ΥΠΟ ΟΜΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ Ο ΗΓΙΑ INSPIRE ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΚΑΙ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑ ΑΣ (Ο.Κ.Χ.Ε ) Εισηγήτρια: Α.Κατσίνα, Τοπογράφος Μηχανικός Μ.Α.Sc Τµηµατάρχης ΟΚΧΕ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εκ µέρους του Οργανισµού Κτηµατολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας, θα ήθελα κατ αρχήν να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο του ΤΕΕ και την οργανωτική επιτροπή για την πρωτοβουλία της διοργάνωσης της πρώτης ευρείας ενηµερωτικής συνάντησης για την Οδηγία INSPIRE των δηµόσιων φορέων και υπηρεσιών που διαχειρίζονται γεωγραφική και θεµατική πληροφορία. Η συνάντηση είναι ιδιαίτερα αναγκαία αλλά και επίκαιρη και το γεγονός ότι εκπροσωπείται η ελληνική βουλή, από τον πρόεδρο της επιτροπής περιβάλλοντος κ. Κατσιγιάννη, σηµατοδοτεί ακριβώς ότι η στενή συνεργασία πολιτικών και τεχνικών είναι θεµελιώδης προϋπόθεση για την επιτυχή θεσµοθέτηση και υλοποίηση της Οδηγίας στην Ελλάδα. Θα προσπαθήσω, όσο πιο συνοπτικά µπορώ, να παρουσιάσω τις εξελίξεις από πλευράς γεγονότων αλλά και τις διάφορες πτυχές της επερχόµενης πολύ σηµαντικής αλλά και αρκετά φιλόδοξης οδηγίας INSPIRE. Αντίστοιχη παρουσίαση για την οδηγία INSPIRE είχε γίνει στις 14 Απριλίου την Επιτροπή Περιβάλλοντος, Επιτροπή Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Βουλής και στους Έλληνες Ευρωβουλευτές. Η παρουσίασή µου θα έχει την εξής δοµή: - Τι είναι η οδηγία INSPIRE - Ποια είναι η αναγκαιότητά της - Πώς προετοιµάζεται η υλοποίησή της - Yποχρεώσεις κρατών µελών - Το µέλλον των φορέων παραγωγής και διαχείρισης χωρικών δεδοµένων - ραστηριότητες του ΟΚΧΕ για την ΕΥΓΕΠ - Συµπεράσµατα Προτάσεις 1) Τι είναι η οδηγία INSPIRE
Η υπό ψήφιση οδηγία INSPIRE, ονοµασία που υποδηλώνει τα αρχικά της φράσης Infrastructure for Spatial Information in Europe, δηµιουργεί το θεσµικό πλαίσιο για την ίδρυση και λειτουργία της υποδοµής χωρικών πληροφοριών στην Ευρώπη µε σκοπό, όχι µόνο την παροχή πληροφοριών προς δηµόσιες υπηρεσίες και πολίτες, αλλά και την υλοποίηση, συντονισµό και αξιολόγηση των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εφαρµόζονται στις χώρες-µέλη σε όλα τα επίπεδα της ιοίκησης. Η οδηγία επιζητεί να επιλύσει τα προβλήµατα διαθεσιµότητας, ποιότητας, οργάνωσης και προσβασιµότητας της χωρικής πληροφορίας που τηρείται από δηµόσιους φορείς προκειµένου να δηµιουργήσει το πλαίσιο εφαρµογής διευρωπαϊκής πολιτικής για το περιβάλλον µε δυνατότητα επέκτασης και στους τοµείς της γεωργίας, των µεταφορών και της ενέργειας. Η οδηγία INSPIRE περιλαµβάνει γεωγραφικές και περιβαλλοντικές πληροφορίες, συνολικά σε 34 επίπεδα οµαδοποιηµένα σε τρεις οµάδες που αντιστοιχούν περίπου και στην προτεραιότητα ένταξής τους στο πληροφοριακό σύστηµα. Η οδηγία θα επηρεάσει άµεσα δίνοντας ώθηση στην ανάπτυξη των Εθνικών Υποδοµών Χωρικών Πληροφοριών των χωρών-µελών αφού τα θεµέλια της εν λόγω Ευρωπαϊκής Υποδοµής είναι οι Εθνικές Υποδοµές των χωρών-µελών. 