Leonardo da Vinci ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ-ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΥΣ ΣΤΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ, ΜΕ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΠΕ ΠΑΚΕΤΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3.2 ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ & ΟΜΑ Α ΕΛΕΓΧΟΥ ΕΛΛΑ Α ΕΘΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στέφανος όδουρας Αθήνα, Νοέµβριος 2007
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙ Α 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ... 5 3. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΥΟ ΟΜΑ ΩΝ - ΣΤΟΧΩΝ - ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 12 3.1 Αποδέκτες Εκπαίδευσης.... 12 3.1.1. Πληροφορίες σχετικά µε το εκπαιδευτικό πρόγραµµα.... 12 3.1.2. Μέθοδοι υλοποίησης του εκπαιδευτικού προγράµµατος... 15 3.1.3. Κίνητρα για συµµετοχή σε εκπαιδευτικά προγράµµατα µε υποστήριξη ΤΠΕ... 17 3.1.4. Οµάδα Ελέγχου... 23 3.1.5. Άτοµα που έχουν λάβει επαγγελµατική κατάρτιση.... 23 3.1.6. Άτοµα που δεν έχουν λάβει επαγγελµατική κατάρτιση.... 27 3.1.7. Απόψεις για την συνεχιζόµενη επαγγελµατική κατάρτιση µε χρήση ΤΠΕ... 29 4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΠΟ ΕΚΤΩΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ & ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΕΛΕΓΧΟΥ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ... 35 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 51 6. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ...... 55 7. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ... 56 8. ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ... 59 9. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 60 10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 67 1
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου που πραγµατοποιήθηκε στη Λισσαβόνα τον Μάρτιο του 2000 διακήρυξε ότι η δια βίου µάθηση και η συνεχής ανανέωση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, την οικονοµική ευηµερία και την κοινωνική συνοχή στο πλαίσιο ενός όλο και περισσότερο παγκοσµιοποιηµένου οικονοµικού περιβάλλοντος (European Council, 2000; Sellin, 2002). Προφανώς, δόθηκε έµφαση στην ανάγκη προσαρµογής των ευρωπαϊκών συστηµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στις απαιτήσεις της οικονοµίας που βασίζεται στις γνώσεις, και την υποστήριξη νέων δεξιοτήτων και ικανοτήτων, και ιδιαίτερα των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ), ως κύριο συστατικό για την προώθηση των ψηφιακών γνώσεων (CEDEFOP, 2002, 2003, 2004). Η δια βίου µάθηση για όλους αντιµετωπίζεται ως καθοριστικός παράγοντας για την επίτευξη, όχι µόνο µιας πιο ανταγωνιστικής οικονοµίας και ενός πολύ καλά καταρτισµένου εργατικού δυναµικού, αλλά και για την κοινωνική σταθερότητα, την ενεργό συµµετοχή ως πολίτες και την προσωπική εξέλιξη (European Commission, 2002a). Αυτό υποστηρίζεται έντονα από το Πρόγραµµα ράσης e-europe 2002, που ακολούθησε τη Στρατηγική της Λισσαβόνας, και προσδιορίζει την ηλεκτρονική µάθηση ως σηµαντικό ζήτηµα πολιτικής για την αποτελεσµατική ένταξη των ΤΠΕ στα Ευρωπαϊκά συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης (European Commission, 2002b, e-europe, 2005). Επιπλέον, η ηλεκτρονική µάθηση µπορεί να βοηθήσει τη µελλοντική ανάπτυξη των επιχειρήσεων, ειδικά τις Μικρο-Μεσαίες Επιχειρήσεις (ΜΜΕ) το µέγεθος των οποίων δεν επιτρέπει τις χρονοβόρες διαδικασίες/προγράµµατα κατάρτισης προσωπικού (European Commission, 2002c; 2002d). Τα παραδοσιακά πρότυπα εκπαίδευσης και κατάρτισης δεν είναι πολύ κατάλληλα για την δια βίου µάθηση επειδή επικεντρώνονται κυρίως στις µεµονωµένες διαδικασίες και είναι βασισµένα σε προ-δοµηµένο περιεχόµενο. Συνεπώς, η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών, το µεταβαλλόµενο παγκόσµιο οικονοµικό περιβάλλον και η αβεβαιότητα στο εργασιακό περιβάλλον δικαιολογούν ως ένα ορισµένο βαθµό την αυξανόµενη ανάγκη συνεχούς εκπαίδευσης καθ' όλη τη διάρκεια της εργασιακής ζωής των ατόµων. Ο εκσυγχρονισµός των Ευρωπαϊκών συστηµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να έχει ως στόχο την ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας σε συγκεκριµένα στάδια της οικονοµικής και κοινωνικής ανάπτυξης (Attwell, 2007). Με άλλα λόγια, τα σύγχρονα συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει να εστιάσουν όχι µόνο στην αύξηση των δεξιοτήτων και της γνώσης του εργατικού δυναµικού αλλά και στην ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου. Αυτές οι νέες δεξιότητες και ικανότητες µπορούν να είναι σηµαντικές και χρήσιµες εάν είναι το αποτέλεσµα ποιοτικών και ευρέως προσιτών συστηµάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης (European Commission, 2003). Κατά συνέπεια, οι αναπτυξιακές πολιτικές όσον αφορά στην εκπαίδευση και την κατάρτιση πρέπει να αντιµετωπίζονται πιο ολοκληρωµένα από όλους τους εµπλεκόµενους παράγοντες όπως οι κυβερνητικές υπηρεσίες, τα συνδικάτα, τα πανεπιστήµια, τα επιµελητήρια, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), οι φορείς κατάρτισης και άλλες 2
