PROFILES Μαθησιακό περιβάλλον ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

PROFILES Μαθησιακό περιβάλλον ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Μια ενότητα για τη διδασκαλία της Χημείας για τους μαθητές της Β Λυκείου Ανάπτυξη ενότητας από την Ομάδα Χημείας Λυκείου PROFILES (2013): Ελένη Διερωνίτου, Άντρη Ευστρατίου-Χριστοδουλίδου, Άντρη Ιωάννου, Γιώργος Μηλιώτης, Τασούλα Μουλλωτού, Μαρία Τσιερκέζου-Γεωργίου Μέλη της Ομάδας PROFILES που συμμετείχαν στο σχεδιασμό της ενότητας: Δρ. Ελένη Α. Κύζα, Άντρη Ιωάννου, Γιάννης Γεωργίου Το υλικό αυτό υπόκειται στην άδεια Creative Commons Attribution-NonCommercial- ShareAlike 4.0 International License επιτρέποντας σε οποιοδήποτε εκπαιδευτικό Φυσικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών να υιοθετήσει την ενότητα αυτή στην τάξη του. Σε κάθε περίπτωση που το υλικό αυτό χρησιμοποιείται παρακαλούμε όπως παρατίθεται η πιο κάτω αναφορά είτε στην ελληνική είτε στην αγγλική εκδοχή: Διερωνίτου, Ε., Ευστρατίου-Χριστοδουλίδου, Α., Ιωάννου, Α., Μηλιώτης, Γ., Μουλλωτού, Τ., Τσιερκέζου-Γεωργίου, Μ., Κύζα, Ε. Α. Ιωάννου, Α. & Γεωργίου, Γ. (2014). Ποιο νερό να πιω να ξεδιψάσω; (Μαθησιακό περιβάλλον, Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα PROFILES). Λεμεσός, Κύπρος: Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Dieronitou, E., Eustratiou-Christodoulidou, A., Ioannou, A., Miliotis, G., Moullotou, T., Tsierkezou-Georgiou, Μ., Kyza, E. A., Ioannou, A. & Georgiou, Y. (2014). Which water to drink to quench my thirst. (Learning environment, PROFILES European project). Limassol, Cyprus: Cyprus University of Technology. 1

Περίληψη Αυτή η ακολουθία δραστηριοτήτων επιτρέπει στους μαθητές να εργαστούν συνεργατικά σε μια καθοδηγούμενη διερώτηση, ώστε να δώσουν μια τεκμηριωμένη απάντηση στο ερώτημα: «Ποιο νερό να πιω για να ξεδιψάσω;», αξιοποιώντας τις πληροφορίες που θα συλλέξουν μέσα από μια διερεύνηση, η οποία στηρίζεται τόσο στη διεξαγωγή εργαστηριακών μετρήσεων όσο και στη συλλογή πληροφοριών και δεδομένων μέσω τεχνολογικά υποστηριζόμενης διερώτησης με χρήση Η/Υ. Οι δραστηριότητες αυτές θα επιτρέψουν στους μαθητές να αποκτήσουν επιστημονική γνώση που αφορά τόσο στη σύσταση του πόσιμου νερού όσο και σε κριτήρια αξιολόγησης της ποιότητας νερού, με στόχο την αξιοποίηση των γνώσεων αυτών στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψης απόφασης για την επιλογή πόσιμου νερού. Μάθημα: Τάξη: Συνάφεια με το αναλυτικό πρόγραμμα: Είδη δραστηριοτήτων: Χημεία Β Λυκείου (Χημεία κατεύθυνσης) Υδατικά διαλύματα ηλεκτρολυτών, Ογκομετρήσεις, Εργαστηριακές μετρήσεις (π.χ. ph, αγωγιμότητα) Διαδικτυακό περιβάλλον διερώτησης, δραστηριότητες σε Η/Υ, εργαστηριακές μετρήσεις, ομαδικές συζητήσεις και συζητήσεις στην ολομέλεια της τάξης, λήψη απόφασης. Διάρκεια: Γενικοί στόχοι/ Δεξιότητες: 6 μαθήματα x 45 λεπτά Βασική επιστημονική γνώση για τη σύσταση και την ποιότητα του πόσιμου νερού, κριτήρια αξιολόγησης ποιότητας πόσιμου νερού, εργαστηριακές μετρήσεις, πειραματικές δεξιότητες, δεξιότητες αναστοχαστικής διερώτησης, τεκμηρίωση συλλογισμών, δεξιότητες λήψης απόφασης, συνεργατικές δεξιότητες, δεξιότητες χρήσης των νέων τεχνολογιών 2

Μαθησιακό περιβάλλον Σύνοψη Στην ενότητα του PROFILES «Ποιο νερό να πιω για να ξεδιψάσω;» καλείστε να διατυπώσετε υποθέσεις, να θέσετε ερωτήματα προς διερεύνηση, να διεξάγετε εργαστηριακές μετρήσεις και να συλλέξετε πληροφορίες από μια ποικιλία πηγών στον Η/Υ (π.χ. άρθρα, ενημερωτικές πηγές, βίντεο), προσπαθώντας να βοηθήσετε την Ελένη και τους φίλους της να επιλέξουν το καταλληλότερο πόσιμο νερό για να πιουν. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής, θα αποκτήσετε κάποιες βασικές γνώσεις σε σχέση με τη σύσταση του πόσιμου νερού καθώς επίσης και για τα κριτήρια αξιολόγησης ποιότητας πόσιμου νερού. Παράλληλα, θα κατανοήσετε τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται οι επιστήμονες μέσα από τη διεξαγωγή πειραμάτων και εργαστηριακών μετρήσεων. Θα έχετε επίσης την ευκαιρία να αντιληφθείτε ότι η επιστημονική έρευνα δεν στηρίζεται μόνο στη διεξαγωγή πειραμάτων και εργαστηριακών μετρήσεων αλλά και στην αναζήτηση πληροφοριών μέσα από τη διερεύνηση ποικίλων πηγών. Το περιβάλλον διερεύνησης στη διαδικτυακή πλατφόρμα ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ, σε συνδυασμό με τη διεξαγωγή εργαστηριακών μετρήσεων που αφορούν στη μελέτη ποιότητας του πόσιμου νερού, θα σας βοηθήσουν στη διερεύνησή σας. Προβολή βίντεο Σενάριο Την προηγούμενη Κυριακή, μια παρέα παιδιών της Β' Λυκείου οργάνωσαν μια εκδρομή στη θάλασσα. Ανάμεσα σε άλλα, η συζήτηση κάποια στιγμή εστιάστηκε στο θέμα του πόσιμου νερού, καθώς τα παιδιά ξεκίνησαν να αντιπαραβάλλουν το εμφιαλωμένο νερό με το νερό της βρύσης Ελένη: Παιδιά διψώ, θέλω νερό! Δημήτρης: Πάμε να πιεις νερό. Ευαγγελία: Αν θες μπορείς να πιεις νερό κι από εκείνη εκεί τη βρύση... Ελένη: Όχι, δεν πίνω νερό από τη βρύση! Προτιμώ εμφιαλωμένο. Αντρέας: Εγώ νομίζω ότι όλα τα νερά είναι τα ίδια, δεν έχουν καμιά διαφορά, οπότε δεν χρειάζεται να το ψάχνουμε και πολύ. Δέσποινα: Άκουσα πως και τα εμφιαλωμένα νερά είχαν πρόβλημα με τα νιτρικά οπότε θα πρέπει να ξέρουμε τι επιλέγουμε. Χρυσοβαλάντω: Μα αν επιλέξουμε κάτι άλλο ίσως να μην έχει πρόβλημα στα νιτρικά, αλλά με κάποιο άλλο συστατικό... Σταύρος: Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει καμία διαφορά. Είναι όλα εμφιαλωμένο νερό. Όλα περιέχουν νερό, δηλαδή υδρογόνο και οξυγόνο σε αναλογία 2:1. Το μόνο που διαφέρει είναι το όνομα στην ετικέτα Αυτή η συζήτηση προκάλεσε την περιέργεια και τον προβληματισμό όλης της παρέας σε σχέση με την ποιότητα του νερού της βρύσης αλλά και των εμφιαλωμένων νερών. Αποστολή σας είναι να διερευνήσετε το θέμα αυτό, ώστε να καταλήξετε στα κριτήρια αξιολόγησης ποιότητας νερού, και να επιλέξετε το καταλληλότερο νερό για την Ελένη και τους φίλους της, τεκμηριώνοντας την απόφασή σας. 3

