δεν είναι σωστό. Σύμφωνα με τους κανόνες συλλαβισμού (ο τρόπος που χωρίζουμε τη λέξη σε μικρότερα κομμάτια), όταν σε μια λέξη υπάρχουν δύο όμοια σύμφωνα, αυτά χωρίζονται πάντα. Έτσι, οι λέξεις φύλλα και άλλο ακούγονται ως φύ-λλα και ά-λλο, αλλά συλλαβίζονται φύλ-λα και άλ-λο. 14
ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO λέξη Σήματα, που αρχίζει από την ίδια συλλαβή με την οποία τελείωνε η προηγούμενη λέξη. Το παιχνίδι συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο, μόνο που ο Λουκάς πετάγεται και παίρνει τη θέση του Αρμπέν, ενώ η Χαρά κάνει λάθος καθώς δεν ακούει καλά την τελευταία συλλαβή. Πώς παίζεται το παιχνίδι «Από το τέλος στην αρχή»; (σελ. 14) Το παιχνίδι αυτό παίζεται από μια ομάδα παιδιών. Το παιδί που ξεκινάει πρώτο διαβάζει συλλαβιστά μια λέξη τονίζοντας ιδιαίτερα την τελευταία συλλαβή και αναφέροντας το όνομα του παιδιού που θέλει να συνεχίσει. Το παιδί που ακούει το όνομά του πρέπει να πει με τον ίδιο τρόπο, δηλαδή συλλαβιστά, μια άλλη λέξη που η πρώτη της συλλαβή να είναι η τελευταία συλλαβή της προηγούμενης λέξης (π.χ. Στά-ση, σήμα-τα, Προ-σο-χή, χή-να). Το παιχνίδι συνεχίζεται με τον ίδιο τρόπο. Ποιος έκανε ζαβολιά στο παιχνίδι; Τι ζαβολιά έκανε; (σελ. 14) Ο Λουκάς ήταν αυτός που έκανε ζαβολιά στο παιχνίδι, γιατί, ενώ δεν άκουσε το όνομά του από τη Χαρά, πήρε τη σειρά του Αρμπέν. Τι λάθος έκανε η Χαρά στην τελευταία της απάντηση; (σελ. 14) Στην τελευταία της απάντηση η Χαρά έκανε το εξής λάθος: η λέξη που είπε δεν άρχιζε από την ίδια συλλαβή με την οποία τελείωνε η προηγούμενη λέξη. Έτσι, αντί να πει μια λέξη που ν αρχίζει από ξι, αφού η προηγούμενη λέξη ήταν ταξί, η Χαρά είπε τη λέξη ξένος. Φυσικά η λέξη που είπε δεν ήταν σωστή, γιατί δεν ακολουθούσε τους κανόνες του παιχνιδιού. 4 Όταν τελείωσε αυτό το παιχνίδι, η δασκάλα διάβασε στα παιδιά το παρακάτω ποίημα. (σελ. 15) Λίγα λόγια για το ποίημα Στο ποίημα με τίτλο «Δε μ ακούς;» μιλάει το ίδιο το φθινόπωρο και παρουσιάζει τον εαυτό του στα μικρά παιδιά με διάφορες εικόνες. Έτσι, όταν έρχεται το φθινόπωρο, τα φύλλα των δέντρων γίνονται κίτρινα και πέφτουν στο έδαφος. Το χώμα είναι βρεγμένο και μυρίζει, καθώς έρχονται τα πρωτοβρόχια. Μια καινούρια σχολική χρονιά αρχίζει και τα παιδιά αγοράζουν 15
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 τσάντες και γομολάστιχες. Τα ανθοπωλεία γεμίζουν με πολύχρωμα χρυσάνθεμα και οι άνθρωποι ψήνουν κάστανα. Οι γεωργοί οργώνουν τα χωράφια με τα τρακτέρ, μαζεύουν τα σταφύλια, τα πατάνε, βγάζουν μούστο και φτιάχνουν μουσταλευριά. Eξηγώ λέξεις και φράσεις του ποιήματος ñ νοτισμένος, -η, -ο: βρεγμένος, υγρός και μαλακός από το νερό. ñ γομολάστιχα (η): η γόμα. ñ ιπτάμενος, -η, -ο: αυτός που βρίσκεται στον αέρα, που πετάει. ñ πρωτοβρόχια (τα): οι