υπηρεσίες και οργανισµοί. Σε αυτό το πλαίσιο, η συνεργασία για την αναπτυξιακή πολιτική θα πρέπει να στοχεύει στην κάλυψη πεδίων όπως οι εθνικές πολιτικές κατάρτισης, η καθιέρωση θεσµικών πλαισίων, η εισαγωγή σχεδίων δια βίου εκπαίδευσης, συστηµάτων κατάρτισης, κ.λπ. Οι νέες τεχνολογίες µπορούν να βοηθήσουν στην παροχή βασικών υπηρεσιών, συµπεριλαµβανοµένης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, µε πιο αποδοτικό, πιο αποτελεσµατικό και πιο καινοτόµο τρόπο. Κατά συνέπεια, η µη αξιοποίηση αυτών των τεχνολογιών, έχει ως αποτέλεσµα την απώλεια κοινωνικο-οικονοµικών ευκαιριών (European Commission, 2003). Εποµένως, είναι ουσιώδες να δίνεται έµφαση στα πεδία πολιτικής που αναφέρθηκαν προηγουµένως καθώς επηρεάζουν σηµαντικά την µελλοντική δυνατότητα επαγγελµατικής ένταξης των ατόµων. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο (Euracademy Observatory) απευθύνεται σε εκείνους τους παράγοντες που συµµετέχουν άµεσα στην οικονοµία των αγροτικών περιοχών. Το πρόγραµµα προωθεί την δηµιουργία ενός κέντρου πληροφοριών και µιας τράπεζας δεδοµένων για τις ανάγκες δια βίου µάθησης των µικροµεσαίων και πολύ µικρών επιχειρήσεων και των αυτοαπασχολούµενων στις αγροτικές περιοχές, µε έµφαση στο ρόλο που παίζουν οι ΤΠΕ στη αντιµετώπιση αυτών των αναγκών. Με άλλα λόγια, το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο µέσω της έρευνας στα παραπάνω θέµατα δηµιουργεί έναν κορµό πληροφοριών και γνώσεων, καταγράφοντας τις ανακύπτουσες ανάγκες εκπαίδευσης και µάθησης των µάνατζερ και των εργαζοµένων στις αγροτικές περιοχές, αξιολογώντας τη συµµετοχή ή πιθανή συµµετοχή σε προγράµµατα εκπαίδευσης µε την βοήθεια των ΤΠΕ. Το υπο-πακέτο εργασίας 3.1 (WP3.1) ανέλυσε τα δεδοµένα που συλλέχθηκαν από φορείς παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης και κατάρτισης που συµµετέχουν στην δια βίου µάθηση ή την κατάρτιση µε χρήση ΤΠΕ µε την µορφή ηλεκτρονικής µάθησης και συνδυασµένης µάθησης. Η Έκθεση Αξιολόγησης του WP3.1 κατέληξε ότι ο τοµέας της κατάρτισης πρέπει να αναπτύξει µια σειρά υπηρεσιών που στοχεύουν στην ικανοποίηση συγκεκριµένων αναγκών των εκπαιδευόµενων αναφορικά µε τις ΤΠΕ, ειδικά εκείνων που ζουν και εργάζονται στις αγροτικές περιοχές. Βάσει των κύριων συµπερασµάτων του WP 3.1, ο συγκεκριµένος στόχος αυτού του υποπακέτου εργασίας (WP3.2) ήταν η συλλογή στοιχείων από ένα δείγµα αποδεκτών συνεχιζόµενης επαγγελµατικής εκπαίδευσης και κατάρτισης µε χρήση ΤΠΕ, στα πλαίσια της δια βίου µάθησης, το οποίο συµπεριλαµβάνει εργαζόµενους στις ΜΜΕ, τους αυτοαπασχολούµενους στις αγροτικές περιοχές, καθώς επίσης και τους ανέργους. Οι πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν βοήθησαν στην δηµιουργία του προφίλ των εκπαιδευόµενων, που χρησιµοποιούν ΤΠΕ µέσα στον εργασιακό τους χώρο αλλά και έξω από αυτόν, σχετικά µε τα κοινωνικοοικονοµικά χαρακτηριστικά τους, συµπεριλαµβανοµένων των φιλοδοξιών τους και της συµβολής αυτής της µορφής µάθησης στη σταδιοδροµία τους και την προσωπική τους εξέλιξη. Επιπλέον, συλλέχθηκαν στοιχεία από µια οµάδα ελέγχου αποτελούµενη από άτοµα µε παρόµοια κοινωνικο-οικονοµικά χαρακτηριστικά, τα οποία εργάζονται στις αγροτικές ΜΜΕ ή αναζητούν εργασία στις αγροτικές περιοχές προκειµένου να ερευνηθούν περιορισµοί, όπως η δυνατότητα πρόσβασης στις ΤΠΕ, η πρόσβαση στην δια βίου µάθηση, οι προσωπικές στάσεις και συµπεριφορές, κ.λπ. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν και από τα δύο δείγµατα βοήθησαν 3
στην δηµιουργία του τµήµατος ζήτησης του Παρατηρητηρίου και παρείχαν το βασικό υλικό για τη σχετική τράπεζα δεδοµένων. Τα αποτελέσµατα του Παρατηρητηρίου δηµοσιεύονται ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα http://www.euracademy-observatory.org/ και είναι διαθέσιµα στους εµπλεκόµενους φορείς προς ενηµέρωση σε θέµατα πολιτικής και πρακτικής. 4
2. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Κατά την συγκρότηση διαφανών ερευνητικών µεθόδων, θα πρέπει να υπάρξουν διαβουλεύσεις ανάµεσα στην οµάδα προγράµµατος και ίσως την ευρύτερη ερευνητική κοινότητα. Τέτοιες συζητήσεις θα µπορούσαν να παράγουν ισχυρά εννοιολογικά πλαίσια που χρησιµεύουν ως κατευθυντήριοι άξονες για την τρέχουσα και µελλοντική έρευνα και ανάλυση (Heppner & Heppner, 2004). Ένα αποφασιστικό µέρος ενός καλού ερευνητικού σχεδίου αφορά τη βεβαιότητα ότι οι ερευνητικές µέθοδοι εξετάζουν τους στόχους και τους σκοπούς του WP3.2. Με άλλα λόγια, αφού αναγνωριστούν οι στόχοι, πρέπει να προσδιοριστούν οι βασικές πτυχές και τα κατάλληλα ερωτήµατα αυτής της έρευνας. Ο σχεδιασµός της εµπειρικής έρευνας βασίστηκε στην ανάγκη να χρησιµοποιηθούν δύο χωριστά δείγµατα: το πρώτο δείγµα αποτελούµενο από αποδέκτες της δια βίου εκπαίδευσης µε χρήση ΤΠΕ και το άλλο αποτελούµενο από ανθρώπους που δεν έχουν πάρει µέρος σε παρόµοια εκπαιδευτικά προγράµµατα, ως οµάδα ελέγχου. Η έρευνα σχεδιάστηκε κατά τέτοιο τρόπο προκειµένου να διαπιστωθούν τα χαρακτηρίστηκα για την διατυπωµένη (δηλ. αποδέκτες εκπαίδευσης) και για την αφανή (δηλ. οµάδα ελέγχου) ζήτηση µεταξύ των οµάδων-στόχων που συµµετείχαν στην έρευνα. Εντούτοις, η ακρίβεια και η αξιοπιστία των συλλεχθέντων στοιχείων θα πρέπει πάντα να αξιολογούνται. Αυτό είναι ένα κρίσιµο βήµα οποιασδήποτε έρευνας επειδή τα αναξιόπιστα στοιχεία µπορούν να έχουν επιπτώσεις στην εγκυρότητα των ερευνητικών συµπερασµάτων (Carmines & Zeller, 1979). Η συλλογή των πολύτιµων στοιχείων, το ολοκληρωµένο σχέδιο δειγµατοληψίας, η χρησιµοποίηση του δικτύου εκπαιδευτικών φορέων και η προσεκτική στατιστική ανάλυση προκειµένου να προσδιοριστούν λάθη, ανεπάρκειες και επαναλήψεις ήταν ουσιαστικά βήµατα για την διασφάλιση της αξιοπιστίας και της ακρίβειας των στοιχείων. Η µεθοδολογία για την διεξαγωγή της επιτόπιας έρευνας πεδίου έχει δοµηθεί από τους υπεύθυνους συνεργάτες του WP3.2, δηλαδή την εταιρεία PRISMA και το Πανεπιστήµιο Nicolaus Copernicus. Η µεθοδολογία περιλάµβανε τα εξής σταδία, καθορισµός των λεπτοµερών στόχων έρευνας, των µεταβλητών, της βάσης δειγµατοληψίας, σχεδιασµός των δειγµάτων, των ερωτηµατολογίων (τα οποία και τέθηκαν στην διάθεση των άλλων εταίρων για µετάφραση στις εθνικές τους γλώσσες), διαχείριση της έρευνας µέσω του ιαδικτύου, κωδικοποίηση των στοιχείων, επεξεργασία ενός κοινού σχεδίου για την παρουσίαση των αποτελεσµάτων, συµπεριλαµβανοµένων των συγκρίσεων µεταξύ των οµάδων-στόχων που συµµετείχαν στην έρευνα. Ήδη έχει αναφερθεί ότι ο σχεδιασµός της εµπειρικής έρευνας βασίστηκε σε ένα αρχικό στάδιο µελέτης της βιβλιογραφίας, χρησιµοποιώντας σε µεγάλο βαθµό τις πηγές που αναλύθηκαν στο πλαίσιο του πακέτου εργασίας WP2, καθώς επίσης και τα αποτελέσµατα και τα συµπεράσµατα που προήλθαν από το πακέτο εργασίας WP3.1, χρησιµοποιήθηκαν για να τον σχεδιασµό της έρευνας του WP3.2. Η έρευνα στην Ελλάδα διεξήχθη από την εταιρεία PRISMA. Η βάση δειγµατοληψίας για την έρευνα των αποδεκτών εκπαίδευσης παρήχθη µέσω των εκπαιδευτικών οργανισµών που συµµετείχαν στην έρευνα για τους φορείς εκπαίδευσης. Οι φορείς αυτοί κλήθηκαν να δώσουν 5