Στο πλαίσιο της διερεύνησής σας, θα έχετε την ευκαιρία να: Συλλέξετε πληροφορίες για τα διάφορα είδη νερού (της υδατοπρομήθειας, εμφιαλωμένο κ.α.) καθώς και για τη νομοθεσία που διέπει τα νερά Μάθετε περισσότερα για τη σύσταση και τα κριτήρια ποιότητας του νερού Εκτελέσετε εργαστηριακές μετρήσεις Μελετήσετε και να αξιολογήσετε ετικέτες εμφιαλωμένων νερών που κυκλοφορούν στην Κύπρο Μελετήσετε ενημερωτικά άρθρα που έχουν δημοσιευτεί στον τύπο σε σχέση με το νερό της βρύσης και τα εμφιαλωμένα νερά Καλή επιτυχία στην προσπάθειά σας! Βίντεο: http://youtu.be/xmm2ifaaqcs Περιβάλλον Διερεύνησης & Σχεδιότυπα μαθητών Το περιβάλλον διερεύνησης φιλοξενείται στη διαδικτυακή πλατφόρμα ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του 3 ου μαθήματος, οι μαθητές μεταβαίνουν στο εργαστήριο χημείας με στόχο τη διεξαγωγή εργαστηριακών μετρήσεων, ενώ στα τρία τελευταία μαθήματα οι μαθητές επανέρχονται και πάλι στη διαδικτυακή πλατφόρμα ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ. Πιο κάτω ακολουθούν οι πηγές που καλούνται να μελετήσουν οι μαθητές καθώς και τα σχεδιότυπα που καλούνται να συμπληρώσουν κατά τη διάρκεια της διερεύνησής τους, ανά μάθημα. Μάθημα 1: Φυσικές, οργανοληπτικές& μικροβιολογικές παράμετροι νερού Το νερό είναι απαραίτητο στοιχείο για τη διατήρηση της ζωής και γι αυτό πρέπει όλοι να έχουν πρόσβαση σε παροχές «ασφαλούς» νερού. Ασφαλές νερό είναι αυτό του οποίου η δια βίου κατανάλωση δεν παρουσιάζει κανένα κίνδυνο για την υγεία. Νερό ανθρώπινης κατανάλωσης είναι το νερό, είτε στη φυσική του κατάσταση, είτε μετά από επεξεργασία, που προορίζεται για πόση, μαγείρεμα, προπαρασκευή τροφής ή άλλες οικιακές χρήσεις, ανεξάρτητα από την προέλευσή του και από το αν παρέχεται από δίκτυο διανομής, από βυτίο, ή σε φιάλες ή δοχεία. (Οδηγία 1998/83/ΕΚ). Στην Κύπρο ο επίσημος έλεγχος και παρακολούθηση των πόσιμων νερών (νερού της βρύσης και εμφιαλωμένων νερών) σχετικά με τη σύσταση και εμφάνιση τους, ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια της υγείας του καταναλωτή, είναι αρμοδιότητα του Γενικού Χημείου του Κράτους (ΓΧΚ). Οι εργασίες που εκτελούνται στο ΓΧΚ στηρίζονται στις πρόνοιες Νόμων, Κανονισμών και Προτύπων εναρμονισμένων με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, οι οποίοι 4

εφαρμόζονται από διάφορες Αρμόδιες Αρχές. Εκτός από την ισχύουσα νομοθεσία και ιδίως όπου υπάρχουν κενά, λαμβάνονται υπόψη κριτήρια και όρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHΟ), του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), του Γραφείου Περιβαλλοντικής Προστασίας των Η.Π.Α. (EPA) και Εθνικών Νομοθεσιών Ευρωπαϊκών χωρών. Οι παράμετροι που ελέγχονται από το Γενικό Χημείο του Κράτους χωρίζονται σε: (α) υποχρεωτικές (μικροβιολογικές και χημικές) και έχουν άμεση σημασία για την προστασία της ανθρώπινης υγείας π.χ. Μέταλλα (Pb,As,Cd,Hg), Παρασιτοκτόνα, κλπ. (β) ενδεικτικές, οι οποίες αφορούν στις παραμέτρους που στις προτεινόμενες τιμές δεν εμφανίζουν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και τίθενται για σκοπούς παρακολούθησης. Οι μεταβολές των τιμών τους παρέχουν ένδειξη μεταβολών της ποιότητας του νερού και ανάγκη λήψης επανορθωτικών μέτρων. Στη σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τις οργανοληπτικές και φυσικές παραμέτρους, τις μικροβιολογικές και τις χημικές παραμέτρους του νερού. Πηγές Γενικό Χημείο Κράτους http://www.moh.gov.cy/moh/sgl/sgl.nsf/page09_gr/page09_gr?opendocument http://www.moh.gov.cy/moh/sgl/sgl.nsf/faq_gr/faq_gr?opendocument Γενικό Χημείο Κράτους Εργαστήρια Γενικών Αναλύσεων Νερού http://www.moh.gov.cy/moh/sgl/sgl.nsf/all/2e1e3f9d13260f93c2257b86003c778a?opendocument&print Οργανοληπτικές και φυσικές παράμετροι Στη σελίδα αυτή, μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τις οργανοληπτικές και φυσικές παραμέτρους του πόσιμου νερού. Οσμή και Γεύση Το νερό για ανθρώπινη κατανάλωση πρέπει να είναι απαλλαγμένο από γεύση και οσμή μη αποδεκτή στην πλειοψηφία των καταναλωτών. Αλλοιώσεις στη γεύση και στην οσμή μπορεί να προκληθούν είτε από την διανομή και αποθήκευση του νερού είτε από μικροβιολογικούς ή χημικούς παράγοντες. Χρώμα Το πόσιμο νερό δεν πρέπει να έχει χρώμα. Αν υπάρχει χρώμα, αυτό είναι ένδειξη παρουσίας έγχρωμων οργανικών ενώσεων ή παρουσίας σιδήρου και άλλων μετάλλων προερχομένων από διάβρωση των αγωγών. Η παρουσία χρώματος στο νερό πρέπει να ελέγχεται ώστε να βρεθεί η πηγή προέλευσής του. 5

Θολότητα Προκαλείται από αιωρούμενα σωματίδια ή κολλοειδή ύλη, η οποία παρεμποδίζει τη διέλευση του φωτός μέσα από το νερό. Μπορεί να οφείλεται είτε σε ανόργανη είτε σε οργανική ύλη ή και στα δύο. Η θολότητα προκαλεί αρνητική εντύπωση στους καταναλωτές, αν και η ίδια από μόνη της δεν παρουσιάζει κινδύνους για την υγεία. Θερμοκρασία Γενικά το κρύο νερό είναι πιο εύγευστο από το ζεστό και η θερμοκρασία παίζει σημαντικό ρόλο στην αποδοχή ή απόρριψη ενός νερού. Όσο αυξάνεται η θερμοκρασία, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος για ανάπτυξη μικροοργανισμών και κατά συνέπεια αυξημένα προβλήματα σχετιζόμενα με τη γεύση, την οσμή, το χρώμα του νερού καθώς και με τη διάβρωση. Η ιδανική θερμοκρασία είναι 12-25 C. Διαλυμένο οξυγόνο Το διαλυμένο οξυγόνο επηρεάζεται από τη θερμοκρασία και την επεξεργασία. Ψηλή περιεκτικότητα σε διαλυμένο οξυγόνο προκαλεί διάβρωση στις σωληνώσεις. Δεν επηρεάζει άμεσα την υγεία, οπότε και δεν έχει οριστεί όριο. ph To ph αν και δεν έχει άμεση επίδραση στους καταναλωτές, εντούτοις είναι μια πολύ σημαντική παράμετρος στην επεξεργασία του νερού. Για την αποτελεσματική χλωρίωση το ph πρέπει να είναι κάτω από 8, ενώ για τιμές ph κάτω από 6,5, το νερό γίνεται «επιθετικό» (διαβρωτικό). Το αποδεκτό όριο είναι 6,5 μέχρι 8,5. Ολικά Διαλυμένα στερεά (TDS) Ολικά διαλυμένα στερεά (TDS) είναι τα ανόργανα άλατα κυρίως ασβεστίου, μαγνησίου, καλίου, νατρίου, ανθρακικά, χλωριούχα και θειικά και προέρχονται από φυσικές πηγές. Οι συγκεντρώσεις των ολικών διαλυμένων στερεών στο νερό κυμαίνονται επειδή η διαλυτότητα των ορυκτών αλάτων επηρεάζεται από τη γεωμορφολογία των πετρωμάτων. Νερά με επίπεδα ολικών διαλυμένων στερεών μικρότερα από 600 mg/l είναι γενικώς αποδεκτά, ενώ νερά με επίπεδα άνω των 1.000 mg/l εμφανίζουν προβλήματα στη γεύση αλλά και πολλές αποθέσεις στις σωληνώσεις και στις οικιακές συσκευές. Σκληρότητα Η σκληρότητα του νερού προκαλείται από τα διαλυμένα μεταλλικά άλατα και κυρίως τα κατιόντα ασβεστίου και μαγνησίου. Η σκληρότητα σχετίζεται με την ικανότητα του νερού να σχηματίζει «εύκολα» ή «δύσκολα» αφρό με τα σαπούνια. Οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται από τη γεύση τις μεταβολές στην σκληρότητα. Σκληρότητα μεγαλύτερη από 200 mg/l, προκαλεί αποθέσεις («πέτρα») στα δίκτυα διανομής του νερού και στις βρύσες και απαιτούν μεγαλύτερη ποσότητα σαπουνιού για να σχηματίσουν αφρό. Κατά το βρασμό του νερού αποτίθεται λευκό στερεό ανθρακικό ασβέστιο (CaCO 3 ) στα δοχεία. Δεν έχει καθοριστεί ανώτατο όριο, αφού δεν προκαλεί προβλήματα υγείας. Guidelines for Drinking-water Quality http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789241548151_eng.pdf?ua=1 6

