Ένας ιστορικός και πολιτικός απολογισμός. για την πορεία του ΥΗΕ της Μεσοχώρας

Ένας ιστορικός και πολιτικός απολογισμός για την πορεία του ΥΗΕ της Μεσοχώρας 1. Σύντομη ιστορική αναδρομή Η δημιουργία του ΥΗ έργου Μεσοχώρας (φράγμα-ταμιευτήρας, αγωγός προσαγωγής 7,4 km και σταθμός παραγωγής ενέργειας) αποτέλεσαν επιλογή της ΔΕΗ κατά την δεκαετία 1970. Την επιλογή αυτή στήριξαν οι γενικές γραμμές όλες οι κυβερνήσεις από την μεταπολίτευση έως το 2001, χρονιά κατά την οποία το έργο είχε σχεδόν ολοκληρωθεί και η συνέχισή του διακόπηκε για πολλά χρόνια από εξωγενείς παράγοντες. Συγκεκριμένα το 2001 εκδόθηκε από το ΣτΕ απόφαση η οποία ναι μεν δεν αφορούσε στη Μεσοχώρα αυτή καθ εαυτή όμως τελικά ο συσχετισμός του έργου αυτού με τη μεταφορά (εκτροπή) υδάτων από Αχελώο προς τη λεκάνη Πηνειού αποτέλεσε τον παράγοντα που παρέτεινε την διαδικασία ολοκλήρωσής του για πολλά χρόνια. Στην πραγματικότητα οι προϋποθέσεις για την αποδέσμευση της Μεσοχώρας από το σχέδιο «εκτροπής Αχελώου» είχαν ήδη δημιουργηθεί από την σχετική απόφαση της Κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ στα μέσα της δεκαετίας 90 προσδιορίζοντας ότι κύριος του έργου Μεσοχώρας θα είναι αποκλειστικά η ΔΕΗ χωρίς δέσμευση για συνδιαχείριση των υδάτων στο σχέδιο εκτροπής. Αντίθετα για τη Συκιά, την ίδια περίοδο, ως κύριος του έργου ορίστηκε το ΥΠΕΧΩΔΕ (σήμερα Υποδομών) όπως και η σήραγγα εκτροπής (Πευκοφύτου). Όμως, παρά τη σαφήνεια του σχεδίου αυτού, το ΣτΕ τελικά έκανε δεκτή την διάκριση αυτή μόλις τον Ιανουάριο του 2014 (απόφαση αριθ. 26), ανοίγοντας έτσι το δρόμο στην εκ νέου αδειοδότηση του ΥΗΕ Μεσοχώρας. Επίσης το Σεπτέμβριο του 2014 η κυβέρνηση Σαμαρά, στα πλαίσια της οδηγίας 60/2000, 1

ενέκρινε για πρώτη φορά Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων για τις δύο υδατικές λεκάνες στις οποίες εμπλέκεται η Θεσσαλία (Πηνειού και Αχελώου). Με την απόφαση αυτή εκπληρώθηκε και η δεύτερη βασική προϋπόθεση για την επανεκκίνηση των διαδικασιών αδειοδότησης της Μεσοχώρας. Αμέσως μετά, τον Ιανουάριο του 2015, η ΔΕΗ υπέβαλε για περιβαλλοντική αδειοδότηση τον φάκελο του έργου και φτάσαμε τελικά στην αδειοδότησή της (Αύγουστος 2017). 2. Η διαχείριση της υπόθεσης της Μεσοχώρας από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ-ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ/ΠΡΑΣΙΝΟΙ Το 2015 η χώρα απέκτησε νέα κυβέρνηση (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ). Ας σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ και πολλά εν ενεργεία στελέχη του αποτελούσαν τον πυρήνα παλαιότερων πολιτικών κομμάτων και κινήσεων που είχαν ταχθεί γενικά κατά του συνόλου των έργων του Άνω Αχελώου (Μεσοχώρα, Συκιά, σήραγγα, συμπεριλαμβανομένων των ΥΗ μονάδων παραγωγής ενέργειας) και φυσικά αντιτάχθηκαν στην ενίσχυση του υδατικού δυναμικού της λ. Πηνειού για τις αρδεύσεις/γεωργία. Στις θέσεις αυτές συνέδραμαν διάφορες οικολογικές οργανώσεις, ΜΚΟ, αναρχοαυτόνομες ομάδες, ένας μικρός αριθμός κατοίκων από τη Μεσοχώρα και συνολικά οι τοπικές οργανώσεις και φορείς της Αιτωλοακαρνανίας. Πολλοί από τους παραπάνω είχαν πρωτοστατήσει στις προσφυγές στο ΣτΕ αλλά και στην συστηματική καλλιέργεια (μέσω ΜΜΕ και όχι μόνο) κινδυνολογίας και οικοτρομοκρατίας για τα έργα αυτά, διαμορφώνοντας, εκτός από συγχύσεις, ποικίλες αντιλήψεις στην κοινή γνώμη, έως και το μίσος για τα έργα, τη ΔΕΗ κλπ. Συνοπτικά καλλιεργήθηκε ένας διχασμός στις τοπικές κοινωνίες αλλά και ευρύτερα, τα έργα Άνω Αχελώου στοχοποιήθηκαν (κάτι που ουδέποτε συνέβη εναντίον οποιονδήποτε άλλου ΥΗΕ η άλλης μεταφοράς υδάτων από όμορη 2