στην εταιρεία PRISMA τα στοιχεία επικοινωνίας των πρώην και των τωρινών εκπαιδευόµενών τους. Συνήθως, αυτό δεν ήταν δυνατό λόγω των ζητηµάτων εµπιστευτικότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι φορείς εκπαίδευσης κλήθηκαν να παρουσιάσουν την έρευνα στους εκπαιδευόµενούς τους µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου, να την έχουν διαθέσιµη στους επίσηµους ιστότοπους τους ή/και να την κατευθύνουν στον ιστότοπο του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου όπου θα µπορούσαν να συµπληρώσουν το online ερωτηµατολόγιο. Το ερωτηµατολόγιο µεταφράστηκε στα Ελληνικά για την καλύτερη διαχείρισή του και δοµήθηκε προσεκτικά µε κωδικοποιηµένες απαντήσεις (βλέπε το Παράρτηµα 1). Ο σχεδιασµός του δείγµατος βασίστηκε σε µια βάση που καθοριζόταν από διάφορα χαρακτηριστικά όπως γεωγραφικός χώρος, τύπος και µέγεθος της επιχείρησης όπου εργάζεται ο αποδέκτης εκπαίδευσης, θέση απασχόλησης, ολοκλήρωση της σειράς µαθηµάτων, κ.λπ. Η βάση δειγµατοληψίας για την έρευνα της οµάδας ελέγχου προήλθε από καταλόγους ΜΜΕ που αναπτύσσουν δραστηριότητες στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, των Τεχνικών Επιµελητηρίων και των Εµπορικών και Βιοµηχανικών Επιµελητηρίων Ελλάδας, και άλλων οργανισµών. Πριν από τη συµβολή σε αυτήν την έρευνα, τα µέλη της οµάδας ελέγχου έπρεπε να καταστήσουν σαφές ότι δεν έχουν λάβει συνεχιζόµενη επαγγελµατική εκπαίδευση και κατάρτιση ή οποιαδήποτε άλλη µορφή δια βίου εκπαίδευσης που υποστηρίζεται από ΤΠΕ. Συµφωνήθηκε από την οµάδα του προγράµµατος ότι για λόγους οικονοµίας, τα µέλη της οµάδας ελέγχου θα µπορούσαν να προέλθουν από µια ενιαία γεωγραφική περιοχή. Στην Ελλάδα, οι συµµετέχοντες της έρευνας οµάδας ελέγχου προήλθαν από διαφορετικές περιοχές όπως η ευρύτερη περιοχή των Αθηνών (Αττική), η υτική Ελλάδα, το Βόρειο Αιγαίο, η Κρήτη, η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Θράκη και η Ήπειρος. Όπως συνέβη στην περίπτωση της έρευνας των αποδεκτών εκπαίδευσης, το ερωτηµατολόγιο για την οµάδα ελέγχου µεταφράστηκε στα Ελληνικά για την καλύτερη διαχείρισή του (βλέπε το Παράρτηµα 2). Η επεξεργασίας των ερωτήσεων του ερωτηµατολογίου και η πιλοτική διαδικασία δεν µπορεί να γίνεται καθηµερινά (Fowler, 1995). Η ερευνητική οµάδα επένδυσε ένα σηµαντικό χρονικό διάστηµα για τον προσδιορισµό όλων των ατελειών των ερωτηµατολογίων και κατόρθωσε να αντιµετωπίσει επιτυχώς τις χρονικές πιέσεις και την ένταση. Εντούτοις, πρέπει πάντα να αναµένεται ένα συγκεκριµένο ποσοστό λαθών που αφορούν στην δειγµατοληψία. Στην Ελλάδα, η πιλοτική διαδικασία πραγµατοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2007. Τα ερωτηµατολόγια δοκιµάστηκαν πιλοτικά σε έναν αριθµό ατόµων και από τις δυο οµάδες-στόχους. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, ένα µικρό αλλά αντιπροσωπευτικό δείγµα (δηλ. περίπου το 15% των πραγµατικών ερευνών) συµπλήρωσε τα ερωτηµατολόγια. Στο τέλος αυτής της διαδικασίας, η Ελληνική ερευνητική οµάδα ήταν σε θέση να προσδιορίσει οποιεσδήποτε παραλείψεις, ανεπάρκειες, ασάφειες ή/και προκατειληµµένες ερωτήσεις. Τα ερωτηµατολόγια σχεδιάστηκαν προσεκτικά και γράφτηκαν σε µια γλώσσα που ήταν απλή και κατανοητή, συλλέγοντας κατ αυτόν τον τρόπο επιθυµητές απαντήσεις και επιτυγχάνοντας ένα ικανοποιητικό επίπεδο αντικειµενικότητας (Morgan, 1988). Η σειρά των ερωτηµατολογίων βασίστηκε στην αρχή της προοδευτικής εξειδίκευσης για να δοθεί η δυνατότητα στους 6
ερωτώµενους να απαντήσουν εύκολα και άνετα, δηλαδή κάθε ερώτηση µέτρησε µία συγκεκριµένη µεταβλητή και ακολουθήθηκε µία λογική αλληλουχία (Gendall, 1998). Το ερωτηµατολόγιο ήταν χωρισµένο σε τέσσερα τµήµατα και οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να δώσουν τις γνώµες τους, µεταξύ άλλων, σχετικά µε τις µεθόδους κατάρτισης, τον τόπο των δραστηριοτήτων, το περιεχόµενο της κατάρτισης, τα εργαλεία και τα µέσα που χρησιµοποιήθηκαν για την παροχή ΤΠΕ, τα προσόντα που αποκτούν οι εκπαιδευόµενοι που ολοκληρώνουν τα εκπαιδευτικά αυτά προγράµµατα, την παροχή υποστήριξης κατά την διάρκεια των προγραµµάτων, κ.λπ. Αν και δεν υπάρχει µια σαφής άποψη όσον αφορά την πολιτική ανωνυµίας των ερωτηµατολογίων (Watkins, 1978), οι ερωτώµενοι και από τις δυο οµάδες-στόχους δεν κλήθηκαν να δώσουν το πλήρες ονοµατεπώνυµό τους ή οποιαδήποτε άλλα στοιχεία επικοινωνίας. Εντούτοις, τα στοιχεία επικοινωνίας µερικών από τους συµµετέχοντες (δηλ. εκείνοι που συµπλήρωσαν το ερωτηµατολόγιο µέσω του τηλεφώνου ή/και ηλεκτρονικού ταχυδροµείου) είναι διαθέσιµα για εσωτερική και µελλοντική χρήση. Θεωρητικά, ένας από τους κύριους στόχους όλων των ερευνών είναι να δοθεί η δυνατότητα στον ερευνητή να προβλέψει ακριβώς τα χαρακτηριστικά, τις ανησυχίες ή/και τις σκέψεις ενός προκαθορισµένου δείγµατος (Henry, 1990). Όµως, είναι άσκοπο να ερευνηθεί ένας ολόκληρος πληθυσµός. Εάν επιλεγεί σοφά, ακόµα και ένα σχετικά µικρό δείγµα µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα εξαιρετικά ακριβείς προβλέψεις. Η επιτόπια έρευνα για τους αποδέκτες εκπαίδευσης πραγµατοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστηµα Απριλίου-Ιουνίου 2007. Αναζητήθηκε ένα δείγµα 500-1000 αποδεκτών σε κάθε χώρα, ανάλογα µε το µέγεθος της χώρας αυτής. Στην περίπτωση της Ελλάδας, µια πιθανή απειλή για τον αρχικό αυτό στόχο, που συσχετίζεται επίσης µε την έρευνα που διεξήχθη για το πακέτο εργασίας WP3.1, ήταν το µέγεθος και ο αριθµός των φορέων που παρέχουν κύκλους µαθηµάτων µε χρήση ΤΠΕ. Επιπλέον, εάν θεωρηθεί ότι η δια βίου εκπαίδευση που υποστηρίζεται από ΤΠΕ στις αγροτικές περιοχές της Ελλάδας δεν είναι ακόµα