Μικροβιολογικοί παράμετροι Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία από την παρουσία μικροβίων στο νερό σχετίζεται με την κατανάλωση νερού, το οποίο έχει μολυνθεί με ανθρώπινα ή ζωικά περιττώματα. Οι πιο συνηθισμένοι κίνδυνοι για την υγεία, που σχετίζονται με την κατανάλωση νερού, αφορούν στις μολυσματικές νόσους που οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς (βακτήρια, ιούς και παράσιτα). Επειδή πρακτικώς είναι αδύνατον να ελέγχονται όλοι οι μικροοργανισμοί που πιθανόν να υπάρχουν στο πόσιμο νερό, έχουν καθοριστεί οργανισμοί δείκτες για σκοπούς ελέγχου. Η οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου της 3 ης Νοεμβρίου 1998, σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης καθορίζει μεταξύ άλλων, ποιες μικροβιολογικές παράμετροι πρέπει να ελέγχονται στο νερό και τα όριά τους. Πίνακες μικροβιολογικών παραμέτρων και τα όριά τους ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΝΕΡΑ Παράμετρος Παραμετρική Τιμή (αριθμός/100 ml) Κολοβακτηρίδια Escherichia 0 coli (E. coli) Εντερόκοκκοι 0 ΓΙΑ ΝΕΡΟ ΠΟΥ ΠΩΛΕΙΤΑΙ ΣΕ ΦΙΑΛΕΣ ΚΑΙ ΔΟΧΕΙΑ Παράμετρος Παραμετρική Τιμή Κολοβακτηρίδια 0/250 ml Escherichia coli (E. coli) Εντερόκοκκοι 0/250 ml Σποριογόνα θειωδοοαναγωγικά 0/50 ml αναερόβια μικρόβια Πυοκυανική ψευδομονάδα Pseudomonas aeruginosa: Αριθμός αποικιών σε 22 ºC 100/mL Αριθμός αποικιών σε 37 ºC 20/mL Πηγές Ευρωπαϊκή οδηγία 98/83/ΕΚ του Συμβουλίου της 3ης Νοεμβρίου 1998 σχετικά με την ποιότητα του νερού ανθρώπινης κατανάλωσης (ΕΕ L 330 της 5.12.1998, σ. 32) Guidelines for Drinking-water Quality 7

http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789241548151_eng.pdf?ua=1 Μάθημα 1: Σχεδιότυπο Ποιες οι κυριότερες φυσικές και οργανοληπτικές παράμετροι που πρέπει να πληροί το πόσιμο νερό;. Ποιες οι κυριότερες μικροβιολογικές παράμετροι που πρέπει να πληροί το πόσιμο νερό;. 8

Μάθημα 2: Χημικές παράμετροι νερού Στη σελίδα αυτή, μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες για τις χημικές παραμέτρους του πόσιμου νερού. Τα χημικά συστατικά του νερού κατατάσσονται σε 5 κατηγορίες, ως συστατικά που προέρχονται από: Τη φύση και εκ φύσης υπάρχουν στο νερό Τη βιομηχανία Τη γεωργοκτηνοτροφία Την επεξεργασία του νερού και το υδρευτικό σύστημα Τα εντομοκτόνα Συστατικά από τη φύση Διακρίνονται σε ανόργανα, τα οποία προέρχονται από το έδαφος και τα πετρώματα από τα οποία περνά το νερό, και σε οργανικά, τα οποία προέρχονται από τα φυτά ή άλλους μικροοργανισμούς που υπάρχουν στο νερό. Για τα παρακάτω χημικά στοιχεία δεν έχουν καθορισεί όρια, επειδή στα επίπεδα που ανευρίσκονται στο πόσιμο νερό δεν προκαλούν προβλήματα στην υγεία. Κάλιο (Κ) Το κάλιο είναι ένα απαραίτητο στοιχείο για τον άνθρωπο και είναι διαδεδομένο στη φύση και στο νερό, σε επίπεδα που δε θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του ανθρώπου. Νάτριο (Να) Τα άλατα του νατρίου βρίσκονται σχεδόν σε όλες τις τροφές, οι οποίες είναι και η κύρια πηγή λήψης του νατρίου στον άνθρωπο, καθώς και στο πόσιμο νερό. Δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι το νάτριο στο πόσιμο νερό συνδέεται με τη ψηλή αρτηριακή πίεση. Ωστόσο, σε ποσότητες μεγαλύτερες των 200 mg/l αλλοιώνει τη γεύση του νερού. Μαγγάνιο (Mn) Το μαγγάνιο χρησιμοποιείται στη χαλυβουργία και το άλας του υπερμαγγανικό κάλιο (KMnO 4 ) σαν οξειδωτικό για καθαρισμούς, λεύκανση και απολύμανση. Σε αρκετά τρόφιμα υπάρχουν άλατα του μαγγανίου, από τα οποία και προσλαμβάνεται. Είναι απαραίτητο στοιχείο στη διατροφή του ανθρώπου. Πάνω από 0,1 mg/l προκαλεί ανεπιθύμητη γεύση. Σίδηρος (Fe) Ο σίδηρος είναι από τα πιο διαδεδομένα μέταλλα στο φλοιό της Γης. Ο σίδηρος σε ιοντική μορφή βρίσκεται στα υπόγεια νερά σε επίπεδα από 0,5 μέχρι 50 mg/l, ενώ στο πόσιμο νερό μπορεί να προέρχεται και από τις σωληνώσεις. Ο σίδηρος 9

είναι απαραίτητο στοιχείο στη διατροφή του ανθρώπου, ιδιαίτερα στη δισθενή μορφή (Fe 2+ ). Όταν οξειδωθεί ο δισθενής σίδηρος (Fe 2+ ) σε τρισθενή (Fe 3+ ), σε μεγάλες συγκεντρώσεις, μπορεί να δώσει καφεκόκκινο χρώμα στο νερό. Χλωριούχα άλατα Τα χλωριούχα άλατα στα υπόγεια νερά προέρχονται κυρίως από φυσικές πηγές, τα οικιακά και τα εργοστασιακά απόβλητα. Η κύρια πηγή πρόσληψης χλωριούχων αλάτων στον άνθρωπο είναι η τροφή. Επειδή δεν αποτελούν κίνδυνο για την υγεία δεν έχει καθοριστεί ανώτατο επιτρεπόμενο όριο. Όμως συγκεντρώσεις χλωριούχων αλάτων πάνω από 250 mg/l, προσδίδουν ανεπιθύμητη γεύση στο νερό και επίσης επιταχύνουν τη διάβρωση των μετάλλων στο σύστημα διανομής του νερού, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αυξημένες συγκεντρώσεις μετάλλων στο σύστημα. Θειικά άλατα Τα θειικά άλατα συναντώνται σε πολλά ορυκτά και χρησιμοποιούνται κυρίως στη χημική βιομηχανία. Ανευρίσκονται φυσιολογικά σε όλα τα υπόγεια και επιφανειακά νερά και επίσης εισέρχονται από τα βιομηχανικά απόβλητα αλλά και τη βροχή. Η κύρια πηγή πρόσληψης θειικών αλάτων είναι η τροφή. Αυξημένη παρουσία θειικών αλάτων μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστη γεύση στο νερό. Για τα παρακάτω χημικά στοιχεία/ενώσεις έχουν καθοριστεί ανώτατα αποδεκτά όρια, επειδή μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου. Αρσενικό (As) Το αρσενικό βρίσκεται ευρέως στο φλοιό της Γης με μορφή θειούχων (S 2- ), αρσενικικών (AsO 4 3- ) και αρσενικωδών (AsO 4 3- ) αλάτων του. Υπάρχει σε ιοντική μορφή εκ φύσεως στα υπόγεια νερά σε συγκεντρώσεις μικρότερες από 0,001-0,002 mg/l. Τα ιόντα αρσενικού επίσης βρίσκονται σε πολλά τρόφιμα ιδιαίτερα στο ψάρι και στα οστρακοειδή. Πάρα πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση νερού με ψηλά επίπεδα σε αρσενικό σχετίζεται άμεσα με την εμφάνιση καρκίνου καθώς και άλλες σοβαρές δερματοπάθειες. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,01 mg/l (10 μg/l). Βάριο (Ba) Το βάριο βρίσκεται σε πυριγενή και ιζηματογενή πετρώματα, από τα οποία και μεταφέρεται στα υπόγεια νερά. Εκεί εμφανίζεται σε συγκεντρώσεις κάτω από 0,1 mg/l. Το βάριο μπορεί να προκαλέσει ψηλή αρτηριακή πίεση στον άνθρωπο, γι αυτό και το ανώτατο επιτρεπόμενο του όριο είναι 0,7 mg/l (700 μg/l). Βόριο (B) Το βόριο μεταφέρεται στα υπόγεια νερά με την έκπλυση βορικών (BO 3 - ) και βοριοπυριτικών πετρωμάτων. Η συγκέντρωση του στο πόσιμο νερό είναι κάτω από 0,5 mg/l. Το βόριο πιθανώς να είναι τοξικό για τον άνθρωπο, γι αυτό και το ανώτατο επιτρεπόμενο του όριο είναι τα 2,4 mg/l (2.400 μg/l). Φθόριο (F) Το φθόριο είναι συνηθισμένο στοιχείο στο φλοιό της Γης με μορφή φθοριούχων αλάτων (F - ). Η μέγιστη ποσότητα ανιόντων φθορίου στα υπόγεια νερά είναι 10 mg/l. Το φθόριο είναι απαραίτητο στοιχείο στη διατροφή και μπορεί να 10