2) Ποια είναι η αναγκαιότητά της Μπορούµε να φανταστούµε την υφιστάµενη σήµερα κατάσταση των φορέων και υπηρεσιών ως ανεξάρτητες νησίδες στις οποίες συλλέγονται χωρικά δεδοµένα µε επικαλύψεις, µε ασυµφωνίες, χωρίς συντονισµό, χωρίς ενιαία τυποποίηση, χωρίς δυνατότητα συσχετισµού, χωρίς ευρύτερη αξιοποίηση, πολύ δύσκολο να τις εντοπίσει κανείς, να έχει πρόσβαση και να τις χρησιµοποιήσει, γεγονός που συνεπάγεται ανεπίτρεπτα µεγάλο κόστος. Η αναγκαιότητα που υπάρχει σε Εθνικό και στη συνέχεια σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι η ύπαρξη ενός δικτύου διαλειτουργικών υπηρεσιών χρήσης της χωρικής πληροφορίας, εναρµονισµένη χωρική πληροφορία και ενιαίο πλαίσιο πολιτικής διάθεσης. Με την υλοποίηση της εν λόγω υποδοµής, ο χρήστης θα µπορεί, µέσω ενός κόµβου στο ιαδίκτυο, να αναζητεί εύκολα, από ένα ευρύ φάσµα πηγών, πληροφορίες µε γεωαναφορά, µε γνωστές προδιαγραφές, ακρίβεια και χρονική αναφορά και µε σαφείς όρους πρόσβασης και διάθεσης να τις βλέπει στην οθόνη και να τις παραλαµβάνει µέσω του δικού του υπολογιστή προκειµένου να κάνει τους συνδυασµούς των πληροφοριών που θέλει, να κάνει χωρικές ή χρονικές αναλύσεις κλπ. 3)Πώς προετοιµάζεται η υλοποίησή της Η προετοιµασία περιλαµβάνει δύο παράλληλες διαδικασίες : η µία, η νοµική, αφορά στην οριστικοποίηση των διατάξεων της οδηγίας και η άλλη, η τεχνική, τις τεχνικές προδιαγραφές που θα συνοδεύουν το κυρίως κείµενο. Α) Νοµική προετοιµασία
Από τον Ιούλιο 2004 που η πρόταση οδηγίας εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν περάσει δύο χρόνια αναγνώσεων, τροποποιήσεων κλπ των διατάξεων. Υπάρχει διάσταση απόψεων σε ορισµένα ευαίσθητα ζητήµατα από τη µία πλευρά του Συµβουλίου Υπουργών και από την άλλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Επειδή έως τώρα δεν έχει επιτευχθεί συµφωνία στα επίµαχα σηµεία συστάθηκε επιτροπή συµβιβασµού υπό την προεδρεία της Φινλανδίας η οποία έως τις 21 Νοεµβρίου 2006 θα πρέπει να έχει καταθέσει το τελικό συµβιβαστικό κείµενο. Η διαφωνία µεταξύ των δύο πλευρών εντοπίζεται στα εξής σηµεία: 1)Ανάλυση κόστους-οφέλους (Άρθρο 7, παρ. 2 και 3) Η κοινή θέση του Συµβουλίου λέει ότι η Επιτροπή θα πρέπει να εκπονήσει µελέτη εφικτότητας (feasibility study) και ανάλυση κόστους-οφέλους δεδοµένου ότι τα κόστη θα είναι αρκετά υψηλά και εποµένως οι τεχνικές προδιαγραφές υλοποίησης θα πρέπει να περιλαµβάνουν ανάλυση κόστους-οφέλους για να εξασφαλίσουν τη σωστή ιεράρχηση και την αποδοτική υλοποίηση της οδηγίας. Αντίστοιχα η Επιτροπή εισηγείται τη διατύπωση ότι τα κράτη-µέλη θα πρέπει να παρέχουν στην Επιτροπή στοιχεία ώστε να είναι σε θέση να λάβει υπόψη την εφικτότητα και τα ζητήµατα κόστους-οφέλους. Η Επιτροπή επίσης διέγραψε τη φράση που υπήρχε ότι «Η υιοθέτηση των τεχνικών προδιαγραφών υλοποίησης δεν θα συνεπάγεται υπέρµετρο κόστος για τα κράτη- µέλη». 