ευρέως αποδεκτή και διαδεδοµένη, τότε ο συνολικός αριθµός των 115 ερωτηµατολογίων µπορεί να θεωρηθεί ως ικανοποιητικός. Είναι αξιοσηµείωτο ότι οι δυο πρώτες ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου για τους αποδέκτες εκπαίδευσης ήταν υποχρεωτικές ερωτήσεις-φίλτρο. Αυτό σηµαίνει ότι εκείνοι που απάντησαν ΟΧΙ σε οποιεσδήποτε από αυτές τις ερωτήσεις, κλήθηκαν να µην συνεχίσουν µε το ερωτηµατολόγιο. Κατά συνέπεια, αρχικά 125 αποδέκτες συµπλήρωσαν τα ερωτηµατολόγια αλλά µετά την ανάλυση των απαντήσεων και της δεύτερης ερώτησης-φίλτρο, 115 απαντήσεις ήταν σχετικές µε αυτήν την µελέτη αυτή (δείτε τα Γραφήµατα 1 και 2). ΓΡΑΦΗΜΑ 1: ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ 1 Μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών σας (δηλ. σχολείο, τεχνική σχολή ή παν/µιο) συµµετείχατε ποτέ σε εκπαιδευτικά προγράµµατα συνεχιζόµενης επαγγελµατικής κατάρτισης? 95% 5% ΝΑΙ OΧΙ 7
ΓΡΑΦΗΜΑ 2: ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ 2 Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα στο οποίο πήρατε µέρος υποστηριζόταν από ΤΠΕ, δηλ. εξ αποστάσεως εκπαίδευση online ή µε CD-ROMs? 97% ΝΑΙ 3% OΧΙ Στην περίπτωση της οµάδας ελέγχου, αναζητήθηκε ένα δείγµα 50-150 ερωτώµενων ανάλογα µε το µέγεθος της χώρας. Στην Ελλάδα, ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε δεδοµένου ότι συγκεντρώθηκαν συνολικά 70 απαντήσεις. Οι δυο πρώτες ερωτήσεις του ερωτηµατολογίου για την οµάδα ελέγχου ήταν υποχρεωτικές ερωτήσεις-φίλτρο. Οι συµµετέχοντες, που απάντησαν ΝΑΙ στην πρώτη ερώτηση-φίλτρο, κλήθηκαν να µην συµπληρώσουν το ερωτηµατολόγιο αυτό αλλά εκείνο για τους αποδέκτες εκπαίδευσης. Εντούτοις, και οι 70 ερωτώµενοι δήλωσαν ότι δεν έχουν πάρει ποτέ µέρος σε εκπαιδευτικά προγράµµατα τα οποία υποστηριζόταν από ΤΠΕ, δηλ. εξ αποστάσεως εκπαίδευση online ή µε CD-ROMs κ.λπ. Επιπλέον, η δεύτερη ερώτηση-φίλτρο βοήθησε στην ταξινόµηση των ερωτώµενων της έρευνας που αφορά στην οµάδα ελέγχου σε δύο ξεχωριστές οµάδες, δηλ. εκείνους που έχουν πάρει µέρος σε εκπαιδευτικά προγράµµατα συνεχιζόµενης επαγγελµατικής κατάρτισης και εκείνους που δεν έχουν πάρει ποτέ µέρος σε εκπαιδευτικά προγράµµατα οποιασδήποτε µορφής. Συνεπώς, βάσει της απάντησής τους στη δεύτερη ερώτηση-φίλτρο, οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να συµπληρώσουν ορισµένα τµήµατα του ερωτηµατολογίου, δηλ. εκείνοι που έχουν απαντήσει ΝΑΙ κλήθηκαν να συµπληρώσουν τις ερωτήσεις 2 έως 9 και 16 έως 26 ενώ εκείνοι που δεν έχουν λάβει καθόλου οποιοδήποτε είδος εκπαίδευσης κλήθηκαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις 10 έως 26. Κατά συνέπεια, όπως φαίνεται στο Γράφηµα 3, το 31% των ερωτώµενων δήλωσε ότι έχουν πάρει µέρος σε εκπαιδευτικά προγράµµατα συνεχιζόµενης επαγγελµατικής κατάρτισης και συνεπώς οι απόψεις τους παρουσιάζονται και αναλύονται λεπτοµερέστερα στο τµήµα 3.2.1, ενώ 48 ερωτώµενοι (δηλ. το 69%) απάντησαν ότι δεν έχουν λάβει καθόλου οποιαδήποτε µορφή επαγγελµατικής κατάρτισης και συνεπώς οι απόψεις τους παρουσιάζονται στο τµήµα 3.2.2 αυτής της έκθεσης. ΓΡΑΦΗΜΑ 3: ΟΜΑ Α ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ 2 Μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών σας (δηλ. σχολείο, τεχνική σχολή ή παν/µιο) συµµετείχατε ποτέ σε εκπαιδευτικά προγράµµατα συνεχιζόµενης επαγγελµατικής κατάρτισης? 69% 31% ΝΑΙ OΧΙ 8
Στο τελευταίο τµήµα και των δύο ερωτηµατολογίων που αφορά το πακέτο εργασίας WP3.2, οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να δώσουν κάποιες πληροφορίες σχετικά µε τα προσωπικά χαρακτηριστικά τους, δηλ. φύλο, ηλικία, τόπο κατοικίας, επίπεδο εκπαίδευσης, σύνδεση στο ιαδίκτυο και επαγγελµατική κατάσταση. Αυτές οι πληροφορίες βοήθησαν στην δηµιουργία του προφίλ τους και η συγκριτική στατιστική ανάλυση, έδειξε ότι: (α) Στην περίπτωση των αποδεκτών εκπαίδευσης, περισσότερες γυναίκες (73%) παρά άνδρες συµπλήρωσαν το ερωτηµατολόγιο, ενώ περισσότεροι άνδρες (59%) συµµετείχαν στην έρευνα που αφορούσε στην οµάδα ελέγχου (βλέπε Γράφηµα 4); (β) Κανένας από τους ερωτώµενους και στα δύο ερωτηµατολόγια που αφορούν στο πακέτο εργασίας WP3.2 δεν ήταν άνω των 65 ετών). Η πλειοψηφία των συµµετεχόντων και στους αποδέκτες εκπαίδευσης (65%) και στην έρευνα που αφορούσε την οµάδα ελέγχου (59%) ήταν µέχρι 35 ετών (βλέπε Γράφηµα 5); ΓΡΑΦΗΜΑ 4: ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ - ΦΥΛΛΟ Αποδέκτες Εκπαίδευσης Αποδέκτες Εκπαίδευσης Γυναίκες 73% Άνδρες 27% Γυναίκες 73% Άνδρες 27% ΓΡΑΦΗΜΑ 5: ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ - ΗΛΙΚΙΑ Αποδέκτες Εκπαίδευσης Οµάδα Ελέγχου Εως 35 65% 36-65 35% 36-65 41% Εως 35 59% (γ) Όλοι όσοι συµµετείχαν στην έρευνα που αφορά στην οµάδα ελέγχου είναι αρκετά µορφωµένοι, δεδοµένου ότι έχουν, τουλάχιστον, ανώτερη τεχνική εκπαίδευση (βλέπε Γράφηµα 6). Επιπλέον, η πλειοψηφία όσων συµµετείχαν στην έρευνα που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης δήλωσε ότι έχουν πανεπιστηµιακή εκπαίδευση (63%) ενώ ένας σηµαντικός αριθµός των ίδιων ερωτώµενων (27%) υποστήριξε ότι έχουν µέση (µηυποχρεωτική) εκπαίδευση (βλέπε Γράφηµα 6); (δ) Οι περισσότεροι από τους αποδέκτες εκπαίδευσης (74%) είπαν ότι ζουν σε µια Ελληνική πόλη (δηλ. άνω των 100.000 κατοίκων), ενώ στην περίπτωση της έρευνας που αφορά στην 9