προλάβει την τερηδόνα στα δόντια. Όμως υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες, οι οποίες καταδεικνύουν ότι πρόσληψη φθορίου σε μεγάλες ποσότητες (πάνω από 1 mg τη μέρα ανά kg σωματικού βάρους) επηρεάζει το σκελετό. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 1,5 mg/l (1.500 μg/l). Χρώμιο (Cr) Το χρώμιο βρίσκεται κυρίως σε τρόφιμα και το τρισθενές χρώμιο (Cr 3+ ) είναι απαραίτητο θρεπτικό συστατικό. Στα υπόγεια νερά περιέχεται συνήθως σε συγκεντρώσεις μικρότερες από 2 μg/l. Σε επιδημιολογικές μελέτες έχει βρεθεί ότι το εξασθενές χρώμιο (Cr 6+ ) μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του πνεύμονα. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,05 mg/l (50 μg/l). Συστατικά από τη βιομηχανία Τα συστατικά αυτά μπορούν να εισέλθουν στα υπόγεια νερά είτε με απ ευθείας απόρριψή των αποβλήτων στους υδροφόρους αγωγούς είτε έμμεσα μέσω των υδροφόρων στρωμάτων. Για τα παρακάτω στοιχεία έχουν καθοριστεί ανώτατα επιτρεπόμενα όρια, καθώς εγκυμονούν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία. Κάδμιο (Cd) Το κάδμιο χρησιμοποιείται στη βιομηχανία χάλυβα και πλαστικών, ενώ ενώσεις του καδμίου χρησιμοποιούνται ευρέως σε μπαταρίες. Το κάδμιο σε ιοντική μορφή στο πόσιμο νερό προέρχεται κυρίως από τη βιομηχανία των συγκολλήσεων και των γαλβανισμένων σωλήνων. Η κύρια πηγή πρόσληψης του καδμίου είναι η τροφή. Το κάδμιο συσσωρεύεται κυρίως στα νεφρά. Η Διεθνής Οργάνωση Έρευνας κατά του καρκίνου (IARC) το έχει κατατάξει ως πιθανώς καρκινογόνο. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,003 mg/l (3 μg/l). Υδράργυρος (Hg) Ο υδράργυρος χρησιμοποιείται στις ηλεκτρικές συσκευές. Η παρουσία κατιόντων υδραργύρου στα υπόγεια νερά δεν ξεπερνά τα 0,5 μg/l. Η κατάποση υδραργύρου προκαλεί αιμορραγική γαστρίτιδα και κολίτιδα Όμως τη μεγαλύτερη βλάβη την προκαλεί στα νεφρά, αφού είναι νεφροτοξικό. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,006 mg/l (6 μg/l). Συστατικά από τη γεωργοκτηνοτροφία Τα συστατικά αυτά προέρχονται κυρίως από τη χρήση λιπασμάτων και κοπριάς, την αποικοδόμηση νεκρών φυτών, τα κτηνοτροφικά απόβλητα και από τα φυτοφάρμακα. Μεταφέρονται στο πόσιμο νερό όχι μόνο από τις βροχοπτώσεις αλλά κυρίως από την απ ευθείας απόρριψή τους στα υδροφόρα στρώματα. Μεταξύ άλλων, στην κατηγορία αυτή, περιλαμβάνονται οι ενώσεις του αζώτου (αμμωνία, νιτρικά και νιτρώδη). 11

Αμμωνία (ΝΗ 3 ) και κατιόντα αμμωνίου (ΝΗ + 4 ) Η αμμωνία στο περιβάλλον προέρχεται από την αγροτική και βιομηχανική δραστηριότητα και είναι το κύριο προϊόν του μεταβολισμού των θηλαστικών. Η παρουσία της στο νερό φανερώνει πιθανή μικροβιολογική μόλυνση από οικιακά και κτηνοτροφικά απόβλητα. Δεν έχει θεσπισθεί όριο, γιατί στο πόσιμο νερό εμφανίζεται σε συγκεντρώσεις πολύ χαμηλές, μικρότερες από 0,2 mg/l, οπότε δεν τίθεται σε κίνδυνο η υγεία των ανθρώπων. Νιτρικά και Νιτρώδη άλατα Τα νιτρικά άλατα βρίσκονται στη φύση, είναι σημαντικός θρεπτικός παράγοντας για τα φυτά και αποτελούν μέρος του κύκλου του αζώτου. Τα νιτρικά άλατα καταλήγουν στα υπόγεια και στα επιφανειακά νερά κατά κύριο λόγο από τα λιπάσματα και την κοπριά που χρησιμοποιούνται στις αγροτικές καλλιέργειες. Γενικά η μεγαλύτερη πρόσληψη νιτρικών και νιτρωδών αλάτων από τον άνθρωπο γίνεται μέσω της κατανάλωσης λαχανικών αλλά και επεξεργασμένων κρεάτων (τα νιτρώδη άλατα χρησιμοποιούνται ευρέως ως συντηρητικά). Τα νιτρικά ιόντα εύκολα ανάγονται σε νιτρώδη. Τα νιτρώδη αντιδρούν με την αιμοσφαιρίνη στα ερυθρά κύτταρα και σχηματίζουν τη μεθαιμοσφαιρίνη, η οποία δεσμεύει το οξυγόνο, εμποδίζοντας έτσι τη μεταφορά του στους ιστούς, προκαλώντας την ασθένεια μεθαιμοσφαιριναίμια. Αυτή πάθηση σε ελαφριά μορφή προκαλεί δύσπνοια, κυάνωση, ζαλάδες και αδυναμία αλλά σε σοβαρή μορφή μπορεί να καταλήξει και σε θάνατο. Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα βρέφη και γι αυτό το λόγο έχουν ορισθεί ανώτατα αποδεκτά όρια στο νερό τα οποία είναι, για μεν τα νιτρικά (ΝΟ 3 - ) 50.000 μg/l (50 mg/l), για δε τα νιτρώδη (ΝΟ 2 - ) 3.000 μg/l (30 mg/l). Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και τα παρασιτοκτόνα που χρησιμοποιούνται στις αγροτικές καλλιέργειες και συμπεριλαμβάνουν οργανικά εντομοκτόνα (π.χ. χλωροπυριφός, ενδοσουλφάν, παράθειο, μαλάθειο), οργανικά ζιζανιοκτόνα (π.χ. ατραζίνη), οργανικά μυκητοκτόνα κ.α. Το ολικό ανώτατο επιτρεπόμενο όριο τους είναι τα 0,50 μg/l. Για αρκετά από αυτά τα παρασιτοκτόνα έχουν καθοριστεί ωστόσο και επί μέρους όρια. Συστατικά από την επεξεργασία/μεταφορά νερού Τα συστατικά αυτά προέρχονται από την επεξεργασία είτε τη μεταφορά του νερού μέσα στο υδρευτικό σύστημα. Για τα παρακάτω χημικά στοιχεία δεν έχουν καθοριστεί όρια, επειδή στα επίπεδα που ανευρίσκονται στο πόσιμο νερό δεν προκαλούν προβλήματα στην υγεία. Αργίλιο (Al) Το αργίλιο αποτελεί το 8% του φλοιού της γης. Τα άλατα του αργιλίου χρησιμοποιούνται ευρέως στην επεξεργασία του πόσιμου νερού ως μέσα κροκίδωσης. Η κύρια οδός πρόσληψης του αργιλίου είναι η διατροφή. 12

Ψευδάργυρος (Zn) Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητο ιχνοστοιχείο και βρίσκεται σε όλα τα τρόφιμα και το πόσιμο νερό. Παρ όλο που τα επίπεδα των κατιόντων ψευδάργυρου στα υπόγεια και στα επιφανειακά νερά δεν ξεπερνούν τα 0,05 mg/l, εντούτοις στο πόσιμο νερό είναι ψηλότερα λόγω διάλυσης ψευδαργύρου από τις σωληνώσεις. Για τα παρακάτω χημικά στοιχεία/ενώσεις που εισέρχονται στο πόσιμο νερό μέσω του υδρευτικού δικτύου έχουν καθοριστεί ανώτατα αποδεκτά όρια, επειδή μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου. Χλώριο (Cl 2 ) Το χλώριο παράγεται και χρησιμοποιείται σε τεράστιες ποσότητες σαν απολυμαντικό και λευκαντικό. Χρησιμοποιείται στην επεξεργασία του πόσιμου νερού ως απολυμαντικό και έχει καθοριστεί ως ανώτατο όριο τα 5mg/L (5.000 μg/l). Αντιμόνιο (Sb) Το αντιμόνιο χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία στην παραγωγή ανθεκτικών κραμάτων με το χαλκό, το μόλυβδο και τον κασσίτερο. Το αντιμόνιο έχει καταταχθεί από τη Διεθνή Οργάνωση Έρευνας κατά του καρκίνου (IARC) ως πιθανώς καρκινογόνο. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,02 mg/l (20 μg/l). Μόλυβδος (Pb) Ο μόλυβδος χρησιμοποιείται στις μπαταρίες, στις συγκολλήσεις και σε κράματα. Οργανικά παράγωγά του χρησιμοποιούνταν παλαιότερα στα καύσιμα, αλλά τώρα έχει περιοριστεί η χρήση τους («αμόλυβδη βενζίνη»). Ιόντα μολύβδου σπάνια υπάρχουν στα υπόγεια νερά, αλλά στο πόσιμο νερό εισέρχονται λόγω διαλυτοποίησής του μετάλλου των διασωληνώσεων. Η έκθεση στο μόλυβδο σχετίζεται με νευροαναπτυξιακές, καρδιοαγγειακές και νεφρικές διαταραχές, υπογονιμότητα και αρνητικές επιπτώσεις στα έμβρυα. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,01mg/L (10 μg/l). Νικέλιο (Ni) Το νικέλιο χρησιμοποιείται στην παραγωγή ανοξείδωτου χάλυβα (stainless steel) και στα κράματα νικελίου. Η κύρια οδός πρόσληψης νικελίου είναι η διατροφή. Η Διεθνής Οργάνωση Έρευνας κατά του καρκίνου (IARC) έχει κατατάξει τις ενώσεις του νικελίου στην κατηγορία 1 (καρκινογόνο) και το μεταλλικό νικέλιο στην κατηγορία 2Β (πιθανώς καρκινογόνο), όταν εισπνέονται. Όμως δεν υπάρχουν στοιχεία για την από στόματος λήψη ενώσεων νικελίου. Το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο είναι 0,07 mg/l (70 μg/l). Χαλκός (Cu) Ο χαλκός χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για την κατασκευή σωλήνων και κραμάτων. Είναι ένα απαραίτητο στοιχείο και λαμβάνεται κυρίως με τη διατροφή. Ιόντα χαλκού στο πόσιμο νερό προέρχεται από τη διάβρωση των σωληνώσεων και η συγκέντρωσή του κυμαίνεται από 0,005 έως 30 mg/l. Η πρόσληψη μεγάλης ποσότητας χαλκού προκαλεί γαστρεντερικές διαταραχές και γι αυτό το λόγο έχει οριστεί ως ανώτατο επιτρεπόμενο όριο τα 2 mg/l (2.000 μg/l). 13