2) ιάθεση των πληροφοριών (Άρθρα 14 και 17) Ενώ η οδηγία INSPIRE είναι µία κυρίως τεχνική οδηγία, το µεγαλύτερο µέρος των συζητήσεων επικεντρώνεται στα ζητήµατα της πολιτικής διάθεσης. Σύµφωνα µε την Οδηγία, οι διατιθέµενες µέσω διαδικτύου υπηρεσίες προς τον χρήστη θα είναι υπηρεσίες : αναζήτησης, επισκόπησης ή απεικόνισης στην οθόνη, τηλεφόρτωσης και µετασχηµατισµού. Και οι δύο πλευρές συµφωνούν ότι η αναζήτηση πληροφοριών µέσω των µεταδεδοµένων τους θα είναι δωρεάν από οποιονδήποτε χρήστη. Κατά την Επιτροπή και το Ε.Κ και η επισκόπηση θα πρέπει να είναι δωρεάν προς οποιονδήποτε χρήστη. Στο συµβιβαστικό κείµενο προτείνεται να υπάρχει δυνατότητα χρέωσης ή αδειοδότησης στην επισκόπηση όταν πρόκειται για µεγάλες βάσεις που επικαιροποιούνται τακτικά (π.χ µετεωρολογία, κτηµατολόγιο) και όταν ο φορέας δεν επιδοτείται καθόλου από τον κρατικό προϋπολογισµό για την παραγωγή, τήρηση και επικαιροποίηση των δεδοµένων. Κατά το Συµβούλιο, η απεµπόλιση του δικαιώµατος χρέωσης της επισκόπησης θα δηµιουργήσει πρόβληµα στην οικονοµική βιωσιµότητα των υπηρεσιών χωρικών
δεδοµένων και θα έχει στο µέλλον επιπτώσεις στην ποιότητα και επικαιρότητα των δεδοµένων. Επίσης, µέσω της δωρεάν επισκόπησης, µε την ευρεία έννοια που αυτή ορίζεται, δεν διασφαλίζεται η επαναχρησιµοποίηση των δεδοµένων ακόµη και για εµπορικούς σκοπούς. Όσον αφορά στη χρέωση των δεδοµένων και προς δηµόσιες υπηρεσίες, αυτό είναι αποδεκτό από την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο µόνο µε ελάχιστη χρέωση στο κόστος παραγωγής, αναπαραγωγής και διάθεσης. Από πλευράς Συµβουλίου υπάρχουν αντιρρήσεις στον περιορισµό της χρέωσης από χώρες όπου οι φορείς δεν επιδοτούνται. 3)Πνευµατικά δικαιώµατα (Άρθρο 13) Η κοινή θέση του Συµβουλίου δέχεται ότι τα κράτη-µέλη µπορεί να περιορίζουν την πρόσβαση του κοινού στα χωρικά δεδοµένα όταν θίγονται πνευµατικά δικαιώµατα. Η Επιτροπή αφαιρεί τη διατύπωση για εξαίρεση στην πρόσβαση όταν θίγονται πνευµατικά δικαιώµατα από τη λίστα των εξαιρέσεων που αφορούν περιορισµούς στην πρόσβαση λόγω εµπιστευτικότητας πληροφοριών, εθνικής ασφάλειας κλπ Β) Τεχνική προετοιµασία Υπάρχουν πέντε οµάδες σύνταξης προδιαγραφών που είναι για : -τις προδιαγραφές δεδοµένων -τα µεταδεδοµένα -το ηλεκτρονικό δίκτυο και τις σχετικές υπηρεσίες -την πολιτική διάθεσης -την παρακολούθηση του έργου και τις αναφορές προόδου Από πλευράς χρονοδιαγράµµατος, η οδηγία αναµένεται να τεθεί σε ισχύ εντός του 2007 και να οριστεί, µέσα στο πρώτο τρίµηνο, Επιτροπή ιοίκησης του Έργου (INSPIRE Committee) από εκπροσώπους όλων των χωρών που θα έχει την αρµοδιότητα έγκρισης, µε ψηφοφορία, των τεχνικών προδιαγραφών και µεταβολών στα θεµατικά επίπεδα ή στο περιεχόµενό τους. Οι τεχνικές προδιαγραφές θα έχουν εγκριθεί εντός του 2008 και µέχρι το 2014, θα πρέπει να έχει υλοποιηθεί, κατά προτεραιότητες όλο το σύστηµα. Υπάρχει ακόµη διαφωνία για το αν το χρονοδιάγραµµα υλοποίησης θα αρχίζει από την ψήφιση της Οδηγίας ή από την έγκριση των τεχνικών προδιαγραφών. 4)Υποχρεώσεις για τα κράτη-µέλη Η διετία 2007-2009 είναι η µεταβατική περίοδος για την ενσωµάτωση της Οδηγίας στο Εθνικό δίκαιο κάθε χώρας και θα αφορά σε όλα τα επίπεδα της διοικητικής διαίρεσης όπου υπάρχει θεσµοθετηµένη αρµοδιότητα παραγωγής και διαχείρισης χωρικών δεδοµένων.