οµάδα ελέγχου, οι περισσότεροι από τους ερωτώµενους (46%) µένουν σε µία µικρή πόλη, δηλ. 20.001 έως 100.000 κατοίκων (βλέπε Γράφηµα 7); (ε) Η πλειοψηφία των συµµετεχόντων της έρευνας που αφορά στην οµάδα ελέγχου δήλωσε ότι έχουν ευρυζωνική σύνδεση µε το ιαδίκτυο και στο σπίτι (58%) και στην εργασία τους (73%). Εντούτοις, µόνο το 33% των ερωτώµενων της έρευνας που αφορούσε τους αποδέκτες εκπαίδευσης υποστήριξε ότι έχουν ευρυζωνική σύνδεση µε το ιαδίκτυο στο σπίτι, ενώ ένα 49% από αυτούς υποστήριξε ότι δεν έχουν καθόλου σύνδεση µε το ιαδίκτυο στον χώρο εργασίας τους (βλέπε Γράφηµα 8); και (ζ) Το προηγούµενο γεγονός, εντούτοις, µπορεί να εξηγηθεί ως συνάρτηση της απασχόλησης (βλέπε Γράφηµα 9) δεδοµένου ότι οι περισσότεροι από τους συµµετέχοντες στην έρευνα που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης είναι άνεργοι (55%). Στην περίπτωση της έρευνας που αφορά στην οµάδα ελέγχου, η πλειοψηφία των ερωτώµενων δήλωσε ότι είναι είτε αυτοαπασχολούµενοι (40%) είτε υπάλληλοι µιας µέσης επιχείρησης µε προσωπικό 51-250 ατόµων (21%). Τέλος, εκείνοι που επέλεξαν την επιλογή άλλο, υποστήριξαν ότι είναι δηµόσιοι υπάλληλοι ή υπάλληλοι µιας µεγάλης επιχείρησης (δηλ. προσωπικό άνω των 250 ατόµων). ΓΡΑΦΗΜΑ 6: ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ - ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ Αποδέκτες Εκπαίδευσης 63% 8% 27% 1% εν έχω ολοκληρώσει την υποχρεωτική 1% εκπαίδευση Υποχρεωτική εκπαίδευση Μέση (µη-υποχρεωτική) εκπαίδευση Ανώτερη τεχνική εκπαίδευση Ανώτατη/ Πανεπιστηµιακή εκπαίδευση Οµάδα Ελέγχου 97% 3% Ανώτερη τεχνική εκπαίδευση Ανώτατη/ Πανεπιστηµιακή εκπαίδευση ΓΡΑΦΗΜΑ 7: ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΤΟΠΟΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ Αποδέκτες Εκπαίδευσης 74% Οµάδα Ελέγχου 33% 7% 16% 14% 6% 3% 1% 46% Χωριό Κωµόπολη/ Μικρή Πόλη Μεσαία Πόλη Αστικό Κέντρο Καµία Απάντηση Χωριό Κωµόπολη/ Μικρή Πόλη Μεσαία Πόλη Αστικό Κέντρο 10
ΓΡΑΦΗΜΑ 8: ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΣΥΝ ΕΣΗ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ Αποδέκτες Εκπαίδευσης (Internet στο Σπίτι) Οµάδα Ελέγχου ( (Internet στο Σπίτι) 23% 3% 25% 10% 3% 10% 33% Dial-up (PSDN ISDN Broadband (ADSL) εν έχω σύνδεση Internet Καµία Απάντηση 16% 49% Dial-up (PSDN) ISDN Broadband (ADSL) εν έχω σύνδεση Internet Καµία Απάντηση 28% Αποδέκτες Εκπαίδευσης (Internet στο χώρο εργασίας) 11% 58% 14% Dial-up (PSDN) ISDN Broadband (ADSL) εν έχω σύνδεση Internet 17% Οµάδα Ελέγχου (Internet στο χώρο εργασίας) 3% 73% ISDN Broadband (ADSL) εν έχω σύνδεση Internet 24% ΓΡΑΦΗΜΑ 9: ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Αποδέκτες Εκπαίδευσης 15% 8% 10% 5% 7% 4% 21% Οµάδα Ελέγχου 1% 13% 21% 55% 40% Εργαζόµενος/η σε πολύ µικρή επιχείρηση Εργαζόµενος/η σε µικρή επιχείρηση Εργαζόµενος/η σε µικρο-µεσαία επιχείρηση Αυτο-απασχολούµενος/η Άνεργος/η Άλλο Εργαζόµενος/η σε πολύ µικρή επιχείρηση Εργαζόµενος/η σε µικρή επιχείρηση Εργαζόµενος/η σε µικρο-µεσαία επιχείρηση Αυτο-απασχολούµενος/η Άνεργος/η Άλλο Μερικά από τα κύρια χαρακτηριστικά της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης περιλαµβάνουν την αυτονοµία των σπουδαστών στην µάθηση, ένα περιβάλλον που προωθεί τη συνεργατική µάθηση, την ανάπτυξη των ΤΠΕ και των προσωπικών δεξιοτήτων µάθησης (Ewing & Miller, 2002). Επιπροσθέτως, ο Pea (1994) σηµείωσε ότι η συµµετοχή των ΤΠΕ στην εκπαίδευση και την κατάρτιση παρουσιάζει την πρόκληση ενός µεγαλύτερου επιπέδου αλληλεπίδρασης επειδή αυτή η προσέγγιση αναγνωρίζει τους ρόλους κάθε συµµετέχοντος (δηλ. διδάσκοντος και εκπαιδευοµένου), τα πολιτιστικά τους υπόβαθρα και την προηγούµενη εµπειρία τους από άλλα µαθησιακά περιβάλλοντα. Σε αυτό το πλαίσιο, η ευρεία διάδοση και η αποδοχή της δια βίου µάθησης µε χρήση ΤΠΕ δεν είναι ένας εύκολος στόχος, αλλά µπορεί να σηµειωθεί σηµαντική πρόοδος µέσω της προώθησης της συνεργατικής µάθησης και της διαπροσωπικής επικοινωνίας. Στο επόµενο τµήµα, τα στοιχεία που συλλέχθηκαν για τις δύο οµάδες-στόχους του υπο-πακέτου εργασίας WP3.2 ταξινοµούνται θεµατικά, ερµηνεύονται και αναλύονται µε µεγαλύτερη λεπτοµέρεια. 11
3. ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΥΟ ΟΜΑ ΩΝ-ΣΤΟΧΩΝ - ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οι περισσότερες µικροµεσαίες επιχειρήσεις και το προσωπικό τους είναι σε µειονεκτική θέση, ειδικά εκείνα τα άτοµα που δραστηριοποιούνται στις αγροτικές περιοχές, επειδή είναι δύσκολο να προσαρµοστούν στις δοµικές αλλαγές που επηρεάζουν τις αγροτικές περιοχές και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες και ικανότητες οι οποίες είναι απαραίτητες για να παραµείνουν ανταγωνιστικοί (European Commission, 2001). Προκειµένου να παρουσιαστεί µια πιο κατανοητή ανάλυση των αποτελεσµάτων, αυτό το τµήµα της έκθεσης αποτελείται από δύο υποενότητες οι οποίες συσχετίζονται µε τις δύο οµάδες-στόχους, δηλ. τους αποδέκτες εκπαίδευσης και την οµάδα ελέγχου. 3.1. ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ Έχει ήδη αναφερθεί ότι το ερωτηµατολόγιο που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης χωρίστηκε σε τέσσερα διαφορετικά τµήµατα. Τα αποτελέσµατα του τέταρτου τµήµατος του ερωτηµατολογίου (δηλ. το προφίλ των συµµετεχόντων) παρουσιάστηκαν στο εισαγωγικό τµήµα αυτής της έκθεσης. Αυτό που ακολουθεί είναι το πρώτο τµήµα του ερωτηµατολογίου όπου οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να δώσουν πληροφορίες σχετικά µε το εκπαιδευτικό πρόγραµµα. Κατόπιν, το δεύτερο τµήµα εστίασε στη συγκέντρωση πληροφοριών για τις µεθόδους υλοποίησης του εκπαιδευτικού προγράµµατος. Τέλος, στο τρίτο τµήµα του ερωτηµατολογίου που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης, οι ερωτώµενοι εξήγησαν τους λόγους που τους ωθούν να συµµετέχουν σε αυτήν την µορφή εκπαίδευσης. 3.1.1. Πληροφορίες σχετικά µε το εκπαιδευτικό πρόγραµµα Η εκπαίδευση ενηλίκων είναι ένας περίπλοκος τοµέας όπου περιλαµβάνονται επίσηµες (δοµηµένες) και άτυπες (µη-δοµηµένες) µορφές εκπαίδευσης οι οποίες οδηγούν σε διπλώµατα και πιστοποιητικά για την προσωπική και επαγγελµατική ανέλιξη. Αυτή η πολυπλοκότητα αντανακλάται στο εκτεταµένο δίκτυο φορέων παροχής υπηρεσιών κατάρτισης που ασχολούνται µε την εκπαίδευση ενηλίκων, καθώς επίσης και στους διάφορους τύπους εκπαιδευτικών προγραµµάτων (δηλ. βραχυπρόθεσµα, τεχνικά, και επαγγελµατικά προγράµµατα µεταδευτεροβάθµιας εκπαίδευσης), στα οποία συµµετέχουν τα άτοµα (Hippel, 1988). Οι περισσότεροι από τους ερωτώµενους της έρευνας που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης (59%) δήλωσαν ότι έχουν συµµετάσχει σε προγράµµατα που συνδέονται µε την απόκτηση δεξιοτήτων ΤΠ (βλέπε Πίνακα 1). Επιπλέον, περίπου ο ίδιος αριθµός ερωτώµενων υποστήριξε ότι το πιο πρόσφατο εκπαιδευτικό µάθηµα στο οποίο συµµετείχαν θα µπορούσε να περιγραφεί ως Τεχνικές δεξιότητες (17%) ή Άλλο - Επιµόρφωση των εκπαιδευτών (15%). 12