Συστατικά από τα εντομοκτόνα Στα επιφανειακά νερά (λίμνες, υδατοφράκτες) δημιουργούνται εστίες προνυμφών εντόμων, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες στον άνθρωπο (π.χ. τα κουνούπια). Για την αποτελεσματική καταπολέμηση αυτών των εντόμων και των προνυμφών τους χρησιμοποιούνται εντομοκτόνα, τα υπολείμματα των οποίων εισέρχονται στο πόσιμο νερό. Το πιο επικίνδυνο εντομοκτόνο για τον άνθρωπο είναι το DDT (π-,π- Διχλωρο-διφαινυλ-τριχλωροαιθάνιο), το οποίο λόγω της τοξικότητάς του (μπορεί να προκαλέσει αναπαραγωγικά και αναπτυξιακά προβλήματα σε αρκετά ζωικά είδη) δεν χρησιμοποιείται πλέον ευρέως. Έχει ανώτατο αποδεκτό όριο: 1μg/L (0,001 mg/l). Guidelines for Drinking-water Quality http://whqlibdoc.who.int/publications/2011/9789241548151_eng.pdf?ua=1 14

Μάθημα 2: Σχεδιότυπο Μελετώντας τις πληροφορίες που αφορούν στις χημικές παραμέτρους του πόσιμου νερού, καταγράψτε τα κριτήρια που κατά την άποψή σας είναι σημαντικό να πληροί ένα πόσιμο νερό σε συνάρτηση με τις χημικές ουσίες που πρέπει να περιέχει ή όχι.. Μελετώντας τις πληροφορίες που αφορούν στις χημικές παραμέτρους του πόσιμου νερού, καταγράψτε τα κριτήρια που κατά την άποψή σας είναι σημαντικό να πληροί ένα πόσιμο νερό σε συνάρτηση με τα επιτρεπόμενα όρια των χημικών ουσιών.. 15

Μάθημα 3: Εργαστηριακές μετρήσεις στο νερό βρύσης 1. Μέτρηση ph στο νερό Το ph είναι ένας εύχρηστος τρόπος έκφρασης της συγκέντρωσης των ιόντων υδρογόνου, πιο σωστά των κατιόντων οξωνίου (H 3 O + ) σε ένα υδατικό διάλυμα. Τα διαλύματα που έχουν pη 7 είναι ουδέτερα. Τα διαλύματα που έχουν pη μικρότερο από 7 ονομάζονται όξινα και τα διαλύματα με pη μεγαλύτερο από 7 είναι ονομάζονται βασικά ή αλκαλικά. Το πόσιμο νερό έχει pη 6,5-8,5. Όργανα 1. Πεχάμετρο, βαθμονομημένο. 2. Ποτήρια ζέσεως 100 ml Εκτέλεση πειράματος 1. Μετά από ανάδευση του δείγματος, μεταφέρουμε σε ποτήρι ζέσεως περίπου 80 ml από το δείγμα του νερού. Ρυθμίζουμε τη θερμοκρασία του στους 20 Ο C. 2. Ξεπλένουμε το ηλεκτρόδιο με αποσταγμένο νερό και το σκουπίζουμε, το βάζουμε μέσα στο δείγμα του νερού και μετρούμε το ph του. 3. Καταγράφουμε την ένδειξη στον πίνακα αποτελεσμάτων http://en.wikipedia.org/wiki/ph 2. Μέτρηση των ολικών αλάτων στο νερό αγωγιμομετρικά Η αγωγιμότητα είναι η αριθμητική έκφραση της ικανότητας ενός υδατικού διαλύματος να άγει το ηλεκτρικό ρεύμα. Αυτή η ικανότητα εξαρτάται από την παρουσία ιόντων, την ολική τους συγκέντρωση, το σθένος και τις επιμέρους συγκεντρώσεις τους, καθώς και τη θερμοκρασία μέτρησης. Η αγωγιμότητα στα νερά αυξάνεται με τη θερμοκρασία. Τα διαλύματα των περισσοτέρων ανόργανων ενώσεων είναι σχετικά καλοί αγωγοί ενώ αντίθετα οργανικές ουσίες που δεν διίστανται σε υδατικά διαλύματα παρουσιάζουν μικρή αγωγιμότητα. Η αγωγιμότητα των αραιών υδατικών διαλυμάτων είναι συνάρτηση της συγκέντρωση και του είδους των αλάτων που περιέχει. Επομένως, είναι δυνατόν να έχουμε μια κατά προσέγγιση εκτίμηση των ολικών αλάτων του νερού, από τη μέτρηση της αγωγιμότητάς του. Όργανα 1. Αγωγιμόμετρο, βαθμονομημένο 2. Ποτήρια ζέσεως 250 ml Εκτέλεση πειράματος 1. Μετά από ανάδευση του δείγματος, μεταφέρουμε σε ποτήρι ζέσεως περίπου 80 ml από το δείγμα του νερού. Ρυθμίζουμε τη θερμοκρασία του στους 20 ο C. 2. Ξεπλένουμε το μεταλλικό ηλεκτρόδιο με αποσταγμένο νερό και το σκουπίζουμε, το βάζουμε μέσα στο δείγμα του νερού και μετρούμε την αγωγιμότητά του. 3. Καταγράφουμε την ένδειξη στον πίνακα αποτελεσμάτων σε μs/cm. Ευθύµιος Νταράκας, (2000). Τα φυσικοχηµικά χαρακτηριστικά του νερού. 16

3. Προσδιορισμός σκληρότητας νερού Ο όρος σκληρότητα αναφέρεται στο σύνολο των αλάτων του ασβεστίου και του μαγνησίου, με ιόντα χλωρίου, θειικά, ανθρακικά και όξινα ανθρακικά. Ανάλογα με τη φύση των αλάτων αυτών η σκληρότητα διακρίνεται σε: α) παροδική σκληρότητα: οφείλεται κατά κύριο λόγο στην παρουσία των όξινων ανθρακικών αλάτων του ασβεστίου και του μαγνησίου {Ca(HCO 3 ) 2, Mg(HCO 3 ) 2 }. β) μόνιμη σκληρότητα: οφείλεται στην παρουσία ευδιάλυτων αλάτων του Ca και Mg, κυρίως θειικών αλάτων, αλλά και σε μικρότερο βαθμό χλωριούχων αλάτων, νιτρικών αλάτων κλπ. που δεν μπορούν να απομακρυνθούν με βρασμό. γ) oλική σκληρότητα: ονομάζεται το άθροισμα της παροδικής και της μόνιμης σκληρότητας του νερού. Η σκληρότητα του νερού εκφράζεται σε βαθμούς σκληρότητας. Μονάδες μέτρησης Γερμανικοί βαθμοί ( ο D) 1 D= 1 mg CaO/100 ml νερού) Γαλλικοί βαθμοί ( ο F) 1 F= 1 mg CaCO 3 / 100 ml νερού Αμερικάνικοι βαθμοί (ppm) 1 mg CaCO 3 /1.000 ml νερού Πίνακας μετατροπών 1 ο D 10 ppm CaO 17,9 ppm CaCO 3 1 ο F 10 ppm CaCO 3 5,6 ppm CaO 1 ο D = 1,79 F Ο χαρακτηρισμός της ποιότητας του νερού εμπειρικά, μπορεί να γίνει με βάση την παρακάτω κλίμακα τιμών ολικής σκληρότητας: Χαρακτηρισμός ppm CaCO 3 πολύ μαλακό νερό 0-70 0-7 0-12,5 μαλακό (πόσιμο νερό) 70-150 7-15 12,5-27 μέτρια σκληρό νερό 150-320 15-32 27-57 σκληρό νερό 320-550 32-55 57-98 πολύ σκληρό νερό >550 >55 >98 Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα Καλή ποιότητα πόσιμου νερού: < 300 ppm CaCO 3 Ανώτατο επιτρεπτό όριο: 500 ppm CaCO 3 o F o D 17