πρώτες βροχές του φθινοπώρου. ñ ανθοπωλείο (το): το κατάστημα όπου πωλούνται λουλούδια και φυτά. ñ χρυσάνθεμο (το): φυτό που καλλιεργείται σε κήπους και πάρκα για τα μεγάλα και εντυπωσιακά κίτρινα, λευκά ή κόκκινα άνθη του. ñ τρακτέρ (το): το όχημα που κουβαλάει πίσω του γεωργικό μηχάνημα για το όργωμα των χωραφιών. ñ μούστος (ο): ο πηχτός χυμός που βγαίνει από τα σταφύλια, όταν τα πατάμε, και μετά γίνεται κρασί. ñ σουσάμι (το): σπόρος που χρησιμοποιείται για να δίνει ξεχωριστό άρωμα και γεύση στο ψωμί αλλά και σε γλυκίσματα. ñ μουσταλευριά (η): γλύκισμα που φτιάχνεται από μούστο, αλεύρι, ζάχαρη, α- μύγδαλα, καρύδια κ.λπ. ñ τρύγος (ο): το μάζεμα των σταφυλιών που γίνεται το φθινόπωρο. Σας άρεσε το ποίημα για το φθινόπωρο; Αν θέλετε, φτιάξτε μια ομαδική ζωγραφιά για το ποίημα. Μπορείτε να μαζέψετε ξερά φύλλα και να στολίσετε τη ζωγραφιά σας. Έπειτα συζητήστε στην τάξη για τις συνήθειες και τις γιορτές του φθινοπώρου. (σελ. 15) Το φθινόπωρο είναι μία από τις τέσσερις εποχές του χρόνου. Οι άλλες τρεις είναι ο χειμώνας, η άνοιξη και το καλοκαίρι. Οι μήνες του φθινοπώρου είναι τρεις: ο Σεπτέμβριος, ο Οκτώβριος και ο Νοέμβριος. Το φθινόπωρο ανοίγουν τα σχολεία, έρχονται οι πρώτες βροχές, κιτρινίζουν και πέφτουν τα φύλλα των δέντρων. Οι αγρότες οργώνουν τα χωράφια και μα- 16
ζεύουν τα σταφύλια από τα αμπέλια για να φτιάξουν μούστο και κρασί, καθώς επίσης τις ελιές, τα μήλα και τα κάστανα. Στα τέλη του φθινοπώρου σπέρνουν τα χωράφια με σπόρους. Την εποχή αυτή συνηθίζουμε να φτιάχνουμε μουσταλευριά και να ψήνουμε κάστανα. Πολλές είναι και οι γιορτές του φθινοπώρου. Στις 8 Σεπτεμβρίου γιορτάζουμε τη Γέννηση της Θεοτόκου και στις 14 του ίδιου μήνα την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού. Στα τέλη του Οκτωβρίου έχουμε δύο μεγάλες γιορτές: στις 26 Οκτωβρίου τη θρησκευτική γιορτή του Αγίου Δημητρίου (στη Θεσσαλονίκη γιορτάζουν επίσης την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους) και στις 28 Οκτωβρίου την εθνική επέτειο του ΟΧΙ. Την 1η Νοεμβρίου γιορτάζουν οι Άγιοι Ανάργυροι, στις 8 Νοεμβρίου οι αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, ενώ στις 17 Νοεμβρίου τιμούμε την επέτειο του Πολυτεχνείου και τον αγώνα που έκαναν τότε οι φοιτητές για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Επίσης, στις 21 του ίδιου μήνα γιορτάζουμε τα Εισόδια της Θεοτόκου και στις 30 Νοεμβρίου τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα. 5 Έπειτα η δασκάλα είπε στα παιδιά: «Ελάτε να μαντέψουμε τι είναι αυτά που θα σας δείξω». Μπορείς να βοηθήσεις τα παιδιά να απαντήσουν; Προσοχή! Κάθε φορά που απαντάς, πρέπει να λες και πώς το κατάλαβες. (σελ. 16) Είναι η επιγραφή ενός φούρνου που πουλάει ψωμί και γλυκά. Αυτό φαίνεται κι από τα στάχυα στο κάτω μέρος της επιγραφής. Από τα στάχυα παίρνουμε το σιτάρι, που γίνεται αλεύρι και με αυτό φτιάχνουμε ψωμί, γλυκά, κουλούρια κ.