ΓΡΑΦΗΜΑ 10: ΕΡΩΤΗΣΗ 3 ΠΟΙΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΤΡΟΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΤΕ; 15% 9% 17% 59% Business Skills εξιότητες ΤΠΕ Τεχνικές εξιότητες Άλλο - Επιµόρφωση των εκπαιδευτών Η Ελλάδα, ως πλήρες Κράτος Μέλος της ΕΕ, αντιµετωπίζει τις προκλήσεις της παγκοσµιοποίησης και της µετάβασης σε µια κοινωνία της γνώσης. Για να αντιµετωπίσουν αυτές τις αναδυόµενες τάσεις, απαιτούνται επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναµικό και εποµένως δεν αποτελεί έκπληξη η προσπάθεια που έχει γίνει για τον εκσυγχρονισµό της Επαγγελµατικής Εκπαίδευσης και Επιµόρφωσης, την εισαγωγή των ευέλικτων εκπαιδευτικών προγραµµάτων, την ενοποίηση της εργασίας και της εκπαίδευσης, κ.λπ. ( ούκας, 2003). Τα προγράµµατα εκπαίδευσης στα οποία συµµετείχαν οι ερωτώµενοι αυτής της έρευνας θα µπορούσαν να οµαδοποιηθούν σε διάφορες διαφορετικές κατηγορίες όσον αφορά τη διάρκειά τους. Αν και διάφοροι ερωτώµενοι δήλωσαν ότι η διάρκεια του πιο πρόσφατου προγράµµατος εκπαίδευσης στο οποίο συµµετείχαν ήταν διάρκειας άνω του ενός µηνός και µέχρι 2 µήνες (36%), η πλειοψηφία των αποδεκτών εκπαίδευσης (39%) πιστοποίησε ότι η διάρκεια του πιο πρόσφατου προγράµµατος εκπαίδευσης στο οποίο συµµετείχαν ήταν διάρκειας άνω των 3 µηνών (βλέπε Γράφηµα 11). ΓΡΑΦΗΜΑ 11: ΕΡΩΤΗΣΗ 4 ΠΟΣΗ ΗΤΑΝ Η ΙΑΡΚΕΙΑ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ; 4% Έως 1 µήνα 39% 21% 36% Περισσότερο από 1 µήνα και έως 2 µήνες Περισσότερο από 2 µήνες και έως 3 µήνες Περισσότερο από 3 µήνες Η γνώση γίνεται ένας όλο και πιο σηµαντικός παράγοντας της ικανότητας για επαγγελµατική ένταξη, της παραγωγής και της ανταγωνιστικότητας. Η επαρκής επένδυση στην εκπαίδευση και την κατάρτιση είναι µια προϋπόθεση για την αύξηση της ανταγωνιστικής ικανότητας της οικονοµίας και, συγχρόνως, την εξάλειψη των προβληµάτων του κοινωνικού αποκλεισµού, της ανεργίας, της φτώχειας, του κατακερµατισµού της αγοράς εργασίας, κ.λπ. (Tidd et al. 1997). Η αναγνώριση αυτών των δυσµενών επιπτώσεων πρέπει να εξετασθεί σύµφωνα µε το γεγονός ότι οι διαφορετικές περιοχές, περιφέρειες και χώρες δεν επηρεάζονται µε τον ίδιο τρόπο. Τα συγκεκριµένα χαρακτηριστικά αυτών των περιοχών µεταβάλουν την διαµόρφωση στρατηγικών 13
σχεδίων και στόχων, και αλλάζουν την πιθανότητα επίτευξης επιθυµητών αποτελεσµάτων. Η µεγάλη πλειοψηφία των ερωτώµενων (86%) της έρευνας που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης υποστήριξε ότι το κόστος του προγράµµατος εκπαίδευσής τους καλύφθηκε από τα Εθνικά ή Ευρωπαϊκά Ταµεία (βλέπε Γράφηµα 12). Εκείνοι οι ερωτώµενοι που επέλεξαν την επιλογή Άλλο (7%) διευκρίνισαν ότι το κόστος του τελευταίου προγράµµατος εκπαίδευσής τους καλύφθηκε εν µέρει από δηµόσιους πόρους και εν µέρει από τους ίδιους ή από το Εθνικό Κέντρο Πιστοποίησης Συνεχιζόµενης Επαγγελµατικής Κατάρτισης (ΕΚΕΠΙΣ). ΓΡΑΦΗΜΑ 12: ΕΡΩΤΗΣΗ 5 ΠΟΙΟΣ ΚΑΛΥΨΕ ΤΑ ΕΞΟ Α ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΥΤΟΥ; 86% Ο εργοδότης µου κάλυψε όλα τα έξοδα Εγώ κάλυψα όλα τα έξοδα Υπήρχε διαθέσιµη πλήρης επιχορήγηση από την Κυβέρνηση, ΕΕ, κ.α. 6% 1% 7% Άλλο - EKEPIS, Μερική επιχορήγηση Οι σύγχρονες αντιλήψεις θεωρούν την εγγραµατοσύνη ως προϋπόθεση για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων, την ενεργό συµµετοχή ως πολίτες, την συνεχή εκπαίδευση καθώς επίσης και ως δυνατότητα αύξησης της κινητικότητας του ατόµου στην αγορά εργασίας. Οι περισσότεροι από τους αποδέκτες εκπαίδευσης (73%) δήλωσαν ότι εγγράφηκαν στο πιο πρόσφατο κύκλο µαθηµάτων στον οποίο συµµετείχαν. Επιπλέον, µερικοί ερωτώµενοι (17%) υπαινίχθηκαν ότι ο φορέας παροχής κατάρτισης τους πλησίασε και τους ενέγραψε στον κύκλο µαθηµάτων ενώ το 10% των αποδεκτών εκπαίδευσης υπαινίχθηκε ότι ο Ελληνικός Οργανισµός Απασχόλησης Εργατικού υναµικού (ΟΑΕ ) ενέργησε εξ ονόµατός τους και τους ενέγραψε κύκλο µαθηµάτων στον οποίο συµµετείχαν (βλέπε Γράφηµα 13). Επιπλέον, αν και διάφοροι ερωτώµενοι πιστοποίησαν ότι µε την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράµµατος κατάρτισής τους έλαβαν ένα εθνικά αναγνωρισµένο δίπλωµα (30%) ή ένα διεθνώς αναγνωρισµένο δίπλωµα (23%), η πλειοψηφία των αποδεκτών εκπαίδευσης (31%) δήλωσε ότι έλαβαν µόνο ένα πιστοποιητικό από τον φορέα παροχής κατάρτισης, (βλέπε Γράφηµα 14). ΓΡΑΦΗΜΑ 13: ΕΡΩΤΗΣΗ 6 ΜΕ ΠΟΙΟΝ ΤΡΟΠΟ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ Η ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΑΣ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΑΥΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ; 17% 10% Γράφτηκα στο πρόγραµµα µε δική µου πρωτοβουλία 73% Ο εκπαιδευτικός οργανισµός µε πλησίασε ο ίδιος και µε έγραψε Άλλο - ΟΑΕ 14
ΓΡΑΦΗΜΑ 14: ΕΡΩΤΗΣΗ 7 ΤΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΟ ΠΡΟΣΟΝΤΩΝ ΑΠΟΚΤΗΣΑΤΕ ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΑΥΤΟΥ; 31% 1% 30% Πιστοποιητικό που αναγνωρίζεται σε εθνικό επίπεδο ιεθνώς αναγνωρισµένο πιστοποιητικό 15% 23% Πιστοποιητικό του εκπαιδευτικού οργανισµού που αποτελεί τµήµα κάποιας ευρύτερης αναγνώρισης προσόντων Πιστοποιητικό του εκπαιδευτικού οργανισµού για την ολοκλήρωση του προγράµµατος εκπαίδευσης Κανένα πιστοποιητικό Το νέο διεθνές κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο απαιτεί από τους ανθρώπους νέες δεξιότητες που θα µπορούσαν να ληφθούν µετά βίας στις παραδοσιακές µορφές εκπαίδευσης και µάθησης. Η προσφορά και η ζήτηση στον τοµέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης αυξάνονται συνεχώς (Gordon, 2001). Κατά συνέπεια, είναι ουσιώδες να διασφαλισθούν υψηλής ποιότητας υπηρεσίες εκπαίδευσης και κατάρτισης, ειδικά στις αγροτικές περιοχές οι οποίες παρουσιάζουν εξαιρετικά µεγάλη ποικιλία όσον αφορά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Πριν δοθεί η απάντηση για το πώς η δια βίου εκπαίδευση µε χρήση ΤΠΕ είναι έτοιµη να υπηρετήσει την κοινωνία, είναι ουσιώδες να γίνουν κατανοητά τα αιτήµατα και οι ανησυχίες των πολιτών αυτής της νέας κοινωνίας της γνώσης. Σε οποιοδήποτε σύγχρονο σύστηµα εκπαίδευσης και κατάρτισης, η µάθηση είναι µια συνεχής και καινοτόµος διαδικασία που υποστηρίζει την ανάπτυξη της γνώσης. Οι ΤΠΕ, ως πλήρης βοηθός και µέτοχος σε αυτήν την διαδικασία, µπορούν να έχουν βαθιές συνέπειες για την εκπαίδευση και την κατάρτιση. 