λεκάνη σε κάποια περιοχή της χώρας). Φυσικά όλοι οι ετερόκλητοι παράγοντες του μπλοκ που προαναφέραμε, ειδικά μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης από το ΣΥΡΙΖΑ, ήλπιζαν ότι θα καταγράψουν μια μεγάλη νίκη σχετικά με τη περίπτωση του Αχελώου. Δυστυχώς για αυτούς όμως δεν είχαν υπολογίσει σωστά τις διαθέσεις της κοινής γνώμης. Από τη δεκαετία 2000 και πιο έντονα την δεκαετία 2010 ο κόσμος εξέφραζε έντονο προβληματισμό για τις πραγματικές προθέσεις των αντιδρώντων, ιδιαίτερα όταν έβλεπε να έχουν ήδη επενδυθεί για τα έργα αυτά πάνω από 900 εκ. ευρώ (σε σημερινές τιμές) και παράλληλα αυτά είτε να εγκαταλείπονται είτε να προχωρούν με αργούς ρυθμούς και με πολλά εμπόδια. Μπροστά στις πιέσεις που δέχθηκαν οι φορείς αυτών των αντιλήψεων και εφόσον η γνωστή ρήση «όχι στην εκτροπή Αχελώου» δεν ήταν πλέον αρκετή για να απαντήσει στα ερωτήματα του κόσμου, κάποιοι από τα μπλοκ αναγκάστηκαν να αποκαλύψουν δημοσίως τον πραγματικό και έως τότε ανομολόγητο στόχο τους για την «ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ» ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΑΝΩ ΑΧΕΛΩΟΥ. Η εξέλιξη αυτή σε συνδυασμό με τη κόπωση της κοινής γνώμης και την απαίτηση πολλών υγιών δυνάμεων στον τόπο για μια άλλη ορθολογική αντιμετώπιση της κατάστασης, ειδικά για τη Μεσοχώρα που ήταν σχεδόν ολοκληρωμένη αναμένοντας τη νέα αδειοδότηση και τη λειτουργία της, οδήγησε τελικά πολλούς από εκείνους (που έως τότε ανέχονταν την αδιέξοδη πολιτική των ετερόκλητων δυνάμεων κατά του έργου) να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους και να εκφράσουν την απαίτηση για λύση του προβλήματος. Επιπρόσθετα, είναι πιθανό, δεδομένου ότι η ΔΕΗ είχε εμπλακεί ως βασικό θέμα στις συζητήσεις με τους «θεσμούς» (δανειστές, Τρόϊκα), να βρέθηκαν σε δυσκολία να εξηγήσουν στους 3

συνομιλητές τους πως και με ποια αιτιολόγηση θα αγνοήσουν τα 550 εκ. ευρώ που είχαν ήδη επενδυθεί στο έργο, την ίδια στιγμή που στην κυβέρνηση γινόντουσαν συζητήσεις περί «κατεδάφισης». Συνοπτικά το θέμα είχε ωριμάσει και ο κύβος είχε ριφθεί. Άλλωστε όλοι γνώριζαν πολύ καλά ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα, με την ενδεχόμενη αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών, μια άλλη κυβέρνηση στο σύντομο μέλλον θα έπραττε αυτό που εκείνοι επί χρόνια πολεμούσαν και που τελικά η ζωή τα έφερε να το διαχειριστούν οι ίδιοι. Έτσι λοιπόν φθάσαμε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος επί Σκουρλέτη Τσιρώνη να διακηρυχθεί η κυβερνητική θέση του ΣΥΡΙΖΑ για την αδειοδότηση της Μεσοχώρας. Χρειάστηκαν περίπου δύο χρόνια για να «απορροφηθεί» η θέση αυτή εσωκομματικά αλλά και σε επίπεδο συνεργαζόμενων δυνάμεων (Οικολόγοι-Πράσινοι) και να υπογραφεί επί Σ. Φάμελλου η σχετική απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) πριν λίγες εβδομάδες. Τελικά απεδείχθη πως ήταν θέμα χρόνου η αναγκαστική προσαρμογή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και των Οικολόγων- Πρασίνων στην αυτονόητη έγκριση της Μεσοχώρας. Όλα τα οικολογικά «επιχειρήματα» που επί δεκαετίες εκτοξεύονταν για να προσελκύσουν αντιπάλους κατά των έργων εγκαταλείφθηκαν άτακτα. Τώρα πλέον η Μεσοχώρα, από «φαραωνικό» έργο που προκαλεί οικολογική καταστροφή, «έγινε» πια ένα χρήσιμο ενεργειακό έργο, συνυπολογίζεται στον ευρωπαϊκό στόχο 20/20/20 για τις ΑΠΕ, ωφελεί την εθνική οικονομία, συμβάλει στην απασχόληση. Ο ποταμός Αχελώος «αθωώνεται» από την κατηγορία ότι αποτελεί ένα «σύστημα τεχνητών λιμνών» που αλλοιώνει το χαρακτήρα του. Ομοίως η επίκληση του κινδύνου ιδιωτικοποίησης ενεργειακών μονάδων και της ΔΕΗ γενικότερα, κάτι που είχε απήχηση κατά την περίοδο πριν το 2015 και την 4