Προσδιορισμός παροδικής σκληρότητας (total alkalinity) Τα όξινα ανθρακικά άλατα προσδιορίζονται με ογκομέτρηση εξουδετέρωσης, χρησιμοποιώντας πρότυπο διάλυμα υδροχλωρικού οξέος (HCl) 0,1Μ στην παρουσία δείκτη ηλιανθίνης (πορτοκαλόχρουν του μεθυλίου, Μ.Ο.). Γίνονται οι πιο κάτω αντιδράσεις: Ca(HCO 3 ) 2 + 2HCl CaCl 2 + 2H 2 O + 2CO 2 Mg(HCO 3 ) 2 + 2HCl MgCl 2 + 2H 2 O + 2CO 2 Όργανα 1. Σιφώνια πληρώσεως 100 ml 2. Προχοΐδα 50 ml 3. Κωνικές φιάλες 500 ml Αντιδραστήρια 1. Πρότυπο διάλυμα HCl 0,1 Μ 2. Δείκτης ηλιανθίνης 3. Δείγμα νερού προς ανάλυση Εκτέλεση πειράματος 1. Ετοιμάζουμε την προχοΐδα και τη γεμίζουμε με το πρότυπο διάλυμα HCl 0,1 Μ. Σημειώνουμε την αρχική ένδειξη της προχοΐδας στον πίνακα αρ.2 του Φύλλου αποτελεσμάτων. 2. Μεταφέρουμε με σιφώνιο πληρώσεως ακριβώς 100 ml νερού σε κωνική φιάλη των 500 ml και προσθέτουμε 4 σταγόνες ηλιανθίνης. Αν το διάλυμα γίνει πορτοκαλί προς κόκκινο, αναγράφουμε 0, αλλιώς αν γίνει κίτρινο συνεχίζουμε. 3. Ογκομετρούμε με το πρότυπο διάλυμα HCl 0,1 Μ μέχρι να αλλάξει το χρώμα από κίτρινο σε πορτοκαλί. 4. Σημειώνουμε στον ίδιο πίνακα την κατανάλωση. 5. Επαναλαμβάνουμε την ογκομέτρηση τουλάχιστον δύο φορές ακόμη, με στόχο τα αποτελέσματα της κάθε ογκομέτρησης να μην διαφέρουν μεταξύ τους πάνω από 0,1mL. 6. Παίρνουμε το Μ.Ο. των δύο πλησιέστερων μετρήσεων. 4. Προσδιορισμός ανιόντων χλωρίου(cl - ) Τα ανιόντα χλωρίου (Cl - ) είναι ευρέως διαδεδομένα στη φύση σαν άλατα νατρίου, καλίου και ασβεστίου και προέρχονται από τη διάβρωση των βράχων. Υπόγεια υδροφόρα στρώματα που βρίσκονται κοντά σε παράλια μπορεί να παρουσιάσουν πολύ ψηλές συγκεντρώσεις ιόντων χλωρίου λόγω της διείσδυσης θαλασσινού νερού. Επειδή δεν θεωρείται σαν μία παράμετρος που σχετίζεται με την υγεία, δεν έχει καθοριστεί ανώτατο επίπεδο στο νερό. Ωστόσο, τα ανιόντα χλωρίου επηρεάζουν την αισθητική του πόσιμου νερού γιατί σε ψηλές συγκεντρώσεις δίνουν γλυφή γεύση. Ογκομετρήσεις καθιζήσεως είναι οι ογκομετρήσεις που στηρίζονται σε αντιδράσεις που παράγουν δυσδιάλυτες ουσίες. Ένα πολύ σημαντικό αντιδραστήριο για αυτές τις ογκομετρήσεις είναι ο νιτρικός άργυρος και οι ογκομετρήσεις λέγονται αργυρομετρία. Για τον προσδιορισμό των ανιόντων χλωρίου χρησιμοποιείται η μέθοδος Mohr. Σε αυτή τη μέθοδο τα ανιόντα χλωρίου ογκομετρούνται με πρότυπο διάλυμα νιτρικού αργύρου, οπότε και καταβυθίζονται ως λευκό στερεό. Χρησιμοποιείται ως δείκτης διάλυμα χρωμικού καλίου, το οποίο αντιδρά με τον άργυρο και δίνει καστανοκόκκινο στερεό. 18

Έτσι όταν καταναλωθούν όλα τα ανιόντα χλωρίου η πρώτη περίσσεια νιτρικού αργύρου θα σχηματίσει καστανοκόκκινο στερεό και έτσι θα αναγνωριστεί το τελικό σημείο. Όργανα 1. Σιφώνια πληρώσεως 100 ml 2. Προχοΐδα 50 ml 3. Κωνικές φιάλες 500 ml Αντιδραστήρια 1. Πρότυπο διάλυμα AgNO 3 0,1 Μ 2. Δείκτης διάλυμα K 2 CrO 4 2% κ.ο. 3. Δείγμα νερού προς ανάλυση Εκτέλεση πειράματος 1. Ετοιμάζουμε την προχοΐδα και τη γεμίζουμε με το πρότυπο διάλυμα AgNO 3 0,1 Μ. Σημειώνουμε την αρχική ένδειξη της προχοΐδας στον πίνακα αρ.2 του Φύλλου καταγραφής αποτελεσμάτων. 2. Μεταφέρουμε με σιφώνιο πληρώσεως ακριβώς 100 ml νερού σε κωνική φιάλη των 500 ml και προσθέτουμε 4 σταγόνες διάλυμα K 2 CrO 4. Το διάλυμα γίνεται κίτρινο. 3. Ογκομετρούμε με το πρότυπο διάλυμα AgNO 3 0,1 Μ και θα παρατηρήσουμε σχηματισμό λευκού ιζήματος. Προς το τέλος θα αρχίσει το λευκό ίζημα να γίνεται καστανοκόκκινο. Μόλις παραμείνει το χρώμα έχουμε φτάσει στο τελικό σημείο. 4. Σημειώνουμε στον ίδιο πίνακα την κατανάλωση (V AgNO 3 ). 5. Επαναλαμβάνουμε την ογκομέτρηση τουλάχιστον δύο φορές ακόμη, με στόχο τα αποτελέσματα της κάθε ογκομέτρησης να μην διαφέρουν μεταξύ τους πάνω από 0,1mL. 6. Παίρνουμε το Μ.Ο. των 2 πλησιέστερων. Υπολογισμοί C l - mg /L = VAgNO 3 x CAgNO 3 x 35,45 ml δείγματος Rice, Ε.W., Baird, R.B., Eaton, A.D., & Clesceri, L.S. (eds.) (2012). Standard Methods For the Examination of Water and Wastewater. (22 nd Edition) USA: American Public Health Association, American Water Works Association, Water Environment Federation. 19

Μάθημα 3: Εργαστηριακό φύλλο εργασίας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ Είδος νερού: Από το δίκτυο ύδρευσης (νερό βρύσης) Ημερομηνία ανάλυσης: Πίνακας αποτελεσμάτων Τιμή Μονάδα μέτρησης Αγωγιμότητα (θ=20 C) μs/cm ph (θ=20 C) Παροδική σκληρότητα (total alkalinity) Ανιόντα χλωρίου (Cl - ) ------------- Γερμανικοί βαθμοί ( ο D) Γαλλικοί βαθμοί ( ο F) Αμερικάνικοι βαθμοί (ppm) mg/l Οι αναλυτές: 20

Μάθημα 4: Αξιολόγηση νερού βρύσης Το νερό που χρησιμοποιείται για πόση προέρχεται κυρίως από: Επιφανειακά νερά που συγκεντρώνονται σε φράκτες. Τα νερά αυτά τυγχάνουν επεξεργασίας σε διυλιστήρια του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ). Γεωτρήσεις Φυσικές πηγές Τη θάλασσα Στην Κύπρο δεν είχαμε τα φαινόμενα των μεγάλων επιδημιών που οφείλονταν στο μολυσμένο νερό με τους τεράστιους αριθμούς των θυμάτων. Ευτυχώς αμέσως μετά την ανεξαρτησία η Κύπρος κατόρθωσε να επιτύχει τους στόχους που έθεσε η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) και να εφοδιάσει με υγιεινό, διασωληνωμένο νερό κάθε κοινότητα και κάθε σπίτι και έκτοτε να απαλλαγεί παντελώς από ασθένειες που οφείλονταν στην κατανάλωση νερού. Το νερό διατίθεται στον καταναλωτή από τα Συμβούλια Υδατοπρομήθειας και από τις Τοπικές Αρχές. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων, το παρεχόμενο στην κατανάλωση νερό εκτός από ελάχιστες μεμονωμένες περιπτώσεις είναι κατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση και πληροί τις προδιαγραφές της Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO) και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η ποιότητα του παρεχομένου στο κοινό νερού (χημικά και μικροβιολογικά) παρακολουθείται συνεχώς από τις Υπηρεσίες του κράτους και τις τοπικές Αρχές. Υγειονομική υπηρεσία http://www.moh.gov.cy/moh/mphs/phs.nsf/all/9ac9379b38b8ab34c22576c100321c79?open Document Διυλιστήρια και μονάδες αφαλάτωσης Μέχρι και τη δεκαετία του 1970, τα υπόγεια νερά αποτελούσαν τις κύριες πηγές νερού τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση, με αποτέλεσμα τα αποθέματα νερού σε πολλές περιοχές της Κύπρου, να αρχίσουν να εξαντλούνται. Σταδιακά, με την οικιστική, βιομηχανική και τουριστική ανάπτυξη, η ζήτηση νερού αυξανόταν όλο και περισσότερο και η παροχή ικανοποιητικών ποσοτήτων κατάλληλου πόσιμου νερού δεν ήταν πλέον εφικτή. Το πρόβλημα λύθηκε με την κατασκευή εκατό και πλέον φραγμάτων και υδατοδεξαμενών με χωρητικότητα 303.000.000 m 3 περίπου και η σύνδεση κάθε οικιστικής και βιομηχανικής μονάδας με καθαρό νερό που πληροί τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Κατασκευάστηκαν, επίσης, τα διυλιστήρια νερού Χοιροκοιτίας, Κόρνου, Λεμεσού, Τερσεφάνου, και Ασπρόκρεμμου στην Πάφο. Παρά το εντυπωσιακό έργο που επιτελέστηκε στον τομέα της υδατικής ανάπτυξης, η Κύπρος αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα έλλειψης νερού. Ποταμοί με σταθερή και ολόχρονη ροή δεν υπάρχουν παρά μόνο χείμαρροι, η δε βροχόπτωση είναι πάντα χαμηλή. 21