3.1.2. Μέθοδοι παράδοσης κατάρτισης Η εκπαίδευση ενηλίκων χαρακτηρίζεται από ουσιαστική ποικιλοµορφία προγράµµατος. Οι κύριες οµάδες-στόχοι αυτών των προγραµµάτων, που εκτελούνται από πολυάριθµους δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς παροχής υπηρεσιών εκπαίδευσης και κατάρτισης, είναι άτοµα χωρίς επαγγελµατικά προσόντα, άνεργοι, κοινωνικά περιθωριοποιηµένες οµάδες και άλλους ανθρώπους που προσπαθούν, µέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, να προωθήσουν την επαγγελµατική σταδιοδροµία τους και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους. Οι αγορές στη νέα οικονοµία είναι πιθανό να αναπτυχθούν εάν τα Ευρωπαϊκά συστήµατα εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι υψηλής ποιότητας. Συνεπώς, η επιτυχία αυτού του νέου κοινωνικοοικονοµικού συστήµατος θα εξαρτηθεί από την δυνατότητα των πολιτών της ΕΕ να εκµεταλλευθούν πλήρως αυτές τις νέες ευκαιρίες που προσφέρονται (e-europe, 2005). Η πλειοψηφία των ερωτώµενων (43.0%) που συµµετείχαν σε αυτήν την έρευνα υποστήριξαν ότι οι περισσότερες από τις δραστηριότητες της κατάρτισής τους πραγµατοποιήθηκαν στους χώρους του φορέα εκπαίδευσης (βλέπε Γράφηµα 15), ενώ η δεύτερη πιο διαδεδοµένη απάντηση που επιλέχθηκε ήταν στο σπίτι (37%). Εδώ πρέπει να σηµειωθεί πως οι ερωτηθέντες είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν µέχρι δυο απαντήσεις. 15
ΓΡΑΦΗΜΑ 15: ΕΡΩΤΗΣΗ 8 ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΤΕ; Στο χώρο της δουλειάς µου 43% 37% Σε άλλες εγκαταστάσεις που παρέχονται από τον εργοδότη µου Στους χώρους του εκπαιδευτικού οργανισµού Στο σπίτι µου 5% 4% 1% 10% Σε άλλους κοινόχρηστους χώρους κατάλληλα εξοπλισµένους Αλλού Σπίτια φίλων και συγγενών Τα προγράµµατα που προσφέρονται από τους φορείς εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να ανταποκριθούν στις ανάγκες των αποδεκτών εκπαίδευσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2004a). Εντούτοις, βάζοντας το οικονοµικό κόστος κατά µέρος, συνήθως η επιλογή µιας σειράς µαθηµάτων εξαρτάται από τους χώρους και τη φήµη του φορέα κατάρτισης, και οι προσωπικές προτιµήσεις και οι τρέχουσες ανησυχίες των εκπαιδευόµενων. Ένα σεβαστό ποσοστό της τάξης του 45% των αποδεκτών εκπαίδευσης περιέγραψε τον κύκλο µαθηµάτων κατάρτισής τους ως συνδυασµένη µάθηση, δηλ. εξ αποστάσεως εκπαίδευση και πρόσωπο µε πρόσωπο εκπαίδευση υποβοηθούµενη από ηλεκτρονικό υλικό. Επίσης, το ένα τέταρτο των ερωτώµενων δήλωσε ότι ο δικός τους κύκλος µαθηµάτων κατάρτισης ήταν ένα κύκλος µαθηµάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το οποίο ήταν υποβοηθούµενο από εκπαιδευτή. Τέλος, το 17% των ερωτώµενων περιέγραψε τον κύκλο µαθηµάτων κατάρτισής τους ως διδασκαλία πρόσωπο µε πρόσωπο υποβοηθούµενη από ηλεκτρονικό υλικό (βλέπε Γράφηµα 16). ΓΡΑΦΗΜΑ 16: ΕΡΩΤΗΣΗ 10 ΘΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΑΤΕ ΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΑΥΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 17% 12% Εκπαίδευση εξ αποστάσεως, αυτοδιαχειριζόµενη από τον σπουδαστή Εκπαίδευση εξ αποστάσεως, µε βοήθεια καθηγητή 26% Συνδυασµός εκπαίδευσης εξ 45% αποστάσεως και στην τάξη Εκπαίδευση σε τάξη µε τη βοήθεια ηλεκτρονικού υλικού Σύµφωνα µε τους συµµετέχοντες της έρευνας που αφορά στους αποδέκτες εκπαίδευσης, οι φορείς εκπαίδευσης και κατάρτισης χρησιµοποιούν τα διάφορα µέσα για να παράσχουν την υποστήριξη των ΤΠΕ για την κατάρτισή τους (βλέπε Γράφηµα 17). Η πρώτη δηµοφιλέστερη απάντηση που επιλέχθηκε ήταν τα CD-ROM, τα DVD, τα βίντεο-κλιπ και τα ηχητικά µηνύµατα (30%) ενώ ένα σηµαντικό ποσοστό των ερωτηθέντων επισήµανε ότι χρησιµοποίησαν επίσης πλατφόρµες ηλεκτρονικής µάθησης (24%), ηλεκτρονικό ταχυδροµείο (email) (15%) και ατοµική διδασκαλία µέσω τηλεφώνου (telephone tutorials) (14%) για να παράσχουν την υποστήριξη των ΤΠΕ για την κατάρτισή τους. Υπό το φως αυτών 16
των στοιχείων, η βελτίωση της ποιότητας του προσωπικού και του περιεχοµένου του κύκλου σπουδών στο σύστηµα εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι σηµαντική προϋπόθεση για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα. Τα προγράµµατα εκπαίδευσης πρέπει να προσπαθήσουν να προσδιορίσουν νέους τρόπους εκπαίδευσης και κατάρτισης ενηλίκων, να αναπτύξουν καινοτόµα προγράµµατα, να βελτιώσουν την επικοινωνία διδάσκοντα-σπουδαστών, να ενισχύσουν το κίνητρο µάθησης καθώς επίσης και την πρόσβαση στην εκπαίδευση και την κατάρτιση (Clayton, 1999). ΓΡΑΦΗΜΑ 17: ΕΡΩΤΗΣΗ 9 ΤΙ ΜΕΣΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΑΤΕ ΣΤΗΝ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ; Πλατφόρµες εξ αποστάσεως εκπαίδευσης 11% 15% 2% 2% 30% Ιστοσελίδες Ηλεκτρονικό ταχυδροµείο Τηλεδιάσκεψη Chat-rooms ή οµάδες συζήτησης CD-ROMs, DVDs, Βίντεο, κασέτες 1% 1% 14% Υποστήριξη από καθηγητή µέσω τηλεφώνου Τηλεφωνική ιάσκεψη Ειδικές εκπαιδευτικές εκποµπές 3.1.3. Κίνητρα συµµετοχής στην κατάρτιση Η πραγµάτωση της έννοιας της δια βίου µάθησης απαιτεί τον εκσυγχρονισµό της εκπαιδευτικής υποδοµής και των σύγχρονων προσεγγίσεων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Οι πολίτες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εκµεταλλευτούν κατάρτιση που τους παρέχεται και η οποία