Πράγματι, ο ν. 4469/2017 που καθιδρύει τον νέο εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών των επιχειρήσεων, αποτέλεσε, αναμφίβολα, μια πολύ σημαντική Ομιλία ΓΓ ΟΠΕΜΕΔ - Συνέδριο για τα Κόκκινα Δάνεια, Αθήνα 08.05.2017 Ευχαριστώ θερμά κι εγώ με τη σειρά μου τους διοργανωτές του συνεδρίου για την πρόσκλησή τους, τόσο προσωπικά όσο και ως Γενικός Γραμματέας του ΟΠΕΜΕΔ, αυτής της δυναμικής και πρωτοποριακής για τα ευρωπαϊκά δεδομένα θεσμικής συμμαχίας για την προώθηση της διαμεσολάβησης και των λοιπών εναλλακτικών μεθόδων επίλυσης διαφορών. Είμαι βέβαιος ότι οι εργασίες και τα συμπεράσματα του διήμερου επιστημονικού συνεδρίου θα συνεισφέρουν αποφασιστικά στον δημόσιο διάλογο και στην προσέγγιση αυτού που πολύ εύστοχα οι διοργανωτές του έχουν αποκαλέσει «η κοινωνία των κόκκινων δανείων». Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης, η επεξεργασία θέσεων και προτάσεων για νέες, σύγχρονες, εναλλακτικές μεθόδους διαχείρισης της αφερεγγυότητας των επιχειρήσεων αποκτά ιδιαίτερη αξία και σημασία. νομοθετική πρωτοβουλία. Και γι αυτό το σύνολο της Οικονομίας είχε από την αρχή ταχθεί ανεπιφύλακτα υπέρ της αναγκαιότητας υιοθέτησης ενός τέτοιου συστήματος. Χωρίς υπερβολή, πρόκειται για την τελευταία ίσως ευκαιρία για την πραγματική αναδιάταξη της ελληνικής επιχειρηματικότητας και την επιστροφή σε ομαλότερες, ασφαλέστερες οικονομικές συνθήκες στην πραγματική αγορά. Η στόχευση του νόμου, η δικαιοπολιτική επιλογή του νομοθέτη ήταν ασφαλώς ορθή: πλήθος επιχειρήσεων που έχουν πληγεί από την πολυετή ύφεση παραμένουν σε αδιέξοδο, χωρίς πρόσβαση στη ζωτική ρευστότητα, σε έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί σε αφανισμό. Πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις θα μπορούσαν να είναι βιώσιμες, να σώσουν τις θέσεις εργασίας τους, την πελατεία τους, τις σχέσεις με τους προμηθευτές τους. Κι όμως, δεν μπορούν, εξ αιτίας των δυσθεώρητων και ετερόκλητων οφειλών προς ένα πλήθος οφειλετών. 1 2
Μέσα σε αυτό το πραγματικό πλαίσιο, ο νόμος ορθά και εύστοχα αποσκοπεί στην ολιστική διευθέτηση του ιδιωτικού χρέους μιας επιχείρησης προς όλους τους πιστωτές, ακόμη και προς το Δημόσιο και τους ασφαλιστικούς φορείς. Επομένως, πράγματι, φαίνεται a priori ότι ο νέος νόμος μπορεί να επιτελέσει ωφέλιμο και ευεργετικό ρόλο γ αυτές τις προβληματικές αλλά βιώσιμες επιχειρήσεις, παρέχοντας σανίδα σωτηρίας και ελπίδα για το μέλλον. Έτσι όμως όπως ψηφίστηκε τελικά ο νόμος πριν από μερικές ημέρες στη Βουλή, μπορεί να εκπληρώσει στο έπακρο την αποστολή του; Να ξεκαθαρίσω στο σημείο αυτό ότι ο ΟΠΕΜΕΔ ήδη από την αρχή της σχετικής επεξεργασίας του σχεδίου νόμου για τον εξωδικαστικό μηχανισμό, όχι απλώς εξέφρασε την υποστήριξή του αλλά έμπρακτα ανέλαβε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες για την υποβοήθηση της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας. Από τον Ιούνιο 2016 ο Οργανισμός ήλθε σε επαφή με το Υπουργείο Οικονομίας, υποβάλλοντας μάλιστα τεκμηριωμένες προτάσεις για την οικοδόμηση ενός λειτουργικού πλαισίου διαπραγμάτευσης με ενεργό εμπλοκή των Ελλήνων διαμεσολαβητών. Η γνώμη