ά. Πρόκειται για την ταμπέλα ενός ταχυδρομείου. Το ταχυδρομείο είναι μια δημόσια υπηρεσία που συγκεντρώνει γράμματα, κάρτες και δέματα και τα μεταφέρει σε άλλα μέρη του κόσμου. Άλλωστε είναι γραμμένο στα ελληνικά (Ελληνικά Ταχυδρομεία) και στα αγγλικά (Hellenic Post) κι έχει την εικόνα του θεού Ερμή, που ήταν ο αγγελιαφόρος των θεών του Ολύμπου. Είναι η ταμπέλα ενός φαρμακείου όπου πωλούνται φάρμακα και άλλα ιατρικά είδη (βαμβάκι, γάζες, κρέμες κ.ά.), γεγονός που φαίνεται από τη λέξη ΦΑΡΜΑΚΕΙΟ καθώς και από το σταυρό με το φίδι στο κέντρο (σύμβολο της ιατρικής). ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO 17
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Είναι η επιγραφή από ένα μανάβικο. Αυτό φαίνεται γιατί γράφει ΤΟ ΜΑΝΑΒΙΚΟ και γιατί είναι ζωγραφισμένα κάποια φρούτα και λαχανικά. Είναι η επιγραφή ενός ψιλικατζίδικου, ενός καταστήματος που πουλάει ψιλικά, δηλαδή μικροαντικείμενα (περιοδικά, εφημερίδες, τσιγάρα, τσίχλες, καραμέλες, μπισκότα, αναψυκτικά κ.ά.), όπως φαίνεται και στο κάτω μέρος της επιγραφής. Είναι μια πινακίδα με βέλος που δείχνει στους οδηγούς των αυτοκινήτων την κατεύθυνση που πρέπει ν ακολουθήσουν αν θέλουν να πάνε σε κάποιο από τα μέρη που είναι γραμμένα πάνω σ αυτήν, π.χ. στην Κόρινθο, στον Πειραιά ή στην Οδό Αχαρνών. Στη διπλανή εικόνα υπάρχουν τρεις ταμπέλες. Στις δύο από αυτές είναι γραμμένη η λέξη ΦΩΤΟΤΥΠΙΕΣ, που σημαίνει ότι στο κατάστημα αυτό μπορούμε να βγάλουμε φωτοτυπίες (κειμένων, φωτογραφιών κ.ά.), αλλά και να αγοράσουμε χαρτικά είδη (τετράδια, μολύβια, μπλοκ, χαρτιά) καθώς γράφει και τη λέξη ΧΑΡΤΙΚΑ. Η τρίτη ταμπέλα μάς πληροφορεί για την οδό και τον αριθμό όπου βρίσκεται το κατάστημα (ΟΔΟΣ ΙΠΠΟΛΥΤΟΥ/ ΑΠΟ 8 2) Πρόκειται για μια πινακίδα τοποθετημένη σε κάποιο σημείο του δρόμου, που δείχνει ότι σε εκείνο το μέρος βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο. Άλλωστε η φράση είναι γραμμένη στα ελληνικά (Αρχαιολογικό Μουσείο) και στα αγγλικά (Archaeological Museum). Είναι μια μπλε πινακίδα που βρίσκεται ψηλά στους τοίχους των κτιρίων και γράφει την ονομασία των δρόμων (ΟΔΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ). Είναι η επιγραφή ενός ανθοπωλείου, δηλαδή ενός καταστήματος όπου πωλούνται λουλούδια και φυτά, γι αυτό γράφει ΑΝΘΗ-ΦΥΤΑ. 18
ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO 6 Και όμως! Διάβασε το παρακάτω κείμενο και θα καταλάβεις. (σελ. 18) Λίγα λόγια για το κείμενο Στο κείμενο με τίτλο «Το κυλιόμενο πεζοδρόμιο» μικροί και μεγάλοι κινούνται μες στην πόλη χρησιμοποιώντας όχι τα μέσα μεταφοράς αλλά ένα κυλιόμενο πεζοδρόμιο. Έτσι τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο εύκολα και άνετα χωρίς να φοβούνται τα αυτοκίνητα και μπορούν να χαζεύουν και να διαβάζουν τις ταμπέλες με την ησυχία τους. Οι μεγάλοι κάνουν τη βόλτα ή τα ψώνια τους ανεβοκατεβαίνοντας στο πεζοδρόμιο, ενώ οι άδειοι δρόμοι χρησιμεύουν για να παίζουν τα παιδιά μπάλα. Eξηγώ λέξεις και φράσεις του κειμένου ñ κυλιόμενος, -η, -ο: αυτός που μετακινείται και περιστρέφεται πάνω σε μια επιφάνεια. ñ ισορροπία (η): η κατάσταση κατά την οποία ένα σώμα βρίσκεται στην κανονική του θέση, χωρίς να πέφτει προς τη μία ή την άλλη πλευρά. ñ καταργώ: ακυρώνω, παύω να υπάρχω. ñ τραμ (το): μεταφορικό μέσο που κινείται πάνω σε σιδηροτροχιές (ράγες). ñ τρόλεϊ (το): λεωφορείο που κινείται με ηλεκτρικό ρεύμα από δύο κεραίες των οποίων οι άκρες ακουμπούν πάνω στα σύρματα της ΔΕΗ. ñ τροχονόμος (ο): αστυνομικός που ρυθμίζει την κίνηση των πεζών και την κυκλοφορία των οχημάτων στους δρόμους. ñ κλήση (η): χαρτί της Τροχαίας όπου γράφει πάνω τα χρήματα που πρέπει να πληρώσει κάποιος, επειδή δεν τήρησε τους κανόνες. Τι συμβαίνει στον πλανήτη Μπεχ; Μπορείς να το πεις με δικά σου λόγια; (σελ. 19) Στον πλανήτη Μπεχ συμβαίνει κάτι ασυνήθιστο και φανταστικό: υπάρχει ένα πεζοδρόμιο διαφορετικό από αυτά που ξέρουμε, ένα πεζοδρόμιο που δεν είναι σταθερό αλλά γυρίζει γύρω απ όλη την πόλη. Το πεζοδρόμιο κινείται με μικρή ταχύτητα, έτσι ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να χαζεύουν τις βιτρίνες, να κάνουν τα ψώνια τους και ν ανεβαίνουν ή να κατεβαίνουν όποτε θέλουν. Υπάρχουν μάλιστα και παγκάκια για τους ηλικιωμένους και τις κυρίες με τις τσάντες. Έτσι οι δρόμοι είναι άδειοι, αφού δεν κυκλοφορούν τα τραμ, τα τρόλεϊ και τ αυτοκίνητα, και τα παιδιά μπορούν να παίζουν μπάλα ανενόχλητα. 19
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Θα σου άρεσε να ζεις σε μια πόλη με κυλιόμενα πεζοδρόμια ή σε ένα χωριό με κυλιόμενους δρόμους; (σελ. 19) Πιστεύω ότι θα μου άρεσε να ζω σε μια πόλη με κυλιόμενα πεζοδρόμια ή σε ένα χωριό με κυλιόμενους δρόμους, γιατί θα ήταν κάτι διαφορετικό και πρωτότυπο. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να μετακινηθούν χωρίς να πληρώσουν εισιτήριο και τα παιδιά θα μπορούσαν να πάνε στο σχολείο χωρίς να φοβούνται τα αυτοκίνητα. Έτσι και οι γονείς θα ήταν ήσυχοι και θα άφηναν τα παιδιά να κυκλοφορούν μόνα τους. Τι θα μπορούσες να κάνεις με ευκολία σε μια τέτοια πόλη ή σε ένα τέτοιο χωριό; (σελ. 19) Σε μια πόλη με κυλιόμενα πεζοδρόμια θα μπορούσα να πηγαίνω μόνος μου στο σχολείο, χωρίς τη συνοδεία κάποιου μεγάλου, και να παίζω με τους φίλους μου ελεύθερα στο δρόμο. Σε ένα χωριό με κυλιόμενους δρόμους θα μπορούσα να πηγαίνω στα δάση και στην εξοχή αλλά και σε μακρινές αποστάσεις γρήγορα και με ασφάλεια. Τι δε θα μπορούσες να κάνεις