προσαρµόζεται στις συγκεκριµένες ανάγκες τους. Η πλειοψηφία των αποδεκτών εκπαίδευσης (48%) υπαινίχθηκε ότι ξεκίνησαν την εκπαίδευσή τους µε απώτερο σκοπό να παρουσιάσουν τα προσωπικά ενδιαφέροντά τους ενώ περίπου ένα τρίτο από τους ερωτώµενους (28%) υποστήριξαν ότι ξεκίνησαν την εκπαίδευσή τους µε σκοπό την εύρεση εργασίας ή την συνέχιση της παρούσας απασχόλησής τους (βλέπε Γράφηµα 18). Βάσει των κύριων σηµείων της προηγούµενης ερώτησης, στο Γράφηµα 19 µπορούµε να δούµε ότι µόνο 7% των ερωτώµενων κατάφεραν πραγµατικά να βρουν εργασία ή να συνεχίσουν την τρέχουσα απασχόλησή τους. Ένα σηµαντικό 12% των συµµετεχόντων στην έρευνα για τους αποδέκτες εκπαίδευσης δήλωσε ότι µε την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράµµατος κατάρτισης υπέβαλαν αίτηση για µία νέα/µία καλύτερη δουλειά. Όµως, η µεγαλύτερη πλειοψηφία των ερωτώµενων (75%) υποστήριξε ότι το µόνο όφελος που είχαν πραγµατικά ήταν η ευκαιρία παρουσιάσουν τα προσωπικά ενδιαφέροντά τους. Είναι σηµαντικό εδώ να τονιστεί και στις δύο ερωτήσεις, οι ερωτώµενοι µπορούσαν να επιλέξουν µέχρι δύο πιθανές απαντήσεις. 17
ΓΡΑΦΗΜΑ 18: ΕΡΩΤΗΣΗ 11Α ΠΩΣ ΠΕΡΙΜΕΝΑΤΕ ΝΑ ΩΦΕΛΗΘΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΑΥΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ, ΟΤΑΝ ΞΕΚΙΝΗΣΑΤΕ ΝΑ ΤΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ; 18% 48% 2% 2% 28% 1% 1% Πίστευα πως θα µπορούσα να βρω δουλειά /να συνεχίσω να εργάζοµαι Πίστευα πως θα είχα τη δυνατότητα να ζητήσω προαγωγή στη δουλειά που εργάζοµαι Πίστευα πως θα είχα τη δυνατότητα να ζητήσω αύξηση µισθού στη δουλειά που εργάζοµαι Πίστευα πως θα είχα τη δυνατότητα να αναζητήσω καινούργια /καλύτερη εργασία Πίστευα πως θα βελτιώσω και θα αναπτύξω τα προσωπικά µου ενδιαφέροντα εν περίµενα ότι το εκπαιδευτικό πρόγραµµα θα µε ωφελούσε καθόλου Άλλο Πίστευα πως θα µπορούσα να ανανεώσω τα προσόντα µου ως εκπαιδευτής από το EKEΠΙΣ ΓΡΑΦΗΜΑ 19: ΕΡΩΤΗΣΗ 11Β ΩΦΕΛΗΘΗΚΑΤΕ ΤΕΛΙΚΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΑΣ ΣΤΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΑΥΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ; 75% 12% 7% 1% 2% 2% 1% Κατάφερα να βρω δουλειά /να συνεχίσω να εργάζοµαι Πήρα προαγωγή στη δουλειά που εργάζοµαι Πήρα αύξηση µισθού στη δουλειά που εργάζοµαι Έκανα αίτηση σε καινούργια /καλύτερη δουλειά Βελτίωσα και ανέπτυξα τα προσωπικά µου ενδιαφέροντα Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα δεν µε ωφέλησε καθόλου Άλλο Ανανέωση τίτλου, πολύ νωρίς για να πω Ανεξάρτητα από τα αναµενόµενα και πραγµατικά οφέλη, η µεγάλη πλειοψηφία των ερωτώµενων (96%) δήλωσε ότι είναι πιθανό να συµµετάσχουν πάλι σε προγράµµατα επαγγελµατικής κατάρτισης που υποστηρίζονται από ΤΠΕ (βλέπε Γράφηµα 20). Εκείνοι οι λίγοι που υποστήριξαν ότι δεν θα ενδιαφέρονταν να συµµετάσχουν πάλι σε ένα παρόµοιο πρόγραµµα επαγγελµατικής κατάρτισης, δικαιολόγησαν τις απαντήσεις τους δηλώνοντας ότι προτιµούν τον παραδοσιακό τρόπο ή δεν βλέπουν την δια βίου µάθηση µε χρήση ΤΠΕ ως άµεση λύση για να αντιµετωπίσουν το πρόβληµα της ανεργίας. Εντούτοις, οι πιθανοί εκπαιδευόµενοι πρέπει να παρακινηθούν για να συµµετάσχουν σε προγράµµατα κατάρτισης µε χρήση ΤΠΕ και να ενεργήσουν ως όχηµα ευρύτερης διάδοσης των οφελών της εκπαίδευσης και της κατάρτισης µε χρήση ΤΠΕ. Η δια βίου µάθηση µε χρήση ΤΠΕ θα µπορούσε να προσφέρει πολυάριθµες δυνατότητες για την ανάπτυξη της µεταβιβάσιµης γνώσης και των δεξιοτήτων καθώς επίσης και για την προαγωγή της επαγγελµατικής και προσωπικής ανάπτυξης και ανέλιξης και για τους εργαζοµένους και για τους εργοδότες (RED, Leney, 2004). 18
ΓΡΑΦΗΜΑ 20: ΕΡΩΤΗΣΗ 12 ΘΑ ΣΑΣ ΕΝ ΙΕΦΕΡΕ ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΑΣΧΕΤΕ ΞΑΝΑ ΣΕ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΠΕ; 4% Ναι Όχι 96% Οι ΤΠΕ εξελίσσονται συνεχώς, όµως πρέπει να απευθύνονται σε όλους χωρίς αποκλεισµούς. Οι νέες τεχνολογίες ανοίγουν τις πύλες της πληροφόρησης και της γνώσης και υπό αυτήν τη µορφή προσφέρουν απεριόριστα οφέλη στην εκπαίδευση, την κατάρτιση, την απασχόληση, την ευηµερία, κ.λπ. Ακόµα κι αν οι σύγχρονες τεχνολογίες δίνουν την δυνατότητα στους ανθρώπους να επικοινωνήσουν µε διαφορετικό και ενδεχοµένως πιο αποτελεσµατικό τρόπο, τα εµπόδια παραµένουν. Στην ερώτηση 13, οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να δηλώσουν εάν συµφωνούν ή διαφωνούν µε διάφορες αναφορές σχετικές µε την δια βίου µάθηση µε χρήση ΤΠΕ. Αυτές οι αναφορές αφορούσαν: Το κόστος της κατάρτισης µε χρήση ΤΠΕ (βλέπε Γράφηµα 21). Η πλειοψηφία των αποδεκτών εκπαίδευσης (90%) διαφώνησε µε αυτήν την δήλωση. Ακόµα, οι περισσότεροι από αυτούς δεν ήταν υποχρεωµένοι να πληρώσουν για το κόστος των προγραµµάτων εκπαίδευσής τους, δηλ. Εθνικές/Ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, Το επίπεδο δεξιοτήτων στους υπολογιστές (βλέπε Γράφηµα 22). Μόνο λίγοι από τους συµµετέχοντες στην έρευνα (9%) εθεώρησαν ότι δεν είχαν αρκετές γνώσεις και δεξιότητες στους υπολογιστές για την επιτυχή ολοκλήρωση του κύκλου σπουδών τους, Ο τεχνικός εξοπλισµός (βλέπε Γράφηµα 23). Οι περισσότεροι από τους ερωτώµενους (95%) συµφώνησαν ότι είχαν καλή πρόσβαση στον τεχνικό εξοπλισµό που απαιτήθηκε για τον κύκλο µαθηµάτων. Ίσως, το γεγονός ότι η πλειοψηφία τους προηγουµένως έχει δηλώσει ότι οι περισσότερες από τις δραστηριότητες κατάρτισης πραγµατοποιήθηκαν στους χώρους του φορέα παροχής κατάρτισης µπορεί να δικαιολογήσει αυτό το αποτέλεσµα, Η υποστήριξη και η παροχή συµβουλών αναφορικά µε την κατάρτιση (βλέπε Γράφηµα 24). Βάσει των απόψεων των αποδεκτών εκπαίδευσης σχετικά µε τον τεχνικό εξοπλισµό, η πλειοψηφία των ερωτώµενων (94%) υπαινίχθηκαν ότι ο φορέας κατάρτισης είχε ένα καλό σύστηµα υποστήριξης για τους εκπαιδευόµενούς της, Η χρήση των εργαλείων ΤΠΕ και η µάθηση (βλέπε Γράφηµα 25). Η µεγάλη πλειοψηφία (95%) των ερωτώµενων υπαινίχθηκε ξεκάθαρα ότι τα εργαλεία ΤΠΕ µπορούν να καταστήσουν ευκολότερη την µάθηση, 19