και η ανησυχία μας είναι πως δομικές πλημμέλειες, ελλείψεις ή και «ανορθογραφίες» που περιλήφθηκαν στο τελικό κείμενο του νόμου είναι τουλάχιστον επαρκείς για να εκτρέψουν το μηχανισμό από την ορθή κατεύθυνση. Πολλές από τις προτάσεις μας και σίγουρα η κεντρική φιλοσοφία της διαπραγμάτευσης που είχαμε προτείνει υιοθετήθηκε από την Πολιτεία αλλά τελικά λόγω μιας σειράς άστοχων διατάξεων υπάρχει αυτός ο προβληματισμός για την πρακτική εφαρμογή του νόμου. Αν το τρένο θα εκτροχιαστεί ή όχι θα φανεί στην πορεία, ωστόσο τα προβλήματα εφαρμογής φαίνονται αυτή τη στιγμή από πολύ πιθανά έως και αναπόδραστα. 3 4
Ο ΟΠΕΜΕΔ είχε την ευκαιρία να υποβάλει εγκαίρως τις ενστάσεις του και τη διαφωνία του για τις εν λόγω ρυθμίσεις και όλους τους αδικαιολόγητους περιορισμούς που τελικά απειλούν να «ναρκοθετήσουν» την όλη προσπάθεια εν τη γενέσει της. Τις επαναλάβαμε μάλιστα και στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής λίγες ημέρες πριν την τελική ψήφιση του σχεδίου νόμου. Σήμερα, με την ευκαιρία αυτής της εισήγησης, θα θέλαμε να επαναφέρουμε ορισμένες καίριες, επίκαιρες θέσεις και προτάσεις μας για βελτιωτικές παρεμβάσεις στον εξωδικαστικό μηχανισμό. Σκοπός μας παραμένει η βελτιστοποίηση της όλης μεταρρύθμισης και η εξασφάλιση της μέγιστης αποτελεσματικότητας του νέου μοντέλου διαχείρισης. Με μεγαλύτερη αξιοπιστία, αποτελεσματικότητα και ταχύτητα. Κατ αρχήν, φαίνεται ακατανόητος και εντελώς αδικαιολόγητος ο περιορισμός του αριθμού των διαμεσολαβητών - συντονιστών. Ο νόμος εισάγει συγκεκριμένους ανώτατους αριθμούς συντονιστών ανά γεωγραφική περιφέρεια, όμως τα συγκεκριμένα ποσοτικά όρια είναι σε πλήρη αναντιστοιχία με τον αναμενόμενο όγκο των εισερχόμενων υποθέσεων, ενώ δεν υπακούουν σε καμία λογική πληθυσμιακής ή γεωγραφικής κατανομής. Με βεβαιότητα αναμένεται αυτοί οι περιορισμοί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα εφαρμογής και μεγάλες καθυστερήσεις στη διαχείριση των φακέλων. Δεν υπάρχει, άλλωστε, καμία ασφάλεια, αντικειμενικότητα και διαφάνεια στα κριτήρια και τη διαδικασία επιλογής (με κλήρωση!) των διαμεσολαβητών που θα εγγραφούν στο μητρώο συντονιστών. Συμπεραίνουμε επομένως ότι δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να εισαχθούν περιορισμοί στον αριθμό των συντονιστών, ενώ θα έπρεπε, αντιθέτως, να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων από τους 1.800 διαπιστευμένους διαμεσολαβητές του ΥΔΔΑΔ στη νέα διαδικασία. 5 6
Επίσης, σε σχέση με το μητρώο συντονιστών είναι σαφές ότι πρέπει αυτό να αποτελείται αποκλειστικά και όχι κατά προτίμηση από διαπιστευμένους διαμεσολαβητές του ΥΔΔΑΔ, όπως αναφέρει ο νόμος. Οι διαμεσολαβητές είναι οι μόνοι διαπιστευμένοι λειτουργοί, που διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες για να διεξαγάγουν με αξιώσεις την προτεινόμενη διαδικασία. Ενώ δηλαδή ο νόμος «ευαγγελίζεται» την εξωδικαστική ρύθμιση, την ίδια ώρα εισάγει μια πολυτελή και αργόσυρτη δικαστική διαδικασία επικύρωσης. Κι ενώ ενδεχομένως να είναι κατανοητή η ανάγκη δικαστικής κρίσης για συμφωνίες που εμπεριέχουν Δημόσιο και ασφαλιστικά ταμεία, δεν είναι ωστόσο