ανάληψη της κυβέρνησης από το ΣΥΡΙΖΑ, αποδείχθηκε άκρως υποκριτική, δεδομένου ότι η κυβέρνηση αυτή εφαρμόζει πιστά τα μνημόνια και τις απαιτήσεις δανειστών και μεγαλοεπιχειρηματιών για την ουσιαστική ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ και την πώληση όποιων μονάδων, δηλαδή των «ασημικών» της σε ιδιώτες ολιγάρχες. Για την ιστορία θα σημειώσουμε ότι όλη αυτή η επιχειρηματολογία περιορίστηκε στοχευμένα στα έργα Αχελώου και την ακύρωση παραγωγής ΥΗ ενέργειας από αυτά. Ουδέποτε υπήρξε θέμα για άλλες μονάδες της ΔΕΗ, ούτε καν για εκείνες που είδαν επανειλημμένα το φως της δημοσιότητας ως υποψήφιες για πώληση (π.χ. Νέστος). Προφανώς από τους αμετανόητους αντιπάλους των έργων Αχελώου θεωρήθηκε περιττό να κινητοποιήσουν τον κόσμο σε πορεία διαμαρτυρίας στην κοιλάδα του Νέστου, κάτι όμως που πρόθυμα πράττουν για τον Αχελώο και τη Μεσοχώρα. Άλλη μια απόδειξη πως τελικά η Μεσοχώρα υπήρξε ένας βολικός εμβληματικός στόχος και όχι ένα στοιχείο μιας σοβαρής πολιτικής προσπάθειας για την προστασία των συμφερόντων της ΔΕΗ και την απόκρουση του κινδύνου πώλησης των μονάδων της. Το αντίθετο, με τη θέση τους για την κατεδάφιση της Μεσοχώρας πολεμούσαν ανοιχτά και ανυπόκριτα τα συμφέροντα της ΔΕΗ, αποδυνάμωναν την χρηματιστηριακή και πραγματική της αξία, παρέτειναν τις συνεχιζόμενες απώλειες μεγάλων χρηματικών εσόδων (~25-30 εκ. ευρώ ανά έτος) από την μη λειτουργία του έργου. Η δράση τους, όσο και εάν προσπαθούσαν να την συγκαλύψουν με τη συνήθη αναφορά «κατά της εκτροπής Αχελώου», υπήρξε (και συνεχίζει για ορισμένους να είναι) απόλυτα συμβατή με τις μνημονιακές επιδιώξεις της κυβέρνησης, που κάποτε όλοι μαζί ξόρκιζαν και δαιμονοποιούσαν. 5

3. Το δίλημμα για τα έργα του άνω Αχελώου : κατεδάφιση η ολοκλήρωση ; Και τώρα τι γίνεται ; Άραγε τελείωσαν οι περιπέτειες των έργων του Άνω Αχελώου ; Όχι φυσικά. Διαβάζουμε ήδη σε πρόσφατη ανακοίνωσή από το «Δίκτυο Μεσοχώρα-Αχελώος SOS» νέες απειλές : «Και η νέα αδειοδότηση θα καταρρεύσει μαζί με το φράγμα στη Μεσοχώρα» (δες σχετικό link εδώ) {1}. Και παρακάτω : «ο αγώνας θα συνεχιστεί χωρίς ταλαντεύσεις.» κλπ. Όμως, στο διασπασμένο πλέον «μπλοκ» των δυνάμεων κατά του έργου Μεσοχώρας αναζητείται κάποια φόρμουλα επανασυσπείρωσης των δυνάμεων τους με ένα «νέο» στόχο έμβλημα και αυτός προσφέρεται σήμερα από το «βολικό» ημιτελές ΥΗ έργο της Συκιάς, από όπου ξεκινά και η πλήρως διανοιγμένη σήραγγα Πευκοφύτου. Η νέα επωδός, από κοινού με τον Υπουργό του ΣΥΡΙΖΑ κ. Φάμελλο και εκείνους που παραμένουν σταθεροί στην απαίτηση της κατεδάφισης της Μεσοχώρας, είναι και πάλι η «εκτροπή του Αχελώου» χωρίς όμως αυτή τη φορά να συμπεριλαμβάνουν τη Μεσοχώρα. Χαρακτηριστικό μάλιστα είναι ότι οι αντιδρώντες κατά της Μεσοχώρας έμμεσα προσφέρουν τα έργα Συκιάς-Σήραγγας, ως «αντιπαροχή» για τη λειτουργία της Μεσοχώρας σημειώνοντας σε ανακοινώσεις τους ότι θα ήταν λιγότερο «δύσπιστοι» προς την κυβέρνηση εάν εκείνη επέλεγε «να ανακοινώσει και να δρομολογήσει, τουλάχιστον (υπογράμμιση δική μας), το γκρέμισμα του μισο-φτιαγμένου φράγματος της Συκιάς και την έμφραξη της σήραγγας εκτροπής». Να λοιπόν η νέα πολιτική γραμμή του ΣΥΡΙΖΑ. Φαίνεται πάντως πως από όλα τα «περιβαλλοντικά» μέτωπα που ο ΣΥΡΙΖΑ είχε αναδείξει πριν γίνει κυβέρνηση (Ελληνικό, γήπεδο Νέας Φιλαδέλφειας, σκουπίδια-σδιτ κ.α.) τα μόνα στα οποία θα προσπαθήσει από δω και μπρος να συντηρήσει τις παλαιότερες 6