Η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε επέβαλε τη δημιουργία μονάδων αφαλάτωσης με σκοπό την απεξάρτηση από τη βροχόπτωση και την παροχή πόσιμου νερού στα μεγάλα αστικά και τουριστικά κέντρα. Σήμερα, λειτουργούν μονάδες αφαλάτωσης στη Δεκέλεια, στη Λάρνακα και στην περιοχή Ακρωτηρίου-Επισκοπής καθώς και οι κινητές μονάδες αφαλάτωσης Μονής και του Υδροφορέα του ποταμού Γαρύλλη. Διυλιστήρια νερού και μονάδες αφαλάτωσης Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/booklets_gr/f94e0c75f5dd2e78c2256d100031605 4/$file/Page1_20(3.10MB).pdf Επεξεργασία νερού φραγμάτων Στα διυλιστήρια νερού γίνεται η επεξεργασία του νερού των φραγμάτων. Το ακατέργαστο νερό όταν φτάνει στις εγκαταστάσεις των διυλιστηρίων περιέχει όλες τις συνηθισμένες ουσίες ενός επιφανειακού νερού, όπως αέρια με οσμή, μικρόβια, στερεές ουσίες (χώματα και φύλλα), αιωρούμενα και κολλοειδή σωματίδια, πρωτόζωα, άλγες κ.τ.λ. Για να καταστεί δυνατή η αφαίρεση όλων αυτών των ουσιών ούτως ώστε το νερό να γίνει πόσιμο ακολουθείται η πιο κάτω διαδικασία: 1. Αφαίρεση στερεών ουσιών Στη δεξαμενή ακατέργαστου νερού του διυλιστηρίου κατακρατούνται διάφορες στερεές ουσίες, όπως φύλλα, υδρόβια φυτά, χώματα και άλλες στερεές ουσίες. 2. Προχλωρίωση Το χλώριο έχει οξειδωτική και απολυμαντική ικανότητα. Με την προσθήκη χλωρίου, αφενός οξειδώνονται διάφορες οργανικές και ανόργανες ουσίες και αφετέρου αδρανοποιούνται ή και σκοτώνονται όλοι οι παθογόνοι και άλλοι μικροοργανισμοί, όπως βακτηρίδια, ιοί κτλ. 3. Αερισμός του νερού Ο αερισμός του νερού γίνεται για να αδρανοποιηθούν οι αναερόβιοι μικροοργανισμοί και να οξειδωθούν οι οργανικές ουσίες ώστε, στη συνέχεια, να γίνει πιο αποδοτική η διύλιση του νερού. 4. Κροκίδωση Προσθήκη θειικού αργιλίου Al 2 (SO 4 ) 3 : Γίνεται για την αφαίρεση των κολλοειδών (οργανικών) σωματιδίων από το ακατέργαστο νερό ώστε το νερό να γίνει, από κιτρινοπράσινο, διαυγές. Προσθήκη ανιονικού πολυηλεκτρολύτη: Ενισχύει τη δράση του θειικού αργιλίου. 22

5. Καθίζηση Στις δεξαμενές καθίζησης, που σε αρκετές περιπτώσεις ονομάζονται και δεξαμενές διαύγασης το νερό γίνεται διαυγές. 6. Φιλτράρισμα του νερού Μετά τις δεξαμενές καθίζησης το νερό περνά μέσα από ειδικά φίλτρα άμμου όπου φιλτράρεται για να απομακρυνθούν από το νερό και οι τελευταίοι κρόκοι/θρόμβοι που τυχόν απέμειναν. Διυλιστήρια νερού και μονάδες αφαλάτωσης Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος http://www.moa.gov.cy/moa/wdd/wdd.nsf/booklets_gr/f94e0c75f5dd2e78c2256d100031605 4/$file/Page1_20(3.10MB).pdf Αναλύσεις νερού βρύσης Στους πίνακες που ακολουθούν μπορείτε να μελετήσετε τα αποτελέσματα των αναλύσεων των υδρευτικών συστημάτων, που έχουν διεξαχθεί από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων 23

Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος- Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων http://www.moa.gov.cy/moa/agriculture.nsf/all/342efc71466dd9acc225788b003b33c8?ope ndocument 24

Μάθημα 4: Σχεδιότυπο Λαμβάνοντας υπόψη τα κριτήρια επιλογής πόσιμου νερού, στα οποία καταλήξατε στο αρχικό στάδιο της διερεύνησής σας, να αναφέρετε κατά πόσο θα συστήνατε στην Ελένη και στους φίλους της να καταναλώνουν νερό της βρύσης. Τεκμηριώστε την απάντησή σας αξιοποιώντας τις εργαστηριακές σας μετρήσεις σε συνδυασμό με τις αναλύσεις του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων που έχετε μελετήσει.. 25

Μάθημα 5: Αξιολόγηση εμφιαλωμένων νερών Η κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού έχει αυξηθεί στις μέρες μας. Πόσοι από εμάς όμως γνωρίζουμε τι πίνουμε; Πόσοι μπορούμε να κατανοήσουμε πραγματικά τι αναγράφεται στην ετικέτα ενός εμφιαλωμένου νερού; Πώς μπορούμε να είμαστε βέβαιοι αν έχουμε κάνει την καλύτερη επιλογή νερού; Όλα τα νερά δεν είναι ίδια... Κατηγορίες εμφιαλωμένου νερού Υπάρχουν τρεις κατηγορίες εμφιαλωμένου νερού, αναγνωρισμένες από την Ευρωπαϊκή Ένωση: το φυσικό μεταλλικό νερό, το επιτραπέζιο και το νερό πηγής. Κάθε εμφιαλωμένο νερό υποχρεούται να φέρει στη συσκευασία του ένδειξη της κατηγορίας στην οποία ανήκει. Φυσικά επιτραπέζια νερά Φυσικά επιτραπέζια νερά: Είναι νερό συσκευασμένο σε κατάλληλες κλειστές φιάλες, το οποίο μπορεί να προέρχεται είτε από πηγή, είτε από γεώτρηση, είτε από το δίκτυο υδατοπρομήθειας και είναι κατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση σύμφωνα με τον Νόμο που διέπει το Πόσιμο Νερό (Ν.87(Ι)/2001). Φυσικό μεταλλικό νερό Είναι νερό που προέρχεται απευθείας από την πηγή, εμφιαλώνεται επί τόπου, έχει σταθερότητα στη σύστασή του και δεν έχει υποστεί καμία χημική επεξεργασία. Χαρακτηρίζεται από την περιεκτικότητα του σε ανόργανα άλατα, ιχνοστοιχεία ή άλλα συστατικά. Έχει επίσης ειδική έγκριση από την αρμόδια αρχή και διέπεται από διαφορετική Νομοθεσία (Οι Περί Φυσικών Μεταλλικών Νερών Κανονισμοί του 2002 έως 2006). Νερό πηγής Είναι νερό που έχει οπωσδήποτε υπόγεια προέλευση, σταθερή σύσταση, δεν υφίσταται καμιά διαδικασία απολύμανσης και εμφιαλώνεται πάντα στην πηγή προέλευσης του. Διέπεται από τους περί της Ποιότητας του Νερού Ανθρώπινης Κατανάλωσης (Παρακολούθηση και Έλεγχος) νόμους του 2001 και 2004 και τους Περί Φυσικών Μεταλλικών Νερών Κανονισμούς του 2002 έως 2006. Δεν απαιτείται ειδική έγκριση από την αρμόδια αρχή. Γενικό Χημείο Κράτους http://www.moh.gov.cy/moh/sgl/sgl.nsf/faq_gr/faq_gr?opendocument 26

Ετικέτες και αναλύσεις εμφιαλωμένων νερών Το εμφιαλωμένο νερό είναι είδος διατροφής και συνεπώς όλα τα στοιχεία που πρέπει να εμφανίζονται στην ετικέτα των τροφίμων, πρέπει να εμφανίζονται και στην ετικέτα του εμφιαλωμένου νερού. Ο νόμος ορίζει ότι οι παρακάτω συγκεκριμένες ενδείξεις πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά στη συσκευασία των εμφιαλωμένων νερών: 1. Ονομασία πώλησης του προϊόντος 2. Ονομασία πηγής υδροληψίας 3. Τόπος εκμετάλλευσης του νερού 4. Φυσική και χημική ανάλυση της σύνθεσης του νερού 5. Κατεργασίες που ενδεχομένως πραγματοποιούνται κατά τη διαδικασία εμφιάλωσης 6. Ποσότητα (όγκος) του περιεχομένου 7. Χρονολογία ελάχιστης διαθεσιμότητας (ημερομηνία λήξης) σε μορφή μέρα/μήνας/έτος 8. Παρτίδα παραγωγής 9. Συνθήκες συντήρησης και χρήσης του προϊόντος (π.χ. Φυλάσσεται σε δροσερό και σκιερό μέρος) 10. Όνομα ή εμπορική επωνυμία και διεύθυνση παρασκευαστή Με βάση την ίδια νομοθεσία, στη συσκευασία των εμφιαλωμένων νερών, απαγορεύεται να αναγράφονται οι ακόλουθες ενδείξεις: 1. Εκείνες που τους αποδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες 2. Όσες σχετίζονται με επίδραση στις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού π.χ. "Διαιτητικό" ή "Ενισχύει την πέψη" 3. Δηλώσεις που υπονοούν ότι το προϊόν έχει ιδιότητες ή χαρακτηριστικά που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα και αποσκοπούν στην παραπλάνηση του κοινού 4. Επωνυμία που παραπέμπει σε όνομα περιοχής άλλης από την γεωγραφική περιοχή προέλευσης του νερού Στο σελίδα αυτή μπορείτε να βρείτε τις ετικέτες με τις αναλύσεις τεσσάρων εμφιαλωμένων νερών της αγοράς. Θυμηθείτε ότι η μονάδα μέτρησης των ποσοτήτων που εμφανίζονται στις ετικέτες είναι mg/l. Μελετήστε τις ετικέτες αυτές και συγκρίνετε τη χημική σύσταση του κάθε νερού, ώστε να καταλήξετε στο καλύτερο, κατά την άποψή σας, νερό προς κατανάλωση. http://www.ehealthcyprus.com/ 27

ΕΤΙΚΕΤΑ 1 ΕΤΙΚΕΤΑ 2 ΕΤΙΚΕΤΑ 3 ΕΤΙΚΕΤΑ 4 28

Μάθημα 5: Σχεδιότυπο Αξιολογήστε τις ετικέτες νερού (χημική ανάλυση νερού εμφιαλωμένου νερού) με βάση τα κριτήρια ποιότητας νερού που έχετε καθορίσει. Ποιο θεωρείτε ως το καταλληλότερο εμφιαλωμένο νερό για την Ελένη και τους φίλους της; Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας καθώς και τους λόγους που απορρίψατε τις υπόλοιπες ετικέτες τεκμηριώνοντας την απόφασή σας.. 29