καθόλου κατανοητό γιατί αυτή η κρίση πρέπει να προέλθει από Πολυμελές Δικαστήριο και μάλιστα μετά από ειδική δικάσιμο! Εξ άλλου, σχετικά με τους συντονιστές, ανακύπτουν δύο ακόμη ζητήματα: αφ ενός θα πρέπει να περιορισθεί η ευθύνη τους μόνο για δόλο, όπως συμβαίνει γενικώς με τους διαμεσολαβητές, και αφ ετέρου η αμοιβή τους -που είναι μάλλον χαμηλή- θα πρέπει να καταβάλλεται ισομερώς από όλα τα μέρη της διαπραγμάτευσης και όχι μόνο από εκείνον που κίνησε τη διαδικασία, δηλαδή κατά τεκμήριο η επιχείρηση που ζητά τη ρύθμιση των οφειλών της. Όσον αφορά στην επικύρωση του συμβιβασμού, εντοπίζουμε ένα σημαντικό παράδοξο και έναν μεγάλο κίνδυνο για προβληματική εφαρμογή του νέου μηχανισμού. 7 Αυτή η επιλογή θέτει σε κίνδυνο τον όλο μηχανισμό, καθώς απειλεί να δημιουργήσει μεγάλες καθυστερήσεις και αχρείαστο φόρτο εργασίας στα ήδη επιβαρημένα Πρωτοδικεία. Προτείνουμε την απλοποίηση του συστήματος με τη χρήση θεσμών και μεθόδων που ήδη εφαρμόζονται: Η επικύρωση δηλαδή θα μπορούσε κάλλιστα να συντελείται με την έκδοση σχετικής διαταγής του αρμόδιου δικαστή, ο οποίος θα μπορούσε μάλιστα να είναι ο Ειρηνοδίκης, και όχι με την έκδοση απόφασης. Αυτό συμβαίνει σήμερα, μετά τον ν. 4055/2012, για τη σύσταση σωματείου, την έκδοση κληρονομητηρίου και άλλες διαδικασίες. 8
Έτσι θα αποφευχθούν αναίτιες γραφειοκρατικές καθυστερήσεις, με τον προσδιορισμό δικασίμου μετά από μήνες, αναμονή έκδοσης απόφασης κ.α., όπως συμβαίνει σήμερα με τον νόμο για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά αλλά και στις πτωχευτικές διαδικασίες. Θα έπρεπε επομένως να διατυπωθεί με έμφαση η απαγόρευση τήρησης πρακτικών, ενώ όλη η ηλεκτρονική αλληλογραφία που ανταλλάσσουν τα μέρη της διαπραγμάτευσης θα πρέπει να τηρείται σε σχετικό αποκλειστικό αρχείο της Ε.Γ.Δ.Ι.Χ. Όσον αφορά στην ίδια τη διαδικασία της διαπραγμάτευσης, κρίνουμε σκόπιμο να δοθεί στον συντονιστή η δυνατότητα να διατυπώνει και απευθύνει προς τα μέρη μη δεσμευτικές προτάσεις. Οποιαδήποτε παραβίαση της υποχρέωσης εχεμύθειας πρέπει να επισύρει σοβαρές κυρώσεις -πρόστιμα-, ενώ η ηλεκτρονική αλληλογραφία δεν θα μπορεί να λαμβάνεται υπόψη από κανένα δικαστήριο. Αυτές οι προτάσεις μπορούν να οδηγήσουν στην υπέρβαση αδιεξόδων και στην επίτευξη μιας οριστικής συμφωνίας. Επίσης, σε σχέση με τη διαπραγμάτευση, επισημαίνουμε ότι είναι κρίσιμο να διαφυλαχθεί ένα κλίμα εχεμύθειας, το οποίο, σε τελική ανάλυση, είναι απολύτως αναγκαίο για την ευόδωση της όλης διαδικασίας. Εξ άλλου, όσον αφορά σε ένα από τα πλέον κρίσιμα συστατικά επιτυχίας του όλου συστήματος, δηλαδή την έκθεση οικονομικής βιωσιμότητας, πιστεύουμε ότι θα έπρεπε να προβλεφθούν δεσμευτικά και αυστηρά κριτήρια για την εκπόνησή της, ενώ κάθε επιχείρηση θα έπρεπε να γνωρίζει ποια στοιχεία είναι υποχρεωμένη να υποβάλει, καθώς και τις κυρώσεις που επισύρουν οι ανειλικρινείς ή ανακριβείς δηλώσεις. Πολλά έχουν επίσης ειπωθεί σχετικά με το πεδίο εφαρμογής του νέου νόμου και πώς αυτό έχει αποκλείσει σημαντικό πλήθος επιχειρήσεων που θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση. 9 10
