Εξάρτηση και παραβατική συμπεριφορά 12-13 Δεκεμβρίου 2016
Η προβληματικότητα στη χρήση Χρήση, κατάχρηση, εξάρτηση Δυναμική πορεία εύκολη αρχή η άρνηση της προβληματικής χρήσης είναι βασικό χαρακτηριστικό η προβληματική χρήση κλιμακώνεται αναπτύσσεται ανοχή και η φυσική εξάρτηση
Ερωτήματα των εξαρτημένων, φόβοι και αγωνίες Μπορώ να μειώσω τη χρήση; Μπορώ να σταματήσω έστω προσωρινά; Μπορώ ν αντέξω τα στερητικά; Μπορώ να κοιμηθώ χωρίς την ουσία; Μπορώ να διαχειριστώ τα προβλήματά μου χωρίς ουσίες; Πόσο θα με απορρίψουν; Θα σταματήσω όλες τις ουσίες;
Μύθοι σχετικά με την κατάχρηση ουσιών Η χρήση ουσιών συνδέεται με την προσωπική αποδιοργάνωση και την εξαθλίωση Οι χρήστες βρίσκονται πάντα υπό την επήρεια ουσιών Οι χρήστες δεν μπορούν να σταματήσουν τη χρήση Οι χρήστες δεν μπορούν να ελέγξουν τη χρήση που κάνουν Η εξάρτηση συνδέεται με την ενέσιμη χρήση Οι χρήστες είναι άνθρωποι με χαλαρό αξιακό σύστημα
Η γενική κατάσταση στην Ελλάδα 2,5 3,5 του πληθυσμού / 20.000-25.000 άτομα 3 φορείς αντιμετώπισης Ανεπίσημο, εξωθεσμικό δίκτυο υπηρεσιών Το εθνικό δίκτυο υπηρεσιών αποτελείται από περισσότερες από 100μονάδες Περισσότερες από 12.000 άτομα περιπτώσεις δέχονται υπηρεσίες από το εθνικό δίκτυο υπηρεσιών Κεντρικό ζητούμενο ο συντονισμός Γενικευμένες περικοπές δαπανών
Ολιστική φροντίδα της εξάρτησης: βασικά στοιχεία στη θεραπεία Στέγαση Μετακινήσεις Φροντίδα παιδιού Οικονομική υποστήριξη Οικογένεια Σωματική υγεία βασικά στοιχεία υποστήριξης Αρχική Αξιολόγηση Θεραπευτικός σχεδιασμός Ομαδική και ατομική συμβουλευτική Στόχος η αποχή Φαρμακευτική αποστήριξη Ομάδες αυτοβοήθειας AIDS / HIV κίνδυνοι Ψυχική υγεία Εργαστηριακές εξετάσεις Διαχείριση περίπτωσης Συνεχές της φροντίδας Νομικά θέματα Επαγγελματική Εκπαίδευση (Etheridge, Hubbard, Anderson, Craddock, & Flynn, 1997)
Η εξάρτηση ως πολυδιάστατη δυσλειτουργία η εξάρτηση είναι μια δυναμική προοδευτική κατάσταση στην οποία ο εξαρτημένος εισέρχεται με την κατάχρηση της ψυχοδραστικής ουσίας αλλά, βαθμιαία, βιώνει συχνά μια γενικευμένη αποδιοργάνωση σε πολλά πεδία που αφορούν την κοινωνική του ζωή πολλά από τα πεδία που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών ως πεδία στα οποία αναπτύσσεται συχνά παράλληλη προβληματικότητα, συναντώνται και ως αιτιολογικοί παράγοντες της έναρξης της χρήσης η σχέση μεταξύ του βαθμού σοβαρότητας της κατάχρησης ψυχοδραστικών ουσιών και της κατάστασης σε όλους τους προαναφερόμενους τομείς για το άτομο που κάνει χρήση ουσιών αποτελεί μια σημαντική παράμετρο που έχει θεωρητική, ερευνητική και κλινική σημασία.