και γιατί; (σελ. 19) Δε θα μπορούσα ν ακολουθήσω τη διαδρομή που θέλω εγώ, αφού το κυλιόμενο πεζοδρόμιο κινείται πάνω σε σταθερές γραμμές και κάνει πάντα την ίδια διαδρομή. Έτσι δε θα μπορούσα να δω καινούρια μέρη και θα έβλεπα συνεχώς τα ίδια πράγματα. Επίσης, θα έπρεπε να κινούμαι με την ταχύτητα του πεζοδρομίου, ούτε πιο γρήγορα ούτε πιο αργά, και προς την κατεύθυνση του πεζοδρομίου (όχι αντίθετα, γιατί θα έχανα την ισορροπία μου και θα έπεφτα). Αυτό σημαίνει ότι δε θα μπορούσα να τρέξω σε περίπτωση που βιάζομαι ούτε να σταματήσω όση ώρα θέλω μπροστά στη βιτρίνα ενός καταστήματος. 7 Φαντάζομαι ότι σας ήρθαν στο μυαλό διάφορες ωραίες ιδέες! Και εμένα μου ήρθαν, αλλά ο αέρας μού πήρε τις λέξεις και μου τις ανακάτεψε. Αν θέλεις να μάθεις τι σκέφτηκα, βάλε τις συλλαβές στη σωστή σειρά. (σελ. 19) ñ Θα παίζαμε «γύρω ρω-γύ όλοι». Θα παίζαμε «γύρω γύρω όλοι». 20
ñ Θα μπορούσα να κάνω δή-το-πο-λα στο δρόμο. Θα μπορούσα να κάνω ποδήλατο στο δρόμο. ñ Θα πήγαινα από το τι-σπί στο σχολείο καθισμένη σε ένα γκά-πα-κι. Θα πήγαινα από το σπίτι στο σχολείο καθισμένη σε ένα παγκάκι. 8 Με τι άλλο θα μπορούσες να ταξιδέψεις; Ένωσε τις εικόνες με τις λέξεις. (σελ. 20) Πλοίο ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO Αεροπλάνο Ελικόπτερο Ποδήλατο Αυτοκίνητο Τρένο Μοτοσικλέτα Αερόστατο Εσύ με τι από αυτά έχεις ταξιδέψει; Με τι θα ήθελες να ταξιδέψεις; (σελ. 20) Εγώ έχω ταξιδέψει με ποδήλατο, με αυτοκίνητο, με τρένο και με πλοίο. Όταν μεγαλώσω, θα ήθελα να ταξιδέψω με αεροπλάνο, με αερόστατο ή με ελικόπτερο, για να δω πώς είναι ο κόσμος από ψηλά και να επισκεφτώ μακρινές χώρες. 21
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Aπαντήσεις στις ασκήσεις του Tετραδίου Eργασιών 1 Προσπάθησε να βάλεις τις παρακάτω λέξεις στη σειρά, ώστε η τελευταία συλλαβή της κάθε λέξης να γίνεται η πρώτη συλλαβή της επόμενης λέξης. Για να μην κάνεις λάθος, χώρισε φωναχτά την κάθε λέξη στις συλλαβές της. (σελ. 7) ποδήλατα λάμπα νομίζω κιμονό νησί τακούνι δασκάλα μπαλάκι νιφάδα ζώνη πο δή λα τα τα κού νι ν ι φά δα δα σκά λα λά μπα μπα λά κ ι κ ι μο νό νο μί ζω ζώ νη νη σί Αν θέλεις, μπορείς να συνεχίσεις με άλλες, δικές σου λέξεις. Μην ξεχνάς να χωρίζεις τις λέξεις σε συλλαβές! (σελ. 7) 22
ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO ν η σ ί σ ι γά γά λα λα μπά δα δ α κρύ ζω ζώ ο ό νει ρο ρό δι δί νω 2 Μπορείς να βοηθήσεις τη Χαρά να βρει τι είναι αυτά τα χαρτάκια που έχει μαζέψει; Χρωμάτισε πάνω σε κάθε χαρτάκι από πού κατάλαβες τι είναι. (σελ. 8) Είναι... ένα εισιτήριο... κινηματογράφου. Είναι... μια απόδειξη... βιβλιοπωλείου. 23