θέσεις του είναι ο «μισός» Αχελώος (όχι στη Συκιά/σήραγγα, ναι όμως στη Μεσοχώρα) και ο χρυσός στις Σκουριές Χαλκιδικής. Όμως και πάλι στο «εγχείρημα» τους για κατεδάφιση Συκιάς ή σήραγγας αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ο κύριος των έργων Συκιάς-σήραγγας Πευκοφύτου είναι, όπως προείπαμε, το Υπουργείο Υποδομών. Ο Υπουργός κος Σπίρτζης σε απάντηση εντός της Βουλής επί σχετικής ερώτησης του βουλευτή Καρδίτσας κ. Κώστα Τσιάρα (δες σχετικό link) {2}, δήλωσε χωρίς περιστροφές ότι θα ολοκληρώσει τις διαδικασίες ώστε το έργο να τύχει όπως και η Μεσοχώρα νέας περιβαλλοντικής αδειοδότησης (δες σχετικό link) {3}. Προσδιόρισε με ακρίβεια τα βήματα που απαιτούνται, επιβεβαίωσε τις θέσεις του αυτές με νέες δηλώσεις στην Καρδίτσα και γενικά καθόλου δεν ενεπλάκη στις συζητήσεις εντός-εκτός ΣΥΡΙΖΑ κατά της «εκτροπής Αχελώου». Εις επίρρωση των δικών του δεσμεύσεων και πιεζόμενος από πλήθος εμπιστευτικών και μη εισηγήσεων των αρμόδιων υπηρεσιών, ενέταξε σε σχετική ΣΑΕ χρηματοδότηση 15 εκaτ. ευρώ για νέα εργολαβία συντήρησης των έργων αντιλαμβανόμενος τους κινδύνους καταστροφών σε περίπτωση πλημμυρικών φαινομένων στην περιοχή. Ένα άλλο εμπόδιο που έχουν να αντιμετωπίσουν όσοι αναπτύσσουν τα «νέο» μέτωπο ειδικά για τα έργα Συκιάς σήραγγας είναι η ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ των πολιτικών τους θέσεων και ενεργειών. Ως γνωστόν πλέον το ΣτΕ «τους τελείωσε», καθόσον, όπως και στη Μεσοχώρα, καθόρισε με σαφήνεια τις απαιτήσεις του για την επανεκκίνηση των διαδικασιών αδειοδότησης και συνέχισης των έργων (π.χ. για τη Συκιά ταπείνωση στάθμης του ταμιευτήρα ώστε να μην κατακλυστεί το ιστορικό μοναστήρι Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου, πρόσθετες περιβαλλοντικές μελέτες λόγω Natura κ.α.). Ο μόνος δρόμος 7

λοιπόν να ξεπεραστεί το εμπόδιο της νομιμοποίησης είναι η ΒΟΥΛΗ. Μόνο εκεί μπορούν να ζητήσουν ανατροπή των παλαιότερων αποφάσεων για τα έργα, μόνο εκεί μπορεί να δοθεί αξιόπιστη πολιτική κάλυψη σε τυχόν υπαναχώρηση του κ. Σπίρτζη. Μόνο εκεί θα μπορούσαν να αναζητήσουν πολιτική συναίνεση (π.χ. Οικολόγοι) σε αυτόν τον παραλογισμό της ένταξης σε πρόγραμμα χρηματοδότησης ενός νέου έργου ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗΣ των υφισταμένων, με αναμενόμενο προϋπολογισμό εκατοντάδων εκ. ευρώ και φυσικά τεράστιες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις. Αλλά και η απαίτηση που εκφράζουν για «έμφραξη» της σήραγγας εκτροπής (Πευκοφύτου) είναι πρόχειρη και καθόλου ασφαλής. Νομίζουν ότι με την έμφραξη θα αποφευχθεί η κατεδάφιση και συνεπώς δεν θα είναι υποχρεωμένοι να δώσουν εξηγήσεις για το παράλογο αυτό εγχείρημα, έστω στο ένα από τα δύο έργα εκτροπής. Προφανώς δεν έχουν επισκεφθεί το έργο, δεν έχουν ιδέα για τις τεράστιες ποσότητες υδάτων που διέρχονται μέσα από τα πετρώματα στη σήραγγα και δεν συνειδητοποιούν τους τεράστιους κινδύνους από μια ανεξέλεγκτη αυτοκατάρρευση της σήραγγας. Για την ώρα πάντως διαφαίνεται ότι στο ΣΥΡΙΖΑ, ως ανάχωμα για την συγκράτηση των απωλειών από το πισωγύρισμα τους στη Μεσοχώρα, επέλεξαν την διαδικασία αναθεώρησης των Σχεδίων Διαχείρισης Υδάτων στα Υδατικά Διαμερίσματα Θεσσαλίας και Δυτικής Ελλάδας που βρίσκεται σε εξέλιξη. Ήδη έχουν προαναγγείλει την «αφαίρεση» από τα Σ.Δ. του σεναρίου ενίσχυσης της ελλειμματικής θεσσαλικής λεκάνης με νερά από τον Αχελώο. Είναι προφανές ότι όλα αυτά ίσως προσφέρονται ίσως ως επικοινωνιακή διαχείριση, σε καμμιά όμως περίπτωση δεν 8