Τομείς που επηρεάζονται από την κατάχρηση ουσιών η επαγγελματική απασχόληση το εκπαιδευτικό επίπεδο, η συνέχιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας η σωματική υγεία οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις η εμπλοκή με τον ποινικό νόμο η ψυχολογική και ψυχιατρική κατάσταση
Εστιάζοντας στην παραβατική συμπεριφορά τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών διαπράττουν περισσότερες αξιόποινες πράξεις από όσους δεν κάνουν χρήση ο τυπικός χρήστης είναι χωρίς οικονομικούς πόρους, με ανεπαρκή μόρφωση, χωρίς ιδιαίτερες δεξιότητες για εργασία και εκτός του προνοιακού συστήματος πολλές εξαρτητικές συμπεριφορές (τζόγος, σεξουαλική εξάρτηση) που δεν σχετίζονται με την κατάχρηση ουσιών συσχετίζονται συχνά με πράξεις που υπόκεινται στον ποινικό έλεγχο, η κατάχρηση ουσιών όμως φαίνεται να συνδέεται στενά με την εγκληματικότητα. (Currie, 1993 Thio, 1999)
Σύνδεση παραβατικότητας και (χρήσης) ουσιών Οδήγηση με ή χωρίς ατύχημα Κανονιστικό πλαίσιο Σχετικά (κατοχή, διακίνηση) Κυβερνοέγκλημα Απόκτηση παρανόμων Ουσιών (κλοπή, διάρρηξη, ληστεία) Αδικήματα που σχετίζονται Έγκλημα του λευκού κολάρου Καταχρηστική και Βίαιη συμπεριφορά (ενδοοικογενειακή και σεξουαλική βία) Οργανωμένο έγκλημα
Εξάρτηση και νομική εμπλοκή οι κρατούμενοι παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά χρήσης και κατάχρησης παρανόμων ψυχοδραστικών ουσιών το 67% των ανδρών που συνελήφθησαν και εξετάσθηκαν βρέθηκαν θετικοί τουλάχιστον σε μία από τις πέντε ουσίες που εξετάσθηκαν (39 πόλεις, USA) στην Ευρώπη το μισό του πληθυσμού των φυλακών έχει ιστορικό χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών ενώ, πολλοί από όσους εισάγονται στις φυλακές έχουν σοβαρό πρόβλημα με την κατάχρηση ουσιών (National Institute of Justice, 2000; National Opinion Research Center, 2004; EMCDDA, 2003)
Προβληματική χρήση στις φυλακές (Ευρώπη) Stover & Zurhold 2014
Διαθεσιμότητα των σημαντικότερων παρεμβάσεων Stover & Zurhold 2014
Στην Ελλάδα ένας στους δύο χρήστες που απευθύνεται στα προγράμματα απεξάρτησης αναφέρει δικαστικές εκκρεμότητες και το 75% αναφέρει τουλάχιστον μία σύλληψη στη ζωή του τις τελευταίες τρεις δεκαετίες 40-50% των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές κρατούνται για αδίκημα που καταδικάζει ο νόμος κατά των ναρκωτικών ο μισός πληθυσμός των ελληνικών φυλακών σήμερα κατά τις περισσότερο αισιόδοξες εκτιμήσεις κάνει χρήση παρανόμων ουσιών στη διάρκεια της φυλάκισης το 83% των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές που έκαναν χρήση πριν εγκλεισθούν, συνεχίζει τη χρήση μέσα στη φυλακή κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού (ΚΕΘΕΑ 2011, ΕΚΤΕΠΝ 2009, 2010, Κρεμμύδας 2006, Μαρσέλος 1997)
Θεραπευτικές παρεμβάσεις για την εξάρτηση στις ελληνικές φυλακές 20 προγράμματα συμβουλευτικής, 6 εντατικά θεραπευτικά προγράμματα, 2 κέντρα κοινωνικής ένταξης μετά την απόλυση 2000 συμμετέχοντες σε προγράμματα συμβουλευτικής μακράς διάρκειας, 250 in σε εντατική θεραπεία, 250 σε φάση υποστήριξης μετά την απόλυση (Το 90% των υπηρεσιών στη φυλακή υλοποιείται από τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ. Σε 2 φυλακές πρόσφατα δοκιμάζονται προγράμματα υποκατάστασης από τον ΟΚΑΝΑ)