Στο ίδιο χρονικό διάστηµα θα πρέπει να οριστεί από κάθε χώρα ο δηµόσιος φορέας που θα αποτελεί τον φορέα επαφής µε την Ε.Ε και θα υποστηρίζεται από ένα συντονιστικό όργανο σε εθνικό επίπεδο. ηµιουργία κόµβου, ηλεκτρονικού δικτύου και µεταδεδοµένων. Παροχή τεχνικής δυνατότητας στους αρµόδιους φορείς να συνδεθούν ηλεκτρονικά µε τον κεντρικό εθνικό κόµβο. Μελέτη εφικτότητας και ανάλυση κόστους-οφέλους των προδιαγραφών διαλειτουργικότητας σε εθνικό επίπεδο και στη συνέχεια εναρµόνιση των δεδοµένων προς τις προδιαγραφές του INSPIRE, των µεν νέων και επικαιροποιούµενων σε δύο χρόνια των δε άλλων σε επτά χρόνια. ηµιουργία ενιαίας εθνικής πολιτικής διάθεσης σύµφωνα µε τις αρχές του INSPIRE και κατοχύρωση πνευµατικών δικαιωµάτων. Όπου υπάρχει χρέωση για τα δεδοµένα πρέπει να υπάρχουν εγκατεστηµένες υπηρεσίες ηλεκτρονικού εµπορίου. Από το 2010 και κάθε τρία χρόνια τα κράτη µέλη θα υποβάλλουν προς την Επιτροπή εκθέσεις προόδου του έργου και η επιτροπή από το 2014 και κάθε έξι χρόνια θα υποβάλλει συνολική έκθεση προς το Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 5)Το µέλλον των φορέων παραγωγής και διαχείρισης χωρικών δεδοµένων Οι φορείς αυτοί βρίσκονται σε µεταβατικό στάδιο: Από εσωτερική, περιορισµένη χρήση των δεδοµένων σε διάθεση στο κοινό. Από χαρτογραφήσεις σε έτοιµα προς χρήση ψηφιακά δεδοµένα και on-line υπηρεσίες Γ.Π. Από σχέση πελάτη µε το χρήστη σε σχέση συνεργασίας µε το χρήστη. Από ανεξάρτητοι χωρίς ανταγωνισµό σε µέρος δικτύου µε τοπικούς και διεθνείς ανταγωνιστές. Από εστίαση στην ποιότητα σε εστίαση στην ποιότητα και αποτελεσµα-τικότητα Η κοινή αντίληψη που διαµορφώνεται είναι ότι τα χωρικά δεδοµένα είναι εργαλείο και όχι αυτοσκοπός. Η προσαρµογή στις απαιτήσεις της Οδηγίας είναι πρόκληση, η τεχνολογία είναι ώριµη, απαιτείται συντονισµός, οργάνωση, αποτελεσµατικότητα και συλλογικότητα. 6) ραστηριότητες του ΟΚΧΕ για την ΕΥΓΕΠ
Από τα θεµατικά επίπεδα του INSPIRE ο ΟΚΧΕ διαθέτει, σε ψηφιακή µορφή, γεωδαιτικά στοιχεία, διοικητικά όρια, ορθοεικόνες, στοιχεία κάλυψης γης και µεταβολών κάλυψης γης από το πρόγραµµα CORINE LAND COVER2000, κτηµατολογικά στοιχεία, ψηφιακό µοντέλο εδάφους, οδικό και σιδηροδροµικό δίκτυο, υδρογραφικό δίκτυο από τους χάρτες 1:250.000. Από τα ανωτέρω προϊόντα, αυτά του CORINE LAND COVER διατίθενται δωρεάν στις δηµόσιες υπηρεσίες. Τα υπόλοιπα ψηφιακά προϊόντα διατίθενται και σε υπηρεσίες του δηµοσίου µε τιµολόγιο. Εξαιρέσεις υπάρχουν για εκπαιδευτικά ιδρύµατα και σπουδαστές. Ο ΟΚΧΕ διατηρεί τα πνευµατικά και συγγραφικά δικαιώµατα