αλλάζουν την ουσία της υπόθεσης. Πάλι, πολύ σύντομα, θα τεθεί σε όλους (Κυβέρνηση, κόμματα, βουλευτές, οργανώσεις κλπ) το αμείλικτο ερώτημα: ΘΑ ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΟΥΝ ΝΑΙ Η ΟΧΙ, ΤΟ ΗΜΙΤΕΛΕΣ ΦΡΑΓΜΑ ΣΥΚΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΣΗΡΑΓΓΑ ΤΩΝ 18 ΧΛΜ ; Ενδιάμεση λύση δεν υπάρχει. Αποτολμώντας μια πρώτη εκτίμηση, πιστεύουμε ότι για το χρονικό διάστημα ως τις επόμενες βουλευτικές εκλογές θα επιχειρήσουν την διατήρηση των ισορροπιών εντός του πολιτικού τους χώρου με ανακοινώσεις κατά της «εκτροπής Αχελώου» και παράλληλα πάγωμα των διαδικασιών για τα έργα. Και όσο αντέξει αυτή η γραμμή. Η αυτονόητη, όπως θα έπρεπε, τήρηση των δεσμεύσεων του κ. Σπίρτζη δυστυχώς δεν αποτελεί, στις μέρες μας επαρκή διασφάλιση για μια θετική εξέλιξη στην πορεία της υπόθεσης. Κατά μείζονα λόγο όταν κατά τα τελευταία χρόνια ζήσαμε «εκτροπές» και παραβιάσεις άπειρων «κόκκινων γραμμών» σε πολύ σοβαρά για το λαό και τη χώρα θέματα (μνημόνια, φόροι κλπ). Σε κάθε περίπτωση και οι Θεσσαλοί εκπρόσωποι του λαού και οι φορείς οφείλουν πλέον να αναζητήσουν τις κατάλληλες απαντήσεις από τον κ. Σπίρτζη μπροστά στη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται (Αυτό όμως εκφεύγει των ορίων του παρόντος σημειώματος για τον απολογισμό των εξελίξεων στη Μεσοχώρα, οπότε θα επανέλθουμε σε επόμενη φάση). 4. Η συμβολή συλλογικοτήτων και προσώπων στην υλοποίηση του έργου της Μεσοχώρας Σε τέτοιες σημαντικές στιγμές της νεότερης ιστορίας ανάπτυξης του τόπου μας, στην οποία η Μεσοχώρα κατέχει κυρίαρχη θέση, προκύπτει η ανάγκη για έναν απολογισμό της συνεισφοράς των συλλογικοτήτων και των προσώπων(εκτός των 9

κομμάτων και των κυβερνήσεων) που έπαιξαν σημαντικό ρόλο για να φθάσουμε στην καθοριστικής σημασίας αδειοδότηση του έργου. Ως γνωστόν κατά τη δεκαετία 1970 υλοποιήθηκε ο βασικός σχεδιασμός των δυο σημαντικών ΥΗ Έργων επί του Άνω Αχελώου, στο Ν. Τρίκαλων η Μεσοχώρα και στο Ν. Καρδίτσας η Συκιά. Η υποδοχή αυτών των έργων από το κοινό στη Θεσσαλία υπήρξε θετική, ταυτόχρονα όμως τέθηκε το θέμα της μεταφοράς (εκτροπής) μέρους αυτών των υδάτων από τη Μεσοχώρα και τη Συκιά προς το Θεσσαλικό κάμπο, στον οποίο είχαν ήδη εμφανιστεί οι πρώτες επιπτώσεις από την υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων της λεκάνης Πηνειού. Η ισχυρή προσωπικότητα του υδροενεργειακού μηχανικού Στέλιου Μαγειρία που πρωτοστάτησε στο αίτημα της εκτροπής και η μαχητικότητα των φορέων της Θεσσαλίας άσκησαν συντονισμένες πιέσεις και επιτάχυναν τις εξελίξεις, οπότε τελικά το 1983 η τότε κυβέρνηση Α. Παπανδρέου αποφάσισε την κατασκευή των έργων αυτών καθώς και της σήραγγας μεταφοράς (Πευκόφυτου), πάρα τις επιφυλάξεις της ΔΕΗ που δεν επιθυμούσε την συνεκμετάλλευση (κατά τους θερινούς μήνες) των υδάτων "της" με τη Γεωργία. Την περίοδο εκείνη, όπου σημειωτέον δεν υπήρχε ακόμη ο θεσμός της Περιφέρειας και οι Νομάρχες διορίζονταν από την εκάστοτε κυβέρνηση, κυρίαρχο ρόλο στην στήριξη των Θεσσαλικών αιτημάτων έπαιζαν οι εκπρόσωποι των ΟΤΑ, οι επιστημονικοί φορείς, τα επιμελητήρια, οι αγροτιστές κλπ. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στους Αρ. Λαμπρούλη (Λάρισα), Κ. Παπαστεργίου (Τρίκαλα) Δ. Αρχοντή (Καρδίτσα), Γιάννη Πατάκη (Νίκαια), τον καθηγητή Γ. Χατζηλάκο και άλλους που και κατά την επόμενη περίοδο είχαν ηγετικό ρόλο στις προσπάθειες για υλοποίηση των έργων. 10