Το είδος της παραβατικότητας η αδικοπραξία που τους εκθέτει στον ποινικό έλεγχο, αφορά κυρίως στην απόκτηση χρημάτων για να διευκολύνουν την προσπάθεια τους να αποκτήσουν την ουσία, η γενική εντύπωση από την εγκληματικότητα που συνδέεται με την κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών δε φαίνεται να τεκμηριώνει θέσεις που υποστηρίζουν την επιθετικότητα των χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών οι αδικοπραξίες μάλλον συνδέονται με την αναζήτηση της ουσίας και δεν οφείλονται στη χρήση της ως σύμπτωμα που συνδέεται με τη ιδιότητά της, τουλάχιστο για μιας σειράς ουσίες η νομική εμπλοκή των εξαρτημένων επιδεινώνει την κοινωνική τους θέση προσθέτοντας στο ήδη στιγματισμένο πρόσωπό τους μια επιπλέον στιγματιστική ιδιότητα: αυτή του παραβάτη εκτεθειμένου στο ποινικό σύστημα (Παρασκευόπουλος 1997, Παπαναστασάτος 2007)
Εξάρτηση και εγκληματικότητα (τρεις τύποι εγκληματικότητας που συνδέονται με την εξάρτηση) Αδικήματα που σχετίζονται με διακίνηση, κατοχή, προμήθεια Αδικήματα που σχετίζονται άμεσα με την εξάρτηση Κλοπές για εξεύρεση χρημάτων για αγορά παρανόμων ουσιών Κλεπταποδοχή, εκβιασμοί, διαρρήξεις Μικροεγκληματικότητα, επήρεια ουσιών μπορεί να συνδέονται και με αδικήματα βίας Αδικήματα που σχετίζονται με το παραβατικό life style Συνεργασία με άλλους παραβάτες, συμμορίες Παράνομες αγορές Οργανωμένο έγκλημα Ξέπλυμα χρήματος Εγκληματικότητα του λευκού κολάρου
Η νομική πίεση Ο εξαρτημένος παραβάτης έχει περισσότερες πιθανότητες συμμετοχής σε ένα πρόγραμμα Λιγότερο από το 15% των εξαρτημένων κρατουμένων συμμετέχει σε θεραπευτικό πρόγραμμα 36% των ενηλίκων σε επιτήρηση ήταν σε θεραπεία στη φυλακή αλλά 17% συνέχισε μετά τη φυλακή Όσοι δεν συμμετέχουν σε πρόγραμμα απεξάρτησης στη φυλακή έχουν περισσότερες πιθανότητες υποτροπής Χρήση ουσιών Παραβατικότητα Φυλάκιση Δημόσια υγεία και ασφάλεια Πόροι του ποινικού συστήματος
Η σημασία της θεραπείας στη φυλακή Όλοι οι διαπιστωμένοι θάνατοι γυναικών, για ένα μήνα μετά την απόλυση σχετίζονταν με χρήση ουσιών 69 φορές περισσότερες πιθανότητες θνησιμότητας την πρώτη βδομάδα μετά την απόλυση σε σχέση με το γενικό πληθυσμό των φυλακών Την πρώτη βδομάδα μετά την απόλυση οι άνδρες διατρέχουν 29 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο από ότι ο γενικός πληθυσμός, 90% ήταν θάνατοι που σχετίζονται με χρήση ουσιών Τα οπιοειδή ανιχνεύτηκαν στο 97% των θανάτων που διαπιστώθηκαν τις πρώτες δυο βδομάδες μετά την απόλυση Farrell & Marsden (Home Office Online Report 40/05)1998-2000
Γιατί οι παραβάτες-κρατούμενοι συνεχίζουν τη χρήση Επηρεάζεται η εγκεφαλική λειτουργία Η επιθυμία συνδέεται με αναμνήσεις Για την αποχή χρειάζεται εκπαίδευση σε ειδικές δεξιότητες Η απόλυση μπορεί να είναι ευκαιρία για χρήση Η φυλακή δεν είναι τόπος χωρίς ναρκωτικά Η πίεση των ομοτίμων Συνθήκες διαβίωσης κράτησης Συνθήκες διαβίωσης μετά την αποφυλάκιση
Γιατί θεραπεία στη φυλακή Πρόληψη θνησιμότητας Μείωση της μελλοντικής χρήσης Μείωση της μελλοντικής παραβατικότητας Βελτίωση οικογενειακών σχέσεων Βελτίωση προοπτικών απασχόλησης Βελτίωση σωματική και ψυχικής υγείας
Είναι αποτελεσματική η θεραπεία στη Εθελοντική συμμετοχή φυλακή; Συμμαχία θεραπευτικού και σωφρονιστικού προσωπικού Συνέχιση της θεραπείας μετά την απόλυση Καλή αξιολόγηση των αναγκών Διαθεσιμότητα υπηρεσιών σε σχέση με τις ανάγκες Ο χρόνος παραμονής είναι σημαντικός Περισσότερο στη θεραπεία καλύτερα αποτελέσματα (χρήση ΚΑΙ παραβατικότητα)