των προϊόντων του των οπόιων απαγορεύεται η αντιγραφή, η αναπαραγωγή και η δηµοσίευση χωρίς ειδική άδεια. Τα κριτήρια προσδιορισµού των τιµών είναι το κόστος παραγωγής και αναπαραγωγής, οι τιµές άλλων υπηρεσιών, οι τιµές της αγοράς και ένα ποσοστό κέρδους. Στις τιµές δεν συµπεριλαµβάνεται το συγγραφικό δικαίωµα αφού αυτό παραµένει στον ΟΚΧΕ. Τα έσοδα από πώληση αγαθών είναι το 10% των συνολικών εσόδων αφαιρουµένων των εσόδων του Εθνικού Κτηµατολογίου. Ο ΟΚΧΕ προχωρεί στην προκήρυξη της «δηµιουργίας συστήµατος ηλεκτρονικής διαχείρισης και διάθεσης στο διαδίκτυο του αεροφωτογραφικού και λοιπού χαρτογραφικού υλικού που διαθέτει» Για την Εθνική Υποδοµή Χωρικών Πληροφοριών, παρόλο που από πλευράς ΟΚΧΕ είχαν υποβληθεί προτάσεις προς την ΚτΠ από το 1999, µόλις πρόσφατα έγινε εφικτό να εξασφαλιστεί χρηµατοδότηση, µε µοναδικό δικαιούχο τον ΟΚΧΕ, προκειµένου να δηµιουργηθεί το πλαίσιο της ΕΥΓΕΠ µε βάση και τις ευρωπαϊκές εξελίξεις για το INSPIRE. Ο ΟΚΧΕ προχωρεί στη σύνταξη των τεχνικών προδιαγραφών, παρακολουθώντας και τη διαµόρφωση των προδιαγραφών του INSPIRE, για τη δηµιουργία του πλαισίου της ΕΥΓΕΠ. 7) Συµπεράσµατα- Προτάσεις 1) Το όραµα και η Ευρωπαϊκή στρατηγική για τη διαλειτουργικότητα της χωρικής πληροφορίας θα πρέπει να µεταφερθεί ως εθνική στρατηγική για την, χωρίς αναβολή, βήµα προς βήµα υλοποίηση της Οδηγίας και στην Ελλάδα µε πραγµατιστική προσέγγιση, µε προσιτό κόστος και να βασιστεί σε υπάρχοντα συστήµατα. 2)Απαιτείται να καθοριστεί το µοντέλο οργάνωσης των συναρµοδίων φορέων, να στηριχθεί πολιτικά και να στελεχωθεί επαρκώς ο φορέας υλοποίησης και το συντονιστικό όργανο µε διοικητική δοµή που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις. 3) Εξασφάλιση πόρων και ανθρώπινου δυναµικού και τεχνική προετοιµασία µε αξιοποίηση των εµπειρογνωµόνων της χώρας.
4) Να διαµορφωθεί µία εθνική πολιτική διάθεσης πληροφοριών µε τη συµφωνία των εµπλεκόµενων φορέων στα διάφορα επίπεδα διοίκησης σε αρχές και στόχους σύµφωνα µε τις επιταγές του INSPIRE. 5)Θα πρέπει να υπάρξει συνεργασία και επικοινωνία µεταξύ εµπειρογνωµόνων και πολιτικών. Γενικό συµπέρασµα Ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στην Ευρώπη και πόσο γρήγορα αυτές θα προχωρήσουν υπάρχει άµεση εθνική ανάγκη για τη δηµιουργία της Εθνικής Υποδοµής Χωρικών Πληροφοριών που είναι η καρδιά του e-government- και που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για αρτιότερη διοίκηση, οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη και συγχρονισµό µε τις διεθνείς εξελίξεις.