Το Έργο LIFE+ AdaptFor

Προσαρμογή της Διαχείρισης των Δασών στην Κλιματική Αλλαγή στην Ελλάδα: Το Έργο LIFE+ AdaptFor Βασιλική Χρυσοπολίτου, ΕΚΒΥ 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Το Έργο LIFE+ AdaptFor πώς μπορούμε να προσαρμόσουμε τη δασική διαχείριση στην κλιματική αλλαγή? ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 5 έτη (01.01.2010 31.12.2014) ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΙ: - Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) - Γεν. Δ/νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ) Συμμετέχουν: Δ/νση Δασών Πιερίας, Δασαρχεία Καλαμπάκας, Πάρνηθας και Σπάρτης Με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Τέσσερις (4) περιοχές μελέτης: Δάσος Ρητίνης-Βρίας στα Πιέρια Όρη Δάσος Ασπροποτάμου-Καλαμπάκας Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας Δάσος Ανατολικού Ταΰγετου κατανέμονται σε όλη την Ελλάδα δημόσια δάση αλληλεπικαλύψεις με το Δίκτυο Natura 2000 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Δύο (2) φαινόμενα: Αλλαγές στη βλάστηση (εισβολή κωνοφόρων σε δάση πλατύφυλλων) Επιδείνωση της υγείας του δάσους (επιδημίες μυκήτων και φλοιοφάγων εντόμων) Τα φαινόμενα: - Παρατηρούνται στις περιοχές μελέτης κατά τις τελευταίες δεκαετίες - Αποδίδονται στις μεταβολές των κλιματικών παραμέτρων 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Νέκρωση Δασικής πεύκης (Δάσος Ρητίνης-Βρίας, Πιέρια Όρη) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Εισβολή κωνοφόρων σε δάση πλατύφυλλων (Δάσος Ασπροποτάμου-Καλαμπάκας) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Νέκρωση Κεφαληνιακής ελάτης (Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Νέκρωση Κεφαληνιακής ελάτης (Δάσος Αν. Ταΰγετου) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Επιστημονικός Συντονισμός Έργου Ομάδα Ειδικών Επιστημόνων Σπ. Ντάφης, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ. Επίτιμος Πρόεδρος ΕΚΒΥ Οικοφυσιολογία 4 Περιοχές Μελέτης Κ. Ραδόγλου, Καθηγήτρια Δ.Π.Θ. Γ. Σπύρογλου, Ειδικός Επιστήμονας ΙΔΕ/ΔΗΜΗΤΡΑ Εδαφολογία 4 Περιοχές Μελέτης Δ. Αλιφραγκής, Καθηγητής Α.Π.Θ. Φυτοκοινωνιολογία 4 Περιοχές Μελέτης Ι. Τσιριπίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Α.Π.Θ. Π. Δημόπουλος, Καθηγητής Παν. Πατρών Γ. Φωτιάδης, Δασολόγος PhD Φ. Ξυστράκης, Δασολόγος PhD 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Ομάδα Ειδικών Επιστημόνων Φλοιοφάγα Έντομα 2 Περιοχές Μελέτης (Πάρνηθα και Ταΰγετος) Ν. Αβτζής, Καθηγητής Τ.Ε.Ι. Καβάλας Μύκητες και Έντομα 1 Περιοχή Μελέτης (Πιέρια Όρη) Στ. Διαμαντής, Τακτικός Ερευνητής ΙΔΕ/ΔΗΜΗΤΡΑ Δ. Αβτζής, Δόκιμος Ερευνητής ΙΔΕ/ΔΗΜΗΤΡΑ Χ. Περλέρου, Ειδικός Επιστήμονας ΙΔΕ/ΔΗΜΗΤΡΑ Μετεωρολογικά Δεδομένα 4 Περιοχές Μελέτης Δ. Παπαμιχαήλ, Καθηγητής Α.Π.Θ. Π. Γεωργίου, Επίκουρος Καθηγητής Α.Π.Θ. Συντονιστής Δασολόγος 4 Περιοχές Μελέτης Ηλ. Ζαλαβράς, Δασολόγος (πρώην Δασάρχης Καλαμπάκας) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Τρεις (3) Ομάδες Δράσεων: 1. Επίδειξη της προσέγγισης προσαρμογής της δασικής διαχείρισης στην ΚΑ Εκτίμηση της τρωτότητας των δασικών οικοσυστημάτων Σχεδιασμός διαχειριστικών μέτρων για την προσαρμογή Παρακολούθηση των δασών 2. Ενδυνάμωση της ικανότητας των δασικών υπηρεσιών στο να προσαρμόσουν τη δασική διαχείριση στην ΚΑ στις περιοχές αρμοδιότητάς τους Σεμινάριο Κατάρτισης Κατευθύνσεις προσαρμογής της δασικής διαχείρισης στην ΚΑ (υπό έκδοση) 3. Επικοινωνία και διάδοση της ανάγκης προσαρμογής & των αποτελεσμάτων του Έργου Ιστοσελίδα, ενημερωτικό έντυπο, δελτία τύπου, πινακίδες δημοσιοποίησης στις 4 ΠΜ 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

1. ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΠΙΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ

Προσαρμοζόμενη Διαχείριση (Adaptive Management) η απάντηση σε πολύπλοκες καταστάσεις με μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας (όπως η κλιματική αλλαγή ή άλλες μεταβολές του περιβάλλοντος)...μια δυναμική προσέγγιση (οι μεταβαλλόμενες συνθήκες παρακολουθούνται διαρκώς και οι διαχειριστικές πρακτικές προσαρμόζονται κάθε φορά αναλόγως)...έχει όχι μόνο οικολογική, αλλά και κοινωνικο-οικονομική διάσταση 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Προσαρμοζόμενη Διαχείριση (Adaptive Management) Τρία (3) βήματα: Εκτίμηση της τρωτότητας των δασικών οικοσυστημάτων Σχεδιασμός διαχειριστικών μέτρων για την προσαρμογή Παρακολούθηση των δασών 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Α. Εκτίμηση της τρωτότητας Τρωτότητα (vulnerability) Η τάση ή η προδιάθεση ενός συστήματος να επηρεαστεί αρνητικά από την κλιματική αλλαγή (IPCC, 5η Έκθεση Αξιολόγησης) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Α. Εκτίμηση της τρωτότητας ΕΚΘΕΣΗ (exposure) ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ (sensitivity) Μεταβολές κλιματικών παραμέτρων στην περιοχή εξάπλωσης του δάσους Πόσο ευαίσθητο είναι το οικοσύστημα σε μεταβολές των κλιματικών παραμέτρων? ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ (potential impacts) Η συνισταμένη των δύο ανωτέρω παραμέτρων + κοινωνικο-οικονομικές παράμετροι ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ (adaptive capacity) δυνατότητα των αρμοδίων υπηρεσιών να εφαρμόσουν κατάλληλες δράσεις προσαρμογής 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Α. Εκτίμηση της τρωτότητας Στο πλαίσιο του Έργου LIFE+ AdaptFor... Εργασία πεδίου Εφαρμογή μεθόδων τηλεπισκόπησης Συλλογή στοιχείων από αρχεία των τοπικών δασικών υπηρεσιών Ανασκόπηση υφιστάμενης βιβλιογραφίας 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Annual Precipitation (mm) 1500 1000 500 0 Time period Mean Annual Temperature ( o C) 3000 2000 19 57 95 19 60 8 96 19 63 1 19 96 4 66 96 19 69 7 97 19 72 0 97 19 75 3 19 97 6 78 97 19 81 9 98 19 84 2 98 19 87 5 19 98 8 90 99 19 93 1 99 19 96 4 99 19 99 7-2 00 20 02 0-2 20 00 3 05-2 00 20 08 6-2 00 9 19 50 19 95 53 1 19 95 56 4 19 95 59 7 19 96 62 0 19 96 65 3 19 96 68 6 19 96 71 9 19 97 74 2 19 97 77 5 19 97 80 8 19 98 83 1 19 98 86 4 19 98 89 7 19 99 92 0 19 99 95 3 19 99 98 6 20 99 01 9-2 20 00 04 2-2 20 00 07 5-2 00 8 ΕΚΘΕΣΗ Χρονοσειρές μετεωρολογικών δεδομένων για την περίοδο 1950-2010, με σκοπό τη διερεύνηση της σύνδεσης των φαινομένων στις 4 ΠΜ με αλλαγές στο κλίμα 2500 Βροχόπτωση Πιέρια Όρη Ασπροπόταμος-Καλαμπάκα Πάρνηθα Ταΰγετος 20 18 Θερμοκρασία 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Time period

ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ Τα οικοσυστήματα εξετάστηκαν από άποψη: υγείας του δάσους (παθογόνοι, όπως μύκητες και έντομα) διαδοχής της βλάστησης (ανάλυση δορυφορικών εικόνων) φυτοκοινωνιολογική (διαφοροποίηση βλάστησης με την ποιότητα τόπου) οικοφυσιολογίας (εκτίμηση της ζωτικότητας, της αναγέννησης κ.ά.) εδαφολογική (περιγραφή εδαφικών συνθηκών, μετρήσεις θρεπτικών και νερού) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Υπάρχει σύνδεση της πορείας των φαινομένων στις 4 περιοχές α) με την κλιματική αλλαγή β) με τη μορφή διαχείριση γ) με άλλες διαταραχές (π.χ. δασικές πυρκαγιές) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΛΙΜΑ α1) Η βιολογία και δυναμική πληθυσμών των παθογόνων οργανισμών είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε μεταβολές των κλιματικών παραμέτρων α2) Οι κλιματικές συνθήκες (π.χ. ξηρασία) επηρεάζουν τους μηχανισμούς άμυνας των δέντρων ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ β) Η πρεμνοφυής διαχείριση προκαλεί μείωση της ανταγωνιστικής ικανότητας ορισμένων ειδών (πλατύφυλλα) με αποτέλεσμα άλλα (κωνοφόρα) να καταλαμβάνουν τις κενές θέσεις ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ γ) Οι δασικές πυρκαγιές προκαλούν υποβάθμιση των εδαφικών συνθηκών και σε συνδυασμό με την αλλαγή του κλίματος ευνοούν τις επιδημίες επιβλαβών εντόμων 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Β. Σχεδιασμός διαχειριστικών μέτρων Εκτίμηση Ευπάθειας Καθορισμός των δασικών οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή Δασικών Διαχειριστικών Σκοπών Οριστικοποίηση των Μέτρων Προσαρμογής Σχεδίων Μέτρων Προσαρμογής Δημόσια Διαβούλευση (ιστοσελίδα του έργου) + Συνάντηση Διαβούλευσης (με δασικές υπηρεσίες) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Μέτρα προσαρμογής της δασικής διαχείρισης Αειφορικές δασοκομικές πρακτικές διατήρηση της βιοποικιλότητας διαθεσιμότητα του νερού ενίσχυση της παραγωγικότητας ενίσχυση της αναγέννησης υπηρεσιών οικοσυστήματων προστασία του εδάφους προώθηση της ετερογένειας αύξηση της συνεκτικότητας 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Στο πλαίσιο του Έργου LIFE+ AdaptFor προτάθηκαν 3 κατηγορίες μέτρων προσαρμογής Βραχυπρόθεσμα μέτρα (π.χ. εξυγειαντικές υλοτομίες, φερομονικές παγίδες) προς άμεση εφαρμογή με σκοπό: α) τον έλεγχο των επιδημιών παθογόνων και β) τη μείωση του μολυσματικού δυναμικού 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Μέσο- και μακροπρόθεσμα μέτρα (π.χ. ενίσχυση της αναγέννησης, ευνόηση μικτών συστάδων, παύση αποψιλωτικών υλοτομιών, αύξηση περίτροπου χρόνου, αναγωγή πρεμνοφυών δασών) με σκοπό: α) την ενίσχυση και προστασία των δασών απέναντι στην ΚΑ β) την αύξηση της αντοχής τους στην ξηρασία γ) τη μείωση των κινδύνων (διάβρωσης και υποβάθμισης εδάφους, πυρκαγιών) δ) την αύξηση της δέσμευσης και ταμίευσης CO2 (μετριασμός επιπτώσεων) ε) την παραγωγή πολυτιμότερων προϊόντων ξύλου 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Υποστηρικτικά μέτρα (π.χ. ρύθμιση της βόσκησης, μείωση του κατακερματισμού, προστασία εδαφικών πόρων, προστασία από δασικές πυρκαγιές, μόνιμο πρόγραμμα παρακολούθησης, ευαισθητοποίηση και κατάρτιση) με σκοπό: α) την επιτυχία των άλλων 2 κατηγοριών μέτρων β) την προστασία των δασών από βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Γ. Παρακολούθηση των δασών Αναπόσπαστο τμήμα της προσαρμοζόμενης διαχείρισης είναι και η παρακολούθηση (monitoring): α) των μεταβολών των παραμέτρων του κλίματος β) των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στα δάση, ιδιαίτερα στα πιο ευπαθή και γ) της αποτελεσματικότητας / επιτυχίας των διαχειριστικών μέτρων που λαμβάνονται για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Γ. Παρακολούθηση των δασών Στο πλαίσιο του Έργου LIFE+ AdaptFor... Εγκατάσταση μόνιμων δειγματοληπτικών επιφανειών (4 / περιοχή) Εγκατάσταση τηλεμετρικών μετεωρολογικών (1 / περιοχή) Συλλογή και επεργασία στοιχείων από τις τοπικές δασικές υπηρεσίες Αποστολή στη Γεν. Δ/νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος (ΥΠΕΚΑ) Ανάρτηση στην ιστοσελίδα του έργου 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

2. ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Α. Σεμινάριο Κατάρτισης Διήμερο Σεμινάριο Κατάρτισης (189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ Θεσσαλονίκη) Εκπαιδευόμενοι: ~70 άτομα από Τοπικές και Περιφερειακές δασικές υπηρεσίες και από τη Γεν. Δ/νση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Αγροπεριβάλλοντος Εκπαιδευτές: Ειδικοί σε θέματα κλιματικής αλλαγής και δασικής διαχείρισης, επιστημονικό προσωπικό του έργου 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Β. Κατευθύνσεις Προσαρμογής Έκδοση 100σελ. (σε ελληνικά και αγγλικά) Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στα Δάση (π.χ. παραγωγικότητα, βιοποικιλότητα, δασικές πυρκαγιές, ακραία καιρικά φαινόμενα, επιδημίες παθογόνων κ.ά.) Προτεινόμενα Διαχειριστικά Μέτρα (ανά κατηγορία επιπτώσεων και για τα κυριότερα δασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας) 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

3. ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ

Ιστοσελίδα www.life-adaptfor.gr Η ιστοσελίδα ανανεώνεται σε τακτική βάση και περιλαμβάνει: - Παραδοτέα και αποτελέσματα του έργου - Δράσεις δημοσιοποίησης (δελτία τύπου, άρθρα στον τύπο κ.ά.) - Φωτογραφικό υλικό - Ανακοινώσεις για παρουσιάσεις του έργου (π.χ. συναντήσεις, συνέδρια κ.ά.) προκηρύξεις (π.χ. αγορά εξοπλισμού, εξωτερική βοήθεια κ.ά.) ΕΠΙΣΚΕΨΙΜΟΤΗΤΑ ~ 3.000 επισκέπτες από Ελλάδα και εξωτερικό

Ενημερωτικό Έντυπο - Τρίπτυχο

Πινακίδες Δημοσιοποίησης του Έργου στις 4 Περιοχές Μελέτης

Επιστημονική Δημοσίευση Biodiversity and Conservation impact factor 2.08

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Το έργο EU LIFE+ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ, LIFE08 ENV/GR/000554, με τίτλο AdaptFor Προσαρμογή της διαχείρισης των δασών στην κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα υλοποιείται από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Δάσών / ΥΠΕΚΑ. Η διάρκεια του έργου είναι 5 έτη και ο προϋπολογισμός του 1.719.112. Με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Κοινότητας 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη

Ευχαριστώ για την προσοχή σας! www.life-adaptfor.gr Βασιλική Χρυσοπολίτου Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) Τομέας Βιοτικών Πόρων και Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών 57001 Θέρμη, ΕΛΛΑΔΑ τηλέφωνο:+30 2 310 473320 (εσωτ. 162) e-mail: vasiliki@ekby.gr www.ekby.gr 189 Νοεμβρίου 2014, ΕΚΒΥ, Θεσσαλονίκη