Στις αρχές της δεκαετίας 1990 η Μεσοχώρα αποσυνδέθηκε οριστικά από τα έργα εκτροπής και προχώρησε ως ανεξάρτητο έργο. Παρόλα αυτά η Πανθεσσαλική Συντονιστική Επιτροπή (ΠΑΣΕ) Αχελώου που είχε συσταθεί από όλες τις οργανώσεις για τα έργα Αχελώου, διατήρησε αμείωτη την προσπάθεια της για την ολοκλήρωση της Μεσοχώρας. Τη δεκαετία 1990 στο μεταξύ, με την καθιέρωση του θεσμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, τις προσπάθειες της ΠΑΣΕ συνέδραμαν και οι αιρετοί Νομάρχες, κάποιοι από τους οποίους, μετά τον Α. Λαμπρούλη, ανέλαβαν και την ηγεσία της ΠΑΣΕ, όπως ο Κ. Πατραμάνης (Τρικάλων), ο Β. Αναγνωστόπουλος (Καρδίτσας). Αργότερα, κατά την δεκαετία 2000, στην ηγεσία της ΠΑΣΕ συνέχισαν την προσπάθεια οι Κ. Τζανακούλης (Δήμαρχος Λάρισας), Λ. Κατσαρός (Νομάρχης Λάρισας) και ο Κ. Αγοραστός (Περιφερειάρχης Θεσσαλίας). Όλοι αυτοί οι παράγοντες υπερασπίστηκαν συστηματικά τα έργα Αχελώου σε όλες τις περιόδους στο ΣτΕ και αργότερα στο Δικαστήριο της ΕΕ, υποκαθιστώντας κατά κάποιο τρόπο την ελλιπή έως ανύπαρκτη στήριξη των υποθέσεων αυτών από τα αρμόδια Υπουργεία. Τελικά τα έργα στη Μεσοχώρα ολοκληρώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας 2000 αλλά δυστυχώς συνεχίστηκε ο εγκλωβισμός της υπόθεσης αυτής στις ατέρμονες διαδικασίες προσφυγών στο ΣΤΕ, μια ιστορία που όπως προείπαμε έκλεισε το 2014. Πάντως, κατά την τελευταία τρέχουσα δεκαετία, η ΠΑΣΕ αδρανοποιήθηκε, αφού ουσιαστικά, με την καθιέρωση του θεσμού της Περιφέρειας, η εκπροσώπηση των Θεσσαλών ήταν πλέον καθολική από αιρετούς Περιφερειάρχη και Αυτοδιοικητικούς παράγοντες, σε συνεργασία με τους επιστημονικούς (κυρίως) φορείς (ΤΕΕ-ΚΔΘ, 11

ΓΕΩΤΕΕ/ΚΕ, ΕΘΕΜ). Ειδικά τα τελευταία κρίσιμα χρόνια οι φορείς αυτοί είχαν συμπτύξει μια σταθερή και επιτυχή συνεργασία με την ΠΕΔ Θεσσαλίας (πρόεδρος Γ. Κωτσός, Δήμαρχος Μουζακίου) και τους Δημάρχους κυρίως της Δυτικής Θεσσαλίας. Η συνεργασία αυτή δημιούργησε στην πράξη ένα καλά οργανωμένο «επιτελείο» και χάρις στις συστηματικές προσπάθειες που καταβλήθηκαν αναδείχτηκαν οι πραγματικές διαστάσεις του θέματος της Μεσοχώρας στην κοινή γνώμη, αποκαλύφθηκαν οι στόχοι περί κατεδάφισης που προωθούνταν από ανεύθυνους παράγοντες, οργανώθηκαν και πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις με Υπουργούς (Μανιάτης, Σκουρλέτης, Φάμελλος), με όλους τους Θεσσαλούς βουλευτές (στα γραφεία της ΕΘΕΜ στην Αθήνα) και γενικά υπήρξε συνεχής συστηματική ενημέρωση του κοινού με πλήθος ανακοινώσεων, άρθρων, παρεμβάσεων κλπ. συμβάλλοντας έτσι αποφασιστικά στη διαμόρφωση μιας απόλυτα θετικής αποδοχής της Μεσοχώρας από την συντριπτική πλειοψηφία των Θεσσαλών και όχι μόνο. Τέλος ας μην παραλείψουμε να εξάρουμε τον ρόλο φωτισμένων εκπροσώπων της Αυτοδιοίκησης από Μεσοχώρα και Πύλη, οι οποίοι, κόντρα στις πιέσεις από αντίπαλους του έργου και μια μειοψηφία κάτοικων, στάθηκαν ψύχραιμα και αποφασιστικά στην υπεράσπιση του έργου με γνώμονα το συμφέρον του τόπου τους. Είναι προφανώς αδύνατο (και ας μας συγχωρέσουν κάποιοι για τυχόν παραλείψεις) σε μια τόσο συνοπτική αναφορά να αποδοθεί με πλήρη δικαιοσύνη και ακρίβεια η συνεισφορά όλων όσοι εργάσθηκαν για να επέλθει η πρόσφατη θετική εξέλιξη. Είμαστε βέβαιοι ότι αυτό θα το πράξουν σε εύθετο χρόνο οι ιστορικοί του μέλλοντος. Από την πλευρά μας απλώς επιδιώξαμε έναν πρώτο σύντομο απολογισμό με την ελπίδα ότι οι αναγνώστες, ειδικά από τις νεότερες γενιές, που βρέθηκαν μπροστά σε μια πλημμυρίδα 12