Μάθημα 6: Τελική απόφαση Στη βιβλιοθήκη αυτή μπορείτε να βρείτε μια σειρά από διαφορετικά άρθρα μέσα από τα οποία μπορείτε να αντλήσετε περισσότερες πληροφορίες σε σχέση με το νερό της βρύσης και το εμφιαλωμένο νερό. Μελετήστε με προσοχή τα άρθρα αυτά, ώστε να διαμορφώσετε και να τεκμηριώσετε την άποψή σας σε ότι αφορά στο δίλημμα: Ποιο νερό είναι καλύτερο για την Ελένη και τους φίλους της; Νερό της βρύσης ή εμφιαλωμένο νερό; Μολυσμένο νερό σε δημοτικό Αναστάτωση προκαλεί στην Κοινότητα Μουτταγιάκας ο εντοπισμός μικροβιολογικής μόλυνσης στο πόσιμο νερό του Δημοτικού Σχολείου της, με τους αρμοδίους να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την ασφάλεια των μαθητών και καθηγητών. Το δείγμα νερού λήφθηκε από τις Υγειονομικές Υπηρεσίες και στάλθηκε για επιστημονικές εξετάσεις στο Κρατικό Χημείο, όπου διαφάνηκε η ακαταλληλότητα του νερού. Σύμφωνα με πληροφορίες, το πρόβλημα αφορά μόνο το σύστημα ύδρευσης του συγκεκριμένου σχολείου και όχι εκείνο που παρέχει νερό στην Κοινότητα. Ειδοποιήθηκε, αμέσως, ο φορέας ύδρευσης, δηλαδή το Κοινοτικό Συμβούλιο Μουτταγιάκας, το οποίο ανέλαβε τον καθαρισμό του συστήματος ύδρευσης του σχολείου. Το δείγμα νερού λήφθηκε από τις Υγειονομικές Υπηρεσίες και στάλθηκε για επιστημονικές εξετάσεις στο Κρατικό Χημείο, όπου διαφάνηκε η ακαταλληλότητα του νερού. Sigma Live 21.10.2013 του Κυριάκου Πενηνταέξ http://www.sigmalive.com/simerini/news/local/579808 Νερό εμφιαλωμένο ή από τη βρύση; Το εμφιαλωμένο νερό είναι πιο καθαρό και πιο υγιεινό από το νερό της βρύσης; Αυτό θεωρείται μύθος από πολλούς για τα εμφιαλωμένα νερά που κυκλοφορούν στις Η.Π.Α., αλλά και σε πολλές ακόμη χώρες. Το πλεονέκτημα του νερού της βρύσης είναι ότι υπόκειται σε συνεχείς ελέγχους και σε αυστηρές προδιαγραφές ποιότητα σε αντίθεση με το εμφιαλωμένο νερό. Επιπλέον, σε περισσότερες περιπτώσεις δύσκολα τηρούνται οι οδηγίες για τη συσκευασία, τη μεταφορά και, κυρίως, την αποθήκευσή του, καθώς συχνά παραβιάζονται, με τα πλαστικά μπουκάλια να ξεχνιούνται στον ήλιο. Και είναι από ακριβό, έως πανάκριβο. Μερικές φορές το εμφιαλωμένο νερό είναι ακριβώς ό,τι λέει η λέξη. Νερό της βρύσης σε 30

μπουκάλι. Το 25% των εμφιαλωμένων νερών στις Η.Π.Α. είναι απλώς επεξεργασμένο με φίλτρο νερό της βρύσης. Το εμφιαλωμένο δεν είναι επίσης απαραίτητα και πιο καθαρό νερό από εκείνο που τρέχει στο δίκτυο. Μια έρευνα του αμερικανικού πανεπιστημίου Κορνέλ έδειξε ότι οι καταναλωτές πιστεύουν πως το νερό που αγοράζουν σε μπουκάλι έχει λιγότερα βακτήρια. Ωστόσο, τετραετής μελέτη του Συμβουλίου Φυσικών Πόρων των Η.Π.Α. που περιλάμβανε ελέγχους σε 1.000 δείγματα εμφιαλωμένων νερών οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το 22% από τις μάρκες που δοκιμάστηκαν είχε σε τουλάχιστον ένα δείγμα μικροβιολογική επιμόλυνση σε επίπεδα ανώτερα από εκείνα που ορίζουν οι εθνικές προδιαγραφές και ισχύουν για το νερό του δικτύου. Free City 25.7.2009 http://www.freecity.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=185:2009-07-25-09-42-32&catid=7:2009-07-07-09-42-57&itemid=14 Έρευνα στην Κύπρο: Πίνουμε νερό με πλαστικές ουσίες Η δημόσια υγεία δεν είναι διασφαλισμένη από τη χρήση πλαστικών δοχείων νερού σε συσκευασίες των 19-20 λίτρων, οι οποίες επαναχρησιμοποιούνται. Μέχρι στιγμής γνωρίζαμε ότι το εμφιαλωμένο νερό δεν πρέπει να μένει εκτεθειμένο στον ήλιο και σε υψηλές θερμοκρασίες, γιατί υπό αυτές τις συνθήκες αναπτύσσονται μικροοργανισμοί. Συνήθως συνιστάται στους καταναλωτές να αποφεύγουν την παρατεταμένη έκθεση πλαστικών δοχείων νερού στον ήλιο και στις ψηλές θερμοκρασίες, καθ ότι θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες έκπλυσης (μετανάστευσης) συστατικών των πλαστικών δοχείων στο συσκευασμένο νερό. Η προσφάτως δημοσιευμένη έρευνα του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) στο παγκοσμίως διακεκριμένο περιοδικό Water Research αναδεικνύει για πρώτη φορά ότι η συχνότητα επαναχρησιμοποίησης, και όχι η υψηλή θερμοκρασία, ή η εκτεταμένη διάρκεια έκθεσης σε UV (υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία) ήταν ο σημαντικότερος παράγοντας μεγιστοποίησης της μετανάστευσης χημικών ουσιών από πλαστικά δοχεία νερού. Χημικές ουσίες που αποτελούν τα κύρια συστατικά πλαστικών δοχείων, όπως το αντιμόνιο και βρωμιούχες ενώσεις που χρησιμοποιούνται ευρέως ως καταλύτης πολυμερισμού των δοχείων ΡΕΤ και ως επιβραδυντικά πυρκαγιάς, αντίστοιχα. Σχετίζονται με επιπτώσεις υγείας στον ανθρώπινο οργανισμό όταν απελευθερωθούν στο συσκευασμένο πόσιμο νερό. Φιλελεύθερος 29.10.2011 του Άγγελου Νικολάου http://www.efylakas.com/archives/11754 31

Κύπρος: Ακατάλληλο το νερό που πίνουν οι κάτοικοι της κοινότητας Οδού Ακατάλληλο έκριναν οι αναλύσεις του Κρατικού Χημείου, το πόσιμο νερό που χρησιμοποιούσαν μέχρι χθες οι κάτοικοι της κοινότητας Οδού στην επαρχία Λάρνακας και έτσι δόθηκαν οδηγίες στους κατοίκους να μην το καταναλώνουν και να παίρνουν μόνο εμφιαλωμένο νερό. Σύμφωνα με τις αναλύσεις στο νερό που προερχόταν από τη μοναδική διάτρηση που διατηρεί η κοινότητα Οδούς, διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν 68 μg/l νιτρικών, ενώ το ασφαλές όριο είναι 50 μg/l. Το Κοινοτικό Συμβούλιο προχώρησε στην αγορά εμφιαλωμένου νερού για χρήση από τους εκατό-εξήντα κατοίκους της Οδού, με τη σύσταση να αποφεύγεται το νερό από την συγκεκριμένη διάτρηση ακόμη και για μαγείρεμα. Agrotypos 11.7.2011 http://www.agrotypos.gr/index.asp?mod=articles&id=65919 Τα εμφιαλωμένα νερά στην καταναλωτική κοινωνία Σε έναν κόσμο όπου βασιλεύει καταναλωτισμός και η υπερβολή, είναι απόλυτα φυσικό, να δημιουργούνται πλασματικές ανάγκες. Η πιο συνηθισμένη, είναι το γνωστό και μη εξαιρετέο εμφιαλωμένο νερό! Με βάση τα στατιστικά του 2004, παγκοσμίως καταναλώνονται ετησίως 1.54.000.000.000 λίτρα εμφιαλωμένου νερού. Με τα σημερινά δεδομένα το προηγούμενο νούμερο θα είναι αρκετά αυξημένο, αλλά θα μείνουμε εκεί για να συζητήσουμε μερικά απλά πράγματα που μας αφορούν όλους. Η τιμή του λίτρου του εμφιαλωμένου νερού σήμερα έχει πάρει την ανιούσα, και ειδικά το καλοκαίρι όπου η κατάσταση είναι παρανοϊκή, αφού το 1 λίτρο εμφιαλωμένο νερό φτάνει να κοστίζει όσο και ένα λίτρο βενζίνη και μερικές φορές περισσότερο. Ακρίβυνε το νερό; Όχι βέβαια! Είπαμε το νερό είναι πολύτιμο αλλά όχι από πλευράς τιμής. Είναι πολύτιμο για τη ζωή Το νερό βρύσης ξέρετε πόσο κοστίζει; (δείτε το λογαριασμό νερού για να πειστείτε): 1 m 3, δηλαδή 1000 λίτρα μόνο 0,60. Μόνο! Το εμφιαλωμένο; 1 το ΕΝΑ λίτρο! Δηλαδή 1700 φορές ακριβότερο! Medgreece 4.4.2008 http://medgreece.gr/ 32