Το ιστορικό χρήσης απαιτεί καλή αξιολόγηση Η οργανωμένη θεραπεία περιλαμβάνει οικογενειακή, συμπεριφορική και γνωστική παρέμβαση Η κινητοποίηση και η ετοιμότητα για θεραπεία Η νομική πίεση
Η υποτροπή; Αγχώδη σύνδρομα Οξύτερα και σοβαρότερα προβλήματα Απομόνωση και εγκατάλειψη Κοινωνικός αποκλεισμός Η χρήση στο περιβάλλον Συνέχιση της υποστήριξης μετά την απόλυση Ίσως απαιτηθεί εντατικότερη υποστήριξη
Τι είδους θεραπεία στη φυλακή Αξιολόγηση και θεραπευτικός σχεδιασμός Κάλυψη των αναγκών που εκτιμώνται Γνωστική και συμπεριφορική υποστήριξη Φαρμακευτική αγωγή με αγωνιστές ή ανταγωνιστές Οικογενειακή θεραπεία Προετοιμασία για την απόλυση Μέθοδος της διαχείρισης της περίπτωσης
Πόση θεραπεία στη φυλακή Ο χρόνος παραμονής είναι κρίσιμη μεταβλητή Το κατώφλι των 90 ημερών Η αρχική φάση υποστήριξης οφείλει να εστιάζει στη χρήση Η «ώριμη» φάση θεραπείας σε προβλήματα που συνδέονται με τη χρήση Η διολίσθηση δεν είναι καταστροφή Η επιστροφή στο θεραπευτικό σύστημα αυξάνει τις πιθανότητες για επιτυχία
Επιβράβευση και κυρώσεις Κριτήρια συμπεριφοράς Σαφή, ακριβή, γνωστά, στοχευμένα και συνδεδεμένα με συγκεκριμένες πράξεις Η επιβράβευση έχει αποτελέσματα που διαρκούν Η τιμωρία έχει σύντομα αποτελέσματα Η ενδυναμωτική/ηθική επιβράβευση είναι αποτελεσματική Οι κυρώσεις είναι αναλογικές και κλιμακούμενες
Φαρμακευτική αγωγή Η αρχική αξιολόγηση είναι σημαντική για το θεραπευτικό πλάνο Οι αγωνιστές επαναφέρουν την ισορροπία των ενδορφινών και σταθεροποιεί Οι ανταγωνιστές μπλοκάρουν τη δράση των οπιοειδών Η αποτοξίνωση Το αλκοόλ
Ο έλεγχος διάδοσης μολυσματικών ασθενειών Ταχύτεροι ρυθμοί μετάδοσης μεταξύ των κρατουμένων χρηστών Η επικράτηση του AIDS είναι 5 φορές υψηλότερη μεταξύ κρατουμένων χρηστών, όπως και η μόλυνση από HIV. Συνήθως η μόλυνση διαδίδεται πριν τον εγκλεισμό αλλά διασπείρεται εύκολα και χρειάζεται θεραπεία Σημαντική η σύνδεση με το σύστημα υγείας μετά την απόλυση
Η συνοσηρότητα Η ενδελεχής αξιολόγηση θα επιτρέψει κατάλληλο θεραπευτικό σχεδιασμό Πολλά προβλήματα είναι συμβατά με τη θεραπεία της εξάρτησης Για κάποιους ωστόσο κρατουμένους απαιτείται ειδικό πρόγραμμα διπλής διάγνωσης Κατάθλιψη, σύνδρομο άγχους, διπολική διαταραχή, ψύχωση
Το κόστος ΗΠΑ 2002: κόστος εξάρτησης 181 bl$ (108 συνδέεται με την παραβατικότητα που σχετίζεται με τη χρήση) Το κόστος της θεραπείας (περιλαμβανομένου του κόστους της έρευνας και της θεραπείας) ήταν 16 bl$. 1 νομισματική μονάδα αποδίδει από 1,3 ως 23. Στην Ελλάδα το κόστος εξάρτησης εκτιμήθηκε στα 136 την ημέρα ανά εξαρτημένο στην κοινότητα Το αντίστοιχο κόστος στη φυλακή ήταν 30, στη θεραπεία από 22 ως 29
Οι γυναίκες κρατούμενες εξαρτημένες Λιγότερες γυναίκες με ρυθμούς αύξησης υψηλότερους Διαφορετικά προβλήματα και ανάγκες από ότι οι άνδρες Περισσότερη χρήση και περισσότερες ουσίες πριν τον εγκλεισμό Οι μισές έχουν ιστορικό σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης Υψηλότερα ποσοστά θυματοποίησης που συνδέεται αιτιολογικά με τη χρήση, την κατάθλιψη, το PTS, την παραβατικότητα Περισσότερα προβλήματα ψυχικής υγείας, απασχόλησης και παιδικής φροντίδας Προσοχή στις μητέρες
Ανήλικοι και νεαροί ενήλικες Δραματική αύξηση της νεανικής παραβατικότητας που σχετίζεται με τη χρήση Αύξηση των υποθέσεων σε μια δεκαετία Σχολική διαρροή, χρήση ουσιών, οικογενειακή ανισορροπία, κακοποίηση Τα κορίτσια είναι περισσότερο επιβαρυμένα Δεν υπάρχουν καταστήματα κράτησης για κορίτσια Οικογενειακή θεραπεία και εστιασμένες μέθοδοι