ενημερωτικών δελτίων και φωτογραφιών αυτών των ημερών, θα έχουν την ευκαιρία να συνεκτιμήσουν όλα αυτά και να διαμορφώσουν μια δικαιότερη αντίληψη για τα γεγονότα και τους σκαπανείς της τεράστιας αυτής προσπάθειας για το έργο της Μεσοχώρας. 5. Η ΑΕΠΟ του ΥΗΕ Μεσοχώρας Κρίνουμε σκόπιμο να κάνουμε μια αναφορά στο κείμενο της ΑΕΠΟ και διάφορα θέματα που αυτή θέτει. Είναι γνωστές από παλιά οι επιφυλάξεις της ΔΕΗ για τους κινδύνους μελλοντικής κατολίσθησης εδαφών στον οικισμό καθώς και οι γνωμοδοτήσεις επιστημόνων, όπως (πχ. του καθηγητή Μαρίνου), που συνιστούσε «την συνολική μετεγκατάσταση σε γειτονικό ασφαλή χώρο», άποψη που είχε υιοθετήσει η ΔΕΗ και είχαν παλαιότερα αποδεχθεί και οι κάτοικοι 1. Εν πάσει περιπτώσει, η ΔΕΗ τελικά αποδέχθηκε να μεριμνήσει για τη διατήρηση του τομέα Δ, κάτι που επίμονα ζητούσε μια μικρή ομάδα κατοίκων και την οποία υιοθέτησε το Υπουργείο Περιβάλλοντος (Σκουρλέτης). Σε ότι μας αφορά, συμφωνούμε απόλυτα με το σκεπτικό της απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου Πύλης (δες σχετικό link) {4}, που πρότεινε να μείνει ανοικτό το θέμα των 1 Για την ιστορία θα αναφέρουμε ένα περιστατικό, χαρακτηριστικό και διδακτικό συνάμα που δείχνει τις αντιφάσεις και την υποκρισία με την οποία συνήθιζαν να κινούνται οι αντίπαλοι της Μεσοχώρας. Πριν περίπου δέκα χρόνια η ΔΕΗ μελέτησε και προχώρησε στην κατασκευή ειδικών έργων ενίσχυσης των εδαφών (σήραγγες απομάκρυνσης νερών, πασσαλοεμπήξεις κλπ) με στόχο να επιτευχθεί η διατήρηση ενός μέρους του οικισμού που δεν κατακλύζονταν από τη λίμνη. Οι γνωστές οργανώσεις που πολεμούσαν το έργο προσέφυγαν στο ΣτΕ και επέτυχαν την εγκατάλειψη αυτού του σχεδίου (αναστολή εργασιών). Λίγο διάστημα αργότερα η ΔΕΗ προχώρησε σε διαδικασίες απαλλοτρίωσης και των σπιτιών εκείνων που είχε προσπαθήσει να περισώσει. Τελικά πάνω από το 80% των κατοίκων του χωριού προσυπέγραψαν την αποδοχή αυτού του σχεδίου, αναμένοντας έως και σήμερα την οριστική απαλλοτρίωση. Τώρα όμως, οι ίδιοι που πρωταγωνιστούσαν τότε στην διακοπή εργασιών, αξιοποιώντας τη στενή τους σχέση με τον Υπουργό Περιβάλλοντος, προκάλεσαν «νέα» γεωλογική μελέτη (διάρκειας 50 ημερών και κόστους 15.000 ευρώ) για γεωλογικές εργασίες που θα προστατεύσουν κάποια από τα σπίτια που υπερβαίνουν τη στάθμη της λίμνης. «Μια στο καρφί και μια στο πέταλο» όπως λέει ο λαός, αρκεί να μην γίνει το έργο παρότι ήδη στα διπλανά χωριά και ιδιοκτησίες ΟΛΟΙ οι κάτοικοι, εδώ και πολλά χρόνια έχουν εισπράξει αποζημιώσεις ενώ οι Μεσοχωρίτες ακόμη τις περιμένουν ; 13

τελικών επιλογών στους κατοίκους, όταν αυτοί θα έχουν στη διάθεσή τους όλα τα στοιχεία, συμπεριλαμβανομένου βεβαίως και του χρηματικού ύψους των αποζημιώσεων κάτι που σήμερα δεν είναι γνωστό. Άλλωστε στα πλαίσια της ειλικρινούς σχέσης ΔΕΗκατοίκων, οι κάτοικοι δικαιούνται να γνωρίζουν σχετικά με τη γεωλογική ευστάθεια. Είναι απαράδεκτο κατά την άποψη μας το γεγονός ότι οι παράγοντες του Υπουργείου, που χειρίστηκαν την τελική διαμόρφωση του κειμένου της ΑΕΠΟ, επεδίωξαν, ερήμην του Δήμου Πύλης και των κατοίκων, να επιβάλλουν δεσμεύσεις στη ΔΕΗ ως προς την λεπτομερή τήρηση τεχνικών λύσεων τις οποίες μάλιστα κατονομάζουν (μελέτη Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), και να της φορτώσουν ευθύνες που δεν της ανήκουν (π.χ. ευθύνες σε περίπτωση εμφάνισης γεωλογικών φαινομένων). Αυτό το θέμα και πολλές άλλες αντιφατικές και ασαφείς διατυπώσεις που υπάρχουν στην ΑΕΠΟ δείχνουν ότι υπήρξαν παρεμβάσεις εξωγενών παραγόντων (εκτός ΔΕΗ, εκτός υπηρεσίας) που με την ανοχή του αρμόδιου Υπουργού πέτυχαν να περιληφθούν στην ΑΕΠΟ διατυπώσεις και δεσμεύσεις που κατά την άποψή μας κινούνται έξω από το γράμμα και το πνεύμα μίας ΑΕΠΟ, η οποία δεν είναι παρά μία διαδικασία αδειοδότησης και όχι σύμβαση ανάμεσα στο Υπουργείο και τη ΔΕΗ με εκατέρωθεν δεσμεύσεις των συμβαλλόμενων. Το μόνο αποτέλεσμα που φέρνουν αυτές οι λογικές είναι οι πιθανές νέες καθυστερήσεις και το κυριότερο ο κίνδυνος στο μέλλον να ανατραπεί η ΑΕΠΟ από πιθανές προσφυγές που, ούτως ή άλλως, έχουν ήδη προαναγγελθεί από τους αντιπάλους του έργου. Επιπλέον οι διατυπώσεις της ΑΕΠΟ, που δεν είναι στο πνεύμα της απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου Πύλης, υπάρχει κίνδυνος να δημιουργήσουν μελλοντικές τριβές, αντιπαλότητες ή ακόμη και αδιέξοδα στις σχέσεις ΔΕΗ Δήμου κατοίκων. 14