Αυτοί οι αποκλεισμοί δημιουργούν μάλλον άνιση μεταχείριση μεταξύ των επιχειρήσεων, ενώ βλέπουμε να εισάγονται και προϋποθέσεις που βρίσκονται σε πλήρη αναντιστοιχία με την τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικά, έχουν επικριθεί τόσο ο αποκλεισμός των ελεύθερων επαγγελματιών από την πολυμερή διαπραγμάτευση, όσο ιδίως η εισαγωγή αυστηρών προϋποθέσεων εισαγωγής, όπως η απαίτηση για μία θετική χρήση στις τελευταίες τρεις ή η υποχρέωση να μην έχει υπαχθεί η επιχείρηση σε ρύθμιση κ.λπ. Υπάρχουν, ασφαλώς, πολλά περιθώρια βελτιώσεων έτσι ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα πρόσβασης του μέγιστου δυνατού αριθμού επιχειρήσεων και επαγγελματιών στο νέο εξωδικαστικό σύστημα ρύθμισης. Όσον αφορά στα ζητήματα εφαρμογής, θα ήθελα εδώ να επαναφέρω μια πρόταση του ΟΠΕΜΕΔ που αφορά στην υιοθέτηση μιας ειδικής διαδικασίας για τις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις που συνήθως εμφανίζουν πολύ μεγάλες οφειλές και οι σχετικές διαπραγματεύσεις θα παρουσιάζει μεγάλο βαθμό συνθετότητας. Κατά την άποψή μας, θα ήταν σκόπιμη η δημιουργία ενός ειδικότερου μητρώου συντονιστών, με τη συμμετοχή πλέον έμπειρων και κατάλληλων διαμεσολαβητών, που θα επιλέγονται με αντικειμενικά κριτήρια. Θα έχουν αποδεδειγμένα τις αναγκαίες γνώσεις, δεξιότητες, καθώς και την απαραίτητη επαγγελματική και επιστημονική εμπειρία για τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων σε αυτήν την ειδική κατηγορία υποθέσεων. Τα εν λόγω ποσοτικά χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να συναξιολογούνται κατά την ίδια τη διαδικασία διαπραγμάτευσης και ρύθμισης και όχι να τίθενται ως φίλτρα υπαγωγής στον μηχανισμό. Ως επίλογο, θα ήθελα να επαναλάβω και να επιβεβαιώσω τη θετική άποψη και τη προδιάθεση του ΟΠΕΜΕΔ έναντι του πνεύματος και των στόχων του νέου μηχανισμού. 11 12
Είναι πραγματικά μια εξαιρετικά αναγκαία κανονιστική παρέμβαση, η οποία, χωρίς υπερβολή, αν δεν είχε μια σειρά σοβαρών παραλείψεων ή αστοχιών θα έπρεπε να συγκεντρώσει την υποστήριξη όλων των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων της ελληνικής αγοράς. Δυστυχώς, όλα όσα περιέγραψα και επεσήμανα μας δημιουργούν εύλογες ανησυχίες για την τελική εφαρμογή του μηχανισμού στην πράξη. Πρέπει να δημιουργηθούν οι αναγκαίες συνθήκες ώστε να μπορέσει ο εξωδικαστικός μηχανισμός να οδηγήσει στο σκοπούμενο αποτέλεσμα την ταχεία και αποτελεσματική διευθέτηση των οφειλών μιας επιχείρησης που αντιμετωπίζει προβλήματα αλλά είναι ακόμη ζωντανή και μπορεί να γίνει ξανά δημιουργική και παραγωγική. Σας ευχαριστώ πολύ. Αντί για ένα ευέλικτο, προσβάσιμο, ταχύ και αποτελεσματικό μοντέλο ρύθμισης, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι μπορεί να καταλήξουμε σ ένα βαρύ, αργόσυρτο και γεμάτο αποκλεισμούς σύστημα για λίγες επιχειρήσεις που θα πρέπει στο τέλος να αναμείνουν την έκδοση δικαστικής απόφασης μετά από δικάσιμο! Διατυπώνουμε επομένως την ευχή να υπάρξουν στο άμεσο μέλλον και πάντως πριν την έναρξη λειτουργίας του νέου συστήματος όλες οι αναγκαίες βελτιωτικές παρεμβάσεις για τη μεγιστοποίηση της λειτουργικότητας και αποτελεσματικότητας του μηχανισμού. 13 14