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Είναι... μια συνταγή... από παιδίατρο. Είναι... ένα εισιτήριο του ηλεκτρικού... σιδηροδρόμου (τρένου). 3 Νομίζω πως κατάλαβα τι κάνει ο αέρας... Κόβει τις λέξεις σε συλλαβές και μετά ανακατεύει αυτές τις συλλαβές. Βρες τώρα και εσύ πώς θα μπορούσαν να γίνουν οι παρακάτω λέξεις. (σελ. 9) μπάλα... μπά-λα κάρο... κά-ρο... λα-μπά... ρο-κά ταξί... τα-ξί πόλη... πό-λη... ξί-τα... λη-πό 4 Μπορείς να βάλεις τις λέξεις στη σειρά και να φτιάξεις προτάσεις; (σελ. 9) πλανήτη Mπεχ αυτοκίνητα δεν υπάρχουν στον... Δεν υπάρχουν αυτοκίνητα στον πλανήτη Μπεχ.... Στον πλανήτη Μπεχ δεν υπάρχουν αυτοκίνητα. 24
ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO κόσμου με αερόστατο του γύρο έκανα το... Έκανα το γύρο του κόσμου με αερόστατο.... Έκανα με αερόστατο το γύρο του κόσμου. H γραμματική του μαθήματος Πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε όταν μιλάμε ή γράφουμε μπορούμε να τις γράψουμε ολόκληρες (π.χ. μολύβι) ή να τις κόψουμε σε μικρότερα κομμάτια (π.χ. μο-λύ-βι). Αυτά τα μικρότερα κομμάτια στα οποία χωρίζουμε μια λέξη λέγονται συλλαβές. Μια συλλαβή μπορεί να έχει: ñ ένα μόνο φωνήεν π.χ. α-έ-ρας, ό-νει-ρο ñ δύο φωνήεντα που γράφονται και διαβάζονται μαζί και δε χωρίζονται π.χ. αί-θου-σα, ου-ρα-νός ñ ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν π.χ. γό-μα, χα-λί ñ ένα σύμφωνο και δύο φωνήεντα που διαβάζονται μαζί π.χ. κου-τά-λι, τεί-χος ñ δύο σύμφωνα και ένα φωνήεν π.χ. μπά-λα, βι-βλί-ο ñ τρία σύμφωνα και ένα φωνήεν π.χ. κά-στρο, ά-σπρο Kριτήριο Aξιολόγησης* 1. Να χωρίσεις τις παρακάτω λέξεις σε συλλαβές, όπως στο παράδειγμα. α. ζωγράφος... ζω-γρά-φος β. ακτίνες... * Οι απαντήσεις στο Kριτήριο Aξιολόγησης δίνονται στο τέλος του βιβλίου. 25
ΕΝΟΤΗΤΑ 1 γ. παγωτό... δ. κροκόδειλος... ε. αερόστατο... στ. παραμύθι... ζ. γίγαντας... η. κατάλογος... θ. σκύλος... ι. σελίδα... 2. Να ξαναγράψεις τις παρακάτω προτάσεις αφού βάλεις τις συλλαβές στη σωστή σειρά. α. Το ρί-τσι-κο φόρεσε ένα περίεργο πέ-λο-κα.... β. Η λα-δα-σκά γράφει στον να-κα-πί.... γ. Οι γρό-α-τες οργώνουν τα φια-ρά-χω με τα τρακτέρ.... δ. Το λο-ά-γο έχει τέσσερα δια-πό.... 3. Να βάλεις τις παρακάτω λέξεις στη σωστή σειρά και να φτιάξεις προτάσεις. Μην ξεχάσεις να ξεκινήσεις με κεφαλαίο γράμμα. διακοπές το πήγαμε Kρήτη καλοκαίρι στην α.... έρθεις μας στο θα θέατρο; μαζί β.... 26
ΣTO ΔPOMO ΓIA TO ΣXOΛEIO στον ψηλά πετούν πουλιά ουρανό τα γ.... ένα μεγάλη ελέφαντας είναι ο ζώο με προβοσκίδα δ.... 4. Να βάλεις τις παρακάτω λέξεις στη σειρά, ώστε η τελευταία συλλαβή της κάθε λέξης να γίνεται η πρώτη συλλαβή της επόμενης λέξης. πάπια ταξιδεύω ράδιο πιάνο ώρα νομίσματα τσάπα ταράτσα τα ρά τσα 5. Να βρεις πώς θα μπορούσαν να γίνουν οι παρακάτω λέξεις εάν ο αέρας τις έκοβε σε συλλαβές και τις ανακάτευε. α. παιδί... παι-δί δ. χέρι...... δί-παι... β. σπίτι... ε. δρόμος......... γ. λέξη... στ. τόπι......... 27