Ανεξάρτητα πάντως από το περιεχόμενο της ΑΕΠΟ και τις ισορροπίες και τις πιέσεις τις οποίες επιδιώχθηκε να εξυπηρετήσει, το πρόβλημα της αποζημίωσης των κατοίκων είναι σοβαρό και απαιτεί καλή θέληση από όλες τις πλευρές. Ανάλογα με το ύψος των αποζημιώσεων που θα προσδιοριστεί από τις προβλεπόμενες διαδικασίες είναι βέβαιο ότι θα απαιτηθεί κάποια σημαντική συνεισφορά της ΔΕΗ ώστε η συνολική αποζημίωση να είναι δίκαιη για τους δικαιούχους. Για τα υπόλοιπα θέματα (πολεοδομήσεις, έργα υποδομής στο χώρο μετεγκατάστασης κλπ) θα επανέλθουμε σε μελλοντική μας ανάρτηση, όταν πια θα διευκρινιστούν οι ακριβείς όροι, οι αρμοδιότητες και άλλα ανοιχτά προς το παρόν ζητήματα. 6. Οι διχασμοί και οι αντιπαλότητες Κλείνοντας το σημείωμα μας αυτό θα επισημάνουμε ότι όλη αυτή η μικρή ιστορία της Μεσοχώρας οφείλεται κατά ένα μέρος και στην ύπαρξη ενός συστήματος αντιλήψεων για την πρόοδο της χώρας και την ανάπτυξή της που εκφράζεται από επί μέρους κινήσεις, οργανώσεις, ΜΚΟ και άλλες ομάδες με γνώμονα την οικολογία, την αειφορία κλπ, συχνά όμως με έναν μονομερή και επιλεκτικό (όπως π.χ. για τη Μεσοχώρα ) τρόπο. Όπως και αν τα δει κανείς, η υπόθεση της Μεσοχώρας προκάλεσε (και προκαλεί ακόμη) έναν διχασμό σε ευαίσθητους και σκεπτόμενους πολίτες που, ορθώς, δεν είναι διατεθειμένοι στο όνομα της ανάπτυξης να θυσιάσουν το περιβάλλον και την οικολογική ισορροπία. Ο μόνος τρόπος να αποφεύγονται στο μέλλον τέτοιες καταστάσεις, ειδικά όταν κάποιοι πολιτικοί διαχειριστές επιδεικνύουν ανευθυνότητα και όταν εμπλέκονται οικονομικά-επιχειρηματικά συμφέροντα, είναι οι επιστημονικές οργανώσεις να συμπεριφέρονται με σοβαρότητα, να διαβουλεύονται με τεκμηριωμένες θέσεις, να 15

αποφεύγουν την μονομέρεια απόψεων, τους λαϊκισμούς και τις υψηλές τόνων αντιπαραθέσεις. Στα καθ ημάς (στη Θεσσαλία) κρίνουμε απολύτως αναγκαία μια πρωτοβουλία από μέρους της ΠΕΔ και των συνεργαζόμενων επιστημονικών οργανώσεων (ΤΕΕ, ΓΕΩΤΕΕ, ΕΘΕΜ) για μια εκτός δημοσιότητας ουσιαστική συζήτηση ανάμεσα σε φορείς των συγκρουόμενων απόψεων με αντικείμενο την επόμενη μέρα όχι μόνο (και όχι κυρίως) στα έργα Άνω Αχελώου αλλά στο μέγιστο υδατικό περιβαλλοντικό πρόβλημα των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της λ. Πηνειού, που πέρα από κάθε οικολογικό όριο κρατάει όρθιο τον τομέα των γεωργικών αρδεύσεων. Εάν επιτευχθεί ένας τέτοιος διάλογος το όφελος για όλους θα είναι ανεκτίμητο. {1} Ανακοίνωση «Δίκτυο Μεσοχώρα-Αχελώος SOS» : https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2017_ 08_08_anakoinosi_diktyoy_mesohora_aheloos_sos.pdf {2} Ερώτηση βουλευτή Καρδίτσας κ. Κώστα Τσιάρα : https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2015_ 11_26_erotisi_tsiara_gia_erga_ahelooy.pdf {3} Δηλώσεις Υπουργού Υποδομών κ. Χρ. Σπίρτζη : https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefile s/2015_12_18_apantisi_spirtzi_gia_erga_ahelooy.pdf {4} Απόφαση Δήμου Πύλης : https://www.ypethe.gr/sites/default/files/archivefiles/2017_ 06_23_apofasg_ds_dimoy_pylis_gia_mesohora.pdf 16